Camiño de Santiago

1000 12/16
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Camiño de Santiago
Camiños de Santiago
Patrimonio da Humanidade - UNESCO
PaísEspaña España
TipoCultural
CriteriosII, IV, VI
Inscrición1993 (17ª sesión)
Rexión da UNESCOEuropa e América do Norte
Identificador669

O Camiño de Santiago (en latín: Peregrinatio Compostellana) é un conxunto de vías de acceso de peregrinos a Santiago, creado a partir da descuberta dos supostos restos do Apóstolo no lugar do Libredón, en Santiago de Compostela, durante o reinado de Afonso II. O Camiño Francés e as rutas francesas do Camiño foron declarados pola Unesco Patrimonio da Humanidade en 1993 e 1998 respectivamente.[1][2]

Vías[editar | editar a fonte]

O Camiño ten varias vías alternativas en función da orixe do peregrino, de maior ou menor uso segundo as épocas e circunstancias do seu nacemento:

Cuncha de Santiago

Historia[editar | editar a fonte]

Santiago Peregrino na catedral de Santiago, típica imaxe iconográfica de Santiago o Maior como peregrino

Pode ser explicado como o resultado da cristianización dun ancestral camiño pagán para ver morrer o sol no fin do mundo en Fisterra, pero a súa historia comeza co descubrimento dos restos do Apóstolo Santiago.

No ano 813 tivo lugar o acontecemento relixioso máis importante da Europa cristiá medieval [Cómpre referencia], o descubrimento en Galiza, dunha arca cuns restos que foron atribuídos ao apóstolo. Segundo a tradición cristiá, nese ano o ermitán Paio albiscou nas inmediacións do castro Libredón (antiga Santiago de Compostela) unha estrela (posibelmente un fogo fatuo) sobre unha arca de mármore. Avisado o bispo de Iria Flavia, Teodomiro, este acudiu axiña ao lugar, identificando os restos atopados como o corpo decapitado do Apóstolo Santiago. Este "inventio" foi, a seguir, atendido polo monarca galego-ovetense, Afonso II (791-842), quen, tras peregrinar ao sartego no mesmo ano, ordenou edificar unha igrexa arredor da tumba "santa" e estableceu unha comunidade relixiosa permanente, espallando a nova por toda a cristiandade europea. O culto a Santiago esténdese por Galiza e Asturias. Afonso III o Magno, que peregrinou no 872 e volveu no 874 coa raíña Ximena, ordenou edificar unha nova basílica, que consagraron no ano 899 e é no seu reinado cando a peregrinación cara a Compostela chega ata os Pireneos. A Diocese de Iria e o seu titular convertéronse na máis poderosa administración eclesiástica non só da Gallaecia altomedieval, senón de toda a Península Ibérica, acrecentando o seu poder coas constantes doazóns por parte dos monarcas á igrexa compostelá.

No século X comezou a desenvolverse o camiño francés, coa chegada de peregrinos de Tours, Limoges e Le Puy, e mesmo a mediados do século chega en peregrinación o bispo de Le Puy, Gotescalco, un dos primeiros peregrinos de nome coñecido.

A comezos do século XI, Sancho III O Maior fixou o trazado definitivo do Camiño de Santiago, ao librar de incursións musulmás a zona comprendida entre os Pireneos e Nájera e aproveitar o trazado dunha antiga vía romana que substituíu o percorrido anterior que cruzaba Áraba. Tamén a el se lle debe a influencia cluniaciense por todo o camiño. Convertida no terceiro centro de peregrinación da Cristiandade —só despois de Xerusalén e Roma—, foi a partir do século XI e principalmente XII, cando desde numerosos puntos de Europa comecen a chegar peregrinos, ben desde Occitania, Francia, Navarra ou Aragón-Cataluña vía terrestre, ben desde as Illas Británicas, Escandinavia, ou Alemaña vía marítima. Afonso VI de León e Castela e Sancho Ramírez de Navarra, tamén no século XI, dotaron de infraestruturas as vilas polas que pasaba o camiño: construción de hospitais para os peregrinos, pontes, melloras no trazado viario, e favoreceu as repoboacións das cidades do camiño, en especial con francos e eximindo do pago dalgúns portádegos ós peregrinos.

A partir do século XVI, a peregrinación a Santiago comezou un importante declive, no que interviron as novas circunstancias políticas e relixiosas imperantes en Europa, especialmente a expansión da Reforma protestante a partir de 1517, coa que desapareceron os peregrinos procedentes de Inglaterra, Alemaña e Holanda. Noutra orde de cousas, a posibilidade de redimir as penas con diñeiro fai que desaparezan tamén os peregrinos que facían o Camiño por ese motivo, e xorde paralelamente un desprestixio da imaxe do peregrino, que comeza a verse como un desocupado que sobrevive das esmolas.

Tamén tivo que influír decisivamente o feito da desaparición das reliquias do Apóstolo en 1589, cando o arcebispo Juan de Sanclemente agochou o sepulcro como medida de cautela ante o inminente ataque do pirata Francis Drake. Por algunha razón, o lugar onde as pousou quedou en segredo e, co paso dos anos, as reliquias déronse por perdidas.

Ó irse reducindo o número de peregrinos e, con eles, as achegas económicas que puideran facer nas vilas que percorrían, os gobernantes da época deixaron de crear e manter camiños, pontes e hospitais, dado que a transcendencia económica e social do Camiño deixou de interesar. O declive foi continuo durante os séculos XVII e XVIII ata case desaparecer no XIX, século no que reapareceron os restos do Apóstolo, en 1879, e foron autentificados polo papa León XIII en 1884. Isto permitiu unha certa recuperación pero que non foi significativa ata que a mediados do século XX, iniciativas particulares, primeiro, e oficiais, despois, conseguiron revitalizar o Camiño ata o auxe que actualmente experimenta, especialmente desde 1993.

Recoñecementos[editar | editar a fonte]

En 1931 decláranse monumentos nacionais algunhas das localidades principais que atravesaba o Camiño. En 1962 declárase Conxunto Histórico-Artístico. En 1971 declárase Ruta de Interese Turístico, e apróbanse as primeiras subvencións para a construción de albergues. Tamén nese mesmo ano nace en Estella a primeira das hoxe numerosas Asociacións de Amigos do Camiño. A finais dos 70, o cura do Cebreiro Elías Valiña comezou un labor persoal de delimitar as rutas e sinalizar o Camiño coas frechas amarelas que hoxe guían ós peregrinos.

En 1982, Ano Santo, o papa Xoán Paulo II invita a tódolos católicos a peregrinar a Santiago e o Consello Europeo nomea o Camiño Primeiro Itinerario Cultural Europeo.

En 1991 créase a Sociedade Anónima de Xestión do Plan Xacobeo 93, co obxectivo de organizar o Ano Santo de 1993. En 1999 volve constituírse, para organizar o Xacobeo dese ano, pero agora xa con carácter de perpetuidade, como empresa pública dependente da Xunta de Galiza destinada á promoción turístico-cultural e á dotación de servizos dos Camiños de Santiago.

Tamén en 1993 se produce a declaración da UNESCO do Camiño francés como Patrimonio da Humanidade, recoñecemento que se amplía en 1998 ás rutas francesas.

En 1996 publícase a Lei 3/1996, de 10 de maio, de protección dos camiños de Santiago [3], que por primeira vez recoñece as outras rutas e non só o Camiño Francés.

En 2001 créase o Plan Director dos Camiños de Santiago, co obxectivo de actualizar e fomentar os oito itinerarios históricos do Camiño en Galiza.

Influencia do Camiño no desenvolvemento de Santiago[editar | editar a fonte]

O fenómeno xacobeo foi decisivo na conformación cultural-económica do reino de Galiza, debedor en gran medida ao auxe conseguido durante a titularidade de Diego Xelmírez (1100-1136) convertendo Compostela en sé metropolitana (ano 1122), a máis importante dignidade de todo Occidente despois de Roma. Arredor do sepulcro apostólico medrou non só unha catedral —centro artístico-relixioso de primeira magnitude— senón unha vila e posteriormente unha cidade, perfectamente establecida na Baixa Idade Media, cunha actividade comercial derivada da súa condición de cidade santa, onde se coroarían reis galegos, onde medraría a grande escola galego-portuguesa, e onde reside desde a Idade Media a capital de Galiza. Os estudos histórico-arqueolóxicos levados a cabo no século XX na propia catedral revelaron, non obstante, que desde época galaico-romana e sueva, Compostela fora un lugar relevante onde xa se soterraban importantes dignidades civís ou relixiosas moito antes do ano 813, o que motivou a diversos especialistas a defender que o corpo atribuído ao apóstolo Santiago fora en realidade o de Prisciliano, patriarca da igrexa galega, decapitado en Tréveris no ano 385.

Visitantes[editar | editar a fonte]

Estatua en Pontevedra.

Datos dos visitantes dende 1985. En amarelo os Anos Santos:[4][5]

ano 1985-6 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994
Peregrinos 2.491 2.905 3.501 5.760 4.918 7.274 9.764 99.436 15.863
Dos cales o número de estranxeiros 2.391 2.151 2.330 2.751 5.093 4.183
ano 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Peregrinos 19.821 23.218 25.179 30.126 154.613 55.004 61.418 68.952 74.614 179.944
Dos cales estranxeiros 5.757 6.710 7.671 12.173 20.403 19.925 21.854 27.355 30.518 43.873
ano 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Peregrinos 93.924 100.377 114.026 125.141 145.877 272.135
Dos cales estranxeiros 40.496 48.166 58.700 64.029 66.870 84.046
ano 2011 2012 2013 2014 2015 2016
Peregrinos 183.366 192.488 215.880 237.882 262.583 278.224
Dos cales estranxeiros 85.544 97.213 109.989 124.258 140.131 153.828
50.000
100.000
150.000
200.000
250.000
300.000
1985-1986
1990
1995
2000
2005
2010
2015
  •   Peregrinos
  •   Peregrinos (Ano santo)

Galería de imaxes[editar | editar a fonte]

Vexa o artigo principal en Galería de imaxes do Camiño de Santiago

Notas[editar | editar a fonte]

  1. "Route of Santiago de Compostela" (en inglés). UNESCO Culture Sector. Consultado o 17 de febreiro de 2013. 
  2. "Routes of Santiago de Compostela in France" (en inglés). UNESCO Culture Sector. Consultado o 17 de febreiro de 2013. 
  3. DOG nº 101, de 23.05.1996.
  4. "Estadísticas". Oficina del Peregrino (en castelán). Consultado o 21 de abril de 2017. 
  5. "PEREGRINOS EN LOS ÚLTIMOS AÑOS". Archidiócesis Santiago de Compostela (en castelán). Arquivado dende o orixinal o 03 de marzo de 2016. Consultado o 21 de abril de 2017. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]