Ánxel Fole

Ánxel Fole Sánchez
Estatua de Fole en Lugo.
Nacemento	11 de agosto de 1903
	Lugo
Falecemento	9 de maio de 1986
	Lugo
Nacionalidade	España
Ocupación	escritor
Pai	Reinaldo Fole Quiroga
Xéneros	narrativa, poesía, teatro e ensaio
Coñecido/a por	Á lus do candil, Terra brava. Contos da solaina, Contos da néboa, Historias que ninguén cre, Contos de lobos e Pauto do demo
Premios	Medalla Castelao
[ editar datos en Wikidata ]

Ánxel Fole, nado en Lugo o 11 de agosto de 1903 e finado na mesma cidade o 9 de maio de 1986, foi un escritor en galego e castelán que cultivou todos os xéneros literarios (narrativa, poesía, teatro e ensaio), aínda que a súa sona lle vén fundamentalmente dos seus libros de contos, recollidos en catro volumes. En 1997 foille adicado o Día das Letras Galegas.

Usou os pseudónimos Bakurin, F. de N., Fole de Navia, Eginardo de Tor, Fuco de Caldas, Lexandre de Arcos, Lucencio, Troitiño, Xelos de Orbán e Neumandro (o máis utilizado).

Traxectoria

O seu bisavó, Juan María Quiroga, señor de Orbán e Basille, posuíu unha grande fortuna e o pai de Ánxel, Reinaldo Fole Quiroga, destacado avogado e político, chegou mesmo a ser alcalde de Lugo. A súa infancia transcorreu en estreito contacto co galego, escoitando historias ao pé da lareira: na casa señorial da familia en Campo de Castelo; máis tarde en Fingoi e, desde 1910, na cidade de Lugo, na Rúa Aguirre e logo no Carril dos Loureiros. Estudou no colexio dos Padres Maristas, despois no Seminario seis anos, e obtivo o título de bacharelato no Instituto de Lugo en 1927.

Na ampla biblioteca do seu pai coñeceu a obra dos autores do Renacemento. Na adolescencia descubriu os poetas románticos españois José de Espronceda e Gustavo Adolfo Bécquer e a partir de entón dedicouse á lectura con paixón. Da literatura galega lerá pronto os poetas do Rexurdimento, fundamentalmente Rosalía de Castro e Curros Enríquez. Tamén se entusiasmará con Ramón María del Valle-Inclán e Antonio Machado. Álvaro Cunqueiro, compañeiro de instituto, foi un grande amigo seu.

Aquí naceu o escritor Ánxel Fole.

Despois de prestar o servizo militar en Zamora, entre os anos 1927 e 1933 iniciou a carreira de Dereito e Filosofía e Letras na Universidade de Valladolid, coa idea de facerse notario, mais logo trasládase a Santiago de Compostela, até 1933, sen chegar a obter a licenciatura por problemas económicos e tamén porque se interesaba máis pola literatura e a vida estudantil que polos seus estudos académicos. Ao volver a Lugo deu clases particulares de Literatura e Francés e foi axudante de biblioteca. Nesta época ingresou na Federación Universitaria Escolar e colaborou en publicacións como El Pueblo Gallego ou La provincia. Ademais participou na creación do semanario republicano Ahora -que despois se chamaría Guión- e participou na revista de información política Horizontes. Nesta época ingresou na Federación Universitaria Escolar.

Xornalismo

Comezou por dedicarse ao xornalismo, que non abandonaría nunca de todo. Publicou o seu primeiro artigo en 1927 en La Provincia, con motivo do terceiro centenario da morte de Góngora. En 1931 inaugurou no xornal lugués El Progreso a serie "Cartafolio de Lugo", que se manterá ao longo dos anos.

En 1932 fundou e dirixiu tamén en Lugo a revista literaria vangardista Yunque, na que se publicaron por primeira vez os poemas galegos de Federico García Lorca. En 1933, convrteuse en redactor do xornal vigués El Pueblo Gallego, no que publicaría o seu primeiro artigo en galego no ano seguinte. Foi correspondente en Lugo da axencia de noticias Febus, máis tarde chamada EFE. En 1933 preséntase ás eleccións municipais como candidato pola Agrupación de Lugo do Partido Republicano Radical Socialista, do que foi viecepresidente. Entrou no Partido Galeguista da man de Ramón Piñeiro en 1935 e foi elixido secretario provincial de Lugo, aínda que non formou parte da candidatura da Fronte Popular nas eleccións de 1936. En 1936, comezada xa a guerra civil española, continuou coa edición da revista santiaguesa Resol, o que lle supuña un risco.

A súa obra xornalística é moi importante cuantitativa e cualitativamente. A maior parte dela está escrita en castelán e espallada por moitos xornais e revistas: ademais dos xa citados, Faro de Vigo, La Noche e, sobre todo en El Progreso. Ademais das súas colaboracións en Numen, Mensajes de Poesía, Alba, Vida Gallega, Galicia Emigrante, Grial, Vieiros, Lucus, Ínsula, Chan, Teima, Hoja de Lunes de Lugo, A Nosa Terra etc.

Do urbano ao rural e viceversa

En 1936 prepara unha colección de contos dunhas cen páxinas dos que tan só se conservan tres, dous deles publicadosantes na revista Nós en 1935 (Eu i o meu corazón. Elexía ao xeito romántego e Idilio na Ínsua) e outro no xornal El Pueblo Gallego (Treboada na penedía). Este volume, que ía titularse Auga lizgaira, perdeuse nos tempos da Guerra Civil.

O caos que trouxo a guerra obrigou a Fole a vivir agachado durante certo tempo; perdeu o traballo e ficou sen recursos económicos. Sobreviviu impartindo aulas particulares até 1941, ano en que foi contratado como preceptor en Quiroga, onde seguiu colaborando con publicacións galegas e españolas. Por iso en 1941 deixa Lugo para vivir no rural (Quiroga, O Incio e O Courel) e publica os seus dous primeiros libros de contos, Á lus do candil. Contos a carón do lume con limiar de Salvador Lorenzana (1953) e Terra brava. Contos da solaina (1955); e a peza teatral Pauto do Demo (1958). Os seus outros dous libros de relatos son Contos da néboa (1972) e Historias que ninguén cre (1981). A pesar do seu retiro no campo, continúa colaborando na prensa. No ano 1953 retorna a Lugo, onde se afinca definitivamente.

Ingresou na Real Academia Galega o 5 de outubro de 1963, día de San Froilán (patrón de Lugo) co discurso titulado “Castelao i-a tradición galeguista”. No ano 1970 funda e dirixe no xornal El Progreso de Lugo o suplemento literario Taboa Redonda, no que colaboran os máis importantes escritores galegos da época e onde tamén se dan a coñecer novos escritores que daquela publican os seus primeiros textos e hoxe son destacados poetas galegos pertencentes á Xeración dos 80, como é o caso de Darío Xohán Cabana, Xavier Rodríguez Barrio, Xulio López Valcárcel ou Claudio Rodríguez Fer.

En 1975 foi nomeado Membro de Honor da Asociación de Prensa de Lugo. En 1976 foi distinguido como Fillo Predilecto da Cidade de Lugo. En 1977 a Fundación Barrié de la Maza concedeulle unha pensión vitalicia. En 1978 recibiu o Pedrón de Ouro; en 1979 foi designado Persoeiro Lucense do ano. O Concello de Lugo dedicoulle unha rúa en maio de 1981, ano no que foi nomeado membro de honra da Asociación de Escritores en Lingua Galega. En 1983 foi proposto para o Premio Nobel. En 1985, púxoselle o seu nome a un instituto lucense, dedicouselle a V Semana Bibliográfica das Linguas Ibéricas en Lugo e recibiu a Medalla Castelao. En 1997 dedicóuselle o Día das Letras Galegas e emitiuse un selo de correos na súa honra cunha caricatura de Siro López.

O Concello de Lugo promoveu no seu honor o Certame de Narración curta Ánxel Fole, que en 2019 ía pola súa XXI edición.

Estilo

Segundo a Real Academia Galega Ánxel Fole é considerado un dos grandes contemporáneos do relato curto, harmonizou nas súas obras a narrativa popular co pouso culto que lle deparara a lectura de autores como Poe ou Rafael Dieste.

Na súa narrativa, herdeira de Álvaro Cunqueiro, Alfonso Rodríguez Castelao e Ramón Otero Pedrayo, Fole presenta a xeografía dos lugares de montaña nos que viviu, así como os traballos, costumes, diversións etc. dos seus habitantes a mediados do século XX. Os seus escritos achegan unha información etnográfica e antropolóxica fundamental do medio rural galego antes da chegada da mecanización.

Segundo o Diccionario da Literatura Galega os seus relatos, cheos de referencias que conxugan o mundo máxico e tamén realista, mostran un ambiente sobre todo rural nos primeiros libros e máis urbano nos últimos usando un rexistro lingüístico popular moi rico que o converte nun dos primeiros autores unilingües da prosa narrativa da posguerra.

Segundo Xosé Ramón Pena Fole buscaba concretar unha literatura que fixese galeguidade, que fose capaz de transmitir, nos temas e na lingua, aquilo que consideraba as esencias galegas. E vai achegar aos lectores unha Galicia meiga e misteriosa, pero real que recolle toda a psicoloxía do home rural galego. E para iso sérvese do relato oral, do conto contado tradicional e folclórico, mais non é un simple transmisor da oralidade popular, el sérvese tamén da tradición culta na que sobresaen Ramón María del Valle-Inclán, Edgar Allan Poe, Anton Chekhov ou Maxim Gorki. Por iso os seus contos caracterízanse polo seu humor e polos temas esotéricos e misteriosos, ó xeito da narrativa oral tradicional galega. E tamén usa as técnicas do conto contado: as continaus referencias ao lector/oínte, a pormenorización dos datos xeográficos, as abundantes dúbidas dos datos temporais, as fórmulas introdutorias, os finais sorprendentes anticlímax.

A técnica narrativa tamén bota man das estratexias realistas como o narrador omnisciente que o sabe e controla todo; e a estrutura clásica das historias –presentación, nó e desenlace-. Ademais é un narrador en primeira persoa, que pode ser protagonista, testemuña ou secundario. Algunhas obras son un longo conto de contos entrelazados, o que Claudio Rodríguez Fer chama “narración en espiral”: un encadeamento constante de narracións que remite ao espazo popular, aos contos contados diante do lume da lareira.

Tres vencellos nos lean fortemente á terra: o sentimento da paisaxe, a fala i a música, asevera un dos personaxes de “O grande parladoiro” de Terra brava. Armando Requeixo sinalou a importancia da paisaxe como elemento temático e argumental e fala de etnopaisaxe, paleopaisaxe, sociopaisaxe, videopaisaxe, audiopaisaxe e metapaisaxe. A xeografía da súa narrativa é sobre todo a provincia de Lugo, a montaña nos primeiros libros e a cidade de Lugo e as principais vilas tamén nos seguintes (Chantada, Monforte, Ribadeo...).

En canto á lingua, recolle moitas palabras e fraseoloxía do Courel, Quiroga, O Incio, constituíndo un dos máis ricos galegos da narrativa galega. Poucos escritores galegos tiveron unha sensibilidade para a fala como Ánxel Fole. A lingua dos seus relatos recolle a fala popular e inclúe abundantes vulgarismos, hipergaleguismos e dialectalismos, peculiares das zonas onde sitúa os feitos que conta.

Obra en galego

Terra brava foi incluída na Biblioteca Galega 120.

Narrativa

• Á lus do candil. Contos a carón do lume (1953). Galaxia. Traducida ao asturiano e ao éuscaro.
• Terra brava. Contos da solaina (1955). Galaxia.
• Contos da néboa (1972). Edicións Castrelos.
• ¿E decímolo ou non-o decimos? (1972). Cartonaxes Anmi, Lugo. Inlcuído en Historias que ninguén cre (1981). Levado ao cinema en 1985 por Manuel Yáñez Castro co título de ¿E decímolo ou non decimos?
• Historias que ninguén cre (1981). Xerais.
• "Contos-Lóstrego", in Medusa. Relatos (1984). Sotelo Blanco. Contén os relatos: As cinco letras, O golpista, Ventureira xornada, A serpe i-a aigue. (libro colectivo)
• O conto de nunca acabar (1985). Celta. Concello de Lugo. 8 páxs.
• Contos de lobos (1985). Xerais.
• Vouvos contar un conto / Os voy a contar un cuento (1988). Alborada Ediciones, Madrid. ISBN 84-7772-009-6. Edición bilingüe. Escolma e tradución Juan Soto. Contén: "Viña do alén, O Lordanas, Os lobos, A caixa do morto, Antón de Cidrán, O traxe do meu tío, O tesouro" (de Á lus do candil), "O arreguizo" (Terra brava). Acompañado dunha guía de lectura en castelán, obra de Mercedes Seijo.
• O tesouro (1996). Galaxia, edición non venal, minilibros. Dep. Legal VG-699-1996. (Publicado antes en Á lus do candil)
• Contos (1997). Galaxia. 92 páxs. ISBN 84-8388-125-6. Contén: "Os lobos, Antón de Cidrán, As meigas atinan sempre" (Á lus do candil), "As trasnadas do Toño" (Terra Brava), "A fotografía, De como o xastre Bieiro volveu pró inferno" (Contos da néboa), "O medo, O galo de Monforte" (Historias que ninguén cre).
• O documento (2002) e Tabeiróns, Tucho Calvo. Xunta de Galicia. 54 páxs. ISBN 84-453-3414-X. (O conto fora publicado en Á lus do candil)
• Obra literaria completa I. Obra en galego (2003). Galaxia. 430 páxs. ISBN 978-84-8288-642-8.
• Obra literaria completa II. Obra en galego (2003). Galaxia. 542 páxs. ISBN 978-84-8288-643-5.
• Contos de Mesopotamia (2017). Chan da Pólvorora. Col. Biblioteca de Mesopotamia. 158 páxs. Son 10 contos en ed. de Claudio Rodríguez Fer. ISBN 978-84-945701-6-2.

Teatro

• Pauto do demo (1958). Editorial Citania, Buenos Aires. Foi reeditada por Castrelos en 1970 e 1972 na colección O Moucho. E tamén por Galaxia (1996), colección Árbore, 92 páxs. ISBN 978-84-8288-087-7.

Artigos

• Cartafolio galego (1981). Círculo das Artes de Lugo. 2ª edición en 1997. A Nosa Terra. Edición de Claudio Rodríguez Fer.

Libros de conversas

• Cora, Xosé de (1983). Homes de Fole: conversas con Ánxel Fole. SEPT. 109 páxs. ISBN 9788473370295.
• Casares, Carlos (1984). Conversas con Ánxel Fole. Galaxia. 96 páxs. ISBN 978-84-8288-830-9.

Obra en castelán

• Cartafolio de Lugo (1981). Círculo de las Artes de Lugo. Artigos de temas lugueses.
• Cuentos para leer en invierno (1986). Espasa Calpe. 265 paxs. Ed. e tradución de Juan Soto. ISBN 842392145X.
• De cómo me encontré con el demonio en Vigo y otros cuentos (1997). Trama Ed. 176 p. Trad. de Miguel Hernández Sola. ISBN 978-84-89239-05-0.
• Paseante en Lugo (2003). El Progreso. 198 páxs. Artigos publicados no xornal lugués.
• Obra literaria completa III. Obra en castelán (2003). Galaxia. 638 páxs. ISBN 978-84-8288-647-3.

Galería de imaxes

Véxase tamén

Bibliografía

• Anxel Fole : Actas do Congreso, Lugo, 22-24 de maio de 1997. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. 1997. ISBN 8445320246. OCLC 235976514. 
• Alonso Girgado, Luis (xaneiro - marzo de 1987). "Aproximación a la narrativa de Ánxel Fole". Grial: revista galega de cultura XXV (95): 68–75. 
• —— (1996). "Ánxel Fole e "Á lús do candil". En Alonso Montero, Xesús. Ensaios breves de literatura e política. Vigo: Nigra. ISBN 8487709524. OCLC 36799952. 
• Alonso Montero, Xesús, ed. (1997). Anxel Fole : día das letras galegas 1997. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela,Servizo de Publicacións e Intercambio Científico. ISBN 8481216267. OCLC 268952919. 
• Cabada Álvarez, Anxo (1997). Anxel Fole, a natureza e as árbores. López Fernández, Alfredo (il.), Javier González Rajo (coord.). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Dirección Xeral de Política Lingüística. ISBN 8445319388. 
• Carreiro, Pepe (D.L. 2017). Ánxel Fole. Os Bolechas. As miñas primeiras letras galegas. [Santiago de Compostela]: Bolanda. ISBN 9788469734728. OCLC 1034978174. 
• —— (xaneiro - marzo de 1987). "Un libro sobre Fole". Grial: revista galega de cultura XXV (95): 63–67. 
• Casares, Carlos (1996). A vida de Ánxel Fole (1ª ed.). Vigo: Editorial Galaxia. ISBN 9788482880938. OCLC 70119939. 
• Castro, Tareixa (1987?). O trasmundo de Anxel Fole. A Coruña: Caixa de Aforros de Galicia. ISBN 8450569001. OCLC 63691817. 
• —— (xaneiro - marzo de 1987). "Bibliografía de Ánxel Fole". Grial: revista galega de cultura XXV (95): 107–109. 
• Cora, Xosé de (1997). Diccionario de Fole. Lugo: Fundación Pedro Barrié de la Maza. ISBN 8489748128. OCLC 37151379. 
• Fernández del Riego, Franciso (xaneiro - marzo de 1987). "Narrador e paisaxista". Grial:revista galega de cultura XXV (95): 36–48. 
• Fernández Fernández, Ruth. (2005). A provincia de Lugo na obra xornalística en castelán de Ánxel Fole. Lugo: Deputación Provincial de Lugo, Servizo de Publicacións. ISBN 9788481923179. OCLC 433304107. 
• Fole, Ánxel (1997). Casares, Carlos, ed. Ánxel Fole: escolma de textos. Real Academia Galega. 
• —— (2010). Ánxel Fole (1903-1986). coordinador xeral, José Antonio Ponte Far ; escolma de textos e comentarios, Áurea Ramil Día. [Arteixo]: La Voz de Galicia. ISBN 9788497572651. OCLC 868828239. 
• González Radío, Vicente (1987). Ángel Fole, comunicador a través de la prensa. Autoedición. C. 278-1987. 
• Fernández, Emilia Irimia; Rodeiro Barro, Mercedes (1997). Ánxel Fole: unha luz, na néboa: maio 1997. Xaquín Marín (il.). Concello de Ferrol. 
• Neira Cruz, Xose A. (1997). Ánxel Fole (1ª ed.). Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 8483021226. OCLC 431641626. 
• Requeixo, Armando (1996). Anxel Fole : aproximación temática á súa narrativa en galego. Vigo: Edicións do Cumio. ISBN 8482890506. OCLC 41220824. 
• Rodríguez Fer, Claudio (1981). A Galicia misteriosa de Anxel Fole. Sada, A Coruña: Ediciós Do Castro. ISBN 8474920957. OCLC 11042851. 
• —— (xaneiro - marzo de 1987). "Anxel Fole e o cine". Grial: revista galega de cultura XXV (95): 49–62. 
• —— (1997). Anxel Fole : vida e obra. Vigo: Xerais de Galicia. ISBN 848302084X. OCLC 36512647. 
• ——, ed. ([1997]). Anxel Fole, 1903-1986 : unha fotobiografía. Fernández del Riego, Francisco et al. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 8483021161. OCLC 37917565. 
• ——, ed. (1997). O mundo lucense de Ánxel Fole. Coa colaboración de A. Requeixo e I. Gómez Rivas. Avon Books. ISBN 8460562808. OCLC 491665651. 
• Rodríguez López, Manuel (1988). Viaxes con Anxel Fole. Sada (A Coruña): Ediciós do Castro. ISBN 978-84-7492-015-4. 
• Sánchez Pombo, Ernesto (1997). Ánxel Fole : Día das Letras Galegas 1997. Colección Día das letras galegas, 11. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia. ISBN 8445319280. 

Ligazóns externas

• Ánxel Fole na páxina web da Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega.
• Cartel dedicado a Fole co gallo do Día das Letras Galegas 1997