Saltar ao contido

O Salvador

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Modelo:Xeografía políticaO Salvador
República de El Salvador (es) Editar o valor en Wikidata
Imaxe

HimnoHimno nacional do Salvador Editar o valor en Wikidata

Lema«Dios, Unión, Libertad»
«God, Unity, Freedom»
«Бог, единство, свобода»
«Duw, Undod, Rhyddid» Editar o valor en Wikidata
EpónimoRedentor (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata
Localización
Editar o valor en Wikidata Mapa
 13°40′08″N 88°51′58″O / 13.66889, -88.86611
CapitalSan Salvador Editar o valor en Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación5.744.113 (2007) Editar o valor en Wikidata (276,93 hab./km²)
Lingua oficiallingua castelá Editar o valor en Wikidata
Xeografía
Parte de
Superficie20.742 km² Editar o valor en Wikidata
Punto máis altoCerro El Pital (pt) Traducir (2.730 m) Editar o valor en Wikidata
Punto máis baixoOcéano Pacífico (0 m) Editar o valor en Wikidata
Comparte fronteira con
Datos históricos
Precedido por
Creación2 de febreiro de 1841 Editar o valor en Wikidata
Organización política
Órgano executivoGovernment of El Salvador (en) Traducir Editar o valor en Wikidata
• Presidente Editar o valor en WikidataNayib Bukele (2019–) Editar o valor en Wikidata
Órgano lexislativoAssembleia Legislativa da República de El Salvador (pt) Traducir , (Escano: 60) Editar o valor en Wikidata
Membro de
PIB nominal29.451.240.000 $ (2021) Editar o valor en Wikidata
Moedadólar estadounidense Editar o valor en Wikidata
Identificador descritivo
Fuso horario
Dominio de primeiro nivel.sv Editar o valor en Wikidata
Prefixo telefónico+503 Editar o valor en Wikidata
Teléfono de emerxencia911 e 913 (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata
Código de paísSV Editar o valor en Wikidata

Páxina webelsalvador.travel… Editar o valor en Wikidata
BNE: XX451086

O Salvador[1] (en castelán: El Salvador) oficialmente República do Salvador (en castelán: República de El Salvador), é o país máis pequeno e máis densamente poboado de América Central. Limita polo nordeste con Honduras, polo leste co golfo de Fonseca, polo sur co océano Pacífico e polo oeste con Guatemala. A súa capital é San Salvador, sendo tamén a meirande cidade. No ano 2016, o país tiña unha poboación de arredor de 6,34 millóns de persoas.

Durante séculos, O Salvador estivo habitado por numerosos pobos mesoamericanos, especialmente o pobo pipil, así como o pobo lenca e os pobos maias. A comezos do século XVI, o Imperio Español conquistou o territorio, incluíndoo no Vicerreinado de Nova España, gobernado dende Cidade de México. Porén, o Vicerreinado de México tiña pouca ou ningunha influencia nos asuntos cotiáns do istmo de América Central, que foi colonizado en 1524. En 1609, a área converteuse na Capitanía xeneral de Guatemala, da cal O Salvador formou parte até a súa independencia de España en 1821, primeiro como parte do Primeiro Imperio Mexicano, do cal se secesionou, como parte da República Federal de América Central, en 1823. Cando a república se disolveu en 1841, O Salvador converteuse nun estado soberano, despois formou unha unión de curta duración con Honduras e Nicaragua chamada República Maior de América Central, que durou dende 1895 até 1898.[2][3][4]

Dende finais do século XIX até mediados do século XX, O Salvador padeceu inestabilidade política e económica crónicas, caracterizadas por golpes de estado, revoltas e unha sucesión de líderes autoritarios. A persistente desigualdade social e o malestar social culminaron na devastadora guerra civil do Salvador (1979–1992), entre o goberno militar e unha coalición de grupos guerreiros de esquerda. O conflito rematou cos Acordos de Paz de Chapultepec, que posibilitaron o estabelecemento dunha república constitucional multipartidista que se mantén até o presente.

A economía do Salvador estivo dominada historicamente pola agricultura, comezando coas plantas Indigofera, o cultivo máis importante durante o período colonial,[5][6] seguido polo café, que a comezos do século XX representaba o 90% das exportacións do país.[7][8] Dende entón, O Salvador reduciu a súa dependencia do café e embarcouse na diversificación da economía mediante a apertura de relacións comerciais e financeiros e a expansión do sector manufactureiro.[9] O colón, a moeda oficial do Salvador dende 1892, foi substituída polo dólar estadounidense en 2001.

O Salvador atópase no posto 16 entre os países de América Latina en termos de Índice de Desenvolvemento Humano, e o cuarto en América Central (detrás de Panamá, Costa Rica e Belize) grazas a que se atopa nunha fase de rápida industrialización.[10] Porén, o país segue a loitar contra os altos índices de pobreza, desigualdade e crime.

Etimoloxía

[editar | editar a fonte]

O conquistador Pedro de Alvarado nomeou a nova provincia por Xesús de Nazaret ("O Salvador"). O nome completo era "Provincia De Nuestro Señor Jesús Cristo, El Salvador Del Mundo" ("Provincia do Noso Señor Xesucristo, o Salvador do Mundo"), que foi posteriormente abreviado como "El Salvador".[11]

Artigo principal: Historia do Salvador.

Os conquistadores españois que chegaron ao Salvador entre 1524 e 1525, viñan desde Guatemala logo de participar na conquista do México. Durante a colonia, O Salvador formou parte da Capitanía xeneral de Guatemala, tamén coñecida como Reino de Guatemala. O territorio salvadoreño estivo dividido nas Alcaldías Maiores de San Salvador e Sonsonate. En 1811 e 1814 producíronse importantes levantamentos contra o dominio español que expresaron a inquietude independentista dos crioulos (a elite branca descendente de españois). Finalmente, as nacións da América Central conseguiron a súa independencia de España, o 15 de setembro de 1821[12]. O 1823 formouse a Federación Centro-Americana, composta polos actuais países da América Central: Guatemala, Honduras, O Salvador, Nicaragua e Costa Rica. O Salvador independizouse da federación o 1838.

Unha guerra civil de 12 anos, que custou as vidas de preto de 75 000 persoas, chegou á súa fin no 1992, cando o goberno de dereita e a guerrilla de esquerda asinaron un tratado que levou a reformas militares e políticas.

Política

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Política do Salvador.

A Constitución de 1983 define o ordenamento legal básico do país. Aí estabelécese que O Salvador é unha república democrática, representativa na que rexe o sistema presidencialista, cuxos tres órganos son o Órgano Executivo, encabezado polo Presidente da República e o seu Gabinete. O órgan Lexislativo, nomeado Asemblea Lexislativa de O Salvador (Unicameral) de 84 deputados, e o Órgano Xudicial, expresado na Corte Suprema de Xustiza, integrada por 15 maxistrados, sendo un deles electo como Presidente do Poder Xudicial.

O presidente é electo por sufraxio directo e dura no cargo 5 anos. Non pode ser reelixido no período seguinte. O partido Alianza Republicana Nacionalista (ARENA) ten o poder executivo desde 1989 e séguese a manter no seu cargo após catro períodos consecutivos.

Cos Acordos de Paz de Xapultepec (1992) creáronse a nova Policia Nacional Civil, a Procuradoría para a Defensa dos Dereitos Humanos, o Tribunal Supremo Electoral, déuselle vida legal como partido político á oposición de esquerda na forma do Fronte Farabundo Martí para a Liberación Nacional (FMLN) e redefiniuse o papel do exército, reservado para a defensa da soberanía e a integridade territorial. Tamén se suprimiron algúns corpos de seguridade que estaban ao mando do exército, como foron a Garda Nacional, a Policía de Facenda e os Batallóns especiais formados para manteren a guerra contra a insurxencia dos anos 80.

Subdivisións

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Subdivisións do Salvador.
Departamentos do Salvador.

O Salvador está dividido en 3 zonas (Zona Occidental, Zona Oriental e Zona Paracentral) e 14 departamentos. Os departamentos, segundo a zona, son:

Zona Occidental

Zona Central

Zona Paracentral

Zona Oriental

Xeografía

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Xeografía do Salvador.

O relevo do Salvador está composto dunha meseta central pouco elevada (de 400 a 800 m de altitude) recortada por vales fluviais e recuberta de numerosos volcáns (Santa Ana, San Vicente, San Salvador, Tecapa, Conchagua, Ilamatepec), dos cales algúns están aínda activos. A parte máis elevada do país sitúase no norte, no monte El Pital (2.730 m). A estreita franxa costeira que bordea o océano Pacífico non supera os 25 km de ancho. O Lempa, que é parcialmente navegábel, é o principal río do país.

O clima do Salvador é tropical, cunha estación seca (novembro a abril) e unha estación húmida (maio a outubro). Atópase, segundo a altitude, terras quentes, ata 800 m, terras tempadas, ata 1800 m e, máis alá, terras xeadas. A temperatura anual medio da capital, San Salvador, é de arredor de 24 °C.

As cidades máis importantes do Salvador son:

Economía

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Economía do Salvador.

A economía do Salvador experimentou unha mestura de resultados durante o goberno do partido ARENA nas iniciativas do mercado libre e o modelo de xerencia fiscal que inclúen a privatización do sistema de actividades bancarias, as telecomunicacións, as pensións públicas, a distribución eléctrica, e unha parte da xeración eléctrica, redución dos aranceis, eliminación dos controis de prezos e subsidios, e unha aplicación mellorada dos dereitos de propiedade intelectual. O PIB estivo a crecer nun paso constante pero modesto despois da sinatura dos Acordos de Paz en 1992, nun ambiente de estabilidade macroeconómica.

Un problema que O Salvador enfronta é a desigualdade económica da distribución das ganancias persoais. No 1999, a quinta parte da poboación máis rica recibiu o 45 % dos beneficios, mentres que a quinta parte máis pobre recibiu soamente o 5,6 %.

Desde o mes de decembro de 1999, as reservas internacionais netas igualaron aos 1.8 mil millóns de dólares. Tendo este almacenador intermediario de moeda forte para traballar, o Goberno do Salvador, emprendeu un plan monetario da integración que comezaba o 1 de xaneiro do 2001, polo cal o dólar dos Estados Unidos se converteu en moeda de curso legal xunto ao colón salvadoreño, e toda a contabilidade formal foi emprendida nos dólares. Deste xeito, o goberno limitou formalmente a súa posibilidade de poñer políticas monetarias sobre o mercado para influír variábeis a curto prazo na economía. Desde 2001, o colón deixou de circular e agora xa non se utiliza para facer transaccións; porén, algúns almacéns aínda informan ao público de prezos en colóns e á vez en dólares.

En xeral, a poboación apoiou o cambio do colón ao dólar, se ben os salarios seguen sendo iguais a pesar de que creceu o prezo da maioría dos produtos. O cambio ao dólar axudou a baixar os intereses nos créditos, co que moitas persoas tiveron acceso a créditos para compraren unha casa ou un automóbil. Os sectores políticos da esquerda foron moi críticos no proceso de dolarización, o cal unicamente favorece ás empresas do sector financeiro.

Actualmente, a economía está máis orientada cara á manufactura e aos servizos, en lugar da agricultura (cultivo do café). As súas principais industrias son a de alimentos e bebidas, produtos do petróleo, tabaco, produtos químicos, téxtiles e mobles.

Demografía

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Demografía do Salvador.
Poboación do Salvador
Ano Millóns
1950 2,2
2000 5,8
2016 6,3

A poboación do Salvador no ano 2016 era de 6 344 722, comparada cos 2 200 000 persoas en 1950. En 2010, a porcentaxe de poboación menor de 15 anos era do 32,1%, do 61% entre os 15 e os 65 anos, e do 6,9% de máis de 65 anos.[13]

A cidade capital de San Salvador ten unha poboación de arredor de 2,1 millóns de persoas. Preto do 42% da poboación do Salvador vive en zonas rurais. O proceso de urbanización medrou de xeito constante no Salvador dende a década de 1960, e millóns de persoas desprazáronse a centros urbanos creando problemas asociados coa planificación urbanística e os servizos.

Arredor de 100 000 nicaraguanos viven no Salvador.[14]

Grupos étnicos

[editar | editar a fonte]

A poboación do Salvador componse de mestizos, brancos e pobos indíxenas. O 86% dos salvadoreños son mestizos, cunha mestura de devanceiros indíxenas e europeos.[15] Entre a poboación mestiza, tódolos salvadoreños que son racialmente europeos, especialmente mediterráneos, así como afrosalvadoreños e os indíxenas que non falan a súa lingua nativa ou perderon a súa cultura orixinal identifícanse a si mesmos como culturalmente mestizos.[16]

O 12,7% dos salvadoreños son brancos. Unha gran cantidade de inmigrantes de Europa central chegou ó Salvador durante a segunda guerra mundial como refuxiados orixinarios da República Checa, Alemaña, Hungría, Polonia e Suíza. Tamén hai pequenas comunidades de xudeus, palestinos critiáns, e árabes musulmáns (espacialmente palestinos).

O 0,23% da poboación é definida como indíxena, e os principais grupos son os cacaopera, que representan o 0,07% da poboación do país, os pipil cun 0,06%, os lenca cun 0,04% e outros grupos menores que compoñen o 0,06%. Moi poucos amerindios mantiveron os seus constumes e tradicións, sendo asimilados co paso do tempo na cultura mestiza/española dominante no país.[17]

Existe unha pequena comunidade de afrosalvadoreños que forman o 0,13% da poboación, xa que tradicionalmente se impediu que os africanos emigrasen ó país por medi de políticas gobernamentais.[18][19]

Artigo principal: Cultura do Salvador.

A cultura mestiza é a dominante no país, amplamente influída polas raíces europeas e indíxenas americanas. A poboación formouse como resultado do cruzamento entre a poboación mesoamericana nativa de Cuzcatlan con colonizadores europeos. A Igrexa católica xoga un importante papel na cultura salvadoreña. O arcebispo Óscar Romero é considerado un heroe nacional pola súa defensa dos dereitos humanos durante a guerra civil do Salvador.[20] Personalidades estraxeiras de relevancia no Salvador foron os sacerdotes e mestres xesuítas Ignacio Ellacuría, Ignacio Martín-Baró e Segundo Montes, que foron asasinados en 1989 polo exército do Salvador no trancurso da guerra civil.

As pinturas, a cerámica e os téxtiles son os principais produtos artesáns artísticos. Os escritores Francisco Gavidia (1863–1955), Salarrué (Salvador Salazar Arrué) (1899–1975), Claudia Lars, Alfredo Espino, Pedro Geoffroy Rivas, Manlio Argueta, José Roberto Cea e o poeta Roque Dalton están entre os máis importantes do país. Persoeiros de sona do século XX foron o director de cinema Baltasar Polio, a directora Patricia Chica, o artista Fernando Llort e o debuxante Toño Salazar.

Entre os representantes máis recoñecidos das artes gráficas están os pintores Augusto Crespin, Noe Canjura, Carlos Cañas, Giovanni Gil, Julia Díaz, Mauricio Mejia, Maria Elena Palomo de Mejia, Camilo Minero, Ricardo Carbonell, Roberto Huezo, Miguel Angel Cerna ou Esael Araujo.

Celebración da festa patria en Las Chinamas.
Data Nome en galego Nome local
1 de xaneiro Aninovo Año Nuevo
8 de marzo Día da Muller Día de la Mujer
marzo/abril Semana Santa Semana Santa
1 de maio Día do Traballador Día del Trabajo
3 de maio Día da Cruz Día de la Cruz
10 de maio Día da Nai Día de la Madre
17 de xuño Día do Pai Día del Padre
22 de xuño Día do Mestre Día del Maestro
4, 5 e 6 de agosto Festas de Agosto Fiestas Agostinas
15 de setembro Día da Independencia Día de la Independencia
1 de outubro Día do Neno Día del Niño
12 de outubro Día da Raza Día de la Raza
2 de novembro Día de Tódolos Santos Día de Difuntos
25 de decembro Nadal Navidad
  1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para salvadoreño.
  2. Roy Boland (1 de xaneiro de 2001). Culture and Customs of El Salvador. Greenwood Publishing Group. p. 2. ISBN 978-0-313-30620-4. 
  3. Maureen Ihrie; Salvador Oropesa (20 de outubro de 2011). World Literature in Spanish: An Encyclopedia [3 volumes]: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 332. ISBN 978-0-313-08083-8. 
  4. Jeanne M. Haskin (2012). From Conflict to Crisis: The Danger of U.S. Actions. Algora Publishing. p. 152. ISBN 978-0-87586-961-2. 
  5. Tommie Sue Montgomery (1995). Revolution in El Salvador: From Civil Strife to Civil Peace. Westview Press. p. 27. ISBN 978-0-8133-0071-9. 
  6. Kevin Murray (1 de xaneiro de 1997). El Salvador: Peace on Trial. Oxfam. pp. 8–. ISBN 978-0-85598-361-1. 
  7. Roy Boland (1 de xaneiro de 2001). Culture and Customs of El Salvador. Greenwood Publishing Group. p. 8. ISBN 978-0-313-30620-4. 
  8. Thomas L. Pearcy (2006). The History of Central America. Greenwood Publishing Group. p. 43. ISBN 978-0-313-32293-8. 
  9. Erin Foley; Rafiz Hapipi (2005). El Salvador. Marshall Cavendish. p. 43. ISBN 978-0-7614-1967-9. 
  10. Jeni Klugman (2010). "Human Development Report 2010" (Report). Palgrave Macmillan. p. 152. Consultado o 18 de outubro de 2013. 
  11. El Salvador: The People and Culture, by Greg Nickles, pg.6
  12. Embaixada d'El Salvador nos EE. UU., De la Civilización a la Independencia Arquivado 16 de abril de 2007 en Wayback Machine., consultado o 29 de marzo de 2007
  13. "Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2012 Revision". Arquivado dende o orixinal o 06 de maio de 2011. Consultado o 20 de xuño de 2019. 
  14. "The Nicaragua case_M Orozco2 REV.doc" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 11 de maio de 2011. Consultado o 2 de maio de 2010. 
  15. "CIA – The World Factbook – El Salvador". CIA. Arquivado dende o orixinal o 24 de decembro de 2018. Consultado o 12 de outubro de 2013. 
  16. "EL SALVADOR Visa Application – Tourist Visas, Business Visas, Expedited Visas – El Salvador Page". Arquivado dende o orixinal o 01 de decembro de 2010. Consultado o 20 de xuño de 2019. 
  17. "Jose Napoleon Duarte, Hernandez Martinez, Ungo, Matanza, Central American Common Market, CACM, urban middle class, Christian Democratic Party, powerful families, death squads, Organization of American States, PRUD, International Court Of Justice, urban center, rapid population growth". countriesquest.com. Arquivado dende o orixinal o 18 de maio de 2015. Consultado o 20 de xuño de 2019. 
  18. Elena Salamanca (23 de outubro de 2005). "NO a 'los otros'" (en castelán). La Prensa Gráfica. Arquivado dende o orixinal o 02 de xaneiro de 2008. Consultado o 29 de decembro de 2007. 
  19. Montgomery, Tommie Sue (1995). Revolution in El Salvador: from civil strife to civil peace. Boulder, Colo: Westview Press. ISBN 0-8133-0071-1. 
  20. Eaton, Helen-May (1991). The impact of the Archbishop Óscar Romero's alliance with the struggle for liberation of the Salvadoran people: A discussion of church-state relations (El Salvador) (M.A. thesis) Wilfrid Laurier University

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • "Background Notes", Background Notes: El Salvador, xaneiro de 2008. Consultado o 6 de marzo de 2008.
  • Bonner, Raymond. Weakness and Deceit: U.S. Policy and El Salvador. Nova York: Times Books, 1984.
  • CIA World Factbook Arquivado 24 de decembro de 2018 en Wayback Machine., "El Salvador", 28 de febreiro de 2008. Consultado o 6 de marzo de 2008.
  • "Country Specific Information", U.S. State Department, 3 de outubro de 2007. Consultado o 6 de marzo de 2008.
  • Danner, Mark. The Massacre at El Mozote: A Parable of the Cold War. Nova York: Vintage Books, 1994.
  • Foley, Erin. 'Cultures of the world, El Salvador. 1995
  • Montgomery, Tommie Sue. Revolution in El Salvador: From Civil Strife to Civil Peace. Boulder, Colorado: Westview Press, 1995.
  • Rosa, Audrey Celeste (1998). "The courage to change: Salvadoran stories of personal and social transformation (El Salvador)". Wilfrid Laurier University. 
  • Stadler, Sidney. It Started with an Oyster: The Memoirs of Sidney M. Stadler, CBE. Penna Press 1975. Autobiography of a British businessman and diplomat in El Salvador, with much on Salvadoran society and politics from the 1920s to 1950s.
  • Vilas, Carlos. Between Earthquakes and Volcanoes: Market, State, and the Revolution America. Nova York: Monthly Review Press. 1995.