Praza de Mazarelos

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Praza das Mazarelas»)
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Mazarelos.

Coordenadas: 42°52′42″N 8°32′32″O / 42.878202777778, -8.5423138888889

Vista da praza de Mazarelos. Ao fondo, o antigo Instituto Arzobispo Gelmírez e, diante del, estatua de Montero Ríos.

A praza de Mazarelos, coñecida en séculos pasados como praza das Mazarelas,[1] e outrora praza do Instituto, por estar alí situado durante moitos anos o Instituto Arcebispo Xelmírez,[2] é unha praza da cidade de Santiago de Compostela.

É unha praza de tamaño «considerábel», como sinalou o profesor Celestino García Braña,[3] e nela encóntrase a porta ou arco de Mazarelos, que antigamente permitía entrar en Santiago de Compostela aos viaxeiros procedentes de Ourense.[4] Esta é a única das portas da muralla de Santiago de Compostela que chegou até o século XXI,[5] xa que o resto da mesma foi derrubado entre os séculos XVIII e XIX.[6]

Historia[editar | editar a fonte]

Arco (ou porta) de Mazarelos.
Vivendas antigas na praza.
Sepulcro do conde Pedro Henríques. Igrexa de San Francisco, Lugo.

Na Idade Media, os peregrinos que chegaban a Santiago de Compostela desde Mérida pola Vía da Prata entraban na cidade pola porta de Mazarelos, que era tamén o lugar por onde entraba o viño do Ribeiro desde a cidade de Ourense,[7] segundo consta no capítulo IX do libro V do famoso Codex Calixtinus, citado por Miguel Etayo Gordejuela:[8]

A cidade de Compostela está situada entre dous ríos chamados Sar e Sarela. O Sar encóntrase ao oriente entre o Monte do Gozo e a cidade, e o Sarela ao poñente. As entradas e portas da cidade son sete. A primeira entrada chámase Porta Francíxena; a segunda, Porta da Pena; a terceira, Porta de Sofrades; a cuarta, Porta do Santo Peregrino; a quinta, Porta Falgueira, que conduce a Padrón; a sexta, Porta de Susannis; e a sétima, Porta de Mazarelos, pola que chega á cidade o precioso Baco.[9]

Hai constancia de que na Idade Media varios cambistas de moedas vivían na praza,[10] e tamén de que a porta de Mazarelos era unha das máis frecuentadas por transeúntes e transportistas de mercadorías, xa que até ela chegaba o camiño que unía Santiago de Compostela coa Comarca do Sar, e por ela chegaban a Santiago os cereais casteláns e os viños do Ribeiro e do val do Ulla.[11]

En 1384 o arcebispo de Santiago de Compostela Xoán García Manrique, e o conde Pedro Henríques de Castela, que era neto do rei Afonso XI de Castela e conde de Trastámara, de Lemos e de Sarria, iniciaron un preito pola posesión de diversas propiedades entre as que figuraban unhas casas na praza das Mazarelas de Santiago, a fortaleza e o territorio de Castro de Montes, na Terra de Montes, e a torre da Barreira, na parroquia de Riobó, que eran reclamadas por ambos os magnates, xunto coas terras desas zonas.[12] O preito intentouse resolver perante a Real Audiencia e Chancelaría de Valladolid, sendo os oidores nese momento o arcebispo de Toledo Pedro Tenorio, o bispo de Oviedo Gutierre de Toledo, e os doutores Álvar Martínez, Juan Alfonso e Pero Fernández. E na sentenza que se pronunciou en Torrijos sobre o preito o 17 de marzo de 1384,[13] quedou establecido que o conde Pedro Henríques debería devolver todas esas propiedades ao arcebispo compostelán nun prazo de trinta días a contar desde a publicación da sentenza, e aboar os custos do proceso, que ascenderon a mil trescentos cincuenta e nove marabedís.[14]

Pero a pesar de que na sentenza emitida en Torrijos en 1384 quedara establecido que todos eses bens deberían ser devoltos ao arcebispo polo conde de Trastámara, este último, que até 1383 foi tamén pertegueiro maior de Santiago, alegando diversos dereitos e argüíndo «un pretexto detrás doutro», conseguiu pospoñer a aplicación da sentenza e retivo todos eses bens, xa que no caso das vivendas da praza das Mazarelas alegaba que se realizaran nelas traballos considerábeis ás súas expensas, aínda que admitiu que as tomara ilegalmente e pola súa «propia autoridade».[15]

Porén, o 24 de novembro de 1388, achándose o arcebispo Xoán García Manrique e o conde Pedro Henríques en Medina del Campo, ambos os dous acordaron someterse ao veredicto que emitise unha comisión, á que outorgaron amplos poderes, que estaba composta por Lope Gómez de Lira, Fernán Peres de Andrade o Boo e Juan Rodríguez de Biedma, e quedou establecido que esta comisión ou tribunal tería potestade para facer cumprir o veredicto que se establecera acerca do destino deses bens e para sancionar cunha multa de 10 000 dobras de ouro castelás ao arcebispo ou ao conde en caso de que algún deles non se sometese ao veredicto establecido.[15]

E o 10 de decembro de 1388, en Medina del Campo, os membros da comisión antes mencionada sentenciaron que o conde de Trastámara xamais tivera «dereito ningún» sobre as casas da praza das Mazarelas, polo que foi obrigado a devolvelas ao arcebispo xunto con outras propiedades e a conseguir que a súa esposa, a condesa Isabel de Castro, aceptase a sentenza e se comprometese a respectala no futuro.[16]

Así e todo, a sentenza non foi totalmente desfavorábel para o conde, xa que para evitar que no futuro se producisen «discordias et contiendas et debates» quedou establecido que o arcebispo entregaría ao conde en dous prazos consecutivos 300 marcos de prata en concepto das sumas que o conde investira nesas propiedades e outros 30 000 marabedís «da moeda vella» polo que gastara nas casas da praza das Mazarelas.[16]

Nun plano de 1595 da cidade de Santiago de Compostela que se conserva no Arquivo Xeral de Simancas, a praza de Mazarelos está presente e constitúe, ao igual que outras prazas e edificios destacados da cidade, un «referente» desta,[17] e diso se deriva o que o nome da praza chegase até os nosos días.[18]

Dende o ano 2019 dá nome á plataforma de divulgación cultural Mazarelos[19], así como á publicación cuadrimestral Mazarelos: revista de historia e cultura[20].

Edificios[editar | editar a fonte]

Na praza de Mazarelos, ademais da histórica porta, encóntranse os seguintes edificios:

  • Igrexa da Universidade, antigamente dos xesuítas, situada entre a Facultade de Xeografía e Historia (que ten a súa fachada principal e entrada na contigua praza da Universidade), e que durante moitos anos foi a sede principal da Universidade, e Facultade de Filosofía. Alberga un retablo barroco do século XVIII construído polo arquitecto compostelán Simón Rodríguez, un dos máis prestixiosos arquitectos da época. Estivo aberta ao culto até 1993[21], e nela, cando España era un Estado confesional, celebrábase todos os anos, na cerimonia da apertura do curso académico, a "Misa do Espírito Santo", vinculada á petición de axuda a Deus para o ano académico que comezaba, tradición que arranca das mesmas orixes das universidades, xa que as primeiras foron creadas pola Igrexa Católica.[22] Rematada a misa, o claustro de profesores ía en procesión, coa banda de música, até o Paraninfo, onde se celebraba o acto académico. Así mesmo era utilizada por algúns alumnos do instituto para asistiren a misa antes de comezar as clases. Na actualidade é unha das dúas Salas de exposicións que a Universidade ten no Campus de Compostela (a outra é o Colexio de Fonseca);[23] ademais, é a sede da Orquestra da Universidade de Santiago de Compostela.[24] Na parede da igrexa que dá fronte á praza de Mazarelos, aínda se pode contemplar semiborrado un perpiaño decorado coa estrela de David inscrita nun círculo, un símbolo que, con toda probabilidade, procede da decoración do primitivo mosteiro. Non é o único elemento reciclado que se conserva na igrexa, que orixinalmente pertenceu aos xesuítas até a súa expulsión. Na fachada principal do templo hai dúas esculturas flanqueando a porta que tamén sufriron unha curiosa transformación, incluso con elementos alleos ao deseño orixinal. Saíron do taller representando a San Ignacio de Loyola e a San Francisco Xavier, tal e como corresponde a unha igrexa construída para os xesuítas, pero tras a expulsión da orde decretada por Carlos III, as vestimentas negras repintáronse para convertelas en retratos de San Pedro e San Paulo.[25]
  • Facultade de Filosofía.[26] O edificio foi construído no século XVIII polo arquitecto antes citado Simón Rodríguez. Inicialmente destinado a mosteiro, concretamente o de Santa María a Nova, primeiro masculino e logo feminino, até que estas relixiosas o venderon ao arcebispo Francisco Blanco Salcedo, marchando as monxas franciscanas ao actual convento de Santa Clara. Derrubado para construír un novo edificio, destinado a seminario de confesores da Compañía de Xesús, nada queda daquel antigo mosteiro, ou case nada, porque contan os historiadores que Santa María A Nova serviu de "canteira" para o novo edificio; é dicir, que se reciclaron os antigos perpiaños tallados para o novo. O novo edificio foi, sucesivamente, instituto de segunda ensinanza, o Instituto Arcebispo Xelmírez, Facultade de Ciencias da Comunicación e Facultade de Filosofía.[25] Fronte á facultade encóntrase a estatua do político e xurista Eugenio Montero Ríos, que no ano 2006 foi devolta á súa localización orixinal, a praza do Obradoiro,[27] aínda que posteriormente foi trasladada de novo á praza de Mazarelos, onde se encontra na actualidade.
  • Pazo de Mazarelos. Na actualidade alberga unha oficina da Secretaría de Turismo da Xunta de Galicia.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ Pita Galán 2012, p. 181.
  2. ↑ El IES Xelmírez II inicia el 30 aniversario recordando su historia con el Xelmírez I. La Voz de Galicia, 08/10/2015.
  3. ↑ García Braña 1986, p. 35.
  4. ↑ García-Braña 1986, p. 31.
  5. ↑ VV.AA. 2013, p. 136.
  6. ↑ VV.AA. e Ortega Romero 1994, p. 146.
  7. ↑ VV.AA. 2013, p. 168.
  8. ↑ Etayo Gordejuela 2011, p. 143.
  9. ↑ Calisto II (1135-1140). Códice Calixtino ou Liber Sancti Iacobi (en latín). V (Guía do Peregrino). 
  10. ↑ Portela Silva et al. 2003, p. 188.
  11. ↑ Portela Silva et al. 2003, pp. 87-88.
  12. ↑ Pardo de Guevara y Valdés 2000, p. 225.
  13. ↑ López Ferreiro 1903, pp. 224-225.
  14. ↑ Pardo de Guevara y Valdés 2000, pp. 225-226.
  15. ↑ 15,0 15,1 Pardo de Guevara y Valdés 2000, p. 226.
  16. ↑ 16,0 16,1 López Ferreiro 1903, p. 226.
  17. ↑ VV.AA. e Monterroso Montero 2011, pp. 45-46.
  18. ↑ VV.AA. e Monterroso Montero 2011, p. 46.
  19. ↑ "Plataforma de divulgación cultural Mazarelos". https://www.mazarelos.gal/. Consultado o 16/3/2021.  Ligazón externa en |páxina-web= (Axuda)
  20. ↑ "Índices de Mazarelos: Revista de Historia e Cultura". https://www.mazarelos.gal/revista-mazarelos/numeros/. Arquivado dende o orixinal o 16/05/2020. Consultado o 16/3/2021.  Ligazón externa en |páxina-web= (Axuda)
  21. ↑ A Universidade e a súa igrexa. Ana Goy Diz, 1995
  22. ↑ Apertura de curso: Misa del Espíritu Santo Arquivado 15 de xuño de 2018 en Wayback Machine.. Universidade de Navarra.
  23. ↑ USC.Área de cultura.
  24. ↑ Igrexa da Compañía ou da Universidade en santiagoturismo.com
  25. ↑ 25,0 25,1 Sillares y esculturas recicladas en la antigua iglesia de la Compañía Arquivado 11 de abril de 2018 en Wayback Machine.. El Correo Gallego, 04/07/2007.
  26. ↑ Facultade de Filosofía. USC.
  27. ↑ Llano Neira 2011, p. 317.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Praza_de_Mazarelos&oldid=6415698»