O leite na cultura popular galega

    Engadir ligazóns
    Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
    Estatua dunha leiteira nunha rúa de Ourense.

    A seguir recóllese a pegada do leite na cultura popular galega, na etnografía e na literatura de transmisión oral.

    Crenzas[editar | editar a fonte]

    A Leiteira (1923) do pintor coruñés Román Navarro.

    Entre outras crenzas, antigamente no rural galego críase que non debía deixarse para o día seguinte o leite muxido na véspera de San Xoán, xa que se pensaba que nesa noite virían as meigas lavar o traseiro nela. Para evitar isto, debíase deixar en tódalas fiestras e portas un ramo de herbas olorosas, que, segundo a crenza popular, tiña a virtude de afastar ás meigas. Outras crenzas relacionaban o leite con fins curativos, de feito, pensábase que o leite de muller era bo pra curar a dor de oídos; outras supersticións estaban vencelladas con rituais que a xente do rural facía. Nalgúns lugares das montañas lucenses, cando se muxían as vacas ao amencer, o primeiro leite recollido era ofrecido á aurora como ofrenda, poñendo a xente destes lugares cuncas de leite nas fiestras que miraban cara o oriente. Outro ritual dicía que había que botarlle sal ao leite das vacas que tiveran que pasar por un lugar onde correse a agua, xa que de non facelo o animal daría sangue no canto de leite.[1]

    Refraneiro popular[editar | editar a fonte]

    Estatua dunha leiteira de Fernando García Blanco nun parque de Santiago de Compostela.
    • A vaca da miña veciña come menos herba e dá máis leite cá miña.
    • A vaca da miña veciña dá máis /mellor leite cá miña.
    • A vaca da miña veciña dá o leite máis branco cá miña.
    • A vaca da miña veciña, con auga dá leite para todos.
    • A vaca do vilán, se dá leite no inverno millor o dá no vran.
    • As vacas do vilán, que se no inverno dan leite, millor o dan polo vran.
    • As vacas do vilego dan millor leite polo vran que polo inverno.
    • Canto máis se munxe a vaca, máis remollo saca.[2]
    • Come leite e bebe viño e chegarás a velliño
    • Come leite e bebe viño e, de vello, serás mociño.
    • Leite con viño fai ao vello, meniño.
    • Leite, mel e mosto tiran ao home pra mozo.
    • O leite co viño fai do vello meniño.
    • O leite e o viño fan do vello mociño.
    • O leite e o viño fan ó vello mociño, se non o matan de camiño.
    • O viño é o leite dos vellos.
    • Con leite e biscoito ben se desaúna pola mañán ás oito.
    • Cunca de leite por cunca de aceite.
    • O aldeán galego, cunca de leite por cunca de aceite.
    • O aldeán, por cunca de leite quere catro de aceite.
    • O aldeano galego por unha cunca de leite quer outra de aceite.
    • Por cunca de leite o aldeano quer cunca de aceite.
    • Pucheiro de leite por pucheiro de aceite.
    • Díxolle o leite ó viño: "¡Ben chegado seas, amigo; mais poucas veces veñas por ese camiño!".
    • Díxolle o leite ó viño: "¡Vente pra acó, meu amigo!".
    • Encol do leite, o viño ausente.[3]
    • Tras do leite, nin auga nin viño nin vinagre.
    • Tras do leite, nin ovos, nin viño nin aceite.[4]
    • Leite fresco, peido no cesto.
    • O leite fresco está no cesto.
    • Non hai feitizo como o pantrigo i o leite macizo.
    • Non hai tal vicio coma o pantrigo e o leite macizo.
    • Non hai tal vizo como pan de trigo e leite mocizo.
    • Nos meses que non teñan erre, nin peixe nin leite.[5]
    • O leite sae do moxo e non do óso.[6]
    • Vaca con fartura, canada con nasura.[7]
    • O leite sin pan fasta a porta vai.[8]
    • O que queira leite, que o munxa.
    • O viño de Vieite, anque sexa coma leite.
    • Por unha cunca de leite con castañas aguanto sogra, nora e cuñadas.
    • Regalo de monxa, cunca de leite por cunca de aceite.
    • ¡Veñas noramala!, díxolle o leite á iauga.

    Cantigueiro[editar | editar a fonte]

    • Cara de leite fervido,/ xa me dixo miña nai/ que tiñas o mal cativo [9].
    • Eu pedín ó leite á vaca,/ á vaca pideume a herba;/ herbiña lle pido ó prado/ e o prado pídeme rega [10].
    • Leite fresco con pantrigo/ é o almorzo das mulleres,/ i o home que vén de fóra:/ come as verzas si as quixeres [11].
    • Si todo o mar fora leite/ e Monte Louro boroa,/ xa terían que comer/ os tramalleiros de Boa [12][13].

    Notas[editar | editar a fonte]

    1. ↑ RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio.
    2. ↑ Remollo é na fala dos Vaqueiros de Alzada a riqueza ou corpo do leite.
    3. ↑ Cadra co francés Vin sur lait, bien fait; lait sur vin, venin.
    4. ↑ O refrán alude ás alteración das secrecións gástricas que se poden producir ó se mesturaren no estómago.
    5. ↑ No verán o leite estrágase con facilidade.
    6. ↑ Fai referencia ós que se meten a muxir sen coñeceren o xeito que require e, en sent. fig., ós que sen coñecementos abondos se meten nunha empresa na que a habilidade é a chave do éxito.
    7. ↑ Nasura é a escuma que forma o leite na canada cando o ubre está ben repleto.
    8. ↑ Hernán Núñez entende por porta a derradeira tripa por onde saen as feces, o ano, e alude sen dúbida ás cualidades do leite como laxante ou a ser pouco nutritivo.
    9. ↑ Álvaro das Casas (colector): "Pra un canzoneiro de Noia", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós 95, 15.11.1931, 216. Mal cativo é unha das numerosas denominacións da sífilis, tamén mal francés, mal español ou mal ruín.
    10. ↑ No texto; pideum'a.
    11. ↑ No texto: i-o home, d'afora, com'as.
    12. ↑ Boa é a parroquia máis occidental do concello coruñés de Noia, lindando con Porto do Son. Tramalleiros son os que pescan ó tramallo, unha arte de pesca formada por tres redes superpostas. Álvaro das Casas (colector): "Pra un canzoneiro de Noia", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós 94, 15.10.1931, 192; no texto: Montelouro,
    13. ↑ Lino Lema Bouzas (compilador): Ditos e cantigas mariñeiras. I Encontro de embarcacións tradicionais, Galicia 1993, 15.

    Véxase tamén[editar | editar a fonte]

    Bibliografía[editar | editar a fonte]

    Outros artigos[editar | editar a fonte]

    Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=O_leite_na_cultura_popular_galega&oldid=4865904»