Maceda

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Maceda (homónimos).

Maceda
Casa do concello.
Situación
Xentilicio	macedáns (non oficial)
Xeografía
Provincia	Provincia de Ourense
Comarca	Comarca de Allariz - Maceda
Poboación	2.849 hab. (2021)
Área	101,9 km²
Densidade	27,96 hab./km²
Entidades de poboación	12 parroquias
Capital do concello	Maceda
Política (2019)
Alcalde	Rubén Quintas Rodríguez (PPdeG)
Concelleiros	PPdeG: 5 PSdeG-PSOE: 3 Outros: CxG 1, E.S.C.O 1, C'S 1
Eleccións municipais en Maceda
Uso do galego (2011)
Galegofalantes	73,88%
Na rede
http://www.concellodemaceda.com
[ editar datos en Wikidata ]

Maceda é un concello da provincia de Ourense, pertence á comarca de Allariz - Maceda, unidas ámbalas dúas polo corredor que forma o río Arnoia, que era coñecida no s. X como Maceda da Limia, unha rexión medieval histórica. A parte norte da comarca pertence a paraxe natural da Ribeira Sacra.

Toponimia

Maceda está relacionada con mazá, do latín Mattiāna [mala] '[mazás] de Matio', derivado de Caius Matius, tratadista de agricultura do século I a. C... Outras fontes citan a palabra latina MATTIANETA (lat. vulgar MATTIANA, maceira). Un fitotopónimo abundante en maceiras, (Manzaneda é a forma castelanizante).

Xeografía

O concello, de 102 km², está situado no Alto do Arnoia, por onde discorre o río Maceda, tamén coñecido como Sor. O río dispón dunha senda fluvial ata unirse co río Arnoia e o río Tioira, sendo este último un dos afluentes que máis auga aporta o Arnoia. O río ten pequenos saltos de auga, pequenas cascadas e incluso muíños antigos. Tamén e un río onde abundan as troitas.

Os límites orográficos da depresión de Maceda, están entre as vertentes da serra de San Mamede e a serra da Cabeza de Meda, o Alto de Langoa, o val de Xunqueira de Espadanedo, o Alto do Couso no nordés e o val da Limia o suroeste.

Historia

Pobo prerromano e Imperio romano

Os Interamnicos

Os primeiros poboadores dos cales se ten rexistro, son os interamnicos, un pobo prerromano da antiga Gallaecia. Unha lápida atopada na igrexa de Asadur, onde se ergueu o retablo sobre a gran lápida romana a Quinto Licinio, e nela a pedra de ara coa inscrición AEREDITARE. Onde a República dos interamnicos honraba a Quinto Licinio, que pertencía a Vectigalium, unha sociedade encargada da cobranza de impostos na época romana, segundo os estudos de Antonio Rodríguez Colmenero e de Elixio Rivas.

Os interamnicos estaban incluídos no convento Bracarense, unha entidade administrativa romana da provincia Tarraconense, quedando rexistrado na columna conmemorativa da construción da ponte romana de Chaves, coñecida como o padrón dos pobos. Xunto aos interamnicos, estaban os aquiflavienses, os avobriguenses, os bibalos, os coelernos, os equisios, os límicos, os nebisocos, os quarquernos e os tamaganos.^{[Cómpre referencia]}

Vía Nova do Sector Salientibus

Outro dos rexistros sitúan a Vía Nova do Sector Salientibus, como paso obrigado en dirección ao Sector Praesidium, polo miliario de A Fontela en Foncuberta ata o miliario en A Eirexa en Tioira ata unha cortadura nunha ladeira que coincide cos pobos de A Costa e Couzada, onde se bifurca ata Asadur onde termina e pola outra cara a Villariño Frío. O tramo foi escollido o 10 de setembro de 2016 como unha andanada pola Fundación Aquae Querquennae, reivindicando a súa declaración como Patrimonio da Humanidade.

Idade Media

Antigo mosteiro de monxas bieitas

Na igrexa da parroquia de Santa Mariña en Asadur, encóntrase un baixorreleve da época prerrománica. Suponse que foi reutilizado na igrexa, e que pertencía ao monasterio de mediados do século XIV, un mosteiro de touquinegras ou monxas bieitas hereditario, da familia de San Rosendo. Un documento conservado no Tombo do mosteiro de Celanova sitúa no ano 936 a dona Ximena, filla do rei Ordoño II. A importancia do enclave do antigo mosteiro afianzase, porque se encontraba unha delegación de xustiza. No ano 1586 don Antonio de Nóvoa e Lemos, conde de Maceda, compróu o couto de Asadur de mans de Filipe II, vinculando ao morgado de Maceda.

Castelo de Maceda

O Castelo de Maceda remóntase aos séculos XI ou XII. As torres conservan aos grosos muros do seu carácter defensivo, a pesar de que no século XIV resultou parcialmente destruído, na Gran Guerra Irmandiña.

Unha vez reconstruído, co paso dos anos o seu uso defensivo orixinal foi dando paso a un uso señorial e residencial ata culminar no seu aspecto actual, froito dunha extensa intervención levada a cabo nos anos 90 do século pasado para reparar o efecto de varias décadas de abandono. Reconvertido en hotel monumento na actualidade.

Os personaxes históricos que viviron no castelo de Maceda, foron Xoán de Novoa, que naceu na fortaleza no ano 1460 (outras fontes datan o nacemento 1450), sendo enviado pola súa familia a Portugal fuxindo da Gran Guerra Irmandiña. Asentado no país veciño, Xoán de Novoa converteuse nun famoso explorador e chegou a ser nomeado alcalde de Lisboa. Non regresaría a Galicia e morrería na India en 1509 durante un das súas viaxes. O escudo familiar dos Novoa que aínda se conserva nos muros da fortaleza.

Polo Castelo de Maceda, tamén pasou o fillo do rei Fernando III e de Beatriz de Suabia. Nacido no ano 1221 en Toledo, o pequeno Afonso X o Sabio foi posto ao coidado do nobre García Fernández de Vilamaior e da esposa deste, Maior Arias. Foi enviado a Galicia para pasar parte da súa infancia ata a idade de 11 anos. En agradecemento polos servizos prestados o rei Fernando III concedelle unha vila en Maceda a García Fernández de Vilamaior.

Sería durante esa época cando Alfonso X entraría en contacto co idioma galaico-portugués que empregaría para escribir as súas famosas cantigas, así que desde o municipio ourensán reivindican con orgullo o papel crucial que desempeñou na creación desa importante mostra da literatura medieval occidental. Aínda que os expertos atribúen a autoría de boa parte desas composicións a trobadores como Airas Nunes, existe consenso de que algunhas delas si son atribuíbles directamente ao monarca.

Idade Moderna

No ano 1560 o papa Paulo V outorga a freguesía de Santa Mariña de Asadur ao Licenciado Pedro Vázquez de Castro, Comisario do Santo Oficio, que funda os coutos de Outeiro do Cabo en Asadur, Cas García e Chaira de Vascós en Santiago da Costa. En Outeiro ergue a casa-torre, no ano 1639. O escudo da Casa de Outeiro, sobre cartela partida ao xeito de bordura, presenta en catro cuarteis: 1º castelo de Vázquez, 2º espada de familiar do Sº Oficio, 3º palmeta do Sº Oficio, 4º as barras de Toubes. O caron desta casa señorial, hai unha capela, que nunca se usou como tal, o parecer foi utilizada como lugar de tortura.

Demografía

Poboación

Maceda no ano 2002 tiña 3.346 habitantes, pasando a 3.146 habitantes no ano 2007, 3.112 no ano 2012, 2.924 no ano 2017 e 2.829 no 2020.

Gráfica da variación da poboación de Maceda dende 1900

Evolución da poboación desde 1900 ata 2009
1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2009
4.948	4.988	5.085	5.919	6.285	5.991	5.438	4.616	5.446	3.477	3.388	3.139

Administración e política

Goberno municipal

O Goberno do Concello de Maceda está composto por 11 concelleiros, elixidos por sufraxio universal, tras celebrarse eleccións municipais cada catro anos desde ao ano 1979. Sendo estes o que escollen o alcalde.

Paro rexistrado no municipio

En abril do ano 2014, o número de parados era de 255 persoas, no ano 2017 era de 224 e no ano 2021 era de 160.

Débeda pública do concello

No ano 2020 a débeda do concello era de 302.434 euros, o que supón unha débeda de 106.528 euros por cada mil habitante, segundo datos do Banco de España.

Renda bruta media de Maceda

No ano 2013 a renda bruta media era de 16.095, ascendendo ata os 18.925 euros no ano 2018.

Entidades de poboación

A administración municipal dende polo menos o 31 de decembro do ano 1887, estruturase na figura da vila de Maceda, xunto as seguintes entidades de poboación:

1. A lista de lugares son: Baldrei, Celeirón, Outeiro do Cabo, Parada, O Rial, O Alto do Rodicio, Castro de Escuadro, Escuadro, Vascós, A Couzada, A Costa, Casonel, Chaioso, Francos, Outeiro da Torre, Piúca, O Soto, Vixueses, Calveliño do Monte, Pías, Santirso, Carguizoi, Cimadevila, Foncuberta, Santa Marta, Sarreaus, Tioira, Barxela, Xinzo da Costa, Paioso, Vilar, Bustavalle, Calvelo, Casasoá, As Lamas, Vilarellos.
2. A lista de aldeas son: Bouzas, O Campo, Coruxas, Paradiña, Somoza, A Teixeira, A Palela, O Batán, A Eirexa, Lamelas, Zorelle.
3. A lista de pazos son: Amedo, Asadur, Barreiros, A Parrocha, O Correlo, A Eirexa, Camporredondo.
4. A lista de casas de labranza son: Sarreaus, Reixa.

Xustiza

Os habitantes de Maceda pertencen o partido xudicial de Ourense, situado na Praza de Concepción Arenal, conta con sete Xulgados de Primeira Instancia, catro Xulgados do Social, tres Xulgados de Instrución, dous Xulgados do Penal, dous Xulgados do Contencioso-Administrativo e un Xulgado de Menores.

Garda Civil

A vila de Maceda conta cun cuartel da Garda Civil na rúa Vicente del Bosque número 23, onde se desempeñan as funcións de prevención da seguridade cidadá, así como a presentación dalgún tipo de denuncia., onde se prometeu unha reforma entre o mes de abril e maio do ano 2022, con unha inversión próxima os 50 000 euros.

As funcións que non poden ser realizadas no posto de Maceda, os veciños deben desprazarse ata a cidade de Ourense.

Policía Nacional

A localidade non dispón de Comisaría, sendo a máis próxima a Comisaría de Policía Nacional de Ourense.

Cultura

Etnografía

Festas e celebracións

No mes de xullo celébrase no concello o Entroido Quente.

Maceda na cultura popular

Vicente Risco recolle a crenza de que, en Maceda e en Castro Caldelas, gardan o pan que se coce o día de San Bertomeu (24 de agosto). Este pan non podrece nunca, e utilízase para apagar os lumes, botando neles un anaco do pan .

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de Maceda.

• 

  Centro de saúde.

• 

  Castelo de Maceda.

• 

  Vaca galega na Fonte do Santo (Serra do San Mamede).

• 

  Carro en Santiso. Santiso, Maceda.

Lugares de Maceda

Para unha lista completa de todos os lugares do concello de Maceda vexa: Lugares de Maceda.

Véxase tamén

Bibliografía

• RISCO, Vicente: "Cultura espritual", en Historia de Galiza tomo I, 1962 (reed. Akal 1979, 255-777).

Outros artigos

• Radio Maceda.

Ligazóns externas

• MacedaVirtual.com Web de noticias sobre Maceda feito co formato de PHP-Nuke (en castelán)
• "Maceda". www.crtvg.es. 6 de febreiro de 2016. 
• Maceda na TVG(en galego)