Centro histórico de Pontevedra

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Zona Monumental de Pontevedra»)
Centro histórico de Pontevedra
ConcelloPontevedra
ProvinciaPontevedra
Coordenadas42°25′58″N 8°38′44″O / 42.432732, -8.6455Coordenadas: 42°25′58″N 8°38′44″O / 42.432732, -8.6455
Poboación2.100,[1][2] hab. (2022)
[ editar datos en Wikidata ]

O centro histórico de Pontevedra é a parte máis antiga da cidade correspondente ao primitivo asentamento urbano. É o segundo casco antigo máis importante de Galicia despois do de Santiago de Compostela[3][4] e foi declarado Conxunto Histórico-Artístico o 23 de febreiro de 1951.[5]

O centro histórico da cidade posúe unha gran riqueza arquitectónica e conserva numerosos restos das épocas medieval, moderna e contemporánea.

Localización[editar | editar a fonte]

O centro histórico de Pontevedra está delimitado principalmente polas rúas que coinciden co trazado da antiga muralla, situándose a súa parte norte na marxe esquerda do río Lérez que atravesa a cidade.[6] O casco antigo está delimitado pola rúa Serra ao norte, a rúa Arcebispo Malvar ao leste, a rúa Michelena ao sur e as rúas Cobián Roffignac e Padre Amoedo Carballo ao leste. A Alameda e a Gran Vía de Montero Ríos coas Ruínas do Convento de San Domingo e os edificios institucionais oficiais de finais do século XIX considéranse como unha prolongación do centro histórico cara ao oeste.

Historia[editar | editar a fonte]

Foi probablemente no século IX cando a poboación de Pontevedra comezou a reunirse en torno á antiga ponte e enclave romanos. En 1169, o rei Fernando II de León e Galicia concedeulle a categoría de cidade.[7] Iniciouse a construción da nova ponte medieval (actual ponte do Burgo) e a poboación foise asentando no que hoxe é o centro histórico.[8]

Pontevedra dotouse dunha muralla fortificada que se desenvolveu en tres fases sucesivas a partir do núcleo orixinal situado nas inmediacións da Basílica de Santa María a Maior, a zona máis alta e facilmente defendible. A planta da primeira muralla é a dunha bastida preplanificada, organizada en tres rúas paralelas (Pratería Vella, Amargura-San Martiño e rúa Alta-Sor Lucía) e unha transversal central correspondente á parte alta da rúa Isabel II.[9]

No século XIII, o recinto amurallado ampliouse como consecuencia do paulatino crecemento económico e demográfico xerado polos privilexios reais concedidos á cidade (en 1229, Afonso VIII de León e Galicia outorgoulle un privilexio exclusivo para a elaboración e distribución de peixe en todo o reino, e en 1238, Fernando III de Castela concedeulle a fabricación de graxa de saín).[10] Nos últimos anos do século XIII chegaron as ordes mendicantes dos dominicos, as clarisas[11] e os franciscanos; estes últimos construíron o seu convento no outro punto alto do casco antigo, ao leste.

Centro Histórico de Pontevedra en 1669 segundo un debuxo de Pier Maria Baldi.

No século XIV produciuse unha segunda fase de ampliación da muralla, que discorre pola rúa Pasantería e a praza da Ferrería ata a súa confluencia coa rúa Michelena. Neste século o francés Jean Froissart alcumou a cidade a Boa Vila (La Bonne Ville) nas súas crónicas[12][13] pola súa magnífica situación xeográfica e o seu esplendor económico.[14] No século XV, o crecemento da cidade fixo necesaria unha última ampliación da muralla. En 1452, Xoán II de Castela concedeu a Pontevedra o título de porto de carga e descarga de Galicia e, en 1467, Henrique IV de Castela premiouna coa autorización para establecer unha feira franca anual de 30 días.[15] Era necesario dispoñer dun espazo suficientemente amplo e controlado para celebrar a feira (correspondente á actual praza da Ferrería).[16] A nova muralla completouse en 1480.[17]

Plano de Pontevedra e o seu centro histórico en 1856

No século XVI, o poder económico do Gremio de Mareantes levou á construción da Basílica de Santa María a Maior. Ao longo do século XVI, o armazón de rúas, prazas e edificios cubriu parte dos espazos baleiros do interior das murallas de Pontevedra. En 1719, a invasión inglesa causou grandes danos á cidade.[18] Durante este século leváronse a cabo reformas urbanas con novas prazas e rúas e construíronse novos edificios relixiosos, como a Igrexa de San Bartolomeu e o Colexio da Compañía de Xesús, así como novos pazos urbanos como o de Mugartegui e a remodelación do dos Condes de Maceda. Preto do recinto amurallado, construíuse en 1792 a Igrexa da Virxe Peregrina.

No século XIX derrubouse a muralla medieval, comezando en 1852 coa porta de Trabancas e terminando co tramo da rúa do Rouco e da rúa Cobián Roffignac en 1875.[19] Tamén se derrubaron as torres arcebispais e a fortaleza dos Churruchaos, e construíuse o palacete das Mendoza.[20]

En 1880 construíuse a nova Casa do concello, urbanizouse a praza de España e ampliouse a Alameda (antiga horta dos dominicos), fronte á cal se construíron os edificios administrativos oficiais, sede das institucións da capital da provincia, outorgada en 1833. En 1951, o centro histórico de Pontevedra foi declarado conxunto histórico-artístico.[21] En 1999, o centro histórico peonalizouse e levouse a cabo unha profunda renovación urbana.[22][23]

Estrutura urbana[editar | editar a fonte]

A basílica de Santa Maria A Maior e o convento de San Francisco marcan os puntos estratéxicos de oeste a leste do casco antigo sobre dous outeiros. Entre eles, configurouse a cidade medieval co seu labirinto de rúas e prazas medievais. As rúas estruturáronse ao redor dun eixo principal que corresponde ás actuais rúas Sarmiento e Isabel II, e a partir de aí dividíronse o resto das rúas, formando un exemplo clásico de cidade medieval con planta en espiña de peixe, onde as rúas estrutúranse a partir dun único eixo central sobre o que se enxertan as rúas secundarias.[24] A rúa Real atravesa parte do casco antigo de norte a sur. Entre as rúas, o centro histórico está salpicado de prazas de proporcións regulares, cadradas ou rectangulares, con moitas casas nobres con escudos de pedra, que airean o tecido urbano e danlle elegancia.

O principal espazo verde do casco antigo son os xardíns de Casto Sampedro, anexos á igrexa e ao antigo convento de San Francisco, no centro dos cales está a fonte renacentista da Ferrería. Ao oeste atópase o Campiño de Santa María cos restos da antiga muralla, e ao suroeste do casco antigo está a Alameda de Pontevedra, antiga horta dos dominicos.

Lugares de interese e monumentos[editar | editar a fonte]

Prazas de orixe medieval[editar | editar a fonte]

O centro histórico organízase ao redor de distintas prazas. Estas prazas medievais do casco antigo de Pontevedra destacan como pequenas estancias de proporcións regulares e xeométricas.[25] Moitas delas evocan cos seus nomes comerciais as actividades que alí se desenvolvían hai séculos: a praza da Leña, a da Verdura, a da Pedreira, a da Ferrería... [26] As prazas máis importantes son: a da Verdura, a da Ferrería, a da Leña, a do Teucro, a da Pedreira, a de Méndez Núñez e a de Curros Enríquez. Outras prazas importantes do casco antigo son: Cinco Rúas, Peirao ou Alonso de Fonseca e na beira do centro histórico a praza da Peregrina e a praza de España.

Edificios relixiosos[editar | editar a fonte]

Os edificios relixiosos máis representativos do casco antigo foron construídos por ordes mendicantes (dominicos, franciscanos),[27] polo poderoso gremio dos mareantes, polos xesuítas e pola confraría da nosa Señora do Refuxio e Divina Peregrina. Estes edificios son: as ruínas do convento gótico de Santo Domingo, a igrexa gótica de San Francisco, a basílica gótico-renacentista de Santa María a Maior, a igrexa barroca de San Bartolomeu, o colexio barroco da Compañía de Xesús e a igrexa barroca da Virxe Peregrina. No casco antigo tamén hai varias capelas, como a do Nazareno e a das Ánimas e o Santuario das Aparicións, e fóra do casco antigo, a poucos metros ao leste das antigas murallas, atópase o convento gótico de Santa Clara.

Edificios civís[editar | editar a fonte]

Pontevedra foi un lugar privilexiado de residencia da nobreza e de poderosas familias galegas.[28] Ningunha outra cidade galega posúe tal riqueza de escudos nas fachadas de moitas casas nobres e pazos. No centro histórico hai máis de 200 escudos tallados en pedra.[29]

Edificios civís importantes son: a Casa das Campás, o Pazo dos Condes de Maceda, o Pazo de Gago e Montenegro, o Pazo de Mugartegui, o Pazo de García Flórez, o Pazo de Castro Monteagudo, a Casa das Caras, a Casa dos Vaamonde, o Teatro Principal de Pontevedra e o Liceo Casino, o Pazo do Marqués de Aranda, a casa do Correo Vello, a Casa Consistorial de Pontevedra, o palacete das Mendoza, o edificio do Colexio Oficial de Aparelladores e Arquitectos Técnicos de Pontevedra, o Pazo da Deputación de Pontevedra, o IES Valle Inclán, o Mercado de Abastos de Pontevedra e o Edificio Castelao.

Estatuas[editar | editar a fonte]

As estatuas do centro histórico renden homenaxe a personaxes importantes da historia da cidade: O Fiel contraste, o Monumento aos heroes de Ponte Sampaio ou a Estatua de Valle-Inclán, así como a figuras populares como o Papagaio Ravachol ou ás Mulleres Galegas (Muller con galiñas).

Pontes[editar | editar a fonte]

A ponte do Burgo é a ponte medieval en arco que permite acceder ao centro histórico desde o norte e que deu nome á cidade (Pontis Veteris). Por ela pasa o camiño portugués.

Museos[editar | editar a fonte]

Os seguintes museos atópanse no centro histórico da cidade:

Bens de Interese Cultural[editar | editar a fonte]

O conxunto de monumentos do centro histórico que desde 1951 foi protexido patrimonialmente, ao abeiro de distintas figuras legais que en 1985 quedaron unificadas baixo a categoría de Ben de Interese Cultural, froito da entrada en vigor da Lei 16/1985, de Patrimonio Histórico Español son:[32]

Fóra da cidade vella atópase tamén o Mosteiro de Lérez e arredores declarado Monumento Histórico-Artístico e Paraxe Pintoresca o 21 de xuño de 1946.

Eventos culturais e festividades[editar | editar a fonte]

No centro histórico da cidade celébrase a Feira Franca de Pontevedra, o enterro do papagaio Ravachol, os Maios e diversos eventos das festas patronais da Virxe Peregrina.

Galería de imaxes[editar | editar a fonte]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ "El casco histórico recupera la cifra de vecinos de hace una década y supera los 2.100 “entremuros”". Faro (en castelán). 28 de agosto de 2022. 
  2. ↑ "El casco histórico encadena tres años consecutivos manteniendo su número de vecinos, cerca de 2.000". Faro (en castelán). 26 de maio de 2019. 
  3. ↑ "Pontevedra". Xunta de Galicia. 13 de setembro de 2019. 
  4. ↑ Pombo, Antón, 2012, Un corto viaje a Galicia, Madrid, Anaya Touring, p. 61
  5. ↑ Saavedra, Segundo, 2011, Un corto viaje a Rías Bajas, Madrid, Anaya Touring, p. 37
  6. ↑ "La arqueología manda en las obras de rehabilitación del entorno de O Burgo". La Voz de Galicia (en castelán). 23 de setembro de 2006. 
  7. ↑ "Pontevedra celebrará los 850 años de su «fuero de ciudad»". La Voz de Galicia (en castelán). 11 de abril de 2019. 
  8. ↑ Aganzo, Carlos, 2010, Ciudades con encanto. Pontevedra, Madrid, El País-Aguilar, p. 18
  9. ↑ "Pontevedra redescubre su muralla". La Voz de Galicia (en castelán). 2 de marzo de 2002. 
  10. ↑ "Os foros do Portus Apostoli no medievo". La Voz de Galicia. 23 de marzo de 2018. 
  11. ↑ "Santa Clara y Pontevedra, 750 años mirándose". La Voz de Galicia (en castelán). 5 de decembro de 2021. 
  12. ↑ Pontevedra Viva, ed. (8 de xaneiro de 2016). "Pontevedra, bonne ville..." (en castelán). 
  13. ↑ "Pontevedra: la ciudad en la que los niños se zamparon los coches". El País (en castelán). 19 de maio de 2019. Arquivado dende o orixinal o 18 de maio de 2021. Consultado o 22 de outubro de 2022. 
  14. ↑ El Español, ed. (4 de novembro de 2020). "¿Por qué Pontevedra "é boa vila"?" (en castelán). 
  15. ↑ "Sin impuestos en la Pontevedra bendecida por Enrique IV". El Mundo (en castelán). 3 de setembro de 2011. 
  16. ↑ "La ciudad empieza a engalanarse para la Feira Franca". La Voz de Galicia (en castelán). 27 de agosto de 2014. 
  17. ↑ Durán Villa, Francisco, 2000, Provincia de Pontevedra, Madrid, Editorial Mediterráneo, p. 78
  18. ↑ "La virgen de Quitapesares, el pirata Drake y la invasión de 1719". Pontevedra Viva (en castelán). 15 de abril de 2016. 
  19. ↑ "1852-2012: Del derribo de la muralla a su recuperación". La Voz de Galicia (en castelán). 30 de decembro de 2012. 
  20. ↑ "Las Torres Arcebispais entran en el siglo XXI". La Voz de Galicia (en castelán). 2 de setembro de 2014. 
  21. ↑ "Mismas fórmulas, pero con unos resultados dispares". La Voz de Galicia (en castelán). 31 de marzo de 2005. 
  22. ↑ "1999: Peatonalización del casco histórico". La Voz de Galicia (en castelán). 19 de xullo de 2019. 
  23. ↑ "Apenas restan diez calles por rehabilitar en el centro histórico". La Voz de Galicia (en castelán). 17 de novembro de 2019. 
  24. ↑ Saavedra, Segundo, 2011, Un corto viaje a Rías Bajas, Madrid, Anaya Touring, p. 37
  25. ↑ Aganzo, Carlos, 2010, Ciudades con encanto. Pontevedra, Madrid, El País-Aguilar, p. 10
  26. ↑ Pombo, Antón, 2012, Un corto viaje a Galicia, Madrid, Anaya Touring, p. 62
  27. ↑ Riveiro Tobío, Elvira, 2008, Descubrir Pontevedra, Pontevedra, Edicións do Cumio, p. 8
  28. ↑ Saavedra, Segundo, 2011, Un corto viaje a Rías Bajas, Madrid, Anaya Touring, p. 36 et 44
  29. ↑ ""Todos estamos emparentados con la nobleza"". La Voz de Galicia (en castelán). 14 de febreiro de 2011. 
  30. ↑ Aganzo, Carlos, 2010, Ciudades con encanto. Pontevedra, Madrid, El País-Aguilar, p. 50
  31. ↑ "Las Torres Arzobispais abren sus entrañas a la ciudad por primera vez". La Voz de Galicia (en castelán). 13 de agosto de 2010. 
  32. ↑ Xunta de Galicia (13 de decembro de 2016). "Bens de Interese Cultural (BIC)". abert@s. Arquivado dende o orixinal (csv) o 26 de marzo de 2019. Consultado o 26 de marzo de 2019. 
  33. ↑ "As ruínas de San Domingos recuperan o seu horario habitual de apertura". Pontevedra Viva. 3 de abril de 2017. 
  34. ↑ "Cultura desbloquea la reforma de Hacienda". Diario de Pontevedra (en castelán). 13 de maio de 2023. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Centro_histórico_de_Pontevedra&oldid=6656360»