Oceanía

Mapa de Oceanía

Oceanía ( pronunciación ) é un continente da Terra, situado no océano Pacífico, constituído por Australia, as grandes illas de Papúa-Nova Guinea e Nova Zelandia, así como por unha cantidade enorme de illas máis pequenas, normalmente coralinas e volcánicas, distribuídas polo océano Pacífico.

Limita ó oeste con Asia (Xapón, Filipinas, Indonesia) e ó leste con América. Ó norte co océano Glaciar Ártico e ó sur coa Antártida.

Historia

Artigo principal: Historia de Oceanía.

Prehistoria e primeiros poboadores

A masa continental de Sahul, antes que a elevación do nivel dos océanos separase a Australia, Nueva Guinea e Tasmania trala última era glacial.

A orixe do nome Oceanía foi cuñado polo xeógrafo Conrad Malte-Brun en 1812; Océanie provén do grego okeanos 'océan'.

Os primeiros humanos que poboaron Oceanía, e que son os antergos dos actuais papúas e nativos australianos, chegaron hai máis de 49.000 anos procedentes do sueste de Asia. A esta primeira ouleada humana seguiu a dos austronesios, tamén de orixe asiático, que se estenderían cara ao leste ata a Illa de Pascua. Tanto a migración pre-austronesia como a posterior inmigración austronesia déronse en ouleadas diferentes que abarcaron diversos varios milenios en completarse. Hai 18 mil anos Nova Guinea e Australia formaban unha única masa de terra poboada por seres humanos, posteriormente a subida do nivel do mar illou ás poboacións en tres grupos Nova Guinea, Australia e Tasmania (ademais dalgunhas poucas illas menores). Ditas poboacións evolucionaron separadamente baixo condicións ecolóxicas diverxentes e desenvolveron padróns culturais independentes. Por outra banda a presenza austronesia en Oceanía está testemuñada arqueoloxicamente xa no milenio II a. C., cando ocupaba basicamente rexións dentro de Melanesia, aínda que as últimas illas importantes en ser colonizadas foron alcanzadas durante o primeiro milenio I d.C..

Dominio do Imperio tongano

No 950 d.C. o Imperio Tu'i Tonga dominou a maioría das illas de Oceanía, nos seus comezos os reis lograron desfacerse do dominio estranxeiro e consolidou o poder do imperio no que hoxe é Tonga. Cerca ao ano 1200 comezou a súa expansión que se deu ata, aproximadamente o 1500. O imperio conquistou o que hoxe en día se coñece como Fixi, partes de Samoa e outras illas da polinesia como as Illas Cook e Niue. A grande habilidade para construír canoas e o bo sistema aplicado ás invasións facilitou que Tu'i Tonga establecésese en máis illas aínda.

Próximo ao ano 1500 desatáronse moitos problemas na realeza do imperio que debilitou a súa figura nas colonias, que conseguiron moita autonomía da coroa real e o poder central. En 1799 foi asasinado Tuku'aho, o rei que posuía o poder entón, o que desatou unha terrible guerra civil. Xa coa presenza europea a guerra civil terminou de devastar os dous bandos, deixando o imperio diminuído nas mans da coroa británica.

Colonización europea

Galeón neerlandés, utilizado na conquista do continente.

A localidade de Levuka (Fixi) cara 1842.

Os españois, con Fernando de Magallanes á fronte da expedición que circunnavegaría o mundo por primeira vez, descubriron as Marianas e outras illas de Oceanía. Magallanes morrería posteriormente nas Filipinas. Pouco despois exploraron a rexión os portugueses: En 1525 descubriron as Carolinas e, ao ano seguinte, Nova Guinea. Os neerlandeses percorreron en 1642 o litoral de Australia e descubriron Tasmania, as illas Tonga, Fixi e Bismark. Entre tanto, desde Acapulco (México) e o Callao (Perú) partiron expedicións españolas que acharon numerosas illas do Pacífico.

No século XVIII foron os británicos e os franceses os que exploraron a rexión. Entre 1764 e 1770, os británicos percorreron Tahití, Samoa, Salomón e Novas Hébridas. James Cook, entre 1768 e 1779, chegou ás illas da Sociedade, Nova Zelandia, as Marquesas, Novas Hébridas e Hawai. Os franceses exploraron as illas paralelamente aos británicos. Todas estas viaxes determinaron a repartición de Oceanía entre Gran Bretaña, Francia e outros países.

En 1831, Jules Dumont d'Urville dividiu as illas de Oceanía en Melanesia, Micronesia, Insulindia e Polinesia, as cales conxuntamente con Australia conforman a división tradicional.

Independencia das illas

Apertura do Parlamento de Australia en 1901.

No final do século XIX e comezos do XX, comezaron os desexos de independencia nas colonias británicas, Australia e Nova Zelandia, en 1901 e en 1907, respectivamente, abriron o camiño aos restantes países cara á independencia.

Os países máis débiles e pobres só puideron declararse independentes durante a segunda metade do século XX. En 1962, Samoa declarou a súa independencia de Nova Zelandia, que a ocupou anos antes; logo seguiron Nauru en 1968, Fixi e Tonga en 1970, as Illas Salomón e Tuvalu en 1978, os Estados Federados de Micronesia e Kiribati en 1979 (aínda que recoñecida en 1990 para Micronesia), Vanuatu en 1980, as Illas Marshall en 1990 e Palau en 1994 seguíronos no proceso de liberdade.

Estas nacións formaron o Foro das Illas do Pacífico para intentar axudar a países que aínda están baixo o mandato de potencias, como Guam, en poder dos Estados Unidos, e Nova Caledonia e Polinesia Francesa, ambas en poder de Francia.

Xeografía

Relevo

Mapa físico de Oceanía.

O termo Oceanía cobre unha rexión macroxeográfica situada entre Asia e América, con Australia continental como a masa principal do continente, seguida polos moito menores e próximas illas de Nova Guinea, Tasmania e Nova Zelandia, ás que se suman unhas 25.000 pequenas illas dispersas no Pacífico.

Os territorios de Oceanía esténdense desde o sueste de Asia polo Océano Pacífico cara a América. Coa súa extensión de 9.008.458 km² é o continente menor do mundo. Está bañada polos océanos Índico e Pacífico, cun total de 25.760 km de costas e posúe a segunda maior illa do mundo, Nova Guinea, con 785.753 km². O clima é fortemente influenciado por correntes oceánicas, incluíndo O Neno, o cal causa secas periódicas, e o sistema estacional tropical de baixa presión, que produce ciclóns no norte de Australia.

A rexión desértica ou semiárida é a de maior extensión: un 40% do seu territorio está cuberto por dunas de area. Oceanía é o continente máis seco, máis plano, cos terreos de maior antigüidade e os menos fértiles. Curiosamente, a montaña máis alta do continente, o Monte Jaya (4.884 m), non se acha en Australia, senón que se atopa na illa de Nova Guinea, pertencendo a Indonesia. O Monte Kosciuszko, con 2228 m, é a principal elevación de Oceanía continental.

Puntos extremos

Os puntos xeográficos extremos de Oceanía son os seguintes:

• Punto máis ao norte: atol Kure, Hawai.
• Punto máis ao leste: Illa Sala e Gómez, Chile.
• Punto máis ao sur: Illa Macquarie, Australia.
• Punto máis ao oeste: Illa West, Australia.

Xeografía política

División política

Artigo principal: División política de Oceanía.

Mapa político de Oceanía.

Desde a chegada dos colonizadores europeos, Oceanía estivo dividida nunha serie de territorios dependentes, os que comezaron a alcanzar a súa autonomía só a partir de mediados do século XX, fóra diso Australia e Nova Zelandia, que o fixeron a principios desa centuria.

Actualmente, aínda quedan moitos territorios non independizados, principalmente colonias do Reino Unido e Francia, dependencias dos Estados Unidos e algúns territorios con convenios de soberanía con Australia ou con Nova Zelandia, aos que se suman a Illa de Pascua e a Illa Salas y Gómez, pertencentes a Chile.

	Australia		Nauru
	Fixi		Niue (Nova Zelandia)
	Guam (Estados Unidos)		Norfolk (Australia)
	Hawai (Estados Unidos)		Nova Caledonia (Francia)
	Illa de Nadal (Australia)		Nova Zelandia
	Illa de Pascua (Chile)		Palau
	Illas Cocos (Australia)		Papúa Nova Guinea
	Illas Cook (Nova Zelandia)		Polinesia Francesa (Francia)
	Illas Marianas do Norte (Estados Unidos)		Samoa
	Illas Marshall		Samoa Americana (Estados Unidos)
	Illas Pitcairn (Reino Unido)		Tokelau (Nova Zelandia)
	Illas Salomón		Tonga
	Illas Menores dos EE. UU. (Estados Unidos)		Tuvalu
	Kiribati		Vanuatu
	Micronesia		Wallis e Futuna (Francia)

División cultural do Océano Pacífico.

A definición exacta de que territorios pertencen ao continente é moi variada:

• Adóitase incluír en Oceanía todo o territorio situado dentro da placa tectónica australiana que, ademais de Australia, inclúe a illa de Tasmania, Nova Zelandia e o sur da illa de Nova Guinea. A liña de Wallace define o límite bioxeográfico entre Asia e Oceanía, mentres que a liña de Weber o límite cultural.
• Os arquipélagos situados en Micronesia, Melanesia e Polinesia sempre se inclúen en Oceanía.
• Un sector dos entendidos inclúe a Insulindia (que politicamente inclúe Indonesia, Filipinas, Brunei, Timor oriental, Sabah e Sarawak) como parte de Oceanía o que se viu reflectido nalgúns atlas e no popular xogo de taboleiro Risk. O campo da lingüística comproba este límite dado que as linguas faladas en Melanesia, Polinesia, Micronesia e Insulindia están tan estreitamente emparentadas que conforman a subfamilia lingüística malaio-polinesia. Investigacións xenéticas tamén corroboran este límite ao demostraren o estreito lazo étnico entre estas zonas de Oceanía.
• Un sector dos xeógrafos e en especial os bioxeógrafos consideran que o límite entre Asia e Oceanía é a liña de Wallace, incluíndo desta forma en Oceanía ás illas de Célebes, Sumba, Flores, Timor, as Illas Molucas e da Sonda.
• O territorio do leste de Indonesia situado dentro da Placa Australiana e constituído polo sur de Nova Guinea Occidental e outras illas máis pequenas, xeoloxicamente son parte de Oceanía. Os nexos políticos con Asia fan que en ocasións estes territorios sexan definidos como parte deste último continente, definíndose así a fronteira política.
• O arquipélago polinesio de Hawai é un estado estadounidense. As illas hawaianas están a algunha distancia da maior parte das illas de Oceanía, pero están culturalmente moito máis preto do resto de Oceanía que de América.
• Os poucos territorios de Estados Unidos no Pacífico Norte (denominados en forma agrupada como illas ultramarinas) están despoboados, excepto polo persoal itinerante de servizo. Son agrupados moitas veces xunto á parte continental de Estados Unidos, dentro do continente americano.
• A Illa de Pascua é unha illa polinésica situada no Pacífico Oriental, pertencente a Chile, e é polo xeral incluída en Oceanía como o seu punto máis oriental, debido en parte a que os seus antigos habitantes procedían da Polinesia. Por pertencer a Chile, é o único lugar de Oceanía onde o español é idioma oficial. En Chile, tamén se considera que a próxima illa Salas y Gómez pertence xeograficamente a Oceanía.
• Nova Zelandia está dentro do chamado triángulo polinesio e neste sentido forma parte de Polinesia. A de Nova Zelandia constitúe unha das maiores culturas de Polinesia.
• A República Democrática de Timor Leste é un país que adoita ser considerado parte do continente australiano, polo que ás veces se inclúe en Oceanía.
• A fronteira cultural de Oceanía é similar á política só que ademais inclúe a totalidade da illa de Nova Guinea, as illas Halmahera, Raja Ampat, Obi, Seram, Buru, Aru, a illa de Pascua e a totalidade do arquipélago de Hawai.
• O termo Oceanía, no seu sentido máis amplo, abarca toda a rexión insular entre Asia e América, xunto á sección continental de Australia, excluíndo as illas Ryukyu, Kuriles, as illas Aleutianas, as Galápagos, as illas Desventuradas, o Arquipélago Juan Fernández e o arquipélago de Xapón.
• O termo Australasia inclúe invariablemente Australia e polo xeral Nova Zelandia, Papúa Nova Guinea e outras partes próximas de Oceanía. O nome alude á rexión "ao sur (austro) de Asia" e en tal sentido foi cuñado por Charles de Brosses en 1756. Debido a diferentes controversias interpretativas, ás veces Australia non é incluída en Oceanía, malia que existan termos como «Illas do Pacífico» que son utilizados normalmente para describir Oceanía sen Australia. A principios do século XX, Australasia utilizouse como denominación dos combinados deportivos australianos e neozelandeses; actualmente existen numerosas organizacións conxuntas de Australia e Nova Zelandia que levan esta denominación. Pero a aceptación máis xeneralizada do termo Australasia é a que lle deu o Fondo Mundial para a Natureza (WWF) ao establecer que Australasia abarca Australia, Tasmania, Nova Zelandia, Nova Guinea, Melanesia e as illas da Wallacea (O oriente de Indonesia).

O foro das Illas do Pacífico

Tuiatua Tupua Tamasese Efi, Xefe de Estado actual de Samoa.

Artigo principal: Foro das Illas do Pacífico.

É a principal organización panregional, naceu no ano 2000.

Os membros plenos son os 14 países independentes: Australia, os Estados Federados de Micronesia, Fidxi, Kiribati, Nauru, Nova Zelandia, Palau, Papúa Nova Guinea, Illas Salomón, Illas Marshall, Tonga, Tuvalu, Vanuatu, e Samoa, ademais de 2 estados asociados libremente a Nova Zelandia: as Illas Cook e Niue. Tamén admite como observadores os países en proceso de descolonización: Nova Caledonia e Polinesia Francesa.

Creou a figura de diálogos partners (o Canadá, a China, a Unión Europea, Francia, Gran Bretaña, o Xapón, Corea do Sur, Malaisia, as Filipinas, os Estados Unidos e Tailandia) e mantén tamén reunións separadas dos seus ministros de asuntos económicos. As reunións de xefes de goberno son anuais e o secretariado pasa a ser ostentado polo representante do país anfitrión.

Un dos seus obxectivos principais é promover a integración dos territorios da rexión, pero tamén a procura de solucións para problemas comúns, tales como a seguridade, a pesca ou o medio ambiente. A Declaración de Biketawa, asinada en outubro de 2000 pertencentes ao PIF, onde se prevían mecanismos para que os seus membros interviñesen nos asuntos internos doutros –nos tempos de crises– foi un paso crucial no proceso de integración, que serviu para alisar o envío da RAMSI e para lexitimar o seu éxito.

O PIF tamén favorece as independencias dos territorios aínda colonizados, un obxectivo común que é fonte de suspicacias ou tensións coas metrópoles.

Economía

A cría do gando ovino é unha das principais actividades das potencias oceánicas de Australia e Nova Zelandia.

O peso de Oceanía na economía mundial é moi escaso, apenas aporta tan só o 1% da produción total.

Australia e Nova Zelandia teñen unha economía diversificada e moi desenvolvida. Aínda que hoxe en día a maior parte da poboación traballa nos servizos, o sector primario segue sendo clave e proporciona unha boa parte das exportacións.

Ambos os países concentran o 40% do ovino mundial, son os principais produtores de la e aportan máis dun terzo da produción mundial.

O turismo é unha das principais actividades económicas de moitos países con ingresos baixos.

En Australia a actividade industrial experimentou un forte crecemento nas últimas décadas, principalmente a industria pesada e a industria química; no seu maior parte, grazas aos importantes xacementos mineiros. Pola súa banda, Nova Zelandia posúe numerosos lagos, utilizados para a produción de enerxía hidroeléctrica, o que favoreceu o desenvolvemento de diversas industrias básicas.

Dous terzos da produción de Australia e Nova Zelandia é inserida nos mercados asiáticos.

Nos demais países do Pacífico, consiste nunha economía rudimentaria e de autoabastecemento. Nas illas volcánicas practícase a agricultura. Nestas illas áchanse distintas especies tropicais.

O produto máis importante que se exporta é a palmeira cocoteira, hai tamén ananás, arroz, bananas, cana de azucre e a chamada –froita da árbore do pan–.

Outra actividade importante é a mineira, hai reservas de ouro en Papúa Nova Guinea, níquel e ferro en Nova Caledonia e estonio en Fixi. No Océano Pacífico áchanse nódulos polimetálicos, que nalgunhas zonas son traballados para a obtención de metais.

Unha fonte de ingresos importantes é o turismo. Tahití e Fixi son algúns países que subsisten principalmente coa industria do turismo. É explotada por grandes industrias que constrúen hoteis moi exóticos e conseguen cruceiros e avións para atraer ao turismo mundial.

A pesca é tamén unha actividade importante, especialmente nos países pequenos, como Wallis e Futuna, Nauru, Niue e as Illas Marshall.

Demografía e xeografía humana

King Merriman, un líder aborixe australiano

Esta rexión é a menos poboada do mundo (exceptuando a Antártida) con aproximadamente 34.300.000 habitantes no ano 2010, esta cifra aumentou considerablemente debido á alta natalidade e a baixa mortalidade de Oceanía. A taxa de natalidade oceánica é de 21% e a taxa de mortalidade do 9%. A esperanza de vida media é de 70 anos.

A densidade de poboación subiu de 2,8 habitantes por km cadrado a 3,4 habitantes por km cadrado.

A maioría da poboación concéntrase en Australia, Nova Zelandia e Papúa Nova Guinea, 92,1% da poboación de Oceanía. O resto da poboación divídese nos demais países insulares do continente de Micronesia, Melanesia e Polinesia.

Etnografía

Nenos nativos de Papúa Nova Guinea.

A poboación é heteroxénea, gran parte da poboación concéntrase en grupos étnicos nativos da Polinesia, Micronesia e Melanesia. Outra gran parte das persoas que viven no continente son descendentes dos primeiros colonizadores europeos, principalmente de ascendencias británica, alemá, neerlandesa, francesa e unha pequena parte descende de españois. Outro grupo étnico é o asiático, que malia representar unha baixa porcentaxe do total, é o terceiro grupo étnico máis común de Oceanía. Isto poderíase explicar debido á gran cantidade de inmigrantes asiáticos, especialmente de Indochina, que recibe o continente desde hai xa moitos anos.

En Nova Zelandia, o censo de 2006, determinou que o 67,6% da poboación neozelandesa é etnicamente europea, mentres que tan só o 14,6% era maorí (un grupo nativo de Oceanía, o principal de Nova Zelandia) e que o 9,2% era asiático.

En Australia os nativos representan só 2,2% da poboación total australiana, a porcentaxe máis baixa de nativos oceánicos dos países do continente.

Noutros países como Papúa Nova Guinea, Vanuatu, as Illas Salomón, Fixi, Samoa e Tonga, a maioría da poboación é descendente de tribos nativas de Micronesia, Melanesia e Polinesia, mentres que os descendentes de asiáticos e europeos representan unha pequena parte da poboación total destes pequenos países. Aínda que a cantidade de persoas relacionadas coa etnia asiática segue crecendo, a etnia europea segue sendo a segunda con máis presenza nos países máis pequenos de Oceanía.

Linguas de Oceanía

Por número de persoas as catro linguas con maior número de falantes nativos en Oceanía son o inglés, o tok pisin, o francés e o hindi de fixi, as catro son linguas con orixe autóctona da rexión. As linguas nativas con maior número de falantes son o samoano, o fixiano (austronesios) e o enga (papú).

A lingua máis utilizada é o inglés, seguido do tok pisin (crioulo) e do francés.

Nalgunhas illas principalmente pertencentes á soberanía chilena, como na Illa de Pascua e Juan Fernández, fálase o español. Minoritariamente fálase tamén nas illas estadounidenses de Guam e as Illas Marianas do Norte, e influíu notoriamente no idioma chamorro, falado polos indíxenas de ambos países. Existen tamén outras linguas crioulas locais de influencia española, que son faladas en Micronesia e Palau, ambos países que fan parte do arquipélago das Carolinas.

Linguas autóctonas

Artigo principal: Linguas de Oceanía.

Un ukelele, palabra de orixe hawaiana.

En Oceanía fálanse máis de 1500 linguas, cuxa clasificación presenta aínda bastantes dúbidas (especialmente en relación ás linguas de orixe pre-austronesio). A grandes liñas pódense diferenciar tres grupos:

• As linguas oceánicas que constitúen un grupo das linguas austronésicas e forman o estrato de linguas autóctonas máis recentes.
• As linguas papúas que engloban tanto linguas non austronésicas de Papúa Nova Guinea, Irian Jaya e as illas Salomón.
• As linguas aborixes de Australia, as que ás veces se clasifica xunto ás linguas de Tasmania (aínda que non necesariamente estean emparentadas).

As primeiras poboacións de Australia e Nova Guinea proceden das primeiras migracións da humanidade (proceso que se iniciou en África). Cando os primeiros seres humanos poboaron eses territorios ambos facían parte dunha única masa de terra, chamada Sahul, que incluía tamén a Tasmania. Estes feito levaron a Joseph Greenberg a especular sobre unha orixe común das linguas destes territorios, que se denomina hipóteses indopacífica, que incluiría ademais o tasmanio (xa extinguido) e as linguas andamanesas. Con todo, a enorme diversidade destas linguas e a escasa evidencia dispoñible para ditas hipótese fan que os dous últimos grupos só se consideren agrupacións xeográficas útiles, pero non grupos lingüísticos filoxenéticos xenuínos.

As linguas austronsias de Oceanía foron divididas inicialmente segundo un criterio xeográfico: Melanesia, Polinesia, Micronesia e Nova Zelandia, con todo, estas divisións non representan agrupacións lingüísticas adecuadas (ver linguas oceánicas). As linguas polinesias, de Fixi e as linguas micronesias parecen formar un grupo filoxenético dentro das linguas oceánicas centro-orientais, mentres que as linguas de Melanesia e outras áreas forman parte de diferentes familias oceánicas e xa que logo non forman ningún grupo filoxenético válido. Dentro das linguas polinesias atópanse as linguas da illa de Pascua (rapanui) ou Hawai (hawaiano) ata Nova Zelandia (maorí). O parentesco destas linguas polinesias xa foi detectado nas primeiras viaxes do capitán Cook.

As linguas non austronésicas de Nova Guinea, chamadas linguas papúas, só foron razoablemente coñecidas a partir do século XX. A súa clasificación creou controversia ata os traballos de Stephen Wurm (1975) e Malcolm Ross (2005). Eses traballos suxiren que as linguas papúas non forman unha familia lingüística, senón varias familias altamente diversas. A maior destas familias está formada polas linguas trans-neoguineanas que inclúe centenares de linguas. A este grupo pertence o kate, que foi lingua franca de varios grupos antes da expansión do tok pisin e o dani, lingua coñecida por ser unha das poucas do mundo con só dous termos para designar coré.

En canto ás linguas de Australia, das aproximadamente 750 que se falaban na illa antes da chegada dos europeos, quedan actualmente unhas 200, moitas delas cos últimos falantes.

En moitas rexións de Oceanía, as linguas autóctonas non resistiron a presión da colonización e é actualmente a zona do mundo onde máis linguas autóctonas desaparecen. O samoano, lingua oficial de Samoa falada por máis 300 mil acodes, é unha das poucas excepcións. Un caso curioso é a lingua chamada beach-a-mar, crioulo de base léxica inglesa, francesa, española e indíxena. Esta lingua utilízase como lingua ponte do Pacífico non francófono e ten, ata, un dicionario e unha literatura.

Algunhas palabras procedentes das linguas de Oceanía han ter unha gran difusión a través do inglés. Entre estas podemos citar ukelele (do hawaiano), tabú e tatuaxe (do tóngico) e kiwi (do maorí). Das linguas australianas chegounos a palabra bumerang, que é orixinariamente o nome dun grupo étnico local, así como algúns nomes de animais como dingo, coala e canguro.

Características da poboación

En Oceanía a poboación varía dependendo das distintas rexións e países. En Australia e Nova Zelandia a maior parte da poboación é adulta, superando amplamente á poboación nova. En cambio, en Fixi, Kiribati, Papúa Nova Guinea, Vanuatu e as colonias pertencentes a Francia, ao Reino Unido e a Estados Unidos, a maior parte da poboación está composta por mozas.

Por outra banda, en Papúa Nova Guinea vese unha maior cantidade de poboación adulta, pero cun envellecemento moito menor que nos outros países do continente.