Pobo galego

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Galego.

Pobo galego
Requiario Rosendo de Celanova Inés de Castro Benito Xerónimo Feijoo María Pita Manuel Curros Enríquez A Bela Otero Concepción Arenal Emilia Pardo Bazán Ricardo Carballo Calero Rosalía de Castro Pablo Iglesias Posse Maruxa Mallo Castelao Xosé Manuel Beiras Elena Salgado Mario Casas Verónica Boquete Alberto Núñez Feijóo Cristina Pato
Poboación
Poboación total: c  3,2 millóns
Rexións principais:
Provincia da Coruña	1 122 799 (2016)
Provincia de Lugo	336 527 (2016)
Provincia de Ourense	314 853 (2016)
Provincia de Pontevedra	944 346 (2016)
Total en Galicia	2 718 525 hab  (2016)
Diáspora galega	511 830 (2016)
Resto de España	355 063
Arxentina	172 948 (2016)
Brasil	47 753 (2016)
Venezuela	43 975 (2016)
Uruguai	41 111 (2016)
Suíza	40 983 (2016)
Cuba	40 750 (2016)
Estados Unidos	19 450 (2016)
Francia	18 000 (2016)
Alemaña	17 023 (2016)
Reino Unido	13 902 (2016)
México	13 808 (2016)
Aspectos culturais
Lingua	Galego e castelán
Relixión	Catolicismo
Grupos relacionados	Asturianos Portugueses Leoneses

Os galegos son un grupo nacional, cultural e etnolingüístico que vive maioritariamente en Galicia, no noroeste da Península Ibérica, pero que por mor da emigración histórica tamén ten importantes poboacións noutras partes de España, Europa e América. Dende o punto de vista antropolóxico, diversos estudos xenéticos demostran a súa orixe centroeuropea, menos influenciados polos pobos mediterráneos que outras poboacións ibéricas por mor do illamento histórico dos seus habitantes, froito da súa localización xeográfica.

Os galegos teñen os seus propios costumes, cultura, lingua, música, danza, deportes, arte, cociña e mitoloxía. O galego, lingua romance derivada do latín que se falaba na antiga Gallaecia romana, é a lingua propia de Galicia e constitúe a máxima expresión cultural do pobo galego. Dende o punto de vista filoxenético é de orixe común co portugués (co que mantén un 85% de intelixibilidade) e semellante a outros romances ibéricos tales coma o asturiano ou o castelán.

Existiron numerosos persoeiros galegos con relevancia ó longo da historia. O relixioso galaico Prisciliano foi o principal impulsor do priscilianismo, unha corrente relixiosa cristiá, difundida no século IV en Hispania, e sobre todo na Gallaecia. O cristián do século X Paio, foi canonizado pola Igrexa católica. O explorador Joan de Novoa foi un cabaleiro, mariño e explorador descubridor da illa de Ascensión e de Santa Helena, e Luís Vaz de Torres foi un navegante e o primeiro europeo en ver Australia, levando o seu nome o estreito de Torres. Famosos escritores galegos foron Rosalía de Castro, Emilia Pardo Bazán, Álvaro Cunqueiro, Manuel Curros Enríquez e o Premio Nobel de Literatura Camilo José Cela. O futbolista Luis Suárez Miramontes é considerado un dos mellores xogadores do século XX. Ademais, numerosas personalidades políticas internacionais teñen orixe galega, como o presidente de Cuba, Fidel Castro, o presidente da Arxentina, Raúl Alfonsín e o presidente do Uruguai, Tabaré Vázquez, alén de personalidades do mundo do espectáculo, como A Bela Otero, Julio Iglesias, Manu Chao ou Martin Sheen.

A poboación de Galicia é de 2 718 525 habitantes (2016), pero por mor da emigración de finais do século XIX e comezos do XX, é común atopar descendentes de galegos noutras partes de España, de Europa e de moitos países do continente americano. Historicamente, a emigración do pobo galego debeuse a factores políticos, económicos e sociais. A raíz da diáspora galega, estímase que no presente hai 10 millóns de persoas de ascendencia galega, moitas delas reunidas nos Centros Galegos. O maior grupo de persoas de ascendencia galega reside na Arxentina, con case 150.000 galegos, sendo coñecida polos galegos como a quinta provincia.

Etimoloxía do etnónimo

Pedras gravadas da cultura castrexa.

O etnónimo galegos deriva do latín Gallaeci ou Callaeci, que é unha adaptación do nome local dunha tribo celta coñecida polos gregos como Καλλαικoί (Kallaikoí), que viviu no norte da actual Portugal e que foi conquistada polo xeneral romano Décimo Xunio Bruto Galaico no século II a. C. Os romanos aplicarían este nome para todas as tribos que compartían a mesma cultura, a cultura castrexa, e a lingua galaica, falada dende o río Douro polo sur até o mar Cantábrico polo norte, e ó oeste do río Navia.

A etimoloxía do nome foi estudada dende o século VII por autores como Isidoro de Sevilla, que escribiu que os "galegos son chamados así, por mor da súa pel clara, coma os galos", relacionando o nome coa verba grega para o leite. Porén, hoxe en día os estudosos derivan o nome Callaeci do protoindoeuropeo *kal-n-eH₂ 'outeiro', que xunto co sufixo local -aik- significaría 'os montañeses'; ou do protocelta *kallī- 'bosque', significando 'xente do bosque'.

Orixe

Artigo principal: Historia de Galicia.

Xenética

Representación do pobo galego por Francisco Asorey no monumento a Curros Enríquez na Coruña.

A frecuencia do haplogrupo R1b do cromosoma Y (o haplogrupo máis común en Europa) é superior nas poboacións da Europa atlántica e a súa incidencia é destacable en Galicia, así como en Asturias, León, Cantabria e País Vasco, e en moitas das rexións celtas, como Cumbria e Cornualla en Inglaterra, a rexión norte de Portugal (Douro Litoral, Minho e Trás-os-Montes e Alto Douro), o oeste de Francia e na Bretaña, e os países celtas de Irlanda, Gales e Escocia. A incidencia do R1b mingua gradualmente a maior distancia destas áreas pero segue a ser común nas áreas centrais de Europa. Isto levou a investigadores como Stephen Oppenheimer e Bryan Sykes a considerar que a maioría da poboación irlandesa descende principalmente dun "refuxio ibérico" anterior á última glaciación.

A nivel de diferenciación xenética, as poboación de Galicia, especialmente as situadas no suroeste de Galicia, son as que máis se diferencian das do resto de España. Ademais, xeneticamente, os portugueses son os que máis estreitamente están relacionados cos galegos, cun patrón que se estende de norte a sur ó igual que a Reconquista cristiá da Península Ibérica. Ademais, a subestrutura xenética analizada máis forte do mundo atópase en Galicia, e máis concentrada dentro dunha única provincia, a de Pontevedra, que contén case a metade dos clusters inferidos en toda España. Esta estrutura "ultra-fina" amósase en escalas de menos de 10 km, sendo definidos polos accidentes xeográficos, como os outeiros ou vales dos ríos.

Por outra banda, as maiores cantidades de ascendencia norteafricana atopadas dentro da Península Ibérica atópanse no oeste (11%) incluíndo en Galicia, malia que o dominio musulmán foi moi breve e os asentamentos bérberes ó norte do río Douro foron abandonados en 741. Especúlase se estes patróns se deben á expulsión dos mouriscos ordenada polo rei Filipe III que foi especialmente efectiva no sueste de España, pero que puido provocar unha migración cara a outras zonas da Península.

Demografía

Artigo principal: Demografía de Galicia.

Relixión

Réplica do Crismón de Quiroga do século V, considerado unha das representacións máis antigas do cristianismo en Galicia.

Os galegos son un pobo de crenzas cristiás. Segundo o Barómetro Autonómico publicado polo Centro de Investigacións Sociolóxicas no 2012, a maioría dos galegos son católicos, representando o 82,2% do total da poboación residente en Galicia. Agnósticos (non crentes) e ateos representan o 9,1% e o 7,5% respectivamente.

Emigración e diáspora

Artigo principal: Diáspora galega.

Durante os séculos XIX e XX, a historia do pobo galego viuse moi afectada pola emigración, principalmente cara a outras partes de España, de Europa e cara ó continente americano. Daquela, a sociedade galega quedou illada do proceso de industrialización e as súas principais fontes de riqueza eran a agricultura e a pesca de subsistencia. O desenvolvemento agrícola estaba moi atrasado, e a produtividade das explotacións viuse gravemente obstaculizada polo minifundismo. O minifundio é o resultado da herdanza que distribúe as terras nun sistema de explotación rural, e cunha poboación cada vez maior, que esixe que as terras sexan repartidas en parte iguais a cada descendente. A propiedade da terra estaba tan dividida que a maioría das parcelas eran demasiado pequenas para soster a unha familia ou para ser economicamente viables. Os ricos mares de Galicia e a industria pesqueira achegaron unha alternativa á agricultura.

Colectividade galega en Buenos Aires no Día do Inmigrante de 2010.

Por estas razóns, Galicia era un exportador neto de poboación para o resto de España e a inmigración galega foi masiva entre finais do século XIX e comezos do século XX. Entre 1900 e 1981, a saída neta de persoas de Galicia foi de máis de 825 000. Tamén tivo un factor importante a guerra civil española, a caída da Segunda República Española e a chegada de Francisco Franco ó poder. Houbo unha nova onda de emigración cara a fóra de Galicia a outros países europeos, sobre todo a Francia, Suíza, Alemaña e, en menor medida, no Reino Unido.

América do Sur ten o meirande número de descendentes de galegos fóra de España. Varios millóns de persoas en América do Sur son descendentes de inmigrantes galegos, a maioría na Arxentina, Venezuela e o Brasil. No Brasil, especialmente no nordeste, a xente cunha complexión delgada, de ollos azuis ou claros e de pelo claro son chamados galegos, mesmo sen ser descendentes reais, xa que un gran número de galegos se asentou nesa rexión a comezos do século XX.

En Centroamérica, o caso máis particular foi O Salvador, que desde a época colonial a inmigración galega foi moi importante e os galegos sempre representaron ao grupo de españois que máis emigraron á nación, despois da independencia chegou unha gran cantidade de galegos.

Arxentina

Na Arxentina, o termo galegos foi aplicado polo xeral para referirse a tódolos españois, xa que unha gran parte dos que chegaron ó país na primeira metade do século XX eran galegos, concentrándose principalmente na rexión do río da Prata, Arredor do 14% dos arxentinos ou 5 500 000 de habitantes teñen ascendencia galega (2009). Hoxe, Buenos Aires é a segunda cidade con maior número de persoas con devanceiros galegos e mesmo chegou a haber máis galegos na capital arxentina que na propia Galicia. No ano 1910, Buenos Aires era a meirande urbe galega do mundo, con 150 000 nativos de Galicia que representaban entre o 8 e o 10% da poboación total da cidade, en comparanza cos 60 000 habitantes que tiña A Coruña daquela. Isto deulle o alcume a Buenos Aires da «quinta provincia galega». Estímase que o 65% dos descendentes de españois en Buenos Aires e Gran Buenos Aires, descenden de galegos.

Cultura

Lingua galega

Mapa cronolóxico que amosa a evolución territorial das linguas do suroeste de Europa entre as que aparece o galego.

Artigo principal: Lingua galega.

O galego é unha lingua románica, propia de Galicia, que é unha evolución do latín vulgar falado na provincia de Gallaecia e que culminou dentro do Reino de Galicia, a finais da Alta Idade Media, nun romance diferenciado. O galego moderno descende do galego-portugués, lingua medieval que evolucionou e deu lugar ós actuais galego e portugués.

O galego converteuse en lingua escrita culta tanto nos reinos de Galicia e Portugal coma nos de León e Castela. O documento máis antigo escrito en galego que se conservou no territorio da Galicia actual é o Foro do bo burgo de Castro Caldelas, outorgado por Afonso IX en abril de 1228 ó concello de Allariz (Ourense). No século XIII escribirá en galego o rei Afonso X o Sabio as Cantigas de Santa María. A lingua galega medieval foi especialmente relevante no ámbito da lírica, considerada entre as referenciais</ref> da época para todo Europa. Entre os séculos XIV e XVI, debido a circunstancias de carácter histórico e político, acentúanse as diverxencias entre as dúas variedades que, seguindo cadanseu destino, acaban fixándose como linguas independentes, aínda que ligadas por estreitos lazos de parentesco. Presenta unha pequena porcentaxe de pervivencias léxicas dos substratos precelta, celta e paleohispánico, así coma dos superestratos xermánico, britónico e árabe.

No presente, o galego fálano case tres millóns de persoas; é a lingua minorizada con maior comprensión e uso porcentual dentro de España. É idioma oficial na Nacionalidade Histórica de Galicia e tamén se fala na Terra Eo-Navia (Asturias), no Baixo Bierzo (León), nas Portelas (Zamora) e na Serra de Xálima (Cáceres). Así mesmo é unha das linguas da importante comunidade galega no exterior, espallada por todo o mundo.

Transmisión oral

A danza de Aldán (Cangas) probabelmente xa se bailaba na Idade Media, como nas bailadas.

Existe unha variada e rica cultura popular de tradición oral transmitidos oralmente polo pobo galego. Maniféstase con diferentes temas, formas e xéneros de arte. Como forma falada a través de ditos, esconxuros, oracións, adiviñas, refráns, contos, lendas e mitos, como forma musical nas letras de cantigas e tamén en representacións escénicas populares ou teatro popular. Esta cultura popular oral conserva viva un variado repertorio de grande interese histórico, etnolóxico e artístico. A orixe desta tradición oral remóntase á lírica trobadoresca como testemuñan algúns dos cantos de transmisión oral daquela época que sobreviviron até os nosos días. Porén, entre os séculos XVI e XVIII, nos chamados Séculos Escuros, prodúcese en Galicia unha reestruturación social e política que afectou tamén á literatura oral, extinguindo a literatura trobadoresca e a influencia da literatura de transmisión oral. O analfabetismo masivo do pobo galego até ben entrado o século XIX propiciou que a transmisión oral tivese un dobre valor para o pobo galego, lúdico e funcional, xa que permitía achegar a cultura creativa a persoas que non podían desenvolvela por escrito.

Prosa

As principais formas de relato popular galego son o conto e a lenda. O conto é un relato ficticio breve en prosa, cuxas historias poden clasificarse en tres áreas segundo o seu contido: contos de encantamentos, contos de animais e contos de costumes. A lenda é tamén un relato breve no que interveñen personaxes mitolóxicos e forzas sobrenaturais, pero que a difenrenza dos contos, tentan ser verosímiles e adoitan ser máis concretos nos lugares, nos personaxes e nos tempos da historia.

Verso

A temática do cancioneiro popular galego é común co resto da poesía folclórica occidental. A súa orixe remóntase ós séculos XVIII e XIX, aínda que algunhas pezas son do XVII e unhas poucas parecen proceder da tradición popular medieval. Os principais temas son os que se refiren ós sentimentos persoais (amor, soidade, desexo), ó trato social (galanteo, diversión, burla, disputa), á vida familiar, ó traballo, á festa, ó medio natural (animais, paxaros, ríos) e á devoción relixiosa. En contraste coa tendencia sentimentalista atribuída á literatura galega, a actitude predominante no cancioneiro popular é o humor, que está presente en case tódolos temas.

Entre estas composicións populares galegas salienta a regueifa, unha cantiga improvisada entre dúas ou máis persoas que seguen un mesmo cantar ou son durante o tempo que dura unha disputa sobre un tema determinado. Ademais, ten a característica de que cada regueifeiro canta unha estrofa de catro versos octosílabos nos que riman os pares e quedan libres os impares (de maneira que formalmente coincide coa copla popular). Pode verse certo parecido coa tenzón medieval, na que tamén había unha disputa entre dous trobadores sobre un tema determinado, mais a regueifa foi e é máis popular. Os temas da regueifas son variados, mais polo xeral, hai unha boa dose de humor ou retranca, o que fai que este tipo de cantares sexan moi divertidos para todos os públicos. A controversia entre os regueifeiros pode durar horas, e gáñaa o que canta a última copla.

Mitoloxía

Estatua de Breogán, quizais o máis famoso dos personaxes míticos de Galicia, ó pé da torre de Hércules.

Artigo principal: Mitoloxía galega.

Música

Artigo principal: Música tradicional galega.

Cantareira galega.

Galego bailando, de Gustave Doré, ca. 1862.

A música tradicional de Galicia caracterízase tanto polas súas formas (muiñeiras, xotas, alalás etc), instrumentos (gaita galega e pandeireta, entre outros) e agrupacións musicais. Como música tradicional que evolucionou oralmente, comparte trazos en común coas das áreas veciñas de Asturias, Portugal e León e en xeral coa tradición musical de Europa Occidental. Os instrumentos tradicionais máis significativo son a gaita e a pandeireta. Pero non sempre foron instrumentos doados de conseguir. Por esta razón cunchas, piñas, tixolas, baldes de metal, un sacho golpeado cun seixo, paus... servían de acompañamento habitual nos momentos de traballo ou cando non se dispuña doutra posibilidade. A gaita é o instrumento por excelencia na tradición musical galega. Componse dun fol, onde se insufla aire polo soprete, un punteiro, onde se dixita a melodía, e tres tubos (roncón, ronquete e ronquillo) que fan notas pedal. O roncón apóiase no ombreiro do intérprete, e o ronquete e o ronquillo no brazo esquerdo. Segundo a dixitación empregada fálase de tocar en aberto ou en pechado. Variantes deste instrumento son a gaita de barquín, no que un barquín que lle dá nome é o que insufla aire no fol. Outra variante é a gaita de cana, recuperada por Xavier Blanco, con tubos feitos dese material.

Gaita galega.

Durante o franquismo, a música tradicional foi forzada a adaptarse á visión política do momento, e as manifestacións máis vistosas foron transformadas en espectáculos patrióticos, o que conduciu ao declive na popularidade dos estilos tradicionais (o "folclorismo"), a castelanización das letras e a deturpación tanto das formas musicais como das danzas que as acompañaban. Non sería até a desintegración e caída do franquismo que a tradición non volveu a ter sido en conta, tanto por novos grupos (Fuxan os ventos é o caso máis salientable neste senso) como por agrupacións folclóricas, que ben continuaron en certa medida coas formas impostas por Educación y Descanso e os grupos de Coros y Danzas da Falange Española, ou afondaron na recolleita e reconstrución da música tradicional. Nese momento recuperáronse moitas formas tradicionais, tentouse dignificar a gaita e apareceron festivais, como o Festival Internacional do Mundo Celta (1977), que contribuíron a establecer grupos musicais. Algúns grupos destes primeiros tempos que reaprenderon os estilos tradicionais foron Os Areeiras de Catoira, Os Rosales, Os Campaneiros de Vilagarcía,Os Morenos de Lavadores, e Os Irmáns Graceiras. Antón Corral creou un obradoiro de música popular de grande influencia na Universidade Popular de Vigo. A formación máis notoria aparecida nesta altura foi Milladoiro.

Nas últimas décadas do século XX, moitos músicos galegos comezaron a considerar que a música galega era polo menos parcialmente "céltica" en orixe, de maneira que procuraron influencias nas músicas de Irlanda e Escocia, así como da Bretaña francesa. A pesar de que esta relación é moi discutida, o resultado foi a proxección internacional da música galega, coincidindo cun espallamento xeral da música tradicional como contestación as músicas máis comerciais.

Muiñeira

Baile dunha muiñeira no XXXIX Día da Muiñeira de Pontevedra, celebrado na avenida de Montero Ríos.

A muiñeira é un baile e un xénero musical tipicamente galego. Como xénero, distínguese principalmente polo seu compás de 6/8, rápido e vivo, do cal existen algunhas variantes. É unha danza folclórica galega de ritmo rápido. A súa orixe é discutida, pero comunmente afírmase que foi nos muíños onde se moían o trigo e máis o millo onde naceu este baile; dado que as mulleres que traballaban alí tiñan que esperar algún tempo a que o millo estivese a punto, e para pasar o tempo bailaban. Para algúns estudosos é un baile de asimilación recente, non habendo testemuños escritos anteriores ó século XIX.

Como baile tradicional interpretábase en festas, romarías e canta xuntanza social o permitía. Se se dispuña de gaita, preferíase esta; pero senón, un grupo de percusión máis ou menos improvisado. A danza era colectiva, normalmente de tres a oito parellas colocadas fronte a fronte formando unha ringleira. A estrutura musical, composta de copla e volta, refléctese na danza en xeito de punto e paseo. Un home interpretaba un punto, construído máis ou menos improvisadamente a base de embotados, saltos, picados e outras figuras, e o resto do grupo repite os movementos varias veces, mentres dure a parte da copla. Durante a parte de volta da melodía, o grupo realizaba paseos, en círculo, xirando as filas sobre o seu centro, ou outras figuras coreográficas sinxelas. Tanto punto como paseos execútanse cos brazos en alto ou facendo leves debuxos que dan máis graza á interpretación.

Na muiñeira vella, un ou dous homes bailan con dúas ou máis mulleres. O home realiza puntos complexos, mentres que a muller ten un papel secundario, limitándose a seguir o home con paseos con forma de oito, e con actitude máis recollida.

Tradicionalmente tanto a muiñeira como a xota galega son bailes de carácter lúdico e con compoñente social, ou incluso de galanteo.

Vestimenta

Traxe galego

Artigo principal: Traxe galego.

Debuxo dunha muller galega co traxe típico. 1886.

O traxe galego é a vestimenta tradicional que o pobo galego usaba para as súas actividades ata ben entrado o século XX. Aínda que existen diferenzas entre os traxes usados para traballar e os traxes para días de festa, os usados no interior de Galicia respecto ós da costa, as evolucións ao longo do tempo e as normais diferenzas entre as clases socioeconómicas, existen certos patróns comúns que os unifican e caracterizan e que permiten certos contrastes e igualacións cos territorios veciños de Asturias ou a provincia de León.

O traxe feminino componse dunha chambra ou unha camisa e unha enauga. A chambra era unha roupa interior composta de dúas partes superior e inferior (chamadas cos e faldra ou aba respectivamente) cosidas entre si. Os pololos era unha especie de calzas que se puñan baixo a faldra ou a enauga. Por riba vestíase unha saia (en ocasións chamada refaixo ou faldra) de moito voo, composta dunha parte inferior chamada zagal e outra superposta, algo mais curta. Inda se podía pór por riba da saia outras pezas coma o mantelo, a xeito de mandil grande que non chegaba a cruzarse na parte traseira, ou unha vasquiña profusamente adornada, que a diferenza do mantelo cubría a saia enteira. Por riba da camisa podíase vestir un mantón cruzado, ben de caxemira ou de la, un corpiño (especie de chaleco moi axustado) que se chamaba xustillo se era interior. O dengue era unha especie de capa que cubría os ombros e que se cruzaba no peito, sendo propio de días de festa. Inda que era habitual ir descalzos, tamén usaban zapatos con medias caladas nos días de festa, ou escarpíns para andar por casa sobre os que se podía por unhas zocas de madeira se era preciso. Compostos de sola de madeira e copo de pel de becerros, Os zocos ou tamancas tamén eran moi usados tanto por homes como por mulleres. A cabeza ía moitas veces cuberta, ben por panos, cofias, sombreiros. No caso de non ser así o pelo, sempre longo, ía recollido en trenzas ou un moño.

Como roupa interior o home usaba un calzón curto, sobre o que se puñan unhas cirolas máis curtas que a deixaban ver, xunto cunhas polainas que chegaban algo mais abaixo do xeonllo. Co tempo pasaron a usarse pantalóns ata os nocelos, pero as polainas de coiro eran útiles nas tarefas agrícolas e gandeiras. A cintura cinguíase unha faixa de lá a xeito de abrigo e protección dos cadrís. A faixa ía por riba do pantalón e da camisa, ou incluso do chaleco. A camisa en si era ampla, adornada nas partes visibles e cinguida nos puños e no pescozo. Sobre el púñase un chaleco, unha chaqueta curta ou unha almilla. A diario os homes ían descalzos, pero tamén usaban zapatos se ían de gala, ou tamancas ou zocas no caso de ir traballar. A cabeza cubríase cun pano e sobre el unha monteira ou un pucho, ou máis recentemente sombreiros.

Zoca

Zocas galegas nun taller de carpinteiro, Meirás, Valdoviño.

Artigo principal: Zoca.

A zoca é un tipo de calzado dunha peza propio do pobo galego alén doutros pobos europeos. Foron empregadas como calzado protector tanto en fábricas coma no campo. Están feitas tradicionalmente con madeira de bidueiro e posúen numerosas tipoloxías, dende as vilalbesas ata as de montaña, máis semellantes ás coñecidas como "madreñas". Son consideradas como saudables para os pés.

Coroza

Artigo principal: Coroza.

A coroza é unha peza de vestir galega feita de xuncos empregada en épocas de choiva para resgardarse dela. Completábase cunhas polainas do mesmo material.

Está confeccionada en tres partes, unha exterior que cobre os ombreiros e chega até a cintura, e dúas interiores que comezan dende os ombreiros e que chegan até os pés. Na parte inferior das pernas póñense as polainas e para os pés unhas botas de coiro con sola de madeira. Pode levar un capelo, unha carapucha feita en capas do mesmo material para cubrir a cabeza.

Deportes e xogos

Demostración de loita tradicional galega en Santalla (2008).

Artigo principal: Loita tradicional galega.

A loita tradicional galega é a forma de loita autóctona de Galicia. A loita galega desenvolvíase tradicionalmente coma un xeito de actividade lúdica asociada ós traballos do agro ou mariñeiros. A loita tradicional galega mantívose viva até mediados do século XX. Posteriormente foi esmorecendo, e só nalgunhas zonas concretas se practicou de forma frecuente en tempos máis recentes. En xeral pelexábase dentro dun círculo de tamaño variable (círculo vivo) de arredor dos catro metros de diámetro. No interior facíase habitualmente sobre unha base de monllos de palla cos couces para fóra mentres que nas zonas mariñeiras esta tiña lugar na area marcando o círculo con paus ou cunchas. Os loitadores levan un pantalón resistente que se remanga ata os xeonllos e unha faixa arredor da cintura. Non se pode agarrar da roupa, agás ó pantalón e á faixa. Os obxectivos da pelexa son tirar ó contrario de costas, inmobilizalo no chan ou tiralo fóra do círculo vivo.

Artigo principal: Billarda.

Xogando á billarda.

A billarda foi un dos xogos máis coñecidos e populares do pobo galego. Malia que existe unha gran variedade de nomes e regras dependendo das zonas, a característica común do xogo consiste en darlle cun pau (panca, palán, palín, palén ou varal) a outro máis pequeno (billarda, o que dá nome ao xogo, ou estornela), para elevalo e despois envialo o máis lonxe posible.

A orixe remóntase á Idade Media, estando documentada no Libro de Apolonio (obra en castelán do mester de clerecía) e nas Cantigas de Santa María de Afonso X, ambas as dúas obras do século XIII. No século XX foi analizada por diversos antropólogos, etnólogos e intelectuais, desde membros da xeración Nós como Vicente Risco ou discípulos seus como Xesús Taboada Chivite, até personalidades como Fermín Bouza Brey (Xogos iniciáticos infantiles da Galiza, 1963), Arturo Romaní García (Xogos infantiles de Galicia, 1983), María Barrio e Enrique Harguindey (Lerias e enredos para os máis pequenos, 1983), Camilo Brandín Feijoo (Os xogos dos nosos rapaces, 1986), Xoaquín Lorenzo «Xocas» (Enredos, 1992) ou Ana Estévez Lavandeira (Os xogos, 2000).

Festas

Unha boa parte das celebracións galegas xiran en torno á comida ou son características dunha época do ano. Entre elas están os fiadeiros, fiadas, fiás, fiandóns ou seráns, os Maios, o Magosto, a noite de san Xoán, o Nadal, o Entroido, a Semana Santa ou a Rapa das Bestas. Nalgúns casos, son declarados de interese turístico. Celebracións modernas xa son as churrascadas ou sardiñadas, o esconxuro da queimada, o Apalpador, o Samhain, etc.

Entroido

Artigos principais: Entroido e Entroido de Xinzo de Limia.

Cigarrón no entroido de Verín.

O entroido é unha festa de posible orixe pagá que ten lugar antes da coresma cristiá en data variable (entre febreiro e marzo). O entroido mestura elementos tales como disfraces, desfiles e festas na rúa, cun ambiente de permisividade e certo descontrol. É celebrado polos galegos con características particulares, con disfraces e esmorgas moi diferenciadas entre diversas poboacións: son coñecidos os entroidos de Xinzo de Limia, Laza, Verín, Vila de Cruces, A Estrada, Vilaboa e outros moitos, algúns dos cales están cualificados de festas de interese turístico nacional polo Ministerio de Industria, Turismo e Comercio.

As máscaras do entroido galego presentan, segundo as zonas e comarcas, trazos diferentes. Podemos distinguir dous grandes grupos: As máscaras ourensás, que pertencen ós entroidos dun arco de vilas que nace en Maceda e Allariz, esténdese polo sur da provincia e remonta polo leste ata chegar á Ribeira Sacra. Son, habitualmente, máscaras coloristas que cobren a cara, realizadas moitas delas en madeira e que teñen como misión meter medo, asustar, bater nos veciños ou escorrentalos. Aínda que ás veces van en grupo, a súa presenza é habitualmente individual. Entre elas están os cigarróns de Verín, os peliqueiros de Laza, os felos de Maceda, os boteiros de Vilariño de Conso, de Manzaneda e de Viana do Bolo, as charrúas de Allariz, as pantallas de Xinzo, os vergalleiros de Sarreaus, os murrieiros da Teixeira, os troteiros de Bande, as bonitas de Sande no concello de Cartelle, os vellarróns de Riós etc. Por outra banda, están as máscaras da zona atlántica, nunha zona non continua que vai dende Cangas e Vilaboa ó sur ata as comarcas do Deza e o val do Ulla. Son traxes tamén coloristas, pero que frecuentemente deixan o rostro descuberto. É o caso dos xenerais de Deza e de Ulla, as damas e galáns de Cangas e Vilaboa e as madamitas e madamitos do entroido de Cerdedo-Cotobade.

Tamén existen outros costumes, como os Mecos bonitos e mecos feos de Froxás das Viñas, os Volantes da Ribeira do Miño (Parroquias de Santiago de Arriba, San Pedro, Camporramiro e Nogueira), o Oso de Salcedo, en Salcedo (A Pobra do Brollón), o merdeiro en Vigo ou o Irrio de Castro Caldelas, que sae á rúa entre o 7 e o 11 de setembro e que posiblemente teña a súa orixe no entroido.

Rapa das bestas

Artigo principal: Rapa das bestas.

Rapa das bestas de Sabucedo.

A rapa das bestas é o nome dunha celebración que se fai en varias localidades do territorio galego e que consiste en cortar a crina dos cabalos. É unha festa que se realiza nos curros e a máis coñecida é a rapa das bestas de Sabucedo, no concello da Estrada.

Gastronomía

Artigo principal: Gastronomía de Galicia.

Polbo á feira.

A gastronomía galega ten unha gran tradición e variedade, sendo un dos aspectos de maior importancia na cultura e sociedade galegas. Está bastante fundamentada na carne e na verdura, sendo característicos os pratos abondosos e de gran contido calórico. Isto débese á diversidade da economía de subsistencia, sobre todo no rural, e á necesidade de inxerir comidas con contido en graxa para combater o frío. Está moi estabelecida a celebración de grandes comidas, ben en familia, ben en eventos, actos ou encontros. En Galicia teñen lugar gran número de festas gastronómicas, a maioría delas no verán. Un dos seus maiores estudosos foi o escritor Álvaro Cunqueiro. Un dos elementos máis importantes e coñecidos da cociña galega é o marisco, sobre todo nas zonas costeiras. Cultivado nas rías galegas, nas que reside unha vasta riqueza biolóxica, a súa calidade está recoñecida como unha das máis importantes a nivel mundial.

Carro galego

Carro (A Arnoia).

Artigo principal: Carro galego.

Galegofobia

Artigo principal: Galegofobia.

A galegofobia fai referencia á aversión non xustificada cara a Galicia, cara á cultura e lingua galegas e cara ao individuo galego e a súa identidade. Malia que o termo non aparece recollido en ningún dicionario de corte académico, trátase da denominación xenérica e popular para se referir a este fenómeno tanto na prensa coma no eido social. Así, a primeira constancia que se ten do seu uso é nun artigo de prensa asinado por Villar Ponte e datado en 1916. As primeiras manifestacións de galegofobia correron a cargo de múltiples e sobranceiros literatos en lingua castelá (Miguel de Cervantes, no seu Quixote, como exemplo destacado), mais tamén é posible rastrexala na historiografía nacionalista española (cuxa figura paradigmática é Menéndez Pidal) ou mesmo no ámbito político ou televisivo contemporáneo.

Véxase tamén

Outros artigos

• Museo do Pobo Galego
• Nacionalismo galego
• Lista de nomes masculinos en galego
• Lista de nomes femininos en galego

Bibliografía

• Blanco Pérez, D.: A poesía popular en Galicia 1745-1885. Vigo, Xerais, 1992.
• Bycroft, Clare; Fernandez-Rozadilla, Ceres; Ruiz-Ponte, Clara; Quintela-García, Inés; Carracedo, Ángel; Donnelly, Peter; Myers, Simon (12 de marzo de 2018). "Patterns of genetic differentiation and the footprints of historical migrations in the Iberian Peninsula" (PDF). Consultado o 18 de marzo de 2018. 
• Cuba, X., Reigosa, A. e Miranda, X.: Cabalo buligán. Contos da tradición oral de Galicia. 20 tomos. Colección a cargo de X. Miranda, A. Reigosa e X. Ramiro Cuba. Vigo, Edicións Xerais, 1998-2004.
• McGuckin, John Anthony (2004). The Westminster Handbook to Patristic Theology. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22396-0. 
• Minhan, James (2000). One Europe, many nations: a historical dictionary of European national groups. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-313-30984-1. 
• Pan, Christoph; Pfeil, Beate Sibylle (2002). Minderheitenrechte in Europa. SpringerWienNewYor. ISBN 978-3-211-35310-3. 
• Pallares, M.C.P.; E., E. (1998). Galicia historia Vol. 2. Hércules de Ediciones.