O leite na cultura popular galega

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Estatua dunha leiteira nunha rúa de Ourense.

A seguir recóllese a pegada do leite na cultura popular galega, na etnografía e na literatura de transmisión oral.

Crenzas[editar | editar a fonte]

A Leiteira (1923) do pintor coruñés Román Navarro.

Entre outras crenzas, antigamente no rural galego críase que non debía deixarse para o día seguinte o leite muxido na véspera de San Xoán, xa que se pensaba que nesa noite virían as meigas lavar o traseiro nela. Para evitar isto, debíase deixar en tódalas fiestras e portas un ramo de herbas olorosas, que, segundo a crenza popular, tiña a virtude de afastar ás meigas. Outras crenzas relacionaban o leite con fins curativos, de feito, pensábase que o leite de muller era bo pra curar a dor de oídos; outras supersticións estaban vencelladas con rituais que a xente do rural facía. Nalgúns lugares das montañas lucenses, cando se muxían as vacas ao amencer, o primeiro leite recollido era ofrecido á aurora como ofrenda, poñendo a xente destes lugares cuncas de leite nas fiestras que miraban cara o oriente. Outro ritual dicía que había que botarlle sal ao leite das vacas que tiveran que pasar por un lugar onde correse a agua, xa que de non facelo o animal daría sangue no canto de leite.[1]

Refraneiro popular[editar | editar a fonte]

Estatua dunha leiteira de Fernando García Blanco nun parque de Santiago de Compostela.
  • A vaca da miña veciña come menos herba e dá máis leite cá miña.
  • A vaca da miña veciña dá máis /mellor leite cá miña.
  • A vaca da miña veciña dá o leite máis branco cá miña.
  • A vaca da miña veciña, con auga dá leite para todos.
  • A vaca do vilán, se dá leite no inverno millor o dá no vran.
  • As vacas do vilán, que se no inverno dan leite, millor o dan polo vran.
  • As vacas do vilego dan millor leite polo vran que polo inverno.
  • Canto máis se munxe a vaca, máis remollo saca.[2]
  • Come leite e bebe viño e chegarás a velliño
  • Come leite e bebe viño e, de vello, serás mociño.
  • Leite con viño fai ao vello, meniño.
  • Leite, mel e mosto tiran ao home pra mozo.
  • O leite co viño fai do vello meniño.
  • O leite e o viño fan do vello mociño.
  • O leite e o viño fan ó vello mociño, se non o matan de camiño.
  • O viño é o leite dos vellos.
  • Con leite e biscoito ben se desaúna pola mañán ás oito.
  • Cunca de leite por cunca de aceite.
  • O aldeán galego, cunca de leite por cunca de aceite.
  • O aldeán, por cunca de leite quere catro de aceite.
  • O aldeano galego por unha cunca de leite quer outra de aceite.
  • Por cunca de leite o aldeano quer cunca de aceite.
  • Pucheiro de leite por pucheiro de aceite.
  • Díxolle o leite ó viño: "¡Ben chegado seas, amigo; mais poucas veces veñas por ese camiño!".
  • Díxolle o leite ó viño: "¡Vente pra acó, meu amigo!".
  • Encol do leite, o viño ausente.[3]
  • Tras do leite, nin auga nin viño nin vinagre.
  • Tras do leite, nin ovos, nin viño nin aceite.[4]
  • Leite fresco, peido no cesto.
  • O leite fresco está no cesto.
  • Non hai feitizo como o pantrigo i o leite macizo.
  • Non hai tal vicio coma o pantrigo e o leite macizo.
  • Non hai tal vizo como pan de trigo e leite mocizo.
  • Nos meses que non teñan erre, nin peixe nin leite.[5]
  • O leite sae do moxo e non do óso.[6]
  • Vaca con fartura, canada con nasura.[7]
  • O leite sin pan fasta a porta vai.[8]
  • O que queira leite, que o munxa.
  • O viño de Vieite, anque sexa coma leite.
  • Por unha cunca de leite con castañas aguanto sogra, nora e cuñadas.
  • Regalo de monxa, cunca de leite por cunca de aceite.
  • ¡Veñas noramala!, díxolle o leite á iauga.

Cantigueiro[editar | editar a fonte]

  • Cara de leite fervido,/ xa me dixo miña nai/ que tiñas o mal cativo [9].
  • Eu pedín ó leite á vaca,/ á vaca pideume a herba;/ herbiña lle pido ó prado/ e o prado pídeme rega [10].
  • Leite fresco con pantrigo/ é o almorzo das mulleres,/ i o home que vén de fóra:/ come as verzas si as quixeres [11].
  • Si todo o mar fora leite/ e Monte Louro boroa,/ xa terían que comer/ os tramalleiros de Boa [12] [13].

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ RODRÍGUEZ GONZÁLEZ, Eladio.
  2. ↑ Remollo é na fala dos Vaqueiros de Alzada a riqueza ou corpo do leite.
  3. ↑ Cadra co francés Vin sur lait, bien fait; lait sur vin, venin.
  4. ↑ O refrán alude ás alteración das secrecións gástricas que se poden producir ó se mesturaren no estómago.
  5. ↑ No verán o leite estrágase con facilidade.
  6. ↑ Fai referencia ós que se meten a muxir sen coñeceren o xeito que require e, en sent. fig., ós que sen coñecementos abondos se meten nunha empresa na que a habilidade é a chave do éxito.
  7. ↑ Nasura é a escuma que forma o leite na canada cando o ubre está ben repleto.
  8. ↑ Hernán Núñez entende por porta a derradeira tripa por onde saen as feces, o ano, e alude sen dúbida ás cualidades do leite como laxante ou a ser pouco nutritivo.
  9. ↑ Álvaro das Casas (colector): "Pra un canzoneiro de Noia", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós 95, 15.11.1931, 216. Mal cativo é unha das numerosas denominacións da sífilis, tamén mal francés, mal español ou mal ruín.
  10. ↑ No texto; pideum'a.
  11. ↑ No texto: i-o home, d'afora, com'as.
  12. ↑ Boa é a parroquia máis occidental do concello coruñés de Noia, lindando con Porto do Son. Tramalleiros son os que pescan ó tramallo, unha arte de pesca formada por tres redes superpostas. Álvaro das Casas (colector): "Pra un canzoneiro de Noia", en "Arquivo Filolóxico e Etnográfico de Galiza", en Nós 94, 15.10.1931, 192; no texto: Montelouro,
  13. ↑ Lino Lema Bouzas (compilador): Ditos e cantigas mariñeiras. I Encontro de embarcacións tradicionais, Galicia 1993, 15.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Traído desde "https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=O_leite_na_cultura_popular_galega&oldid=4027038"