Madrid

Madrid
	Bandeira Brasón
Localización
	40°25′01″N 3°42′12″O / 40.4169, -3.7033
Estado	España
Comunidade autónoma	Comunidade de Madrid
Capital de	España ; Comunidade de Madrid (1983–)
Capital	Madrid city (en)
Contén a división administrativa	Madrid city (en)
Poboación
Poboación	3.332.035 (2023) (5.512,46 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Villa y corte (en)
Superficie	604,4551 km²
Bañado por	Río Manzanares e Arroyo Meaques (en)
Altitude	663 m
Comparte fronteira con	Alcorcón ; Colmenar Viejo ; San Sebastián de los Reyes ; Paracuellos de Jarama ; Tres Cantos ; Torrelodones ; Hoyo de Manzanares ; Las Rozas de Madrid ; Coslada ; Rivas-Vaciamadrid ; Alcobendas ; San Fernando de Henares ; Leganés ; Xetafe ; Pozuelo de Alarcón ; Majadahonda
Datos históricos
Precedido por	Chamartín de la Rosa, Canillas (pt) , Canillejas (en) e Carabanchel Alto (pt)
28 de abril de 1699	Evento clave
28 de abril de 1699	1699 Madrid food riot (en)
23 de marzo de 1766	Motim de Esquilache (pt)
2 de maio de 1808	Levantamento do 2 de maio
10 de abril de 1865	Noite de San Daniel
22 de xuño de 1866	Sublevación do cuartel de San Gil
12 de maio de 1886	Tornado, May 12, 1886, Madrid, Spain (en)
18 de xullo de 1936	Siege of the Montaña barracks (en)
8 de novembro de 1936	Batalha de Madrid (pt)
11 de marzo de 2004	Atentados do 11 de marzo de 2004 en Madrid
Santo padrón	Sidro Labrego, Virxe da Almudena e Mariana de Jesús
Organización política
Órgano executivo	Government Board of the City of Madrid (en)
• Alcalde	José Luis Martínez-Almeida (2019–)
Orzamento	4.702.875.724 € (2017)
Identificador descritivo
Código postal	28001–28081
Fuso horario	UTC+01:00, horario estándar; UTC+02:00, horario de verán
Prefixo telefónico	91
Código INE	28079
Outro
Irmandado con	Buenos Aires ; San Salvador ; Santiago de Chile ../... 48+
Páxina web	madrid.es

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Madrid (homónimos).

Madrid é a capital de España e da Comunidade de Madrid. Está situada no centro da Península Ibérica, ó sur da Serra de Guadarrama, no río Manzanares. Cunha poboación de 3.266.126 habitantes (Padrón Municipal, 2019) é a cidade máis grande e poboada do estado e da Península Ibérica, e a terceira da Unión Europea. A súa área metropolitana, de 6.043.031 habitantes, é a terceira área urbana máis poboada da Unión Europea, por detrás das de Londres e Berlín.

Como capital do Estado, Madrid alberga as sedes do Goberno, Cortes Xerais, Ministerios, Institucións e Organismos asociados, así como a residencia oficial dos reis de España.^[1] No plano económico, Madrid é a cuarta cidade máis rica de Europa, tras Londres, París e Moscova.^[2] É o principal centro financeiro e empresarial de España, actualmente, o 50,1% dos ingresos das 5.000 principais empresas españolas son xerados por sociedades con sede social en Madrid, as cales representan o 31,8% delas. É sede do principal mercado de valores do país, e de varias das máis grandes corporacións do mundo.

Nacida a partir do asentamento fortificado hispanomusulmán de Maǧrīţ,^[3] conquistado por Afonso VI de León e Castela en 1083, a vila foi designada en 1561 como sede da corte de Filipe II, sendo a primeira capital permanente da monarquía española. Desde entón, agás un breve intervalo de tempo entre 1601 e 1606 no que a capitalidade pasou temporalmente a Valladolid, Madrid foi a capital de España e sede do Goberno da Nación.^[4]

Xeografía

Localización

A cidade de Madrid atópase na zona central da Península Ibérica, a poucos quilómetros ao norte do Cerro de los Ángeles, centro xeográfico desta. As coordenadas da cidade son 40°26'N 3°41'O e a súa altura media sobre o nivel do mar é de 667 m, sendo así unha das capitais máis altas de Europa.

O contexto xeográfico e climático de Madrid é o da Submeseta Sur, dentro da Meseta Central. A cidade está situada a poucos quilómetros da Serra de Guadarrama e hidrograficamente pertence á conca do Texo.

Hidrografía

O principal río de Madrid é o Manzanares, que penetra en municipio na contorna do Monte do Pardo alimentando o encoro do mesmo nome, ao que tamén chegan as augas dos arroios de Manina e Tejada. Pasado este espazo natural, o río comeza o seu curso urbano ao redor da cidade universitaria, entrando despois, brevemente, na Casa de Campo, onde recibe as augas do arroio de Meaques.

Clima

O clima de Madrid é un clima mediterráneo continental e está moi influído polas condicións urbanas. A temperatura media é de 12 °C.

Os invernos son fríos, con temperaturas inferiores aos 4-5 °C, xeadas frecuentes e nevadas ocasionais. Os veráns son calorosos con medias ao redor dos 24 °C en xullo e agosto e con máximas que frecuentemente superan os 35 °C. A oscilación diaria é importante na periferia urbana, pero se ve reducida no centro da cidade polo efecto antrópico. A amplitude térmica anual é alta (19 graos, cifra propia da Meseta Sur) como consecuencia da gran distancia ao mar e a altitude (ao redor dos 600 m). As precipitacións anuais son superiores aos 400 mm, con mínimos moi marcados no verán (catro meses secos, de xuño a setembro) e grandes oscilacións entre a zona NO, bastante máis chuviosa, e a zona SE que resulta máis árida.

Observatorio do Parque do Retiro
1971-2000	xan	feb	mar	abr	mai	xuñ	xul	ago	set	out	nov	dec	Total
Temperatura máxima (°C)	9,7	12,0	15,7	17,5	21,4	26,9	31,2	30,7	26,0	19,0	13,4	10,1	19,4
Temperatura mínima (°C)	2,6	3,7	5,6	7,2	10,7	15,1	18,4	18,2	15,0	10,2	6,0	3,8	9,7
Precipitacións (mm)	37	35	26	47	52	25	15	10	28	49	56	56	436

Observatorio do Aeroporto de Madrid-Barajas
1971-2000	xan	feb	mar	abr	mai	xuñ	xul	ago	set	out	nov	dec	Total
Temperatura máxima (°C)	10,6	12,9	16,3	18,0	22,3	28,2	33,0	32,4	27,6	20,6	14,7	11,0	20,6
Temperatura mínima (°C)	0,3	1,5	3,2	5,4	8,8	13,0	16,1	16,0	12,7	8,3	3,8	1,8	7,6
Precipitacións (mm)	33	34	23	39	47	26	11	12	24	39	48	48	386

Historia

Artigo principal: Historia de Madrid.

Madrid é habitado dende tempos prehistóricos, pero a primeira referencia escrita está nas crónicas do Califato de Córdoba. Mohamed I construíu un pazo no século IX (onde hoxe está o Pazo Real), e a cidade foi chamada Magerit (de onde provén Madrid).

Afonso VI conquistou a cidade no 1085 na súa marcha ata Toledo, e derrubou a mesquita construíndo a igrexa da Virxe da Almudena.

Demografía

A poboación de Madrid foi experimentando un importante aumento dende que se converteu en capital. Foi especialmente significativo no século XX, debido á gran cantidade de inmigración, tanto interior coma exterior.

Non obstante, este aumento desacelerouse en favor dos concellos da zona metropolitana a partir dos anos setenta, nos que Madrid comeza a perder poboación. No comezo do século XXI hai un aumento da inmigración. Segundo os derradeiros datos dispoñíbeis, a 1 de xullo de 2005 a poboación de Madrid ascendía a 3.228.914 habitantes, cun aumento de 271.856 habitantes respecto ao censo do 2001.

Fonte: INE^[5]

Xentilicio

O xentilicio dos habitantes de Madrid é «madrileño» ou «matritense». Así e todo, aos habitantes de Madrid chamóuselles tamén «gatos» debido a que, segundo conta a lenda, a conquista da cidade polas tropas de Afonso VI no final do século XI realizouse mediante o asalto da muralla pola que agatuñaron as tropas castelás.

Outras lendas sinalan que o apelativo de gatos se outorgou aos cidadáns de Madrid na Idade Media pola súa grande habilidade á hora de gabear polas murallas e penedos coas mans espidas.

Distritos e barrios

A cidade divídese administrativamente en 21 distritos, divididos ao mesmo tempo en distintos barrios. Estes son:

Centro: Palacio, Embajadores, Cortes, Justicia, Universidad, Sol.
Arganzuela: (Paseo) Imperial, Acacias, La Chopera, Legazpi, Delicias, Palos de Moguer, Atocha.
Retiro: Pacífico, Adelfas, Estrella, Ibiza, Jerónimos, Niño Jesús.
Salamanca: Recoletos, Goya, Fuente del Berro, Guindalera, Lista, Castellana.
Chamartín: El Viso, Prosperidad, Ciudad Jardín, Hispanoamérica, Nueva España, (Pz.) Castilla.
Tetuán: Bellas Vistas, Cuatro Caminos, Castillejos, Almenara, Valdeacederas, Berruguete.
Chamberí: Gaztambide, Arapiles, Trafalgar, Almagro, Vallehermoso, Ríos Rosas.
Fuencarral-El Pardo : El Pardo, Fuentelarreina, Peñagrande, Barrio del Pilar, La Paz, Valverde, Mirasierra, El Goloso.
Moncloa-Aravaca: Casa de Campo, Argüelles, Ciudad Universitaria, Valdezarza, Valdemarín, El Plantío, Aravaca.
Latina: Los Cármenes, Puerta del Ángel, Lucero, Aluche, Las Águilas, Campamento, Cuatro Vientos.
Carabanchel: Comillas, Opañel, San Isidro, Vista Alegre, Puerta Bonita, Buenavista, Abrantes.
Usera: Orcasitas, Orcasur, San Fermín, Almendrales, Moscardó, Zofio, Pradolongo.
Puente de Vallecas: Entrevías, San Diego, Palomeras Bajas, Palomeras Sureste, Portazgo, Numancia.
Moratalaz: Pavones, Horcajo, Marroquina, Media Legua, Fontarrón, Vinateros.
Ciudad Lineal: Ventas, Pueblo Nuevo, Quintana, La Concepción, San Pascual, San Juan Bautista, Colina, Atalaya, Costillares.
Hortaleza: Palomas, Valdefuentes, Canillas, Pinar del Rey, Apóstol Santiago, Piovera.
Villaverde: San Andrés, San Cristóbal, Butarque, Los Rosales, Los Ángeles.
Villa de Vallecas: Centro histórico de Vallecas, Santa Eugenia.
Vicálvaro: Centro histórico de Vicálvaro, Ambroz, Valdebernardo, Valderribas.
San Blas: Simancas, Hellín, Amposta, Arcos, Rosas, Rejas, Canillejas, Salvador.
Barajas: Alameda de Osuna, Aeropuerto, Centro histórico de Barajas, Timón, Corralejos.

Rañaceos en Madrid

Artigo principal: Lista de rañaceos en Madrid.

Madrid ten unha serie de edificios considerados rañaceos que se reparten en distintas zonas do centro da cidade. Actualmente, o parque empresarial chamado Cuatro Torres Business Area (CTBA) no norte do Paseo de la Castellana, reúne os catro rañaceos máis altos da cidade, que tamén son os máis altos de España: a Torre Bankia (250 metros), a Torre de Cristal (249 m), a Torre PwC (236 m) e a Torre Espacio (230 m).

Tamén no Paseo de la Castellana, na zona de AZCA, atópase o que foi o edificio máis alto da cidade dende 1988 ata 2007, a Torre Picasso, con 157 metros. Hai outros lugares de Madrid onde se concentran edificios notoriamente altos, aínda que algúns deles teñen discutida a súa cualificación de rañaceos. Na Praza de Castilla hai dúas torres especialmente rechamantes polo ángulo agudo que forma unha das súas fachadas co chan, os edificios da Puerta de Europa.

Cultura e lecer

Museos e galerías

Madrid ten importantes pinacotecas, as cales constitúen unha das principais atraccións turísticas da cidade. Tres dos principais museos atópanse no chamado triángulo da arte: o Museo do Prado, O Museo Thyssen-Bornemisza e o Museo Raíña Sofía.

Os máis significativos son:

O Museo do Prado.
O Museo Thyssen-Bornemisza.
O Museo Raíña Sofía.
O Museo da Real Academia de Belas Artes de San Fernando.
O Museo Arqueolóxico Nacional.
O Museo das Descalzas Reais.
O Museo da Encarnación.
O Museo Sorolla.
O Museo das Ciencias Naturais.
O Museo Nacional do Ferrocarril.
O Museo Municipal.
O Museo da Armada.

Monumentos

Desde as orixes até ao s. XVI

Muralla de Madrid
Igrexa de San Nicolás dos Servitas
Igrexa de San Pedro o Grande
Casa dos Lujanes

Século XVI

Capela do Bispo
Casa Cisneros
Mosteiro das Descalzas Reais
Casa das Sete Chemineas
Ponte de Segovia

Século XVII

Casa da Panadaría
Mosteiro da Encarnación
Palacio de Uceda (Capitanía)
Claustro de San Xerónimo o Real
Praza Maior
Igrexa Colexiata de San Isidro
Casa da Vila (Concello)
Convento das Trinitarias Descalzas

Século XVIII

Palacio Real
A Casa de Correos
A Casa de Postas
A Real Casa de Aduanas
Fonte da Cibeles
Fonte de Apolo
Fonte de Neptuno
Porta de Alcalá
Xardín Botánico
Ponte de Toledo
Observatorio Astronómico

Século XIX

Praza de Oriente
Teatro Real
Porta de Toledo
Palacio do Senado
Palacio do Congreso
Teatro da Zarzuela
Porta do Sol
Biblioteca Nacional
Banco de España
Casón do Bo Retiro
Palacio de Cristal
Sociedade de Autores

Século XX

Catedral da Almudena

Transporte

Autovías

As principais autovías de Madrid teñen un percorrido radial. As máis importantes son as coñecidas nacionais:

Identificador	Percorrido
A-1	Madrid – Aranda de Duero – Burgos – Miranda de Ebro – Vitoria – Donostia
A-2	Madrid – Guadalaxara – Zaragoza – Lleida – Barcelona
A-3	Madrid – Valencia
A-4	Madrid – Córdoba – Sevilla – Xerez da Fronteira – Cádiz
A-5	Madrid – Talavera de la Reina – Navalmoral de la Mata – Mérida – Badaxoz – fronteira portuguesa
A-6	Madrid – Medina del Campo – Benavente – Astorga – Ponferrada – Lugo – A Coruña

Estas autovías son herdeiras das anteriores radiais (numeradas con números romanos: N-I, N-II etc.). Algúns tramos destas autovías son de peaxe denominándose entón AP-X. Nestes tramos adoita perdurar a correspondente estrada radial sen peaxe.

Outras autovías que teñen a súa orixe en Madrid e de grande importancia pola densidade da súa trafico son a A-42 que une Madrid con Toledo e a M-607, unha autovía autonómica que une Madrid co porto de Navacerrada, dando servizo ás localidades de Colmenar Viejo e Tres Cantos. A A-52 é o ramal que se toma en Benavente en dirección a Ourense e Vigo.

Madrid ten ademais unha serie de estradas circunvalatorias á súa ao redor, estás son a M-30, que delimita a améndoa central da cidade, a M-40 nos barrios residenciais da cidade, a M-45, bordeando o municipio polo sueste, e a M-50, que non pecha o seu percorrido polo norte á altura do Pardo. Estas autovías serven para evitar que para que dirixirse dun punto a outro da periferia haxa que atravesar a cidade.

Metro

Artigo principal: Metro de Madrid.

Actualmente o Metro de Madrid^[6] é a segunda rede de metro máis extensa de Europa Occidental logo da de Londres.^[7]

A rede de Metro de Madrid ten unha lonxitude de 296 km e comprende trece liñas. Delas, discorren integramente polo concello de Madrid nove e o ramal, tres teñen parte do seu trazado fose do concello e unha discorre integramente por outros concellos.

O metro ten correspondencia con 19 estacións da rede de proximidades de Renfe.

METRO
	Pinar de Chamartín – Valdecarros
	La Elipa – Cuatro Caminos
	Villaverde Alto – Moncloa
	Argüelles – Pinar de Chamartín
	Alameda de Osuna – Casa de Campo
	Circular
	Hospital del Henares – Pitis
	Nuevos Ministerios – Aeropuerto T4
	Herrera Oria – Arganda del Rey
	Hospital Infanta Sofía – Puerta del Sur
	Praza Elíptica – La Peseta
	MetroSur
	Ópera – Príncipe Pío
METRO LIXEIRO
	Pinar de Chamartín – Las Tablas
	Colonia Jardín – Estación de Aravaca
	Colonia Jardín – Puerta de Boadilla

Ferrocarril

Artigo principal: Proximidades Madrid.

A compañía pública de ferrocarril Renfe Operadora opera en case todas as liñas de tren españolas. As estacións de ferrocarril máis importantes de Madrid son as de Puerta de Atocha, Chamartín e, para o transporte de mercancías, a estación de clasificación de Vicálvaro, ao leste da cidade.

Das estacións de Atocha e Chamartín parten ademais liñas de tren para todas as capitais de provincia españolas. As redes de tren, proximidades e metro están amplamente interconectadas con intercambiadores como os de Atocha, Chamartín, Príncipe Pío ou Nuevos Ministerios.

Existe ademais unha rede de trens de alta velocidade, actualmente en crecemento, que parten de Madrid. As liñas que operan actualmente son:

Madrid - Cidade Real - Puertollano - Córdoba. Ramais a Sevilla e Málaga
Madrid - Guadalaxara - Calatayud - Zaragoza - Lleida - Tarragona - Barcelona - Fronteira francesa
Madrid - Toledo
Madrid - Segovia - Valladolid
Madrid - Cuenca - Valencia e Albacete

E as seguintes están en execución:^[8]

Madrid – Alacant
Madrid – Cáceres – Mérida – Badaxoz – Lisboa
Madrid - Segovia - Valladolid - León - Oviedo - Xixón

Autobuses

Existe unha rede de autobuses urbanos xestionada, como o resto da rede de transporte público, polo Consorcio Rexional de Transportes de Madrid e pola Empresa Municipal de Transportes de Madrid, que ten máis de 2.000 vehículos e 194 liñas. Moitos habitantes dos barrios periféricos da capital, a mesma autonomía e provincias limítrofes utilizan os servizos do ferrocarril de proximidades e autobuses interurbanos para chegar á capital e logo utilizar o metro. Por iso tamén a rede de autobuses está amplamente interconectada cos ferrocarrís. Os principais intercambiadores son os de Avenida de América e Méndez Álvaro, aínda que hai outros menores como os de Moncloa, Príncipe Pío e Praza Elíptica.^[9]

Transporte aéreo

Artigo principal: Aeroporto de Madrid-Barajas.

O principal aeroporto de Madrid é o de Madrid-Barajas, situado no nordeste da cidade, a 12 quilómetros do centro. Iniciou o seu servizo en 1928, aínda que se inaugurou oficialmente en 1931 e actualmente está xestionado por AENA. É ademais o principal aeroporto de España por tráfico de pasaxeiros.^[10]

En 2005 o aeroporto moveu 45,5 millóns de pasaxeiros, cun crecemento respecto ao anterior do 8%. Ocupou o posto número 13 a nivel mundial e quinto europeo por número de pasaxeiros transportados. En 2007, o tráfico de pasaxeiros ascendeu a 52.122.702, convertendo a Barallas no décimo do mundo por volume de pasaxeiros e o cuarto de Europa, superando ao de Ámsterdam-Schiphol que ata agora ostentaba ese posto dentro dos aeroportos europeos.^[11]

O aeroporto está comunicado coa cidade a través da liña 8 de Metro e de numerosos autobuses e taxis.

A cidade conta ademais cun aeroporto de segunda categoría, o de Cuatro Vientos, destinado ao uso militar e escola de voo. Este último foi o primeiro en construírse de España.

Deportes

Entre os deportistas nados en Madrid destacan o tenista Manuel Santana, os esquiadores Francisco e Blanca Fernández Ochoa, o piloto de rally Carlos Sainz, os futbolistas Emilio Butragueño e Raúl González Blanco, os waterpolistas Jesús Rollán e Pedro García Aguado, ou a ximnasta Estela Giménez.

O deporte máis seguido en Madrid é o fútbol, representado na Primeira División da Liga española de fútbol por tres equipos: o Real Madrid Club de Fútbol, equipo máis laureado de España, o Club Atlético de Madrid, con numerosos títulos nacionais e internacionais, e o Rayo Vallecano de Madrid. Estes equipos xogan respectivamente no Estadio Santiago Bernabéu, Estadio Vicente Calderón e Estadio de Vallecas.

Tamén é popular o baloncesto. Os dous equipos máis representativos da cidade, ambos na Liga ACB, son o Real Madrid e o Estudiantes. A Volta ciclista a España tradicionalmente finaliza en Madrid. En atletismo, as competicións máis importantes son a denominada San Silvestre Vallecana, multitudinaria carreira de fondo que se celebra cada 31 de decembro, e o Maratón Popular de Madrid (MAPOMA) que se celebra anualmente na primavera.

Desde 2003 celebrábase o Masters 1000 de Madrid, antigamente coñecido como Master Series de Madrid, no pavillón Madrid Arena. É o único xunto con Masters de París que se xoga sobre pista cuberta. En maio de 2009 pasou a ser un torneo de terra batida, cambiando así de pavillón. A Caja Mágica é o recinto onde se disputa a partir de 2009. Ten unha capacidade duns 10.000 espectadores e foi unha das bazas fundamentais na candidatura de Madrid aos Xogos Olímpicos de 2016.

Candidatura olímpica

A historia da candidatura madrileña a organizar uns Xogos Olímpicos remonta ao 29 de decembro de 1965 cando foi presentada ante o Comité Olímpico Internacional unha candidatura conxunta con Barcelona para albergar a vixésima edición dos Xogos de 1972. A candidatura española quedou no entanto descartada na sesión do COI celebrada en Roma o 26 de abril de 1966 trala elección de Múnic.

Madrid foi candidata a celebrar os Xogos Olímpicos de 2012. Esta candidatura foi promovida durante o mandato do alcalde José María Álvarez del Manzano^[12] e continuada polo seu sucesor, Alberto Ruiz-Gallardón. O logotipo da candidatura foi deseñado por Javier Mariscal.^[13]

O COI seleccionou o 18 de maio de 2004 na cidade suíza de Lausana as cinco cidades candidatas oficiais para a organización dos Xogos Olímpicos do ano 2012: Madrid, París, Londres, Nova York e Moscova. O 6 de xullo de 2005, o COI deu a coñecer o resultado da elección da cidade que organizará os Xogos Olímpicos de 2012, a elixida foi Londres, quedando a cidade de Madrid en terceiro posto; máis tarde un membro do COI declarou á prensa que se equivocou ao marcar o seu voto, de modo que Madrid quedou eliminada na penúltima votación.^[14]^[15]

Durante o proceso de selección para os Xogos Olímpicos de 2012, existiu un movemento social minoritario de oposición á candidatura, á que acusaban de favorecer a especulación inmobiliaria e de aumentar o xa elevado endebedamento da cidade.^[16]^[17]

O Comité Olímpico Español renovou o 30 de maio de 2007 a candidatura olímpica da cidade para os Xogos Olímpicos de 2016.^[18] O 4 de xuño de 2008 Madrid foi preseleccionada como unha das candidatas á organización dos Xogos Olímpicos de 2016, xunto con Chicago, Toquio e Río de Xaneiro. O proxecto que presentou baseouse no da previa candidatura con melloras, o cal lle permitiu ser a segunda cidade coa mellor valoración, lixeiramente por detrás de Toquio. Finalmente, o 2 de outubro de 2009 foi elixida a cidade de Río de Xaneiro, pese a ter en principio unha valoración técnica xeral inferior á das outras tres cidades.^[19]^[20]

Madrid presentou de novo unha candidatura para albergar os Xogos Olímpicos de 2020.

Cidades irmandadas

A cidade de Madrid participa activamente na iniciativa de irmandamento de cidades promovida, entre outras institucións, pola Unión Europea, aínda que Madrid tamén estableceu gran cantidade de lazos con cidades de África, Asia e América, fundamentalmente capitais de nacións.^[21]