Mugardos

Mugardos
Localización
	43°27′38″N 8°15′13″O / 43.460555555556, -8.2536111111111
Estado	España
Comunidade autónoma	Galicia
Provincia	Provincia da Coruña
Capital	Mugardos
Poboación
Poboación	5.228 (2023) (409,4 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de Concellos da Comarca de Ferrol ; Ferrol
Superficie	12,77 km²
Bañado por	Océano Atlántico
Altitude	2 m
Comparte fronteira con	Ares ; Fene
Organización política
• Alcalde	Juan Domingo de Deus (2023–)
	Eleccións municipais en Mugardos
Identificador descritivo
Código postal	15620
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	15051
Sitio web	mugardos.gal

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Mugardos (homónimos).

Mugardos é un concello da provincia da Coruña, pertence á comarca de Ferrol no Golfo Ártabro, na chamada Península de Bezoucos. Segundo o IGE en 2016 tiña 5.335 habitantes (2.540 homes e 2.688 mulleres). O seu xentilicio (véxase no Galizionario) é «mugardés». Mugardos limita ao norte coa ría de Ferrol, ao leste con Fene e ao sur e oeste con Ares.

Historia

Prehistoria

Consérvanse cinco mámoas da época megalítica, unha delas no Monte do Pazo e as outras catro fan de linde nos concellos de Mugardos e Ares.^[1] No PXOM de Mugardos cítanse seis castros catalogados pola Xunta de Galicia: Castro de Noville, Castro das Escadas, Castro de Mugardos, Castro do Eixo, Castro de San Victorio e Castro de Meá.

Historia medieval

Vestixios da época romana son a vila de Noville e o xacemento romano de Caldoval.

Cando medrou a casa de Andrade da man de Henrique II estas terras pasaron a ela: Fernán Pérez de Andrade, O Boo, fundou o mosteiro de Santa Catarina de Montefaro no 1393, entregándolle no 1397, segundo documento redactado en Caamouco, ... a vila de Mugardos e todos seus servizos e colleitas e tallas e tributos... e todos serventíos que soien façer para que o feçeren des i en deante ao dito moesteiro..., mentres no demais da volta administraban cabaleiros con casaforte en Caamouco, As Torres de Franza e Boado.

A peste do 1404 levou os veciños de Ferrol a prometer o Voto de Chanteiro, romaría anual polo mar ata Mugardos e a pé ata Chanteiro; mantívose a tradición ata o 1839; que los peligros de las galernas e que as autoridades eclesiásticas apreciaban que a festa daba "...lugar a escenas poco edificantes para la moral", o que trouxo a supresión do Voto, con protestas dos veciños de Ares e Mugardos.

Unha anécdota curiosa acontece cando a princesa Mariana de Noeburgo veu para o seu casamento co rei de España O Enfeitizado. Un forte temporal obrigou a súa nave a facer escala no que hoxe é o Castelo da Palma. O pedrón onde ela puxo os pés chámase hoxe «O Cu da Raíña».

Documentos da metade do século XVII dan conta da construción de baterías artilleiras no Promontorio, San Martín e A Palma (esta ampliada no 1762) e subliñan a "... valentía y arrojo de los hombres de mar de Mugardos y El Seixo", ese mesmo mar que era a forma principal de gañar a vida, cando Franza, Boado ou San Xoán eran labradores; xente toda ben botada para diante, como demostraron no salvamento de dona Ana María de Noeburgo e o seu cortexo, varados polo temporal ao pé do Castelo da Palma no 1690.

Para agradecer ao pobo mugardés o bo acollemento ofrecido á futura raíña de España, foille atribuída e confirmada após polo rei, a excepción do servizo militar para todos os mozos de Mugardos.

Historia moderna

O xerente de Mugardos, Ramón Mariño da Barreira obtén, após un longo proceso, a liberación do señorío de Montefaro, un facto concretado na concesión do escudo municipal, efectuado en 1805. Este escudo é esculpido por dúas coroas e unha estrela de prata. Así lle foi tamén acordado o título de "Real Vila".

A Guerra da Independencia trouxo 2.400 soldados franceses que abandonaron a zona tres días despois, acurralados por grupos guerrilleiros e "... haber en el termino hambre y mendicidad", miseria consecuente á instalación de fábricas catalás de salgado de peixe, 6 factorías na Redonda, O Baño, Mugardos, O Promontorio e O Seixo, e que con novos sistemas de pesca esquilmaban o mar; para 1821 "... desesperados los habitantes del termino y sin poder salir a la mar por no haber pesca", deron os mariñeiros en pescar "... en la ría de A Xunqueira y hacer mucho comercio de la sardina, dedicándose al congrio con cordel o al pulpo, saliendo fuera de la costa y hasta la de Irlanda".

Mais tamén a emigración –sobre todo a Cuba–, o traballo na construción naval, o abandono da agricultura, o trazado da vila, son propios dos séculos XIX e XX, como hai que destacar outros fenómenos máis contemporáneos: o espírito progresista, afortalado nas lanchas da Maestranza, hoxe grazas aos novos tempos do transporte unicamente se dedican aos servizos turísticos pola ría.

Xeografía

Demografía

Fonte:INE

Evolución da poboación de Mugardos (dende 1950)
1950	1981	1991	1996	2000	2005	2008	2009	2010	2012	2014	2016	2017	2020
6.517	7.112	7.110	7.079	5.984	5.628	5.605	5.565	5.536	5.456	5.417	5.335	5.303	5.215
Fontes: INE e IGE (Os criterios de rexistro censal variaron entre 1900 e 2004, e os datos do INE e do IGE poden non coincidir.)

Cultura

Toponimia

O primeiro documento referido a Mugardos (Mogardos) data de 1105, cando a metade da vila pertencía ao mosteiro de Caaveiro a Cristóbal de Seguedís. Noutro documento de 1235 aparece o abade Tedón como posuidor da outra metade. Segundo Cabeza Quiles, seguindo a Rivas Quintas, Mugardos podería provir da raíz indoeuropea *mok- / *muk-, "altura, pico, prominencia". Un morgado ou mogardo, segundo Eladio Rodríguez vén sendo un "morgado", e segundo Leandro Carré Alvarellos forman un grupo de "bens ou propiedades que non poderían venderse e as cales á morte do posuidor, pasaban a un único herdeiro". Como topónimo Mugardos designaría o lugar onde se asenta unha ou máis propiedades terreas indivisibles.^[2]

Etnografía

Festas e celebracións

Festa de San Xulián: celébrase o 7 de xaneiro, cunha verbena popular ó aire libre. San Xulián é o patrón de Mugardos.
Entroido: O luns, martes e mércores de Entroido un certame de comparsas percorre as rúas desde o Casino Mugardés ata a Praza do Mercado, onde se organizan actuacións e se ofrecen as orellas típicas destas datas.
Noite das Pepitas: noite do 18 de marzo, véspera de San Xosé. A Rondalla Mugardesa cántalle ás Pepitas. Celébrase tamén, un Festival Comarcal organizado polo Casino Mugardés e o Concello.
Voto de Chanteiro: martes de Pascua de Pentecoste. Celébrase unha romaría popular conxuntamente co concello de Ares, na ermida de Nosa Señora da Mercé en Chanteiro; en agradecemento á Virxe da Mercé, protectora da zona cando esta foi asolada pola peste.
Festa da Ascensión: O día da Ascensión, no mes de xuño, celébrase unha romaría dedicada á Virxe da Ascensión na capela da Ascensión, en Lodairo, San Xoán de Piñeiro. A semana anterior hai novena, ás que todos os fregueses acoden. O día da Ascensión é cando a xente se reúne no souto dos arredores da capela e celebran o día da Virxe.
Festa de San Xoán: 23 de xuño (San Xoán de Piñeiro). Festa popular celebrada con fogueiras con intención purificadora; hoxe en día permanece intacta con distintas intencións. Celébrase na parroquia de San Xoán de Piñeiro a noite do 23 de xuño cunha luminaria e os dous días de verbena no campo de fútbol.
Festa da Ameixa: Primeira semana de xullo (A Pedreira, Meá). Festa gastronómica de ameixas da ría.
Festa do Polbo de Mugardos e Festas do Carme: O segundo sábado do mes de xullo, celébrase a festa gastronómica do polbo, o produto máis típico do Concello de Mugardos, esta ten lugar no Cantón de Cora onde a xente pode degustar o “polbo á mugardesa” ademais de divertirse coas charangas. O ano 2015 celebrou o seu 25 aniversario.

Venres, Sábado e Domingo da semana do 16 de xullo (Peirao de Mugardos). As festas na honra á Virxe do Carme celébranse a finais de xullo, realizándose o domingo das festas unha procesión marítima pola ría na que os pescadores nas súas barcas acompañan á Virxe no percorrido.

Festival Folclórico Internacional: Fin de semana posterior ao das Festas do Carme no Peirao de Mugardos. Actuacións de grupos folclóricos de tódolos países e culturas do mundo.
Festas de Beiramar: 24, 25 e 26 de xullo en Beiramar, O Seixo (Santiago Apóstolo de Franza). O 24 faise unha grande queimada, o 25 é o día grande das Festas e o 26 celébrase Santa Ana.
Festa das Merendas: Dentro das Festas de Beiramar. Comida campestre e concurso de cabanas coas merendas, onde gañará a máis "pachangueira".
Magosto: Venres máis próximo a San Martiño, celébrase na Praza do Mercado. Unha festa tradicional en Galicia: asado de castañas e sardiñas, viño e son de gaitas.

Economía

Desde finais do ano 2007, e transcorridos 38 meses do inicio da súa construción en 2003, a planta de gas de Reganosa en Mugardos - composta por dous depósitos de 150.000 metros cúbicos de capacidade cada un - entra en funcionamento despois de pasar un período de probas de actividade provisoria.

O buque metaneiro Galicia Spirit conseguiu atracar cargado con 140.500 m³ de gas natural licuado (GNL) e logrou entrar en Reganosa, no que foi o seu quinto intento en varios días desde a chegada pola ria. Segundo destacou a compañía, quen indicou que ademais contaron cun sistema de atraque por medio de raios láser, xa que o porto de Ferrol é a primeira instalación portuaria en contar con este dispositivo de goberno.

Este acto seguido da apertura oficial coa recepción do primeiro metaneiro á que asistiu, ademais do presidente de Reganosa Félix Alonso Encinas, o alcalde deste municipio mugardés e o conselleiro de Innovación e Industria, Fernando Blanco Álvarez.

"É que se trata do proxecto industrial máis importante en Galicia nos últimos dez anos", esgrimiron fontes da compañía, que recordaron que, con xunto ás dúas centrais de ciclo combinado de Endesa e Unión Fenosa , supoñen un investimento de 1.200 millóns de euros.

Na actualidade, Endesa dispón do 21 % do accionariado de Reganosa, a mesma porcentaxe que ostenta Unión Fenosa, mentres que o Grupo Tojeiro conta co 18 %; a Xunta, Caixa Galicia e Sonatracha, o 10 % cada entidade; mentres que o Banco Pastor e Caixanova dispoñen do 5 % das accións cada un.

A planta de REGANOSA, os depósitos e a casa máis próxima. Vista tomada dende A Pedreira.

Oposición a REGANOSA

Véxase tamén: Reganosa.

A instalación na ría da planta de gas natural licuado de Reganosa, provocou a oposición de colectivos cidadáns, ecoloxistas e de mariscadores, que a consideran perigosa e prexudicial para o ambiente.^{[Cómpre referencia]}

A empresa declarou que a planta non é importadora ou comercializadora de gas, senón que recibe alí esta enerxía para que a utilicen outras compañías. Por iso, e diante dos riscos denunciados por estes colectivos sobre este tipo de gas, REGANOSA aclarou que este material chega a Mugardos en estado líquido, a 161 graos baixo cero que, segundo alegaron, non arde nin estoupa. Ademais, destacou que se investiu un 40% máis nesta planta, para que contase con medidas e infraestruturas de "seguridade engadida".

Con todo, as explicacións sobre a seguridade da planta non convencen aos mariscadores da ría de Ferrol, que se opoñen a esta instalación, do mesmo xeito que o Comité Cidadán de Urxencia da Ría de Ferrol. No caso dun accidente, o gas deixaría de estar a 161 graos baixo cero, gasificaríase, e sería altamente explosivo^[3]^[4].

Deporte

O Galicia de Mugardos é un equipo de fútbol fundado no lugar da Pedreira a comezos da década de 1950 e baseado no campo da Pedreira. Na tempada 2021-2022 xoga na Liga Española, na división Preferente Norte^[5].