Eleccións xerais de España de 1936

Eleccións xerais de España de 1936
← 1933  1977  →
Data	16 de febreiro de 1936
Tipo	Eleccións xerais en España e Pucheirazo
Cargo elixido	deputado nas Cortes republicanas
Resultado da votación

Os días 16 e 23 de febreiro de 1936 celebráronse en España as terceiras e derradeiras eleccións xerais da Segunda República Española. As eleccións deron o triunfo á coalición de esquerdas denominada Fronte Popular (Front d'Esquerres en Cataluña e Valencia), que, con máis do 60% dos deputados electos, agrupaba a PSOE, Izquierda Republicana, Unión Republicana, ERC, PCE, Acció Catalana, POUM, Partido Sindicalista e outros. Con todo, non obtiveron o 50% en canto a voto se refire. É difícil calcular cantos votos recibiu cada partido, xa que a lei electoral era por listas abertas, e non é posible dicir cantos votos obtivo cada candidatura, xa que os votantes podían elixir candidatos de distintas listas para cada un dos escanos da súa circunscrición. O certo é que o goberno nunca publicou os resultados na súa integridade.

Segundo dispoñía a Lei electoral vixente daquela, a mecánica de adxudicación das actas de deputados era complexa e necesitaba de tempo para levar a cabo o escrutinio xeral, unha segunda volta onde fose necesario e a discusión das Actas no Parlamento. En 1933 o presidente do Goberno dirixiu a segunda volta presentando ao Parlamento os resultados. A dimisión de Portela Valladares o 19 de febreiro vai permitir á Fronte Popular a ocupación do Goberno para, desde el, acabar de redondear os resultados e forzar a maioría. A dimisión de Portela arrastrou a de moitos gobernadores provinciais que dimitiron aterrados sen esperar a chegada duns substitutos adecuados.

As coalicións electorais

José Antonio Primo de Rivera, fundou a Falange Española de las JONS no 1934.

Diego Martínez Barrio.

En abril de 1935, Manuel Azaña alcanzou un pacto de "Conjunción Republicana" entre o seu propio partido Izquierda Republicana, a Unión Republicana de Diego Martínez Barrio e o Partido Nacional Republicano de Felipe Sánchez-Román. A mediados de novembro de 1935 Azaña ofreceu ao PSOE a formación dunha coalición electoral en base a ese acordo, pero mentres que o sector socialista encabezado por Indalecio Prieto apoiábao, o sector encabezado por Francisco Largo Caballero era reticente ao mesmo e para reforzar a parte obreira da coalición impuxo a inclusión do Partido Comunista de España (PCE) no mesmo, o que motivou a saída da Conjunción Republicana do partido de Sánchez Román. A firma do pacto da coalición electoral entre os republicanos de esquerda e os socialistas tivo lugar o 15 de xaneiro de 1936. O PSOE cando o asinou fíxoo tamén en nome do PCE e doutras organizacións obreiras (o Partido Sindicalista de Ángel Pestaña e o POUM).

O programa da coalición, que comezou a ser chamada Fronte Popular, malia que ese termo non aparecía no documento asinado o 15 de xaneiro e de que era un nome que nunca aceptou Azaña, era o dos republicanos de esquerda (e só se mencionaban as aspiracións das forzas obreiras coas que os republicanos de esquerda non estaban de acordo). O programa incluía, en primeiro lugar, a amnistía para os delitos "políticos e sociais" (o excarcelamiento de todos os detidos pola Revolución de 1934), a continuidade da lexislación reformista do primeiro bienio e a reanudación dos procesos de autonomía das "rexións", que levaba aparellada a reforma do Tribunal de Garantías Constitucionais. O goberno estaría formado exclusivamente por republicanos de esquerda e o socialistas dar o seu apoio desde o parlamento para cumprir o programa pactado. Así pois, a alianza de 1936 era circunstancial, limitada ás eleccións, e xa que logo ben diferente á de 1931.

Fronte á coalición electoral das esquerdas, as dereitas non puideron opoñer como en 1933 unha fronte homogéneo, porque a CEDA, no seu intento de obter o poder e evitar o triunfo da esquerda, aliouse nunhas circunscricións coas forzas antirepublicanas (monárquicos afonsinos, carlistas) e noutras co centro-dereita republicano (radicais, demócrata-liberais, republicanos progresistas), polo que foi imposible presentar un programa común. O que pretendía formar Gil-Robles era unha "Fronte Nacional Antirrevolucionario" ou unha Fronte da Contrarrevolución, baseado máis en consignas anti que nun programa concreto de goberno, para sumar o maior número de forzas políticas e impedir o triunfo da esquerda (Contra a revolución e os seus cómplices, foi un dos seus slogans; ¡Por Deus e por España! foi outro; e suscitou a campaña como unha batalla entre a España católica... e a revolución espantosa, bárbara, atroz). Non se reeditou, pois, a Unión de Dereitas de 1933 como esixían os monárquicos, polo que os afonsinos de Renovación Española presentáronse en varias circunscricións en solitario co nome de Bloque Nacional, cuxo líder era José Calvo Sotelo.

Ás eleccións tamén se presentou unha terceira opción centrista encabezada polo presidente do goberno Portela Valladares e auspiciada por quen lle nomeou, o presidente da República Niceto Alcalá-Zamora, que pretendía consolidar un centro republicano que superase a bipolarización xurdida da Revolución de 1934. Esta foi unha das razóns da convocatoria de eleccións.

Candidatos proclamados

O 9 de febreiro faise a proclamación de candidatos. En total 1.025 para cubrir os 473 postos.

Resumo de candidatos proclamados

Dereitas	Candidatos	Esquerdas	Candidatos
Confederación Española de Derechas Autónomas (José María Gil-Robles)	177	Unión Republicana (Diego Martínez Barrio)	52
Renovación Española (José Calvo Sotelo)	40	Izquierda Republicana (Manuel Azaña)	120
Comunión Tradicionalista	32	Partido Socialista Obrero Español (Francisco Largo Caballero)	125
Monárquicos independentes	13	Partido Comunista de España (José Díaz Ramos)	85
Partido del Centro Democrático (Manuel Portela Valladares)	89	Partido Sindicalista (Ángel Pestaña)	1
Partido Republicano Radical (Alejandro Lerroux)	88	Esquerra Republicana de Catalunya (Lluís Companys)	30
Partido Republicano Liberal Demócrata (Melquiades Álvarez)	8	Partido Nacionalista Vasco (Doroteo de Ziáurriz)	12
Partido Agrario Español (José Martínez de Velasco)	33	Partido Obrero de Unificación Marxista (Joaquín Maurín)	1
Partido Republicano Conservador (Miguel Maura)	19
Republicanos independientes	23
Lliga Catalana (Francesc Cambó)	21
Independientes	37
Falange Española de las JONS (José Antonio Primo de Rivera)	44
Total dereitas	624	Total esquerdas	363

O distrito que achegaba o maior número de deputados era o correspondente á cidade de Barcelona con 20 deputados, 16 asignados á maioría e 4 á minoría. Á candidatura do Fronte Popular de Lluís Companys enfróntase o Fronte Catalana de Orden de Juan Ventosa Calvell.

No distrito de Madrid, capital elixíanse 17 deputados, correspondendo 13 á maioría e 4 á minoría. Optaban á maioría dúas candidaturas, a do Fronte Popular encabezada por Francisco Largo Caballero e a do autodenominado Frente Nacional Contrarrevolucionario de José María Gil-Robles. A terceira, Falange Española, de José Antonio Primo de Rivera, era testimonial e estaba formada por só catro candidatos.

O Frente Nacional Contrarrevolucionario denunciou o roubo e desaparición de actas electorais favorables en nove provincias, aínda que non proporcionou probas ás súas denuncias.

Voto popular

Mapa do resultado das eleccións de febreiro de 1936 por provincias: nas que gañou a esquerda marcadas en vermello, nas que gañou a dereita en azul e nas que gañou o centro en verde

A participación foi do 76% do censo, aínda que outros historiadores dan a cifra do 72,9%. De todos os xeitos foron as eleccións que rexistraron a participación máis alta das tres que tiveron lugar durante a Segunda República, o que se atribuíu ao voto obreiro que non seguiu as habituais consignas abstencionistas dos anarquistas.

O sistema electoral de listas abertas en vigor durante a Segunda República permitía a cada elector repartir os seus votos entre candidatos de todas as tendencias políticas. Por iso, aínda que se coñecen con exactitude os votos obtidos por cada candidato individualmente, é difícil cuantificar o apoio popular recibido por cada partido ou coalición. No entanto realizáronse cálculos que tratan de estimar cantos electorais votaron a esquerdas, a dereitas ou a centro. A primeira estimación foi realizada pola Secretaría Xeral da Presidencia da República

	Esquerdas	Centro	Dereitas
Sufraxios (estimación)	4 363 903	556.008	4 155 153
Porcentaxe de sufraxios (estimación)	48%	6%	46%

O estudo máis completo sobre os resultados e en xeral sobre as eleccións de 1936, que segue sendo o que realizou nos anos 70 o historiador Javier Tusell, dá unhas cifras similares, é dicir, unha repartición moi equilibrada de votos cunha leve vantaxe das esquerdas (47,1%) sobre as dereitas (45.6%), mentres o centro limitouse ao 5,3%. Pero como o sistema electoral republicano primaba aos ganadores isto traduciuse nunha folgada maioría para a coalición da Fronte Popular.

Composición do Congreso dos Deputados

A segunda volta electoral efectuouse naqueles sitios onde a lista electoral máis votada recibira menos do 40% dos votos: Áraba, Guipúscoa, Biscaia, Castelló e Soria. As coacciones provocaron a retirada dos candidatos dereitistas ou a súa derrota ata naqueles lugares en que se obtivo a vitoria parcial na primeira volta. Así, nas provincias vascongadas o doutor Berástegui, vicario xeral do bispado de Vitoria, declarou que os reaccionarios eran tan católicos como as chamadas dereitas e que lícitamente podíaselles votar. Ante esta declaración o Frente Nacional Contrarrevolucionario retira as súas candidaturas recomendando que votasen a candidatura nacionalista.

Por fraudes atribuídas ás dereitas durante a emisión dos votos, declaráronse nulas as eleccións de Cuenca e Granada.

O 3 de abril quedaba constituidan as Cortes Españolas con 21 postos vacantes. A comezos de maio repetíronse as eleccións en Cuenca e Granada. En Granada as dereitas retiráronse e, en Cuenca rexistrouse un triunfo da Fronte Popular. Trala segunda volta, os recortes da Comisión de Actas e a repetición das eleccións en Granada e Cuenca, a composición da Cámara quedaba así:

← Eleccións xerais en España, 16 de febreiro de 1936 →
Partido		Primeira volta (Febreiro)	Escanos finais (Maio)	% Esc.	+/-
	Partido Socialista Obrero Español (PSOE)	88 / 473	99 / 473	20,9	40
	Confederación Española de Derechas Autónomas (CEDA)	101 / 473	88 / 473	18,6	27
	Izquierda Republicana (IR)	79 / 473	87 / 473	18,4	—
	Unión Republicana (UR)	34 / 473	37 / 473	7,8	—
	Esquerra Republicana de Catalunya (ERC)	22 / 473	21 / 473	4,4	4
	Partido Comunista de España (PCE)	14 / 473	17 / 473	3,5	16
	Partido del Centro Democrático (PCD)	21 / 473	17 / 473	3,5	—
	Renovación Española (RE)	10 / 473	12 / 473	2,5	2
	Lliga Catalana	12 / 473	12 / 473	2,5	12
	Partido Agrario Español (PAE)	1 / 473	10 / 473	2,1	20
	Comunión Tradicionalista (CT)	15 / 473	9 / 473	1,9	12
	Partido Nacionalista Vasco (PNV)	12 / 473	9 / 473	1,9	2
	Partido Republicano Progresista (PRP) a	6 / 473	6 / 473	1,2	3
	Independentes de dereitas	10 / 473	7 / 473	1,5	11
	Partido Republicano Radical (PRR) a	6 / 473	5 / 473	1,1	97
	Acció Catalana Republicana (ACR) b	5 / 473	5 / 473	1,1	—
	Republicanos de centro independientes	0 / 473	4 / 473	0,8	1
	Unió Socialista de Catalunya (USC) b	3 / 473	3 / 473	0,8	1
	Independentes de esquerdas	4 / 473	3 / 473	0,6	3
	Partido Republicano Conservador (PRC)	2 / 473	3 / 473	0,6	14
	Partido Galeguista (PG) c	3 / 473	3 / 473	0,6	3
	Partido Republicano Democrático Federal (PRDF)	2 / 473	2 / 473	0,4	2
	Partido Republicano Liberal Demócrata (PRLD) d	1 / 473	2 / 473	0,4	7
	Partit Nacionalista Republicà d'Esquerra (PNRE) b	1 / 473	2 / 473	0,4	—
	Unió de Rabassaires b	2 / 473	2 / 473	0,4	1
	Partido Obrero de Unificación Marxista (POUM) b	1 / 473	1 / 473	0,2	—
	Partido Sindicalista	1 / 473	1 / 473	0,2	—
	Partido Nacionalista Español (PNE) d	1 / 473	1 / 473	0,2	0
	Partit Català Proletari (PCP) b	1 / 473	1 / 473	0,2	—
	Esquerra Valenciana (EV) b	1 / 473	1 / 473	0,2	—
	Partido Regionalista de Mallorca (PRM)	0 / 473	1 / 473	0,2	0
	Partido Mesócrata	0 / 473	1 / 473	0,2	—
	Falange Española de las JONS	0 / 473	0 / 473	—	1
Notas
a Integráronse no grupo parlamentario Republicano xunto ao PCD. b Integráronse no grupo parlamentario Esquerra Catalana xunto ao ERC. c Integrouse no grupo parlamentario Izquierda Republicana xunto ao IR. d Integráronse no grupo parlamentario Bloque Nacional xunto ao RE.

Deputados nas provincias galegas

Artigo principal: Eleccións a Cortes de 1936 en Galicia.

A Coruña

• Emilio González López, IR, 169.628 votos.
• José Miñones Bernárdez, UR, 153.867 votos.
• José Calviño Domínguez, IR, 153.473 votos.
• Ramón Suárez Picallo, PG, 153.145 votos.
• Santiago Casares Quiroga, IR, 151.523 votos.
• Ramón Beade Méndez, PSOE, 148.669 votos.
• Manuel Guzmán García, IR, 145.249 votos.
• Antón Vilar Ponte, PG, 145.009 votos.
• José García-Ramos y Segond, UR, 144.923 votos.
• Alfredo Somoza Gutiérrez, IR, 143.720 votos.
• Victorino Veiga González, IR, 142.614 votos.
• Edmundo Lorenzo Santiago, PSOE, 141.944 votos.
• Pedro Longueira Patiño, socialista independente, 139.996 votos.
• Benito Blanco-Rajoy y Espada, CEDA, 127.008 votos.
• Felipe Gil Casares, CEDA, 124.189 votos.
• Luis Cornide Quiroga, republicano independente, 124.168 votos.
• José María Méndez Gil-Brandón, CEDA, 123.220 votos.

Lugo

• Manuel Becerra Fernández, Centro, 98.715 votos.
• Roberto Ouro Vázquez, UR, 94.029 votos.
• José María Díaz y Díaz Villamil, UR, 92.786 votos.
• Armando Peñamaría Álvarez, Centro, 91.997 votos.
• Virgilio Fernández de la Vega Lombán, Centro, 88.507 votos.
• José Benito Pardo Pardo, CEDA, 87.401 votos.
• Ricardo Gasset Alzugaray, IR, 87.116 votos.
• Ramón Fernández Mato, Centro, 86.782 votos.
• Enrique Gómez Jiménez, PRC, 82.579 votos.
• Luis Rodríguez de Viguri, PAE, 76.925 votos.

Pontevedra

• Alfonso Daniel Rodríguez Castelao, PG, 103.436 votos.
• Bibiano Fernández-Osorio y Tafall, IR, 102.234 votos.
• Elpidio Villaverde Rey, IR, 98.313 votos.
• Alejandro Viana Esperón, IR, 87.939 votos.
• Celestino Poza Cobas, UR, 86.528 votos.
• Antonio Alonso Ríos, Federación Provincial Agraria de Pontevedra, 86.114 votos.
• Amando Guiance Pampín, PSOE, 84.339 votos.
• Antonio Bilbatúa Zubeldía, PSOE, 82.024 votos.
• Adriano Romero Cachinero, PCE, 81.905 votos.
• Ignacio Seoane Fernández, PSOE, 80.019 votos.
• Víctor Lis Quibén, RE, 71.321 votos.
• Manuel Portela Valladares, Centro, 70.350 votos.
• Severino Barros de Lis, CEDA, 64.685 votos.

Ourense

• José Sabucedo Morales, RE, 91.768 votos.
• Laureano Peláez Canellas, CEDA, 88.303 votos.
• Luis Espada Guntín, CEDA, 88.043 votos.
• José Calvo Sotelo, RE, 83.504 votos.
• Ramón Villarino de Saa, CEDA, 82.814 votos.
• Andrés Amado y Reygondaud de Villebardet, RE, 82.609 votos.
• Antonio Taboada Tundidor, PAE, 80.664 votos.
• Alfonso Pazos Cid, UR, 49.268 votos.
• Manuel Martínez-Risco y Macías, IR, 39.503 votos.

Anulacións

A tarde do 15 de marzo de 1936 as Cortes celebran sesión preparatoria, acordando a súa constitución interina para o día seguinte. Os deputados do Fronte Popular incorporados, prorrompen en vítores á República e en insultos ao presidente, o deputado de maior idade Ramón de Carranza:

«...Por primeira vez na historia do parlamentarismo español resoou con ecos de gloriosas chamadas á loita o himno revolucionario do proletariado universal. O himno oficial do pais libre e feliz do socialismo a marcha que abeira a vitoria da inmensa Unión Soviética. O canto de guerra antifascista, o que cantaban os minerios asturianos cando, fusil no ombro, se dirixían a conquistar Oviedo: La Internacional. Himno de guerra, afirmación da fe revolucionaria. Este é o himno que onte, na primeira sesión das Cortes, cantaron, fundidos os sentimentos acordes no entusiasmo, os deputados comunistas e a maioría dos deputados socialistas...» .

Mundo Obrero, 17 de marzo de 1936.

Cando os teóricos vencedores poñen o grito no ceo e presentan unha serie de recursos, os distintos grupos parlamentarios crean unha Comisión de Validez das Actas Parlamentarias presidida por Indalecio Prieto. A partir deste momento comeza o exame de actas protestadas, cuxo número supera as duascentas, a maioría das cales correspondían a deputados de dereitas adiante, o que supuxo a anulación de escanos á dereita.

Das 456 actas presentadas, unicamente 187 son sen protesta. Así no primeiro reconto a CEDA obtivo 101 deputados; ao final obtivo 88. A Comisión retira a condición de deputado a 12 electos (once deles da oposición parlamentaria e un do PSOE), proclamando ao seguinte máis votado no seu lugar (sete deles da Fronte Popular, 2 de dereitas e 3 de centro). Tamén anula o resultado nalgunhas mesas da provincia de Cuenca e ordena repetir na provincia de Granada.

Valoracións

Ditame franquista

A ditadura franquista tratou de xustificar retrospectivamente o golpe de Estado que acabou coa República. Un dos elementos do Ditame da Comisión sobre ilexitimidade de poderes actuantes o 18 de xullo de 1936, que se fixo público a principios de abril de 1939, é que houbera fraude nestas eleccións, xa que os resultados serían falseados para favorecer ao Fronte Popular: falsificacións de votos, violencias, novo goberno formado antes da segunda volta electoral e á arbitraria revisión posterior de actas en prexuízo das dereitas, porén, nun primeiro momento anterior ao golpe do 18 de xullo os partidos de dereitas aceptaron os resultados.

Alcalá Zamora

Estandarte Presidencial de Niceto Alcalá-Zamora.

Para o entón presidente da república, Niceto Alcalá Zamora, os resultados sufriron alteracións fundamentais no transcurso das horas, e nos días seguintes á elección pola fuxida dos gobernadores, intromisión dos Comités da Fronte Popular na falsificación de actas, por amaños nas votacións e por outras fraudes.

"... A pesar dos reforzos sindicalistas, a Fronte Popular obtiña só un chisco máis, moi pouco, de 200 actas, nun Parlamento de 473 deputados. Resultou a minoría máis importante; pero a maioría absoluta escapábaselle. Porén, logrou conquistala, consumindo dúas etapas a toda velocidade, violando todos os escrúpulos de legalidade e de conciencia....

"... Primeira etapa: dende o 17 de febreiro, mesmo dende a noite do 16, a Fronte Popular, sen agardar á fin do reconto do escrutinio e a proclamación dos resultados, a que debería ter tido lugar ante as Xuntas Provinciais do Censo o xoves 20, desencadeou na rúa a ofensiva da desorde..." .

"... Segunda etapa: conquistada a maioría deste xeito, foille fácil facela abrumadora. Reforzada cunha estraña alianza cos reaccionarios vascos, a Fronte Popular elixiu a Comisión de validez das actas parlamentarias..." .

Porén, o presidente do goberno da República, nomeado polo propio Alcalá Zamora coa pretensión de que este crease unha forza política de centro que puidera competir coas dereitas ou esquerdas declarou:

"... As eleccións realizadas en febreiro de 1936 con toda a orde desexada, consagraron o triunfo da Fronte Popular; teño, para afirmalo, a autoridade que me dá a presidencia deste Goberno. A xestión electoral foi recoñecida polos partidos da dereita como unha legalidade da súa derrota. Non pode falarse en xustiza de que se falseara o sufraxio, porque iso significaría un alegre embuste. Estou disposto a afirmalo en todo momento, para que a conduta de cadaquén quede no seu lugar... .

Véxase tamén

Bibliografía

• Casanova, Julián (2007). República y Guerra Civil. Vol. 8 de la Historia de España, dirigida por Josep Fontana y Ramón Villares (en castelán). Barcelona: Crítica/Marcial Pons. ISBN 978-84-8432-878-0. 
• Gil Pecharromán, Julio (1997). La Segunda República. Esperanzas y frustraciones (en castelán). Madrid: Historia 16. ISBN 84-7679-319-7. 
• Juliá, Santos (1999). Un siglo de España. Política y sociedad (en castelán). Madrid: Marcial Pons. ISBN 84-9537903-1. 

Outros artigos

• Segunda República Española
• Manuel Azaña
• Indalecio Prieto
• Fronte Popular de España
• Guerra Civil Española