Acordo Ortográfico de 1990

Acordo Ortográfico de 1990
Páxina de dicionario en que se indican cambios adoptados no Acordo Ortografico, particularmente os grupos consoantes cultos.
Tipo de texto	Língua e ortografia
Data	1990
Lingua	Portugués
Localización	Lisboa (ratificado despois nas diversas capitais da CPLP
Función	Maior unidade ortográfica da lingua portuguesa e desenvolvemento dun Vocabulario, coa incorporación de léxico particular de toda a Lusofonía (incluídos portuguesismos, brasileirismos, africanismos e mesmo galeguismos).

O Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa de 1990, abreviado AO 1990 e tamén denominado Ortografia Unificada da Língua Portuguesa, é un tratado internacional de 1990 acordado co obxectivo de crear unha ortografía unificada para o portugués, para ser utilizada por todos os países lusófonos. Foi asinado por representantes oficiais de Angola, Brasil, Cabo Verde, Guinea-Bissau, Mozambique, Portugal e San Tomé e Príncipe en Lisboa o 16 de decembro de 1990. Tras recuperar a independencia, Timor-Leste adheriuse ao Acordo en 2004. O proceso de negociación que resultou no Acordo contou coa presenza dunha delegación de observadores da Galiza.

O Acordo Ortográfico da Lingua Portuguesa de 1990 pretende establecer unha ortografía oficial unificada para a lingua portuguesa, co obxectivo explícito de pór fin á existencia de dúas normas ortográficas oficiais diverxentes, unha no Brasil e a outra nos restantes países lusófonos, contribuíndo así, nos termos do preámbulo do Acordo, a aumentar o prestixio internacional do portugués. Na práctica, o acordo establece unha unidade ortográfica do 98 % das palabras, fronte ao 96 % da situación anterior. Porén, un dos efectos do Acordo foi dividir aínda máis estes países, creando agora tres normas ortográficas: a do Brasil, a de Portugal e os demais países africanos de lingua portuguesa, que non aplicaron o Acordo a pesar de o asinaren. Os impulsores do Acordo puxeron como un exemplo motivador o castelán, que presenta diferenzas, tanto de pronuncia como de vocabulario entre España e Hispanoamérica, mais está suxeito a unha única forma de escritura, regulada pola Asociación de Academias da Lingua Española. Por outro lado, os opositores sinalaron o feito de que a grafía da lingua inglesa (e moitas outras) presenta variantes nos distintos países de fala inglesa, sen que a grafía inglesa fose obxecto de regulación lexislada polo Estado.

A adopción da nova ortografía, de acordo co anexo II do Acordo —a Nota explicativa do Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa de 1990—, que se basea nunha lista de 110 000 lemas da Academia das Ciências de Lisboa, implica alteracións na ortografía de cerca do 1,6 % do número total de palabras (lemas) na norma vixente en Portugal, os países africanos de fala portuguesa (PALOP), Timor-Leste e a Rexión Administrativa Especial de Macau, e na grafía de arredor do 0,8 % do total de palabras (lemas) no portugués brasileiro. Pero, segundo o vocabulario elaborado en 2008 polo Instituto de Linguística Teórica e Computacional de Lisboa (ILTC) a partir da base de datos lingüísticos MorDebe con 135 000 lemas, a porcentaxe de lemas afectados —ou sexa, palabras simples non flexionadas que constitúen entradas nun dicionario ou vocabulario— ascende a case o 4 % na norma europea. Este número inclúe tanto as palabras que presentan cambios efectivos na ortografía como as que se converten en variantes legalmente válidas en toda a CPLP.

O contido substantivo e o valor xurídico do tratado non xerou consenso entre lingüistas, filólogos, académicos, xornalistas, escritores, tradutores e personalidades dos sectores artístico, universitario, político e empresarial das sociedades dos distintos países lusófonos. De feito, a súa aplicación causou discordancias por razóns técnicas, habendo quen sinala lagoas, erros e ambigüidades no texto do Acordo ou simplemente impugne a adecuación ou necesidade de determinadas opcións ortográficas, como a introdución de opcionalidades (é dicir, a posibilidade de que unha mesma palabra teña máis dunha grafía permitida) en varios dominios ortográficos (acentuación, maiúsculas e consoantes silenciosas), a supresión das chamadas «consoantes mudas» (é dicir, as que non se pronuncian), as novas regras de hifenização (uso do guión), o supresión do acento diferencial en varias palabras e a supresión do trema (diérese). Tamén houbo impugnacións ao Acordo por motivos políticos, económicos e xurídicos, e algúns mesmo afirmaron, en Portugal, que o tratado é «inconstitucional». Outros aínda afirmaron que o Acordo Ortográfico serve, sobre todo, aos intereses xeopolíticos e económicos do Brasil. A verdade é que o artigo 9.º (Tarefas fundamentais do Estado) da Constitución da República Portuguesa refírese expresamente ao uso e difusión internacional da lingua portuguesa, pero non se coñece opinión autorizada sobre a inconstitucionalidade do contido das bases ortográficas do Acordo de 1990.

Antecedentes

«É prohibido collocar annuncios»: aviso anterior a 1911 na parede da Igreja do Carmo, no Porto. Coas normas do Acordo de 1990, a ortografía correcta pasa a ser «É proibido colocar anúncios».

Até principios do século XX, tanto en Portugal como no Brasil existía unha ortografía que, por regra xeral, se baseaba en étimos latinos ou gregos para escribir cada palabra (exemplos: architectura, caravella, diccionario, diptongo, estylo, grammatica, lirio, parochia, kilometro, orthographia, pharmacia, phleugma, prompto, psychologia, psalmo, rheumatismo, sanccionador, teatro etc.).

En 1911, tras a instauración da República en Portugal, foi levada a cabo unha profunda reforma ortográfica —a Reforma Ortográfica de 1911— que modificou por completo o aspecto da lingua escrita, achegándoa moito á actual. Porén, esta reforma foi feita sen ningún acordo co Brasil, polo que os dous países teñen agora grafías diferentes: Portugal cunha grafía reformada, Brasil coa grafía tradicional (a chamada pseudoetimológica).

Ao longo dos anos seguintes, a Academia das Ciências de Lisboa e a Academia Brasileira das Letras foron as protagonistas nos sucesivos intentos de establecer unha grafía común para ambos os países. En 1931 fíxose un primeiro acordo. Non obstante, como os vocabularios que se publicaron en 1940 (en Portugal) e 1943 (en Brasil) seguían conter algunhas diverxencias, celebrouse unha nova reunión que deu lugar ao Acordo Ortográfico de 1945. Este acordo pasou a ser lei en Portugal, polo Decreto 35 228/45. No Brasil, o Acordo de 1945 foi aprobado polo Decreto-Lei 8286/45, pero non foi ratificado polo Congreso Nacional, e finalmente foi revogado pola Lei 2623/55, cos brasileiros que seguían regulando a súa ortografía do Formulário Ortográfico de 1943.

Un novo entendemento entre Portugal e o Brasil —efectivo en 1971 no Brasil e en 1973 en Portugal— achegou a escrita dos dous países, suprimindo os acentos gráficos responsables do 70 % das diferenzas entre as dúas grafías oficiais e as que marcaban a sílaba subtónica en palabras derivadas co sufixo -mente ou comezando por -z- (ex.: sòmente, sòzinho, pèzão). Os novos intentos de acordo fracasaron en 1975, en parte polo período de convulsión política que estaba a suceder en Portugal após a Revolução dos Cravos, e en 1986, pola reacción xurdida en ambos os países, principalmente pola supresión dos acentos gráficos nas palabras esdrúxulas (ou proparoxítonos).

Porén, como, segundo os defensores da unificación, a persistencia de dúas grafías oficiais da lingua portuguesa —luso-africana e brasileira— impediu a unidade intercontinental do portugués e diminuíu o seu prestixio no mundo, foi un Anteprojeto de Bases da Ortografia Unificada da Língua Portuguesa en 1988, ante as críticas feitas á proposta de 1986, que levou á sinatura do novo Acordo Ortográfico en 1990.

Os estudosos que están en contra do Acordo sinalan que ningún acordo pode prestixiar ningunha lingua, deixando isto na responsabilidade dos falantes. Tampouco se poden aproximar variantes de culturas separadas, xa que cada variante debe ser representativa da súa cultura e non doutra. Lingüistas, historiadores e críticos comparan o Acordo cun intento de neocolonialismo por parte do Brasil. Argumentan que, para que se xunten as variantes, ha de unirse a xente —os verdadeiros creadores da lingua— e, sempre que estean separadas culturalmente, cada acordo é un abuso por parte dos políticos.^{[Cómpre referencia]}

Historial do proceso

Países e rexións onde o portugués é lingua oficial

Interesados

Para a elaboración do Acordo Ortográfico, entre os días 6 e 12 de outubro de 1990 reuníronse na Academia das Ciências de Lisboa as seguintes delegacións:

• Angola: Filipe Silvino de Pina Zau;
• Brasil: Antônio Houaiss e Nélida Piñón;
• Cabo Verde: Gabriel Moacyr Rodrigues e Manuel Veiga;
• Galiza (observadores): António Gil Hernández e José Luís Fontenla;
• Guinea-Bissau: António Soares Lopes Júnior e João Wilson Barbosa;
• Mozambique: João Pontífice e Maria Eugénia Cruz;
• Portugal: Américo da Costa Ramalho, Aníbal Pinto de Castro, Fernando Cristóvão, Fernando Roldão Dias Agudo; João Malaca Casteleiro, José Tiago de Oliveira, Luís Filipe Lindley Cintra, Manuel Jacinto Nunes, Maria Helena da Rocha Pereira e Vasconcelos Marques;
• Santo Tomé e Príncipe: Albertino dos Santos Bragança e João Hermínio Pontífice.

Ademais destes, no Anteproxecto de Bases para a Ortografía Unificada da Lingua Portuguesa (1988) e no Encontro para a Unificación Ortográfica da Lingua Portuguesa, celebrado na Academia Brasileira de Letras, en Río de Xaneiro, entre o 6 e o 12 de maio de 1986, tamén interviñeron Maria Luísa Dolbeth e Costa (Angola); Abgar Renault, Adriano da Gama Kury, Austregésilo de Ataíde, Celso Ferreira da Cunha, Eduardo Mattos Portella, Francisco de Assis Balthar Peixoto de Vasconcellos e José Olympio Rache de Almeida (Brasil); Corsino Fortes (Cabo Verde); Paulo Pereira (Guinea-Bissau); Luís Filipe Pereira (Mozambique); Maria de Lourdes Belchior Pontes e Mário Quarin Graça (Portugal).

Acordo e modificación de protocolos

No seu artigo 3.º, o Acordo Ortográfico da Lingua Portuguesa (1990) prevía a súa entrada en vigor o 1 de xaneiro de 1994, previa ratificación de todos os membros. Porén, como só Portugal (o 23 de agosto de 1991), o Brasil (o 18 de abril de 1995) e Cabo Verde ratificaron o documento, a súa entrada en vigor quedou pendente.

Así, o 17 de xullo de 1998, na cidade de Praia (Cabo Verde), asinouse un Protocolo Modificativo do Acordo Ortográfico da Lingua Portuguesa, que eliminaba a data da súa entrada en vigor do texto orixinal, aínda que continuaba a ser necesaria a ratificación de todos os asinantes para que entre en vigor o Acordo de 1990.

Reunión de Xefes de Estado e de Goberno da Comunidade dos Países de Língua Portuguesa

En xullo de 2004, os xefes de Estado e de Goberno da Comunidade de Países de Lingua Portuguesa (CPLP), reunidos en Santo Tomé e Príncipe, aprobaron un Segundo Protocolo Modificativo do Acordo Ortográfico que, ademais de permitir a adhesión de Timor-Leste, establecía, en lugar da ratificación por todos os países, que sería suficiente ratificaren tres membros da CPLP o Acordo Ortográfico para que entrase en vigor neses países.

Vasco Graça Moura, escritor e exeurodeputado, un dos máis coñecidos opositores ao Acordo, defende que o Segundo Protocolo Modificativo, como calquera outro convenio internacional, só obriga á súa aplicación en cada país se é ratificado por todos os países asinantes, que aínda non pasou. É dicir, só despois de que todos os países ratifiquen este Protocolo están obrigados a implementar o Acordo internamente. Non obstante, este argumento de que a ratificación do Protocolo de modificación de 2004 é ilegal é impugnado polo xurista e eurodeputado Vital Moreira.

O Brasil ratificou o Segundo Protocolo Modificativo en outubro de 2004 e, en abril de 2005, tamén Cabo Verde. O 17 de novembro de 2006 Santo Tomé e Príncipe ratificou dun só golpe o Acordo e os dous protocolos modificativos, cumprindo as disposicións deste Protocolo. Aínda que, na práctica, as novas normas xa puideron entrar en vigor nos tres países que ratificaron o Acordo e os protocolos de modificación, considerouse inviable avanzar sen que Portugal concluíse tamén todo o proceso. Despois dalgúns atrasos, a Asemblea da República Portuguesa acabou ratificando o Segundo Protocolo Modificativo o 16 de maio de 2008, o texto promulgado polo presidente da República Cavaco Silva o 21 de xullo de 2008.

Reunidos en Lisboa o 25 de xullo de 2008, na Declaración sobre a Lingua Portuguesa, os xefes de Estado e de Goberno da CPLP expresaron a súa alegría «pela futura entrada em vigor do Acordo Ortográfico, reiterando o compromisso de todos os Estados membros no estabelecimento de mecanismos de cooperação, com vista a partilhar metodologias para a sua aplicação prática». Na declaración final da reunión de ministros de Cultura e Educación celebrada en Lisboa, o 15 de novembro de 2008, apelouse «aos Estados Membros que ainda o não fizeram para que ratifiquem os protocolos modificativos e implementem o Acordo Ortográfico e aos que já ratificaram os protocolos modificativos para que estabeleçam no mais curto espaço de tempo uma data comum para implementar a sua utilização nos documentos e publicações oficiais». Paralelamente o ministro portugués José António Pinto Ribeiro afirmou que «assim que tivermos o Acordo ratificado por todos os membros da CPLP, temos o instrumento necessário para avançar na ONU e fazer com que o Português seja uma das línguas de trabalho».

O 3 de setembro de 2009, o ministro de Educación timorense João Câncio Freitas informou de que xa se produciu a ratificación do Acordo Ortográfico «conforme Resolução do Parlamento Nacional da República Democrática de Timor-Leste». O 24 de novembro do mesmo ano, os deputados da Asemblea Popular Nacional de Guinea-Bissau tamén ratificaron por unanimidade o Acordo Ortográfico. Finalmente, o 7 de xuño de 2012, o Consello de Ministros de Mozambique tamén ratificou o Acordo Ortográfico.

Só falta Angola, que a través do Ministerio de Educación tamén comezou a preparar a ratificación do documento, sinalando que entrará en vigor en canto sexa ratificado.

Vocabulario común

O artigo 2 do Acordo Ortográfico de 1990 di:

Os Estados signatários tomarão, através das instituições e órgãos competentes, as providências necessárias com vista à elaboração, até 1 de Janeiro de 1993, de um 'vocabulário ortográfico comum da língua portuguesa', tão completo quanto desejável e tão normalizador quanto possível, no que se refere às terminologias científicas e técnicas.

Polo tanto, segundo algunhas opinións, a publicación dun vocabulario ortográfico común a todos os países lusófonos debería preceder a entrada en vigor das normas do Acordo Ortográfico. De feito, para que exista unha grafía oficial común, é necesario ter un vocabulario común que inclúa as grafías consideradas correctas para todos os pobos do mundo lusófono. É necesario, por exemplo, que este vocabulario teña entradas dobres nos casos de dobre ortografía (académico e académico, de facto e de feito, recepción e recepción etc.), así como decidir sobre a tradución portuguesa de palabras estranxeiras ou a adopción de neoloxismos e terminoloxías científicas e técnicas.

Os estudosos que están en contra do Acordo lembran que o número de dobres grafías creadas é un sinal de que a unificación pola oralidade é absurda, dado que as pronuncias difiren incluso dentro de cada país e a lingua portuguesa abarca varios continentes. A unificación por etimoloxía é o único criterio que pode, de feito, reunir todas as palabras que diverxeron.

Nun ditame enviado pola Academia das Ciências de Lisboa ao Instituto Camões en 2005, asinado por João Malaca Casteleiro, esa institución manifestou a necesidade de desenvolver un vocabulario común, corroborando o estipulado no Acordo:

No Acordo Ortográfico de 1990 está prevista a publicação de um Vocabulário Ortográfico Unificado da Língua Portuguesa, elaborado pela Academia das Ciências de Lisboa e pela Academia Brasileira de Letras, com a colaboração das competentes instituições dos países-parceiros do Acordo, o qual constituirá um instrumento de consulta e de resolução de dúvidas, que a aplicação de qualquer Acordo sempre levanta.

Nese ditame Malaca Casteleiro tamén declarou que a Academia Portuguesa estaba preparada e dispoñíbel para producir nun prazo de seis meses (é dicir, até mediados de 2006) unha primeira versión do vocabulario cunhas catrocentas mil entradas, para ser remitida á Academia brasileira.

Non obstante, o 18 de marzo de 2009, o presidente da Academia Brasileira de Letras, Cícero Sandroni, presentou publicamente a nova edición revisada e actualizada do Vocabulario Ortográfico da Lingua Portuguesa, coa ortografía de 381 128 palabras, xa coas necesarias modificacións recomendadas polas novas normas ortográficas e resolvendo varias dúbidas e omisións presentes no texto do Convenio. O filólogo Evanildo Bechara, responsable da elaboración deste VOLP, asegurou que non se consultaron especialistas portugueses porque «em nenhum momento o Acordo fala em vocabulário comum. O Volp, portanto, é brasileiro, e os outros países de língua portuguesa poderão criar os seus.» Este VOLP non contou coa colaboración de institucións portuguesas, supostamente porque a entrada en vigor do Acordo en Portugal tivo un período máis dilatado que no Brasil. Porén, podemos concluír que hai varios aspectos en que diverxen as variantes —non só sintácticas, senón léxicas— e que a eliminación de diérese e consoantes silenciosas cambia pouco nesta diferenza.

En abril de 2009 o ministro portugués de Cultura, José António Pinto Ribeiro, presentou a posibilidade de que a edición portuguesa do VOLP fose elaborada por outra entidade, debido á suposta incapacidade da Academia das Ciências de Lisboa para o facer. Porén, a Academia, nun comunicado de prensa en xuño do mesmo ano, anunciou que xa estaba a preparar unha nova edición do Vocabulário da Língua Portuguesa que se publicaría a finais de 2009. Esta nova edición do Vocabulário contaría coa supervisión científica dos profesores Maria Helena da Rocha Pereira e Aníbal Pinto de Castro, falecidos mentres tanto, quedando a responsabilidade editorial a Imprensa Nacional-Casa da Moeda. Anticipándose á ACL, en outubro do mesmo ano a Porto Editora lanzou un Vocabulário Ortográfico da Língua Portuguesa coa orientación científica de João Malaca Casteleiro. A obra contén máis de 180 000 palabras da variante europea e máis de 5000 palabras propias do portugués brasileiro, así como africanismos, asiaticismos e galeguismos, nomes propios e topónimos. En xaneiro de 2010 publicouse no Portal da Língua Portuguesa o Vocabulário Ortográfico do Português, de acceso libre, cunhas 150 000 entradas con información flexiva e derivativa, formación do plural e conxugación verbal. O traballo foi apoiado e financiado polo Fondo da Língua Portuguesa, baixo a responsabilidade de seis ministerios portugueses, e desenvolvido no Instituto de Linguística Teórica e Computacional, en Lisboa, cun gran número de consultores de varias institucións científicas portuguesas. O 9 de decembro de 2010, na Resolución pola que se determina a aplicación do Acordo Ortográfico no sistema educativo portugués no curso escolar 2011-2012 e, a partir do 1 de xaneiro de 2012, en todos os servizos, organismos e entidades do Estado, establécese que este mesmo Vocabulário Ortográfico do Português, desenvolvido polo Instituto de Linguística Teórica e Computacional, sexa adoptado como oficial en Portugal.

Ademais das academias brasileira e portuguesa, a Academia Galega da Lingua Portuguesa presentou en 2009 un Léxico da Galiza, con máis de 800 entradas, para integrar no Vocabulario Común. Angola tamén anunciou que está a realizar unha enquisa sobre o vocabulario angolano, con vistas a incluílo no común.

Co Acordo Ortográfico xa vixente en varios países, en xuño de 2010 os ministros de Cultura da CPLP anunciaron a creación dun grupo de traballo co encargo de elaborar finalmente un Vocabulário Ortográfico Común da Língua Portuguesa, que abranga todos os países de lingua portuguesa, que debería ficar concluído en xullo de 2014.

Porén, a pesar das ambigüidades do texto do Acordo Ortográfico e das dúbidas que suscita en varios puntos, tanto en Portugal como no Brasil foron impresos sucesivos dicionarios de lingua portuguesa observando as normas do Acordo Ortográfico.

Contido

O Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa de 1990 componse de catro partes:

• Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa : é un tratado aprobado o 12 de outubro de 1990 pola Academia das Ciências de Lisboa, pola Academia Brasileira das Letras e polas delegacións de Angola, Cabo Verde, Guinea-Bissau, Mozambique e Santo Tomé e Príncipe, coa presenza dunha delegación de observadores de Galiza, e asinada en Lisboa o 16 de decembro de 1990 por representantes de sete Estados lusófonos. Contén un preámbulo e catro artigos.
• Anexo I — Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa (1990): é unha relación de vinte e unha «bases ortográficas» onde se discrimina, con exemplos, o novo alfabeto da lingua portuguesa e as características da nova grafía.
• Anexo II — Nota Explicativa do Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa (1990) : trátase dun texto explicativo e argumentativo onde se explican os antecedentes da reforma e se explican e xustifican as opcións adoptadas.
• Rectificação: é un engadido da Asemblea da República Portuguesa do 15 de outubro de 1991, que corrixe algunhas inexactitudes no texto do Acordo. Esta modificación, aínda que non forma parte formalmente do texto da resolución de 1990 que contén o Convenio, debe ser considerada como parte integrante do mesmo.

Bases

• Base I – Do alfabeto e dos nomes próprios estrangeiros e seus derivados: Describe o alfabeto coa designación usualmente dada a cada letra, introducindo a letra ⟨w⟩ e restaurando ⟨k⟩ e ⟨y⟩, proscritas do alfabeto portugués desde 1911 en Portugal e desde 1943 no Brasil. Mantéñense, no entanto, as regras fixadas anteriormente que restrinxen o seu uso ás abreviaturas, palabras de orixe estranxeira ou seus derivados, así como unidades de medida de curso internacional (p. ex.: kilowatt, citado explicitamente no Acordo).
• Base II – Do «h» inicial e final: Aborda o uso do ⟨h⟩ no inicio e no final das palabras. Non altera as normas anteriores. No entanto, o facto de non facer referencia expresa á palabra húmido como tendo ⟨h⟩ inicial, ao contrario do que acontecia no texto do Acordo Ortográfico de 1945, levou a que se propose a hipótese desa palabra pasar a ser grafada exclusivamente úmido en toda a Lusofonía, tal como é uso no Brasil. No entanto, os dicionarios publicados subsecuentemente mantiveron ambas as grafías —húmido e úmido— como válidas.
• Base III – Da homofonia de certos grafemas consonânticos: Aborda a homofonía existente entre certos grafemas consonánticos, consecuencia fundamentalmente da historia das palabras. Especificamente, atende á distinción gráfica entre ⟨ch⟩ e ⟨x⟩; entre ⟨g⟩ con valor de fricativa palatal e ⟨j⟩; entre as letras ⟨s ss c ç x⟩, que representan sibilantes surdas; entre ⟨s⟩ de fin de sílaba (inicial, interior e final) e ⟨x z⟩ con idéntico valor fónico; e entre as letras interiores ⟨s x z⟩, que representan sibilantes sonoras. Non están previstos nesta base os casos en que a tradición lexicográfica portuguesa e a brasileira diverxen no uso de ⟨ch⟩ ou ⟨x⟩ (por exemplo: champô/xampu, chichi/xixi); no uso de ⟨g⟩ ou ⟨j⟩ (alforge/alforje, beringela/berinjela); no uso de ⟨ss⟩ ou ⟨ç⟩ (missanga/miçanga). No entanto, son explicitamente citados os exemplos Singapura e Sintra, polo que se deduce que as variantes Cingapura e Cintra, aínda comúns no Brasil, son arcaicas e se consideran erradas.
• Base IV – Das sequências consonânticas: Define a supresión das chamadas consoantes mudas, aínda en uso en Portugal, e os casos de dupla grafía. Aborda o uso do ⟨c⟩, con valor de oclusiva velar, das secuencias interiores ⟨cc⟩ (segundo ⟨c⟩ con valor de sibilante), ⟨cc⟩ e ⟨ct⟩, e o ⟨p⟩ das secuencias interiores ⟨pt⟩ (⟨c⟩ con valor de sibilante), ⟨pç⟩ e ⟨pt⟩, que ora se conservan, ora se eliminan. Define tamén a facultatividade do uso, cando hai oscilación entre a prolación e o enmudecemento, do ⟨b⟩ da secuencia ⟨bd⟩ (como en súbdito); do ⟨b⟩ da secuencia ⟨bt⟩ (en subtil e os seus derivados); do ⟨g⟩ da secuencia ⟨gd⟩ (en amígdala, amigdalite etc.); do ⟨m⟩ da secuencia ⟨mn⟩ (en amnistia, indemnizar, omnipotente, omnisciente etc.); do ⟨t⟩ da secuencia ⟨tm⟩ (en aritmética e aritmético).
• Base V – Das vogais átonas: Regula o emprego de ⟨e i o u⟩ en sílaba átona, establecidos fundamentalmente por razóns etimolóxicas e histórico-fonéticas.
• Base VI – Das vogais nasais: Aborda a representación das vogais nasais, que se representan por til, por ⟨m⟩ ou por ⟨n⟩.
• Base VII – Dos ditongos: Define os ditongos orais, tónicos ou átonos, distribuídos por dous grupos gráficos principais, conforme o segundo elemento do ditongo é representado por ⟨i⟩ ou ⟨u⟩ (⟨ai ei éi ui au eu éu iu ou⟩), ditongos representados por vogal con til e semivogal, ditongos representados por unha vogal seguida da consoante nasal [m].
• Base VIII - Da acentuação gráfica das palavras oxítonas: Regula o uso do acento agudo e do acento circunflexo, ben como os casos en que se prescinde de acento gráfico para distinguir palabras oxítonas homógrafas, mais heterofónicas, e as excepcións. Define tamén os casos de dupla acentuación, atendendo ás diferenzas de pronuncia entre o portugués europeo e o portugués brasileiro, xa que o sistema de acentuación gráfica do portugués non se limita, en xeral, a sinalar só a tonicidade das vogais sobre as que recaen os acentos gráficos, mais distingue tamén o timbre destas.
• Base IX - Da acentuação gráfica das palavras paroxítonas: Define as palabras que reciben acento agudo e circunflexo, así como as que non estean acentuadas graficamente. Tamén aquí están previstas algunhas opcións e casos de dobre acento.
• Base X - Da acentuação das vogais tónicas/tônicas grafadas «i» e «u» das palavras oxítonas e paroxítonas: Os casos en que as vogais tónicas se escriben ⟨i⟩ e ⟨u⟩ de palabras oxítonas e paroxítonas se acentúan graficamente e casos en que non se aplica.
• Base XI – Da acentuação gráfica das palavras proparoxítonas: Define os casos en que nas palabras proparoxítonas, reais ou aparentes se aplica o acento agudo; os casos en que se aplica o acento circunflexo; e os casos en que tanto poden levar acento agudo como acento circunflexo, dependendo do timbre, respectivamente, aberto ou fechado nas pronuncias cultas da lingua das vogais tónicas [e] ou [o] en final de sílaba, cando seguidas de consoantes nasais grafadas con ⟨m⟩ ou ⟨n⟩.
• Base XII – Do emprego do acento grave: Aborda os casos en que o acento grave debe ser utilizado.
• Base XIII – Da supressão dos acentos em palavras derivadas: Refírese especificamente aos casos dos adverbios rematados en -mente, derivados de adxectivos con acento agudo ou circunflexo e ás palabras derivadas que conteñen sufixos iniciados por ⟨z⟩ e cuxas formas de base presentan vogal tónica con acento agudo ou circunflexo. Esta supresión xa era práctica no Brasil desde 1971 e nos restantes países lusófonos desde 1973.
• Base XIV – Do trema: Estipula a supresión completa do trema, sinal de diérese, en palabras portuguesas ou aportuguesadas, exceptuándose en palabras derivadas de nomes propios estranxeiros (por exemplo: mülleriano, de Müller).
• Base XV – Do hífen em compostos, locuções e encadeamentos vocabulares: Define o emprego do hífen nas palabras compostas por xustaposición; nos topónimos compostos; nas palabras compostas que designan especies botánicas e zoolóxicas; nos compostos cos adverbios bem, mal, além, aquém, recém e sem; nas locucións de calquera tipo, sexan substantivas, adxectivas, pronominais, adverbiais, prepositivas ou conxuncionais; na ligazón de dúas ou máis palabras que ocasionalmente se combinan, formando encadeamentos vocabulares ou combinacións históricas ou ocasionais de topónimos.
• Base XVI – Do hífen nas formações por prefixação, recomposição e sufixação: Especifica os casos en que se emprega o hífen nas formacións con prefixos e en formacións por recomposición; os casos en que inequivocamente non se emprega; e o seu uso nos vocábulos de orixe tupí-guaraní.
• Base XVII – Do hífen na ênclise, na tmese e com o verbo haver: Aborda o emprego do hífen na énclise e na tmese; o seu non uso nas ligazóns da preposición das formas monosilábicas do presente do indicativo do verbo haver.
• Base XVIII – Do apóstrofo: Estipula os casos en que o apóstrofo é indicado e os casos en que non se admite.
• Base XIX – Das minúsculas e maiúsculas: Define os casos en que as letras maiúscula e minúscula iniciais deben ser usadas. Admite a posibilidade de que obras especializadas poidan observar outras regras, que proveñan de códigos ou normalizacións específicas (terminoloxías antropolóxica, geolóxica, bibliolóxica, botánica, zoolóxica etc.), promanadas de entidades científicas ou normalizadoras recoñecidas internacionalmente.
• Base XX – Da divisão silábica: Aborda a división silábica, designadamente os casos en que as sucesións de dúas consoantes poden ou non ser divididas; a división de vogais; e a división dos digramas.
• Base XXI – Das assinaturas e firmas: Asegura a posibilidade de individuos, firmas comerciais, nomes de sociedades, marcas e títulos con rexistro público poidan manter a escrita presentemente adoptada.

Nota explicativa

«A existência de duas ortografias oficiais da língua portuguesa, a "lusitana" e a "brasileira", tem sido considerada como largamente prejudicial para a unidade intercontinental do português e para o seu prestígio no mundo». Así comeza a Nota Explicativa do Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, redactada polo grupo que propón o texto do Acordo. Acompañando o Acordo Ortográfico, este é o documento onde se explican as distintas alteracións en relación co as grafías anteriores e se xustifican as opcións adoptadas.

Breve memoria dos acordos ortográficos

Historia das sucesivas iniciativas encamiñadas á unificación ortográfica entre Portugal e Brasil emprendidas desde que, en 1911, Portugal levou a cabo a primeira gran reforma ortográfica da lingua portuguesa, que non se estendeu ao Brasil. A máxima diferenciación ortográfica comprobouse cando se adoptou o Formulário Ortográfica de 1943 no Brasil e o Acordo Ortográfico de 1945 en Portugal. Case tres décadas despois, en 1971, en Brasil, e en 1973, en Portugal, promulgáronse leis que reduciron substancialmente as diferenzas ortográficas entre os dous países. Non obstante, as iniciativas levadas a cabo en 1975 e, principalmente, en 1986 (esta última xa con representantes dos cinco novos países africanos lusófonos) fracasaron na súa intención de formular regras únicas de ortografía para todos os países lusófonos.

Causas de incumprimento de acordos ortográficos anteriores

O principal motivo do fracaso do Acordo Ortográfico de 1945 e do intento de acordo de 1986 residiu no intento de impoñer unha unificación ortográfica absoluta. En 1945 propúxose unha unificación ortográfica que abarcaba a totalidade do vocabulario xeral da lingua. Así a todo, isto conseguiuse principalmente a través da reintrodución no Brasil das chamadas consoantes silenciosas ou non-articuladas e da xeneralización da práctica ortográfica portuguesa con acento agudo, e non circunflexo, as vogais tónicas [e] e [o], seguidas das consoantes nasais [m] e [n], as palabras proparoxítonas (ou esdrúxulas). Porén, tales propostas acabaron sen ser aceptadas polos brasileiros.

No intento de acordo de 1986 propúxose, en cambio, unha unificación ortográfica practicamente absoluta, pero á custa dunha simplificación drástica do sistema de acentuación gráfica, mediante a supresión dos acentos nas palabras proparoxítonas e paroxítonas, que non foi ben aceptado por unha parte substancial da opinión pública portuguesa. Ante a inviabilidade de igualar absolutamente na escritura diverxencias que se basean en claras diferenzas de pronuncia, foi necesario optar por unha versión «menos contundente» que as acadadas en 1945 e 1986, mais «ainda assim suficientemente forte para unificar ortograficamente cerca de 98 % do vocabulário geral da língua».

Forma e fondo do novo texto

O Acordo Ortográfico de 1990 valora o criterio fonético (ou de pronunciación), en detrimento do criterio etimolóxico. É o criterio da pronuncia o que dicta a supresión gráfica das consoantes mudas, aínda conservadas fóra do Brasil, fundamentalmente por razóns etimolóxicas. E tamén é o criterio de pronuncia o que leva a manter un certo número de dobres grafías (caráter e carácter, facto e fato, sumptuoso e suntuoso etc.) e con dobre acento gráfico (económico e econômico, efémero e efêmero, bónus e bônus, bebé e bebê, metro e metrô etc).

Conservación ou supresión das consoantes [c p b g m t] en determinadas secuencias consonánticas

A solución na ortografía das consoantes [c] e [p] en determinadas secuencias consonánticas interiores foi unha das principais dificultades para unificar a grafía da lingua portuguesa, xa que existen fortes diverxencias na súa articulación:

1. No caso de que estas consoantes se pronuncien invariablemente por todo o espazo xeográfico da lingua portuguesa (compacto, ficción, pacto, adepto, aptitude, nupcias etc.), non hai problema de ortografía, xa que tales consoantes non poden deixar de escribirse.
2. Nos casos en que esas consoantes non se pronuncian en ningunha pronuncia culta da lingua (acção, afectivo, direcção, adopção, exacto, óptimo etc.), que só estaban escritas na norma gráfica portuguesa e xa non na brasileira, a solución adoptada foi suprimilas, en aras da coherencia e uniformidade dos criterios, a pesar de suscitar dúbidas e confusión na interpretación de textos. As palabras afectadas por tal supresión en Portugal estimáronse nun 0,54 % do vocabulario xeral da lingua, a pesar de seren palabras de uso moi frecuente. A confusión que se deriva destes cambios débese ás palabras que se converteron en homógrafas ou que son homófonas.
3. Nos casos nos que hai oscilación da pronuncia (por exemplo: facto e receção en Portugal, pero fato e recepção no Brasil), a solución atopada foi consagrar a dobre grafía. O mesmo ocorre nos poucos casos en que se verifica a oscilación da pronuncia con relación ás consoantes [b g m t]: súbdito e súdito, amígdala e amídala, amnistia e anistia etc. O número de palabras que abarca a dobre grafía é arredor do 0,5 % do vocabulario xeral da lingua, aínda que inclúe algunhas palabras de uso moi frecuente.

Sistema de acento gráfico

O sistema de acentuación gráfica en portugués, que se remonta en esencia á Reforma Ortográfica de 1911, non se limita a sinalar a tonicidade das vogais sobre as que recaen os acentos gráficos, senón que tamén distingue o seu timbre. Así, e tendo en conta as diferenzas de pronuncia entre o portugués europeo e o portugués brasileiro, era natural que xurdisen diferenzas de acentuación gráfica entre as dúas versións da lingua. Este e outros argumentos fixeron o lingüista portugués João Malaca Casteleiro admitir que a unificación completa é un mito e que a Academia das Ciências de Lisboa nunca adoptou o Acordo.

Dado que non foi posíbel estender a práctica portuguesa da acentuación gráfica ao Brasil, como se intentou en 1945, por unha banda, e cunha gran parte da opinión pública portuguesa que rexeitaba a abolición dos acentos en palabras proparoxítonas e paroxítonas propostas en 1986, por outra, a única solución era manter o dobre acento gráfico en certos casos perfectamente delimitados e onde é posíbel enunciar unha regra de aplicación.

Xorden así as dobres grafías de certas palabras nas vogais tónicas ⟨e⟩ e ⟨o⟩, que soan abertas en Portugal mais nos países africanos e reciben, polo tanto, un acento agudo, pero que teñen un timbre pechado en boa parte do Brasil, de sorte que se escriben con acento circunflexo: académico e acadêmico, cómodo e cômodo, efémero e efêmero, fenómeno e fenômeno, ónus e ônus, pónei e pônei, Vénus e Vênus, matiné e matinê, judo e judô etc. Os casos de dobre acentuación gráfica comprenden aproximadamente o 1,27 % do vocabulario xeral da lingua.

O Acordo Ortográfico tamén defende a supresión dos acentos gráficos en determinadas palabras como para (á), flexión de parar, o substantivo pelo (ê) e pelo (é), flexión de pelar, que son homógrafas, respectivamente, das proclíticas para (preposición), pelo (contracción de per + lo) etc. Como razón invócase a coherencia coa supresión do acento gráfico xa consagrada en casos semellantes; por exemplo: acerto (ê), substantivo, e acerto (é), flexión de acertar; acordo (ô), substantivo, e acordo (ó), flexão de acordar; cor (ô), substantivo, e cor (ó), elemento da locución de cor; ou sede (ê) e sede (é), ambos substantivos. Para alén diso, refírese que, tratándose de pares cuxos elementos pertencen a clases gramaticais diferentes, o contexto sintáctico permite distinguir claramente tales homógrafas.

O texto ortográfico defende que no Brasil as palabras paroxítonas como abençoo, flexión de abençoar; enjoo substantivo e flexión de enjoar; moo, flexión de moer; povoo, flexión de povoar; voo, substantivo e flexión de voar etc., e os ditongos tónicos ei e oi das palabras paroxítonas non se acentúan graficamente. Así, palabras como assembleia, boleia, ideia, que no estándar gráfico brasileiro se escribían con acento agudo porque o ditongo soa aberto, pasan agora a seren escritas sen acento, como aldeia, baleia ou cheia.

A supresión do acento nestes casos está xustificada non só porque permite eliminar unha diferenza entre a práctica ortográfica brasileira e portuguesa, senón tamén porque é coherente coa eliminación xa establecida do acento nos casos de homografía heterofónica, xa referida, e tamén porque no sistema ortográfico portugués, en xeral, o timbre das vogais tónicas [a e o] das palabras paroxítonas non está marcado, xa que a lingua portuguesa se caracteriza pola súa tendencia á paroxitonía. O sistema ortográfico non esixe, polo tanto, a distinción entre cada (â) e fada (á); para (â) e tara (á); espelho (ê) e velho (é); escrevera (ê), flexión de escrever e primavera (é); moda (ó) e toda (ô); virtuosa (ó) e virtuoso (ô); etc.

Emprego do guión

Coa consulta de dicionarios e a lectura de textos en portugués e brasileiro, no que respecta ao uso do guión, atopámonos ante moitas oscilacións e grafías dobres, é dicir, con guión (hífen) e sen guión: ante-rosto e anterrosto, co-educação e coeducação, pré-frontal e prefrontal, sobre-saia e sobressaia, aero-espacial e aeroespacial, agro-pecuária e agropecuária, alvéolo-dental e alveolodental, micro-ondas e microondas etc. Estas oscilacións débense a certa ambigüidade e falta de sistematización das normas recollidas en textos anteriores, nomeadamente o de 1945, sobre esta materia. Foi necesario, polo tanto, reformular tales normas dunha forma máis clara, sistemática e sinxela.

En 1986 foi proposta unha enorme simplificación e redución do uso do guión; pero, quizais por modificar significativamente a práctica ortográfica vixente neste dominio, provocou unha polémica na opinión pública portuguesa. Moitas destas críticas foron tidas en conta á hora de redactar o texto de 1990:

1. O guión nos compostos: como neste dominio practicamente non existen diverxencias, nin nos dicionarios nin na prensa escrita, entre Portugal e o Brasil, o uso do guión en compostos, locucións e cadeas de palabras mantense como se estableceu en 1945, que non se atopan en ningún caso só reformulando as normas dunha forma máis clara e sucinta.
2. O guión nas formas derivadas: o uso do guión nas formacións por prefixación e por recomposición, é dicir, nas formacións con prefixos e pseudoprefixos de orixe grega ou latina, hai algúns cambios: o guión emprégase cando o o segundo elemento da formación comeza por ⟨h⟩ ou coa mesma vogal ou consoante coa que remata o prefixo ou pseudoprefixo (anti-higiénico, contra-almirante, hiper-resistente); o guión emprégase cando o prefixo ou o prefixo falso remata en ⟨m⟩ e o segundo elemento comeza por vogal, ⟨m⟩ ou ⟨n⟩ (circum-murado, circum-navegação, pan-africano); as restantes regras formúlanse en función de unidades léxicas, como ocorre con oito delas: ex-, sota-, soto-, vice-, vizo-, post-, pre- e pro- .
3. O guión na énclise e na tmese: mantéñense as regras de 1945, agás no caso das formas hei de, hás de, há de etc., nas que agora se suprime o guión. Nestas formas verbais non se xustifica o uso do guión, xa que a preposición de funciona alí como un mero elemento de enlace ao infinitivo co que se forma a perífrase verbal hei de ler, no que de é máis proclítico que apóclitico.

Noutros casos, porén, o non-uso do guión está normalizado. Nos casos en que o prefixo ou pseudoprefixo remata en vogal e o segundo elemento comeza por ⟨r⟩ ou ⟨s⟩, estas consoantes duplícanse, como xa acontece cos termos técnicos e científicos (antirreligioso, microssistema). Nos casos en que o prefixo ou pseudoprefixo remata nunha vogal e o segundo elemento comeza cunha vogal diferente, as dúas formas únense, sen guión, como tamén ocorre no vocabulario científico e técnico: antiaéreo, aeroespacial.

Outros cambios de contido

1. Inserción do alfabeto: unha novidade no texto do Acordo Ortográfico de 1990 en relación con documentos idénticos anteriores é a inclusión do alfabeto portugués, que agora inclúe tamén as letras ⟨k w y⟩. Isto débese principalmente a que os dicionarios da lingua xa rexistran estas letras, pois hai un número razoable de palabras no léxico portugués que comezan por elas; e tamén porque xa son moitas as palabras que se escriben con esas letras nos países africanos onde o portugués é lingua oficial. A pesar da inclusión destas tres letras no alfabeto, mantivéronse as normas anteriores que restrinxen o seu uso, xa que existen outros grafemas co mesmo valor fónico que aqueles.
2. Abolición do trema ou diérese: no Brasil o uso deste signo diacrítico só foi restrinxido en gran medida en 1971, reservándose só para as secuencias gu e qu seguidas de ⟨e⟩ ou ⟨i⟩ nas que se pronuncia [u]: agüentar, eloqüente, eqüestre etc. Co obxectivo de eliminar outro factor que perturbaba a unificación da ortografía portuguesa, o Acordo Ortográfico de 1990 propón a supresión completa da diérese, exceptuando só as palabras derivadas de nomes propios estranxeiros con diérese (como müllerian, de Müller).

Nova estrutura do texto

O texto do Acordo Ortográfico de 1990 organizouse seguindo o modelo das Bases Analíticas da Ortografía Simplificada de 1986, reunindo nunha mesma base material semellante disperso por diferentes bases en textos anteriores. Mediante un título sucinto dáse o contido recollido en cada base, optando por un sistema de numeración tradicional que permita unha mellor e máis clara ordenación da materia contida nela. Para facilitar a comprensión e aprendizaxe das propostas do Convenio, supostamente foi (tal como se le no propio texto) redactado de acordo coas normas que defende.

Principais cambios

Audiencia pública interactiva para debater o Acordo Ortográfico de 1990

O Acordo Ortográfico prevé cambios na forma de escribir das persoas que falan portugués. No Brasil os cambios serán maiores na acentuación, e noutros países terán máis efecto nas chamadas «consoantes silenciosas».

Cambios no Brasil

No Brasil aproximadamente o 0,8 % das palabras sufriron cambios. Estas alteracións afectan, nomeadamente, a eliminación dos acentos nas terminacións -éia e -ôo, como en assembléia e enjôo, que agora se escriben assembleia e enjoo.

Outro cambio foi a eliminación da diérese: as palabras formadas por qu e gü nas que se pronuncia o ⟨u⟩, como em freqüência e lingüiça, pasan a frequência e linguiça, respectivamente, aínda que a pronuncia segue sendo a mesma. Así, o uso da diérese está restrinxido a palabras adaptadas de linguas estranxeiras, como o mülleriano.

Cambios noutros países lusófonos

Cartel indicador en Portugal, mantendo o grupo -cç-

Segundo os promotores do Acordo, nos países lusófonos distintos do Brasil, os cambios afectaron a preto do 1,6 % do vocabulario total, ao non cuantificar a frecuencia de palabras cuxa grafía se modifica, bastante frecuente. As alteracións máis significativas consisten na eliminación sistemática das consoantes [c] e [p] en palabras nas que estas letras invariabelmente non se articulan nas variantes cultas da lingua, como óptimo e correcto, que agora se escriben ótimo e correto. O guión tamén se elimina nas formas verbais hão-de e há-de.

Mesmo se mencionou a eliminación do ⟨h⟩ en determinadas palabras como humidade e húmido, que se escribirían coma no Brasil: umidade e úmido. Non obstante, o texto do Acordo é silencioso nestes casos. O texto sinala que se suprime o ⟨h⟩ inicial «quando, apesar da etimologia, a sua supressão está inteiramente consagrada pelo uso» (Base II, art. 2, inciso a). Como os usos difiren dun país a outro, de feito hai dobre ortografía no caso destas palabras.

Antes	Despois
acção	ação
acto	ato
actor / actriz	ator / atriz
adoptar	adotar
afecto	afeto
direcção	direção
intercepção	interceção
objectivo	objetivo
óptimo	ótimo
recepção	receção
seleccionar	selecionar
Egipto	Egito
há-de	há de
hão-de	hão de

Cambios en todos os países lusófonos

Cámbianse as regras do guión e suprimen algúns acentos agudos, como nos paroxítonos (palabras serias) que teñen ói na sílaba tónica. Por exemplo: jóia, heróico e andróide convértense en joia, heroico e androide, igual que comboio ou dezaoito.

Antes	Despois
contra-regra	contrarregra
extra-escolar	extraescolar
anti-semita	antissemita
anti-religioso	antirreligioso
fim-de-semana	fim de semana
co-ordenar (dif. coordenar)	coordenar
lêem	leem
dêem	deem
vêem	veem
pára	para (verbo parar)
pêlo	pelo (de pilosidade)
pólo	polo
jóia	joia

Exemplos de guionización:

Antes	Despois
microondas	micro-ondas
archiinimigo	archi-inimigo

Para contemplar as diferenzas fonéticas existentes, son numerosos os casos de excepcións previstos no Convenio, admitíndose así a dobre grafía en moitas palabras (exemplos: António/Antônio, facto/fato, secção/seção, aspeto/aspecto, amnistia/anistia). Tamén hai diferenzas ortográficas (beringela/berinjela, húmido/úmido, connosco/conosco, o uso de aspas angulares) que o Acordo ignoraba por completo. A palabra connosco cambiouse a conosco no acordo de 1986, pero no texto de 1990 este cambio abandonouse sen explicación. A Academia Brasileira de Letras estuda un novo acordo para unificar a ortografía de por que, que se comezaría a escribir sempre porque, como xa ocorre en Portugal.

Exemplo de frases escritas respectando a norma vixente en Portugal (en amarelo as palabras que sofreran alteracións pola nova norma)	As mesmas frases escritas respectando o estándar actual no Brasil (en amarelo as palabras que serán cambiadas pola nova norma)	Frases escritas observando a norma proposta polo Acordo de 1990 (en amarelo as palabras que terán dúas grafías posíbeis, ambas válidas)
De facto, o português é actualmente a terceira língua europeia mais falada do mundo.	De fato, o português é atualmente a terceira língua européia mais falada do mundo.	De facto/fato, o português é atualmente a terceira língua europeia mais falada do mundo.
Não é preciso ser génio para saber que o aspecto económico pesa muito na projecção internacional de qualquer língua.	Não é preciso ser gênio para saber que o aspecto econômico pesa muito na projeção internacional de qualquer língua.	Não é preciso ser génio/gênio para saber que o aspeto/aspecto económico/econômico pesa muito na projeção internacional de qualquer língua.
Não há nada melhor do que sair sem direcção, rumando para Norte ou para Sul, para passar um fim-de-semana tranquilo em pleno Agosto.	Não há nada melhor do que sair sem direção, rumando para norte ou para sul, para passar um fim de semana tranqüilo em pleno agosto.	Não há nada melhor do que sair sem direção, rumando para norte ou para sul, para passar um fim de semana tranquilo em pleno agosto.
Dizem que é uma sensação incrível saltar de pára-quedas pela primeira vez em pleno voo.	Dizem que é uma sensação incrível saltar de pára-quedas pela primeira vez em pleno vôo.	Dizem que é uma sensação incrível saltar de paraquedas pela primeira vez em pleno voo.
Quando está húmido, comummente perguntam: «Porque não podemos trazer nossos alforges connosco?»	Quando está úmido, comumente perguntam: "Por que não podemos trazer nossos alforjes conosco?"	Quando está húmido/úmido, comumente perguntam: «Por que não podemos trazer nossos alforges/alforjes conosco?»

Recepción

Favorábel

Fernando Cristóvão, profesor da Facultade de Letras da Universidade de Lisboa e membro da Academia de Ciências de Lisboa, cuestionou os partidarios de Portugal e o Brasil non se adheriren ao acordo:

Se Portugal e o Brasil têm direito a ortografias próprias diferentes, porque é que Angola, Cabo Verde, Guiné-Bissau, Moçambique, São Tomé e Príncipe e Timor não têm o mesmo direito? E qual a língua de uso internacional que resistiria a oito ortografias diferentes?

Vital Moreira, político e profesor da Universidade de Coímbra, lembra que «não existe nenhuma razão lógica para que uma mesma língua mantenha tantas divergências ortográficas entre duas normas nacionais, quando elas não correspondem a uma divergência real na sua expressão oral». Unha idea corroborada polo xurista portugués Pedro Lomba —«havendo uma língua única, devemos perguntar se será sensato insistir numa divisão desnecessária e complicativa das regras ortográficas dos dois países»— e por Mauro de Salles Villar, coautor do Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa: «A variedade do português do Brasil e de Portugal é muito aproximada. Não temos razão em ter duas formas oficiais de grafar a língua».

A profesora portuguesa e eurodeputada do Partido Socialista Edite Estrela asegurou que

[…] é necessário pôr termo a esta singularidade de termos uma língua com dupla ortografia, situação que tem dificultado a internacionalização do nosso idioma, quer em universidades estrangeiras, quer em organismos em que Portugal e o Brasil têm assento. A unificação ortográfica não faz milagres, mas é o primeiro passo para uma política da língua coerente.

[…]

Há quem questione a «uniformização» da escrita, invocando as diferenças vocabulares e de pronúncia entre Portugal e o Brasil. Ora, escrever do mesmo modo não significa falar do mesmo modo, como provam, designadamente, os alentejanos e os micaelenses. E, quanto ao vocabulário, recordo que em território português, por exemplo, o «estrugido» e a «sertã» convivem, sem problemas, com o «refogado» e a «frigideira».

Os presidentes Cavaco Silva e Luiz Inácio Lula da Silva no Real Gabinete Portugués de Lectura, en Río de Xaneiro en 2008.

Celso Cunha, lingüista brasileiro, xa en 1964, no seu libro Uma Política do Idioma, afirmou:

Chega-se assim à evidência de que, para a geração atual dos brasileiros, cabo-verdianos, angolanos, etc., o português é uma língua tão própria, exatamente tão própria, como para os portugueses […]. A luta pela pureza do idioma foi o anseio do século XIX: hoje, não pode ser mais o nosso principal objetivo: nossa luta tem de ser para impedir a fragmentação do idioma comum.

Juca Ferreira, entón ministro de Cultura brasileiro, cría na posible adopción do portugués como lingua oficial das Nacións Unidas (ONU), cando dixo: «As Nações Unidas vinham resistindo porque [a língua portuguesa] não tinha uma ortografia comum, então esse acordo ortográfico […] unifica e possibilita essa demanda ser atendida pela comunidade internacional». Para Evanildo Bechara, membro da Academia Brasileira das Letras, «aqueles que estão começando a escrever vão ser beneficiados porque o acordo simplifica muito. O acordo torna a ortografia portuguesa mais simples nos seus grandes problemas como, por exemplo, no emprego do hífen».

O escritor e profesor membro da Academia Brasileira de Filologia Deonísio da Silva aprobou o acordo porque, ao seu ver:

Línguas de cultura como o latim, o grego, o inglês, o francês, o alemão, o espanhol e o italiano estão unificados há muito tempo. Até o árabe, que tinha catorze grafias, agora tem uma só. Passou o tempo de lamentar e reiterar que o Acordo poderia ter sido feito de outro modo. É hora de, todos juntos, colaborarmos para sua aplicação.

Lauro Moreira, embaixador brasileiro na CPLP, afirmou:

É absolutamente decisiva a participação de Portugal, na medida em que, quando nós falámos deste acordo, quando este foi assinado, o que se pretendia era fazer uma unificação das duas vertentes ortográficas da língua portuguesa que tínhamos até então.

Carlos Reis, filólogo e catedrático portugués, advirte de que é

[…] absolutamente necessário que a questão do Acordo Ortográfico seja equacionada não apenas de dentro para dentro (como alguns fazem em Portugal), mas sobretudo de dentro para fora. Ou seja: pensando o Português em função de um mundo mais amplo do que o país que lhe deu origem. E sendo assim, que a questão seja vista também como um desígnio coletivo e não reduzida à estreita defesa de interesses particulares ou à expressão de sensibilidades irritadas.

O escritor angoleño José Eduardo Agualusa di: «Para um país como Angola é muito importante aplicar o acordo, porque este vai fazer aumentar a circulação do livro e facilitar a aprendizagem e a alfabetização, que é, neste momento, a coisa mais premente para Angola e Moçambique.»

O historiador portugués Rui Tavares afirma que

[…] é natural que o acordo vá progressivamente entrando nos hábitos de escrita dos portugueses e outros lusófonos, e isto por uma razão que neste momento talvez provoque algum escândalo. Ele, de facto, simplifica-nos a vida. Em Portugal, a grande mudança é a queda das consoantes mudas […]. A partir de agora passa a haver uma regra simples. No momento de escrever, pense-se: eu pronuncio aquele «c»? Se sim, escrevo. Caso contrário, não escrevo. Esta regra vai facilitar a vida a muita gente no momento da escrita […] Quando começar a ser utilizada, pouca gente quererá voltar atrás [e], daqui a cinco anos, ninguém se vai lembrar das razões de tanta resistência.

Así mesmo, considera que «se não houver acordo, cada país faz o que quer […]. Daqui a uns anos Angola adotará a ortografia brasileira (já há quem o proponha), e depois Moçambique também. Dentro de uma geração Portugal terá dois caminhos: isolar-se ou seguir sem discussão o que os brasileiros decidirem. Triste fim depois de tantos pruridos.»

A xornalista e escritora portuguesa Clara Ferreira Alves opina que a «uniformização da grafia só pode beneficiar a língua e promover o seu prestígio e divulgação, facilitando as relações da nossa língua comum com as línguas mais usadas e faladas.»

Teotónio R. de Souza, profesor e membro da Academia Portuguesa da História, advirte:

Sem Acordo [Ortográfico], Portugal poderá ver-se ultrapassado pelo Brasil, e outros países da CPLP poderão ser aliciados por outros grupos linguísticos, como está já a acontecer no caso de Moçambique e a sua participação crescente na Commonwealth inglesa.

Alexandra Prado Coelho, xornalista, dixo nun artigo no xornal portugués Público que o «grande argumento […] é que Portugal já não pode recuar num acordo que já assinou». Máis aínda: «É tarde para sair do comboio. Esta é, para Francisco José Viegas, escritor e diretor da Casa Fernando Pessoa, uma das grandes razões para se avançar para o acordo».

Ademais da ampliación e reforzo da cooperación educativa en lingua portuguesa, a implantación do Acordo Ortográfico é unha condición esencial, argumentan os seus defensores, para a definición dunha política lingüística de bases comúns na CPLP e, polo tanto, para a adecuada funcionamento do Instituto Internacional da Língua Portuguesa, entidade creada en 1989 e con sede en Cabo Verde. Co Acordo Ortográfico en vigor, ábrese o camiño para un entendemento entre Portugal e o Brasil sobre a certificación común do dominio da lingua portuguesa para estranxeiros, xa que o Brasil emite hoxe o certificado CELPE-Bras, mentres que en Portugal se expide un único diploma válido, o emitido polo Instituto Camões.

Tamén se tivo en conta o custo económico e financeiro de producir diferentes edicións de dicionarios, libros didácticos e literarios para o Brasil e Portugal. A expansión do mercado de bens culturais escritos en portugués favorecería as manifestacións culturais en todos os países lusófonos ao permitir maiores economías de escala. Por iso, a forza política que impulsa o acordo son os intereses empresariais brasileiros, que prevén unha maior penetración en novos mercados. Pola mesma razón, a resistencia ao acordo en Portugal débese aos intereses empresariais locais, que temen a competencia das editoriais brasileiras. Segundo o vicepresidente da Academia de Lisboa, António Brás Teixeira, os editores portugueses están a presionar «o governo português no sentido de adiar, indefinidamente, a data de início de sua aplicação efetiva».

Contraria

Helena Carvalhão Buescu non escatimou as críticas e lembra que.

com o Acordo Ortográfico, aumentaram em meio milhar as palavras que, de grafia igual [em Portugal e no Brasil], passaram a grafias diferentes; a unificação é uma miragem e, infelizmente, um resquício neocolonialista. Neste momento temos (e teremos) três (antes eram duas) normas ortográficas: a do português europeu, a do português brasileiro [...]; e a do português africano, que mantém o português pré-AO. Dos 27 pareceres solicitados (2005), 25 foram negativos. Apenas dois foram positivos, um dos quais da pena do próprio autor do AO, juíz em causa própria.

O lingüista portugués António Emiliano defende que

[o] Acordo Ortográfico de 1990 deve ser [...] suspenso sem qualquer reserva e sem possibilidade de revisão. É uma péssima reforma ortográfica, que tem como mirífico objectivo a unificação ortográfica da «lusofonia» e que, na realidade, contribui de forma clamorosa para a acentuação da fragmentação ortográfica da mesma. O AO90 é, ademais, um anexo dum tratado cujo clausulado nunca foi cumprido e que, por essa razão, não pode estar em vigor em nenhum país da CPLP.

Carlos Heitor Cony, membro da Academia Brasileira de Letras, mostrouse incómodo coa actuación dos organismos para definir as normas do Acordo:

No tempo do Getúlio (Brasil) e de Salazar (Portugal) foram feitos acordos que não prevaleceram, porque, na realidade, quem faz a língua não são as academias, nem os governos. Quem faz a língua é o povo. […] Os portugueses jamais vão deixar de chamar o trem de «comboio», não adianta. Em Portugal, «facto» é «fato», e «fato» é «roupa». Também temos nossas particularidades e jamais vamos chegar a um acordo.

Pasquale Cipro Neto considera que a proposta, na súa actual encarnación, é insuficiente para acadar os seus propósitos, xa que moitas palabras seguirán presentando posíbeis variantes ortográficas. Afirmou que é unha reforma a medias, que non unifica a escrita de feito e que «vamos enterrar dinheiro em uma mudança que não trará efeitos positivos». Ademais, advertiu de que «em Portugal, alguns editores e livreiros foram também particularmente céticos quanto ao Acordo Ortográfico, salientando os elevados custos para a adaptação de dicionários e outros livros às novas regras.» Mentres que o escritor João Ubaldo Ribeiro afirma que «é uma reforma tímida, que não faz grandes inovações».

O profesor Cláudio Moreno móstrase escéptico ante a posibilidade de que a lingua portuguesa se unifique até o punto de ser considerada unha lingua para as relacións internacionais, cando di que «essa ideia messiânica, utópica de que a unificação vai transformar o português em uma língua de relações internacionais é uma tolice».

Miguel Sousa Tavares conseguiu vender 50 000 exemplares do seu libro no Brasil, mantendo a ortografía orixinal do portugués europeo, a pesar dos «agoiros de desastres e da teimosia» do autor. Subliña o orgullo de facer moito máis pola lingua no Brasil que todos aqueles promotores do Acordo dispostos «a vendê-la como coisa velha e descartável» e, así mesmo, que o Acordo ameaza políticos e membros das academias cuxo obxectivo é «pôr-nos [os portugueses] a escrever como os brasileiros, assim lhes facilitando a sua penetração e influência nos países de expressão portuguesa». Isto é, de acordo con Vasco Graça Moura, un «"diktat" neocolonial, no que o máis forte (o Brasil) determina a súa vontade ao máis débil (Portugal)», para deixar a seguinte pregunta: «Alguén imaxina que os Estados Unidos dicten a Inglaterra as regras ortográficas da lingua inglesa? Ou Canadá ditando as do francés a Francia?…»

Segundo Vasco Graça Moura, o recoñecemento oficial da grafía dobre e múltiple debilita seriamente a unidade da lingua portuguesa escrita e «vai mesmo contra o conceito de ortografia». Tamén segundo o escritor e político portugués, as opcionalidades permiten

pôr num saco todos os casos duvidosos, a pretexto de que pode haver diferenças entre a pronúncia portuguesa e brasileira, abrindo inaceitavelmente a porta a todas as diferenças de grafia e mesmo, no limite, à opção individual por determinada maneira de escrever […] chegando ao ponto da «lei do menor esforço» e do facilitismo.

Moura afirma que a idea do Acordo partiu do presidente brasileiro José Sarney, quen nese momento enviou un emisario aos países PALOP para este fin, e subliña que «para o Brasil, mais realista e mais pragmático, tudo era, desde o início, uma pura questão de mercado.» Na Asemblea da República, o eurodeputado afirmou que, a pesar das intencións do Acordo Ortográfico, «o tratado serve interesses geopolíticos e empresariais brasileiros, em detrimento de interesses inalienáveis dos demais falantes de português no mundo», especialmente de Portugal, e representa «uma lesão inaceitável de um capital simbólico acumulado e de projeção planetária».

A Associação Portuguesa de Linguística, nun ditame de 2005 solicitado polo Instituto Camões e elaborado por Inês Duarte, profesora titular de Lingüística da Facultade de Letras da Universidade de Lisboa, recóllese que

os negociadores do Acordo autorizam duplas ou múltiplas grafias no interior de cada país, com base num «critério da pronúncia», que em nenhuma língua pode ser tomado como propriedade identificadora dum sistema linguístico e da(s) sua(s) respetiva(s) norma(s) nacionais, mas sempre e apenas de uma sua variedade dialetal ou social.

João Andrade Peres, tamén catedrático de Lingüística da Facultade de Letras da Universidade de Lisboa, nun ditame de 2008 sobre as optativas, escribiu:

O Acordo em análise admite grafias facultativas para a língua portuguesa em toda a sua extensão, sem quaisquer restrições além da existência (onde quer que seja) de uma «pronúncia culta» que as sancione. Segundo a sua letra […], dois alunos portugueses, em Portugal (ou brasileiros, no Brasil, etc.), sentados lado a lado, ou dois professores em salas contíguas seriam livres de usar a seu bel-prazer as grafias alternativas. Em última análise, é deixada ao livre arbítrio de cada cidadão a escolha da grafia, pondo-se em causa a função da língua escrita como fator de coesão social.

A exministra de Cultura de Portugal, profesora titular da Facultade de Letras da Universidade do Porto e deputada do Partido Socialista Isabel Pires de Lima, sinalou como unha das principais debilidades do Acordo Ortográfico

[…] o facto de acabar por nem sequer se revelar uma «versão fraca» de unificação ortográfica, como se pretendia, mas antes uma versão permissiva, erigindo o princípio da facultatividade excessiva, o qual vai contra o próprio conceito normativo de ortografia, originando nomeadamente a possibilidade do uso de duplas grafias dentro do mesmo país, isto é, abrindo a porta à heterografia.

O catedrático de Lingüística da Universidade Nova de Lisboa António Emiliano, facendo fincapé na liña argumental de Pires de Lima, afirmou que

[…] o estabelecimento generalizado da grafia dupla nos domínios da acentuação, das consoantes mudas e da maiusculização, minará a estabilidade do ensino da Língua Portuguesa (ferramenta que abre a porta a todas as outras disciplinas) e porá em causa a integridade do uso e da difusão internacional da língua portuguesa, valores que a Constituição consagra (art. 9.º, al. f). A possibilidade de se escrever de forma alternativa uma quantidade enorme de palavras e de expressões complexas deixa ao arbítrio de cada utilizador individual a estrutura da «sua» ortografia pessoal — imagine-se o que seria cada um de nós poder pôr em vigor a sua versão personalizada do Código de Processo Penal ou do Código da Estrada!

O mesmo subscribiu Luísa Mesquita, despois de que o Acordo Ortográfico fora analizado pola Asemblea da República.

Resumo da situación nos países e rexións lusófonas

Angola

Tras participar na redacción do Acordo Ortográfico, asinado polo secretario de Estado de Cultura de Angola, José Mateus de Adelino Peixoto, e nas reunións da CPLP onde se aprobaron os dous protocolos de modificación, o Goberno angolano aínda non ratificou ningún destes documentos. Durante moitos anos, a ratificación do Acordo foi un asunto que non espertou grandes paixóns no país, con pouca ou nula énfase nos medios de comunicación.

En febreiro de 2008, coa discusión sobre o Acordo en pleno apoxeo en Portugal, o escritor José Eduardo Agualusa, nun artigo publicado no semanario A Capital, de Luanda, afirmaba que Angola «tem mais a ganhar com a existência de uma ortografia única do que Portugal ou o Brasil», porque o país non produce libros, pero precisa «desesperadamente deles». E defendeu que, de non aplicarse o Acordo Ortográfico pola «resistencia» de Portugal, Angola «debe optar pola ortografía brasileira», porque o Brasil publica máis libros que Portugal, ademais de seren máis baratos. En xullo o Ministério da Educação promoveu un encontro de especialistas angolanos de varios sectores (lingüistas, sociolingüistas, metodólogos do ensino da lingua portuguesa, sociólogos, editores, xuristas, expertos en informática e economistas) no Museu Nacional de História Natural, en Luanda, para analizar as diversas cuestións técnicas vinculadas á ratificación do Acordo Ortográfico e elaborar unha previsión do seu impacto financeiro. Os resultados da reunión, denominada «Oficina de trabalho sobre o Acordo Ortográfico», foron remitidos ao Ministério da Educação, que, á súa vez, llos entregou ao Conselho de Ministros, para a súa análise e aprobación. Se a proposta de lei é aprobada polo Conselho de Ministros, correspóndelle á Assembleia Nacional de Angola ratificar o acordo.

A coordinadora da Comisión Nacional do Instituto Internacional da Língua Portuguesa, Paula Henrique, afirmou que o Acordo Ortográfico entraría en vigor pouco despois da súa ratificación: «Assim que for ratificado pretendemos pôr em prática a lei. Não queremos que haja um espaço grande entre a ratificação e a sua implementação». Entrementres, o exministro portugués de Asuntos Exteriores, Luís Amado, o 26 de xullo de 2008, afirmou: «Hoje mesmo Angola anunciou que vai avançar com o processo de ratificação assim que o novo Parlamento tomar posse». As eleccións lexislativas tiveron lugar os días 5 e 6 de setembro de 2008 e o novo Parlamento angolano tomou posesión o 30 do mesmo mes. En marzo de 2010, o deputado Luís Reis Cuanga, que integraba a delegación da II Asemblea da CPLP, informou de que Angola solicitou unha moratoria de tres anos para ratificar o Acordo Ortográfico.

No Consello Extraordinario de Ministros da CPLP, celebrado en Lisboa o 6 de febreiro de 2012, Angola presentou un ditame técnico e os resultados da consulta interna e externa. A inexistencia dun Vocabulario Ortográfico Común —elaborado a partir dos vocabularios ortográficos de cada Estado membro da CPLP—, a falta de cooperación efectiva entre a lingua portuguesa e a lingüística bantú, a dificultade para formar profesores e estudantes, a carga que o cambio supón para os manuais escolares e a urxencia de emendar determinados lapsos detectados no texto do Acordo constitúen, segundo o ditame presentado, auténticos obstáculos para a plena implantación do Acordo Ortográfico en Angola. En agosto de 2013, en declaracións á Rádio Nacional de Angola, a lingüista Amélia Mingas, decana da Facultade de Letras da Universidade Agostinho Neto e exdirectora executiva do Instituto Internacional de Língua Portuguesa, afirmou que «o governo angolano é o único que não ratificou [o Acordo Ortográfico] e eu estou plenamente de acordo com isso, porque a variação que a língua portuguesa sofreu no nosso país não está ali considerada». No entanto, en xullo de 2013, o ministro de Educación Pinda Simão aclarou que «Angola não está contra o acordo ortográfico, é só uma questão de adequação com as suas pretensões». Asemade, Angola anunciaba que financiaría os traballos sobre o Vocabulário Ortográfico Comum da Língua Portuguesa, tratándose «da primeira vez que um PALOP contribui para um instrumento central» do Acordo Ortográfico.

O 30 de xullo de 2019, en declaracións a TV Zimbo, a coordinadora técnica da Comissão Multissetorial para a Retificação do Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, Paula Henriques, referiu que Angola poderá adoptar o Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa en 2024, estando en elaboración un vocabulario ortográfico nacional e de terminoloxía da administración pública.

O Brasil

No Brasil, o Acordo Ortográfico de 1990 estivo en vigor, con carácter transitorio, dende o 1 de xaneiro de 2009 ata o 31 de decembro de 2015. A partir do 1 de xaneiro de 2016, o acordo entrou en vigor con carácter definitivo e vinculante. O Congreso Nacional promulgou o Acordo Ortográfico o 18 de abril de 1995, xa despois da data en que, segundo o propio Acordo, debería entrar en vigor, é dicir, o 1 de xaneiro de 1994. Dez anos despois, en outubro de 2004, o Segundo Protocolo de Modificación sería ratificado, tres meses despois da súa aprobación polos xefes de Estado e de Goberno no V cumio da CPLP celebrado en Santo Tomé. A ratificación do Segundo Protocolo tamén por Cabo Verde (2005) e Santo Tomé e Príncipe (2006) abriu o camiño para a efectividade do Acordo Ortográfico no Brasil. Non obstante, nunha reunión da Comissão para Definição da Política de Ensino-Aprendizagem, Pesquisa e Promoção da Língua Portuguesa (Colip) o 14 de setembro de 2007, decidiuse recomendarlle ao Goberno brasileiro que esperase a Portugal e non aplicase o Acordo en 2008, porque unha unificación ortográfica sen Portugal xa nacería desunida.

O pleno da Cámara dos Deputados do Congreso Nacional do Brasil, en Brasilia

No Goberno brasileiro recibiuse con gran satisfacción a noticia da aprobación do Segundo Protocolo en Portugal, e comezouse a preparar un calendario para a implantación do Acordo Ortográfico. O Ministério da Educação elaborou un borrador de decreto e envioullo ao entón presidente Luiz Inácio Lula da Silva, anticipando que os termos do novo acordo entrarían en vigor a partir de 2009. A través dunha consulta pública, os interesados puideron presentar preguntas e suxestións para o período transitorio proposto polo decreto. En maio de 2008 publicouse no Diário Oficial a determinación do Ministério da Educação de que os libros de texto utilizados en 2010 seguisen o novo Acordo e as modificacións fosen presentadas no ano lectivo de 2009. En 2012 a maioría dos libros de texto brasileiros estaban de acordo coas novas regras, que serían obrigatorias no Brasil a partir de xaneiro de 2013. O 28 de decembro de 2012, o Goberno adiou a obrigatoriedade para 2016.

O presidente Lula ditou o decreto para a promulgación do Acordo Ortográfico o 29 de setembro de 2008, día do centenario da morte do escritor Machado de Assis, nunha cerimonia celebrada na Academia Brasileira de Letras. Segundo o decreto, as novas regras entrarían en vigor no Brasil o 1 de xaneiro de 2009. Secasí, ata o 31 de decembro de 2012 as regras do antigo Formulário Ortográfico de 1943 continuaron a ser válidas. O Ministério da Educação, o Ministério da Cultura e o Ministério das Relações Exteriores, coa colaboración da Academia Brasileira de Letras e entidades afíns dos países sinatarios do Acordo, quedaran en elaborar un vocabulario ortográfico común da lingua portuguesa. Porén, o 18 de marzo de 2009, o presidente da Academia Brasileira de Letras, Cícero Sandroni, entregoulles a tres ministros do Goberno brasileiro a nova edición revisada e actualizada do Vocabulario Ortográfico da Lingua Portuguesa, coa ortografía de 381 128 entradas obedecendo ás normas do Acordo Ortográfico e solucionando varias dúbidas e omisións presentes no texto do Acordo. Este traballo foi coordinado por Evanildo Bechara, responsábel do sector de lexicografía e lexicoloxía da entidade, pero non contou coa colaboración de institucións portuguesas nin doutros países lusófonos.

A principios de agosto de 2008 (por tanto antes da publicación do novo VOLP, o que xerou algunhas incoherencias) chegou ás librarías a nova edición do Mini Houaiss, con 30 000 palabras e locucións, o primeiro dicionario brasileiro actualizado segundo as novas normas ortográficas. A edición actualizada do Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa chegou ao mercado durante 2009.

Como era de esperar, o Acordo Ortográfico entrou en vigor oficialmente o 1 de xaneiro de 2009, sendo inmediatamente adoptado polos principais xornais brasileiros, como Folha de S. Paulo e O Estado de S. Paulo. Segundo os responsables, os xornalistas adheriron facilmente ás novas normas e a reacción dos lectores foi positiva.

Aínda que no ano 2008, mediante o Decreto núm. 6.583, se estableceu un período transitorio para a execución do convenio ata o 31 de decembro de 2012, nun decreto asinado pola nova presidenta Dilma Rousseff o 27 de decembro de 2012, o mesmo foi prorrogado por outro tres anos, até o 31 de decembro de 2015.

A Academia Brasileira de Letras anunciou que pretende realizar un novo debate internacional para facer mudas puntuais no Acordo Ortográfico despois do termo do período de transición. A alteración máis importante sería o cambio na grafía dos porquês no Brasil para adaptarse á de Portugal, unha diverxencia ortográfica importante que non se mencionaba no Acordo.

En setembro de 2019, a Comissão de Educação da Câmara dos Deputados celebrou unha audiencia pública para analizar a posibilidade e conveniencia de revogar o Acordo Ortográfico.

Cabo Verde

José Maria Neves, primeiro ministro de Cabo Verde

Cabo Verde participou nos traballos de elaboración do Acordo Ortográfico de 1990 —cunha delegación constituída polo lingüista Manuel Veiga e polo escritor Gabriel Moacyr Rodrigues— e ratificou o documento. En 1998 foi o anfitrión do II Cume da CPLP, realizada en Praia, onde foi asinado o primeiro Protocolo Modificativo ao Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, que retirou do texto orixinal a data para a súa entrada en vigor (1994). Cabo Verde ratificou este documento, ben como o Segundo Protocolo Modificativo (en abril de 2005), sendo o segundo Estado (após o Brasil) en concluír toda a tramitación para a entrada en vigor do Acordo Ortográfico.

Segundo o primeiro ministro José Maria Neves, Cabo Verde é partidario dunha aproximación ortográfica entre as variantes existentes en Portugal e no Brasil e ve a lingua portuguesa como un instrumento «importante para o desenvolvimento de Cabo Verde». Isto a pesar de que os caboverdianos se comunican a diario en crioulo, deixando o portugués para as relacións oficiais ou protocolarias. Pola súa banda, o escritor Germano Almeida advertiu: «Na ausência de um acordo ortográfico, no fim, corremos o risco de ter oito línguas».

Cabo Verde agardaba dende o ano 2005 a conclusión dos trámites legais nos demais países lusófonos para a concertación de actuacións para a posta en práctica do Acordo Ortográfico. Aínda que Manuel Veiga, o actual ministro de Cultura caboverdiano, amosou o seu interese en camiñar na liña de Portugal «dada a cumplicidade e a cooperação nesta matéria», a ministra de Presidencia e Asuntos Parlamentarios, Janira Hopffer Almada, anunciou que Cabo Verde adoptaría o acordo ortográfico a partir do segundo semestre de 2009, posibelmente en xullo ou agosto, prevendo unha transición de seis a dez anos.

A pesar do anuncio, o 26 de marzo de 2009, de que Portugal e Cabo Verde deberían comezar a implementar o Acordo Ortográfico —a modo indicativo— o 5 de maio, Día da Cultura da CPLP, o Acordo só chegou a ser aprobado oficialmente en Cabo Verde o 1 de outubro de 2009, coa ratificación do Protocolo Modificativo polo Consello de Ministros. O Goberno de Cabo Verde prevé un período de transición que pode variar entre seis e dez anos, para a plena aplicación do Acordo. En xuño de 2015, o Goberno caboverdiano confirmou que o período de transición remataría en outubro de 2015 e que, a partir desa data, se adoptaría un Plan de Implementación Complementario por un período máximo dun ano. Cómpre referir que os novos manuais escolares e didácticos dos cinco primeiros anos de escolaridade xa empregan a nova grafía.

Galiza

Unha delegación de observadores galegos, formada por António Gil Hernández e José Luís Fontenla, asistiu aos traballos de elaboración do Acordo Ortográfico de 1990. Galiza, ao non ser membro da Comunidade dos Países de Língua Portuguesa, non participou nas reunións en que se debateron, aprobaron e asinaron os protocolos modificativos.

Existe unha Comisión Galega para o Acordo Ortográfico da Lingua Portuguesa, de carácter reintegracionista, que levou a cabo unha activa campaña a favor do Acordo Ortográfico, nomeadamente mediante o envío de cartas ao Goberno e ao Parlamento galegos instando a que adopten as normas en Galiza. O 7 de abril de 2008, os galegos Ângelo Cristóvão (Associação de Amizade Galiza-Portugal) e Alexandre Banhos (Associaçom Galega da Língua) participaron na audiencia pública organizada pola Comissão Parlamentar de Ética, Sociedade e Cultura da Assembleia da República, en Lisboa, con intervencións favorábeis ao Acordo Ortográfico.

Aínda que desde o punto de vista científico algúns consideran que o galego é unha variedade dialectal do portugués, a posición oficial da Real Academia Galega e do Goberno galego é que son linguas próximas pero diferentes. A non ser que se produza un cambio nesta política —como parece ser a vontade de certos partidos como o BNG, que mentres pasou de utilizar a normativa «de mínimos» á oficial—, a adopción do Acordo Ortográfico en Galiza non parece posíbel.

Entretanto, en 2008 fundouse a Academia Galega da Língua Portuguesa (AGLP), que defende a converxencia da fala galega coa portuguesa e a implantación do Acordo Ortográfico. Entre outras actividades, a AGLP, que forma parte dos membros consultivos da CPLP, xa elaborou un vocabulario do léxico galego para incorporalo ao Vocabulário Ortográfico Comum. O Vocabulário Ortográfico da Língua Portuguesa da Porto Editora, lanzado en outubro de 2009, incorpora ese léxico.

En xaneiro de 2011, o xornal reintegracionista Novas da Galiza comezou a aplicar o Acordo Ortográfico. A Associaçom Galega da Língua (AGAL) adaptou a súa proposta gráfica para representar as linguas galegas para incluír tamén o acordo ortográfico a través do seu libro Ortografia Galega Moderna, confluente co português no mundo.

Guinea Bissau

Nino Vieira, ex presidente de Guinea-Bissau

A Guinea-Bissau participou na elaboración do Acordo Ortográfico de 1990 —cunha delegación formada por João Wilson Barbosa e o poeta e xornalista António Soares Lopes Júnior, máis coñecido co pseudónimo Toni Tchekae, e asinado por Alexandre Brito Ribeiro Furtado, secretario de Estado de Cultura—, ben como nas reunións da CPLP onde se aprobaron os dous protocolos de modificación.

En 2006, na clausura do VI cumio da CPLP, celebrado en Bissau, o entón presidente da República João Bernardo «Nino» Vieira, declarou que a entrada en vigor do Acordo Ortográfico sobre a lingua portuguesa era urxente para permitir a proxección da lusofonía. En novembro de 2007, o secretario de Estado de Educación, Joaquim Baldé, reafirmou o interese de Guinea-Bissau por ratificar o Acordo Ortográfico, despois de analizar algunhas cuestións concretas, e apuntou a 2008 como o ano no que se podería concluír todo o proceso, o que non chegou a verificarse.

O 14 de novembro de 2009, o Acordo Ortográfico foi aprobado nunha sesión extraordinaria do Conselho de Ministros, presidido polo novo presidente do país, Malam Bacai Sanhá. O primeiro ministro guineano Carlos Gomes Júnior dixo que o documento sería «submetido ao Parlamento para efeitos de ratificação». Isto ocorreu poucos días despois, o 23 de novembro, cando os deputados da Asemblea Nacional Popular de Guinea-Bissau ratificaron por unanimidade o Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa. O deputado do PAIGC (Partido Africano da Independência da Guiné e Cabo Verde), Augusto Olivais, considerou que a aprobación do acordo é «bo para o mundo lusófono».

Macau

En 1990 Macau era un territorio baixo administración portuguesa, polo que non participou directamente na redacción do Acordo Ortográfico. A pesar da súa integración na China, desde o 20 de decembro de 1999, Macau mantén o portugués como lingua cooficial, a par do chinés.

A pesar de non ser membro da CPLP, o tema do Acordo Ortográfico foi seguido de preto na Rexión Administrativa Especial de Macau. Os principais xornais locais de fala portuguesa, como Tai Chung Pou, Hoje Macau e Jornal Tribuna de Macau dedicáronlle grande atención. O Consulado Xeral de Portugal en Macau organizou un «Grande Debate sobre o (Des)Acordo Ortográfico», en maio de 2008.

Alan Baxter, lingüista e director do Departamento de Portugués da Universidade de Macau, é claro: «Sou totalmente a favor do acordo […]. Beneficia quem está a aprender a língua». Pola contra, o xurista Ruy Rey contrapuxo «Falamos todos português e entendemo-nos. É desnecessário um acordo internacional», aliñando moitas das súas posturas coas de Vasco Graça Moura, en Portugal.

Maria Helena Rodrigues, presidenta do Instituto Português do Oriente, lamenta a non-implicación de Macau no tema e dise contra «este» Acordo Ortográfico. Porén, declara que o seguirá se for aprobado oficialmente.

En abril de 2011, Li Changsen, presidente da Comissão para o Ensino e Investigação da Língua Portuguesa do Instituto Politécnico de Macau, afirmou que, a pesar de que o proceso de transición é lento, Macau «tem de seguir esta nova norma e implementá-la até 31 de decembro de 2012».

Mozambique

Timor-Leste non participou nos traballos do Acordo Ortográfico de 1990 porque, naquel momento, o territorio estaba ocupado por Indonesia, que recuperou a súa independencia só en 2002. En xullo de 2004 estivo presente no V Cumio da CPLP, celebrado en Santo Tomé, onde se asinou o Segundo Protocolo Modificativo que, ademais de decidir que a ratificación por tres países sería suficiente para a entrada en vigor do Acordo Ortográfico, tamén admitiu Timor-Leste no Acordo.

Armando Guebuza, entón presidente de Mozambique

En novembro de 2007, o viceministro de Educación e Cultura de Mozambique, o historiador Luís Covane, informou de que o país ratificaría o Acordo Ortográfico «para não ficar atrás» en relación con outros Estados da CPLP, sen indicar, porén, data algunha. polo acto que vincularía Mozambique á nova grafía da lingua portuguesa.

Porén, ao mesmo tempo, nunha entrevista coa revista brasileira Isto É, o escritor mozambicano Mia Couto afirmou:

Não faço guerra contra o acordo ortográfico, mas acho que algumas grafias não atrapalham a leitura […]. Quando os meus livros começaram a ser publicados no Brasil, esta opção foi posta, se eu queria transpor para a grafia brasileira aquilo que era a minha escrita, e eu não aceitei.

E en febreiro de 2008 acrecentou: «[…] o acordo ortográfico tem tanta exceção, omissão e casos especiais que não traz qualquer mudança efetiva».

En abril de 2008, o entón presidente da República Armando Guebuza afirmou: «Moçambique está a analisar o acordo ortográfico e, como é óbvio, um dia vai assiná-lo». En novembro o Goberno mozambicano reafirmou o seu desexo de ratificalo. o convenio, tan pronto como concluíse a avaliación técnica que, entre tanto, decidiu realizar.

En xullo de 2011, ao comezo dunha serie de seminarios de promoción e consulta pública sobre o Acordo Ortográfico, o coordinador da Comisión Nacional do Instituto Internacional da Lingua Portuguesa, Lourenço do Rosário, estableceu xullo de 2012 como a data límite probábel para Mozambique aclarar a súa posición respecto da adopción do Acordo Ortográfico, momento no que o país asumiría a presidencia da CPLP. Porén, en setembro de 2011, Lourenço do Rosário afirmou que "ainda há muito caminho pela frente e provavelmente não irá ser tão já que os moçambicanos irão implementar o novo acordo". Finalmente, o 7 de xuño de 2012, o Conselho de Ministros de Mocambique ratificou o Acordo Ortográfico. Un cargo de goberno que tivo en conta a presidencia da CPLP que asumiu o país en xullo do mesmo ano.

En decembro de 2010, o Instituto Internacional da Lingua Portuguesa decidiu que o Vocabulario Ortográfico Común (VOC) debería integrar "não apenas o vocabulário que é comum a todas as variedades nacionais da língua portuguesa, como ainda os vocabulários específicos de cada uma dessas variedades – os vocabulários nacionais". Por iso, Mozambique decidiu proceder á creación do Vocabulario Ortográfico Nacional de Mozambique (VON-MZ), tarefa encomendada a un equipo de investigación coordinado por Inês Machungo, Maria João Diniz e Marta Sitoe, da Universidade Eduardo Mondlane. VON-MZ xa debería formar parte da primeira plataforma do Vocabulario Ortográfico Común da Lingua Portuguesa que se presentará en outubro de 2013 en Lisboa, durante a II Conferência da Língua Portuguesa no Sistema Mundial.

Portugal

Ratificación e adopción estatal

Aínda que Portugal foi o primeiro país en ratificar o Acordo Ortográfico, xa en 1991 o Goberno da República Portuguesa atrasou varios anos a ratificación do Segundo Protocolo de Modificación de 2004, a pesar das supostas presións de Brasil. O 6 de marzo de 2008, coincidindo coa visita do presidente da República, Aníbal Cavaco Silva, ao Río de Xaneiro para as conmemoracións do 200 aniversario da transferencia da Corte para o Brasil, o Conselho de Ministros aprobou, en Lisboa, unha proposta de resolución sobre o Segundo Protocolo de Modificación que di:

O Estado português adoptará as medidas adequadas a garantir o necessário processo de transição, no prazo de 6 anos, nomeadamente ao nível da validade da ortografia constante dos actos, normas, orientações ou documentos provenientes de entidades públicas, bem como de bens culturais, incluindo manuais escolares, com valor oficial ou legalmente sujeitos a reconhecimento, validação ou certificação.

A proposta de resolución do Goberno foi discutida polo Parlamento o 16 de maio, aprobando para a súa ratificación o Segundo Protocolo de Modificación de 2004, con catro votos en contra e algunhas abstencións. O documento sería promulgado polo presidente da República o 21 de xullo de 2008.

O entón conselleiro de Cultura, José Pinto Ribeiro, chegou a declarar que quere que o Acordo Ortográfico se aplique"a nível oficial e em todos os meios de comunicação social, o mais tardar em 1 de Janeiro de 2010". Non obstante, o Ministério de Educação asegurou que o Acordo só entraría en vigor nos centros escolares despois do curso 2010-2011, ante a necesidade de elaborar novos manuais. Pola súa banda, a Associação de Professores de Português, a través do seu presidente Paulo Feytor Pinto, pediu que se estableza "dua forma clara, concreta e definitiva" a data de entrada en vigor do Acordo Ortográfico en Portugal, propoñendo que as novas normas que se introducirá nos centros educativos en setembro de 2010, xunto co novo programa das materias. En canto á preparación do profesorado, engadiu:"contrariamente ao muito que se diz por aí, as alterações que vão ser introduzidas são muito poucas e julgo que basta uma meia hora para os professores aprenderem as novas regras".

O 27 de novembro de 2009, a nova ministra de Cultura, Gabriela Canavilhas, reiterou que o Acordo Ortográfico entraría en vigor en Portugal en xaneiro de 2010. "Há uma planificação prevista que vai ser cumprida, tal como ela foi aprovada", declarou, lembrando que "já vai começar a haver ajustes e adaptações", poñendo como exemplo a axencia Lusa e o Diário da República. que xa comezaban a adoptar as novas regras ortográficas. O mesmo aconteceu con algúns deputados e ministros que tamén comezaron a aplicar o novo Acordo Ortográfico nas súas intervencións públicas.

Con data do 17 de setembro de 2010 publicouse no Diário da República o anuncio no 255/2010 do Ministerio de Asuntos Exteriores no que se facía público que "o depósito do respectivo instrumento de ratificação foi efectuado em 13 de Maio 2009, tendo o referido Acordo [Ortográfico] entrado em vigor para Portugal nesta data.". O Ministerio de Educación acabou establecendo o curso escolar 2011-2012 como data definitiva para a entrada en vigor do Acordo Ortográfico nos centros, aceptando de inmediato como correcto o uso da nova grafía nas probas comparativas e nas probas nacionais.

O Consello de Ministros do 9 de decembro de 2010 aprobou unha Resolución pola que se determinaba a aplicación do Acordo Ortográfico da Lingua Portuguesa no sistema educativo no curso 2011-2012 e a partir do 1 de xaneiro de 2012 ao Goberno e a todos. os servizos, organismos e entidades dependentes do Goberno, así como a publicación do Diário da República. Este diploma tamén adoptou o Vocabulario Ortográfico do Portugués, elaborado de acordo co Acordo Ortográfico, e o conversor Lince como ferramenta de conversión do texto á nova grafía, ambos desenvolvidos polo Instituto de Linguística Teórica e Computacional, con público financiamento do Fondo da Lingua Portuguesa.

Enquisas e sondaxes

Nunha consulta sobre a aplicación do Acordo realizada en 2005 polo Instituto Camões, na que se cuestionaron 27 órganos universitarios e editoriais, 25 foron negativas e só dúas positivas. (Unha destas opinións foi de Malaca Casteleiro, lingüista pagada por adiantar o Acordo en Portugal e polo tanto unha opinión bastante contestada polos seus compañeiros da Academia). A crítica centrouse principalmente na artificialidade da aproximación da escritura portuguesa á de Brasil e na cuestión das optatividades, chegando a algunhas institucións, como a Asociación Portuguesa de Lingüística e o Departamento de Lingüística da Facultade de Letras da Universidade de Lisboa, para propoñer a suspensión inmediata do Acordo.

Unha enquisa realizada polo diario Correio da Manhã en marzo de 2009 revelou que o 57,3 por cento dos portugueses estaba en contra da aplicación do Acordo Ortográfico, sendo o 66,3 por cento dos enquisados que non tiña intención de cambiar a súa forma de escribir.

En xeral, as enquisas realizadas en Portugal apuntan a unha opinión negativa sobre o Acordo, como son os casos:

• En TSF, en 2017: onde o 91% di que é mellor romper o Acordo e o 3% di que é mellor mantelo;

• En TVI, unha das canles independentes de Portugal, unha enquisa aberta mostra que o 85% dos participantes non se acostumaron ás novas regras. Só o 16% cre que os nenos non podían afacerse ás antigas regras.

Peticións, iniciativas cidadás e audiencias parlamentarias

Asemblea da República, en Lisboa.

O 7 de abril de 2008, a Comisión Parlamentaria de Ética, Sociedade e Cultura da Asemblea da República celebrou unha audiencia pública das distintas partes interesadas no proceso. Por unha banda, os elevados custos que suporía a adopción do Acordo, o desfiguramento da escritura e da pronuncia no lado portugués (non se considera esta última, só a pronuncia brasileira), o uso xeopolítico e económico por parte do Brasil, a falta de consideración para os demais países da CPLP, as diferenzas léxicas e sintácticas xa existentes nos distintos países, invocando mesmo a inconstitucionalidade do tratado. Por outra banda, destacouse a importancia do Acordo para a unidade da lingua portuguesa, a súa visibilidade e afirmación no mundo, a rapidez coa que a nova grafía entrará (supostamente) nos hábitos do portugués e, no tocante á suposta inconstitucionalidade, lembrouse que xuristas como Vital Moreira xa se pronunciaran a favor da constitucionalidade do Acordo Ortográfico.

Marcelo Rebelo de Sousa, presidente de Portugal, xurista e catedrático de Dereito, nunca se mostrou a favor do Acordo Ortográfico, aproveitando unha visita a Mozambique para lembrar que, se este non aplica o Convenio, é unha boa oportunidade. para que Portugal o suspenda. "Nós estamos à espera que Moçambique decida sim ou não ao Acordo Ortográfico. Se decidir que não, mais Angola, é uma oportunidade para repensar essa matéria." "Mas o cidadão Marcelo Rebelo de Sousa escrevia tal como escrevem os moçambicanos, que não é de acordo com o Acordo Ortográfico" engadiu, aludindo ao facto de que, se alguén traballa para o Estado, está obrigado a adherirse ao Acordo, mesmo que o rexeite.

Paralelamente, en internet comezaron a circular diversas peticións, tanto a favor como en contra do Acordo Ortográfico, a máis mediática delas foi o "Manifesto em Defesa da Língua Portuguesa Contra o Acordo Ortográfico " —que, ademais do Acordo, tamén condenaba a suposta degradación dos programas portugueses nos niveis básico e secundario, defendendo a reposición do ensino da literatura —, foi subscrito orixinalmente por destacados persoeiros do panorama político, cultural e científico portugués, tendo recibido amplo apoio de figuras de distintos estratos da sociedade portuguesa.

En maio e xuño de 2008, os asinantes do Manifesto entregaron as sinaturas recollidas ao presidente da Asemblea da República e ao Presidente da República, acompañadas de ditames de carácter fundamentalmente lingüístico contrarios ao Acordo. O 8 de abril de 2009, a petición foi considerada pola Comissão de Ética, Sociedade e Cultura do Parlamento que, no seu informe final, a considerou digna "de elogio parlamentar positivo, porquanto ao abrigo do Direito de Petição (...), veio contribuir para o debate e para a chamada de atenção de uma matéria de relevante interesse público" e que "a reacção da comunidade científica e educativa é preocupante e evidencia a falta de diálogo e a ausência de uma metodologia por parte do Ministério da Educação e do Ministério da Cultura com vista à aplicação do Acordo Ortográfico, apesar da vontade do Governo em acelerar o processo".

Vasco Graça Moura, reaccionando publicamente á postura da Comisión, afirmou que "passado pouco mais de um ano da criação da petição, 109 mil pessoas assinaram o manifesto. Algum Governo responsável poderá ignorar um fenómeno mobilizador com esta expressão?". A petición foi finalmente apreciada polo pleno da Asemblea da República do 20 de maio de 2009, ao ficar arquivada con 113.206 sinaturas válidas. Nesa sesión, o grupo parlamentario do Partido Socialista reiterou a postura do Goberno sobre a rápida aplicación do Acordo e comunicoulle ao Parlamento que a tarefa de elaborar un Vocabulário (VOLP) fora entregada ao ILTC de Lisboa.

O 1 de marzo de 2010 púxose en marcha a través das redes sociais Facebook e Twitter unha Iniciativa Lexislativa Cidadá co obxectivo de suspender e revogar tamén o tratado en Portugal. O fiscal afirmou que "reunirá as 35 mil assinaturas necessárias" para que o texto, que sería redactado por xuristas, entrase na Asemblea da República, invocando que "este acordo só vale para um lado, que é o Brasil" e que "não tem absolutamente nenhuma vantagem para Portugal". Cuestiona a situación de profesionais da lingua como os tradutores que, segundo el, "muitos vão ficar sem trabalho porque o custo de vida é mais alto na Europa que no Brasil e um tradutor em Portugal tem que cobrar mais", que non fai sentido dicir "que os brasileiros são a maioria — ou será que a língua é decidida por votação?". Esta iniciativa contou co apoio do avogado e político Garcia Pereira e da actriz Lídia Franco.

En xaneiro de 2013, a proposta do Partido Comunista Portugués, creouse na Asemblea o Grupo de Trabalho para o Seguimento da Aplicação do Acordo Ortográfico, dentro da Comissão de Educação, Ciência e Cultura, integrando elementos de todos os grupos parlamentarios. O grupo de traballo trazou dous grandes obxectivos: dotar á Asemblea de instrumentos de análise, de cara a seguir defendendo e potenciando a lingua portuguesa no mundo lusófono; escoitar a diversos sectores da sociedade portuguesa para captar as distintas sensibilidades en relación aos procedementos de aplicación do Acordo Ortográfico. No relatorio final, o Grupo fixo balance da aplicación do Acordo en Portugal, recollendo as distintas achegas escritas e orais recollidas. Non obstante, abstívose de adoptar calquera posición ao respecto, reservando para cada grupo parlamentar a eventual toma das iniciativas concretas que consideren convenientes.

En xuño de 2015, lanzouse unha petición pública para avalar o AO 1990. A iniciativa Pela Língua Portuguesa, diga NÃO ao Acordo Ortográfico de 1990contou con 52 representantes, entre distintos persoeiros políticos, ademais de figuras artísticas e científicas, como António Arnaut, Bagão Félix, Constança Cunha e Sá, José Pacheco Pereira, Manuel Alegre, Manuela Ferreira Leite, Miguel Sousa Tavares ou Pedro Abrunhosa. Na actualidade, a petición popular contra o Acordo conta con máis de 21.500 firmas e máis de 100 representantes.[1]

Dicionarios e guías

Baixo a coordinación de João Malaca Casteleiro, en 2008 Texto Editores puxo en marcha os primeiros traballos lexicográficos elaborados segundo o Acordo Ortográfico en Portugal: unha guía e dous dicionarios.

Porto Editora, a pesar de ter "manifestado uma posição crítica, considerando que este [Acordo] representa uma má estratégia para a língua portuguesa", dous meses despois, tamén lanzou "um dicionário duplo, com as palavras escritas com a grafia actual e segundo o novo Acordo Ortográfico", así como unha guía. A mediados de 2009, no marco dunha renovación total da súa colección de dicionarios, Porto Editora decidiu reeditar todos eles segundo as normas do Acordo Ortográfico, incluídas as bilingües. A editorial tamén puxo en marcha unha plataforma en liña que permite converter textos e ficheiros escritos coa ortografía antiga, adaptándoos ás normas do novo Convenio. O conversor de acordos ortográficos permítelle adaptar contido escrito en portugués europeo e portugués brasileiro.

Coa adopción do Acordo Ortográfico na docencia a partir do curso 2011-2012, todos os dicionarios editados comezaron a obedecer as novas regras, incluíndo a maioría das veces a grafía antiga e nova de cada palabra. O mesmo aconteceu coas principais ferramentas informáticas.

Vocabulario ortográfico

A pesar de que o consenso político en torno ao tratado é expresivo, o presidente do Instituto Internacional da Lingua Portuguesa, Godofredo de Oliveira Neto, chamou a atención sobre a falta de unión entre os especialistas ao redor da materia, afirmando que o Acordo estaba en risco de se "desacordar" dadas as diverxencias de interpretación entre os lingüistas portugueses e brasileiros.

Fracasou o intento de crear un Vocabulario Ortográfico da Língua Portuguesa conxuntamente entre a Academia das Ciências de Lisboa e a Academia Brasileira de Letras, tal e como prevé o artigo 2 do propio Acordo Ortográfico e, tal e como se indicou, en 2005, será a súa vontade. João Malaca Casteleiro, daquela presidente do Instituto de Lexicoloxía e Lexicografía da ACL, en abril de 2009, o entón ministro de Cultura portugués, José Pinto Ribeiro, formulaba a posibilidade da edición portuguesa do VOLP. pasando a ser feita por outra entidade, debido á suposta incapacidade da Academia das Ciencias de Lisboa para facelo. Porén, en xuño do mesmo ano, a ACL anunciou que xa estaba a preparar unha nova edición do Vocabulário da Língua Portuguesa que se publicaría a finais de 2009.

Anticipándose á ACL, en outubro do mesmo ano, Porto Editora puxo en marcha un Vocabulário coa orientación científica de Malaca Casteleiro. En xaneiro de 2010 publicouse no Portal da Lingua Portuguesa o Vocabulario Ortográfico do Portugués, con cerca de 150.000 entradas con información flexiva e derivativa, formación do plural e conxugación de verbos. Este traballo, desenvolvido polo ILTC e financiado polo Fondo da Lingua Portuguesa, acabou sendo adoptado como obra oficial de referencia en Portugal pola Resolución do Consello de Ministros do 9 de decembro de 2010.

Posición de prensa

A prensa portuguesa non tivo unha posición fixa sobre o Acordo Ortográfico. A través dun editorial, o xornal Público fixo saber que non adoptaría as normas do Acordo Ortográfico. José António Lima, subdirector do semanario Sol, xornal vendido en Portugal, Angola e Cabo Verde, declarou que "a intenção é começar a aplicar o acordo o mais rapidamente possível", á espera só da dispoñibilidade dun corrector adaptado ás novas normas. Menos reservas tivo o semanario Expresso que, despois de ter manifestado publicamente o seu apoio ao Acordo Ortográfico, comezou a utilizalo o 26 de xuño de 2010; os xornais rexionais O Despertar, Falcão do Minho, Barlavento e Jornal do Algarve tamén utilizan as novas regras. O diario deportivo nacional Record e o xornal xeralista Correio da Manhã xa comezaron a utilizar as novas normas ortográficas nas súas edicións, aínda que estas últimas de xeito paulatino. Diário de Notícias adoptou o Acordo Ortográfico a partir do 1 de xaneiro de 2012.

A axencia de noticias Lusa comezou a publicar todos os seus despachos co Acordo Ortográfico a partir do 30 de xaneiro de 2010. Os xornais e revistas do grupo Impresa (Expresso, Visão, etc.) comezaron a utilizar o Acordo Ortográfico a finais de xuño de 2010. A principios de 2013 a gran maioría da prensa portuguesa xa aplicaba o Acordo Ortográfico, con excepcións puntuais como os xornais Público, Sol e a revista Sábado.

O servizo público portugués de radio e televisión, RTP, adoptou o 1 de xaneiro de 2011 o novo Acordo Ortográfico, en «todos os documentos elaborados e produzidos na empresa para efeitos internos e externos», tendo asinado un acordo com o Instituto de Linguística Teórica e Computacional para asegurar accións de formación a todos os traballadores. As outras cadeas de televisión, como SIC e TVI, así como a maioría das que só están dispoñíbeis por cable, tamén implementaron a reforma.

En 2013, a Sociedade Portuguesa de Autores (SPA) adiantou que seguirá empregando a antiga norma ortográfica nos seus documentos e na comunicación escrita co exterior, ao considerar que «este asunto non foi debidamente resolto e está lonxe de ser aclarado., especialmente despois de que Brasil aprazase até 2016 unha decisión final sobre o Acordo Ortográfico e Angola asumise publicamente unha posición contraria á entrada en vigor do Acordo». A SPA critica a «forma como este assunto de indiscutível importância cultural e política foi tratado pelo Estado Português» e considera que «não faz sentido dar como consensualizada a nova norma ortográfica quando o maior país do espaço lusófono (Brasil) e também Angola tomaram posições em diferente sentido”.

Santo Tomé e Príncipe

São Tomé e Príncipe participou nos traballos de elaboración do Acordo Ortográfico de 1990 — cunha delegación constituída polo professor João Hermínio Pontífice e polo escritor Albertino dos Santos Bragança e firmado pola ministra da Educação e Cultura, Lígia Silva Graça do Espírito Santo Costa —, ben como nas reunións da CPLP onde os dous protocolos modificativos foran aprobados. En xullo de 2004 foi o anfitrión da V Cimeira da CPLP, realizada en São Tomé, onde foi asinado o "Segundo Protocolo Modificativo" que admitiu Timor-Leste e deliberou que seria suficiente a ratificación do Acordo Ortográfico por tres países para que entrase en vigor.

O 17 de novembro de 2006, Santo Tomé e Príncipe ratificou dun golpe o Acordo e os dous protocolos, converténdose no terceiro país (despois de Brasil e Cabo Verde) en concluír todos os trámites para a entrada en vigor do Acordo Ortográfico. Porén, esta acción foi etiquetada como unha "decisión política" por algúns intelectuais de Santo Tomé. A académica e escritora Inocência Mata, aínda que congratulouse do Acordo ao considerar que é "un bo instrumento para facilitar a adquisición da escritura, especialmente nos países onde o índice de analfabetismo é bastante elevado", criticou a falta de debate sobre o tema no país. "Non se atoparon nin se atoparon xente da zona, escritores, intelectuais", lamentou.

Aínda que, na práctica, as novas normas puideron entrar en vigor nos tres países que xa ratificaran o Acordo e os protocolos de modificación, considerouse inviable avanzar sen que Portugal concluíse tamén todo o proceso. Así, Santo Tomé e Príncipe agardaba a finalización dos trámites legais nos demais países lusófonos e a concertación de actuacións para poñer en práctica o Acordo Ortográfico.

En maio de 2015, tras finalizar o período de transición para Portugal, a directora executiva do Instituto Internacional da Lingua Portuguesa (IILP), Marisa Mendonça, anunciou que o goberno de Santo Tomé e Príncipe adoptaría o Acordo a finais de ano. En xaneiro de 2016, Marisa Mendonça dixo que a aplicación do Acordo en Santo Tomé e Príncipe fora "absolutamente pacífica".

Timor Oriental

Timor-Leste non participou nos traballos do Acordo Ortográfico de 1990 porque, naquel momento, o territorio estaba ocupado por Indonesia, que recuperou a súa independencia só en 2002. En xullo de 2004 estivo presente no V Cumio da CPLP, celebrado en Santo Tomé, onde se asinou o "Segundo Protocolo Modificativo" que, ademais de decidir que a ratificación por tres países sería suficiente para a entrada en vigor do Acordo Ortográfico, tamén admitiu a Timor-Leste no Acordo.

Zacarias da Costa, Ministro de Asuntos Exteriores de Timor-Leste.

O 7 de abril de 2008, na audiencia pública promovida pola Comissão Parlamentar de Ética, Sociedade e Cultura da Asemblea en Lisboa, o lingüista timorense Luís Costa declarouse a favor da aprobación do Acordo, chamando a atención sobre o particular situación do seu país neste tema: "Se não houver unidade ortográfica a confusão será grande, pois temos professores portugueses e brasileiros no país". En maio de 2008, o ministro de Asuntos Exteriores Zacarias da Costa, reiterando o interese do seu país por participar máis activamente na CPLP, afirmou que a adopción do Acordo Ortográfico durante o presente ano era "provável", que non chegou a acontecer.

O 30 de marzo de 2009, o Parlamento Nacional de Timor-Leste aprobou o Acordo Ortográfico para a Lingua Portuguesa, así como os dous protocolos de modificación, segundo informou o Ministro de Educación timorense, João Câncio Freitas. Timor-Leste converteuse así no quinto estado membro da CPLP en ratificar o documento.

En maio de 2015, a aplicación do Acordo Ortográfico en Timor-Leste aínda estaba na súa infancia. Porén, a súa adopción foi paulatina, e xa se está aplicando nas novas publicacións oficiais do goberno timorense.

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

• Amaral, Andrey do (2009), Novo (e Divertido) Acordo Ortográfico, ISBN 978-85-7393-825-8, Río de Xaneiro: Ciência Moderna
• Azeredo, José Carlos de (2008), Escrevendo pela nova ortografia, ISBN 978-85-7402-938-2 , São Paulo: Instituto Antônio Houaiss e Publifolha, 136 pp.
• Casteleiro, João Malaca, ed. (2009), Vocabulário Ortográfico da Língua Portuguesa, ISBN 978-972-0-31943-2 , Porto: Porto Editora, 688 pp.
• Casteleiro, João Malaca; Correia, Pedro Dinis (2007), Atual: O Novo Acordo Ortográfico — O que vai mudar na grafia do português, ISBN 978-972-47-3764-5 , Lisboa: Texto Editores, 32 pp.
• Castro, Ivo; Duarte, Inês; LEIRIA, Isabel (1987), A Demanda da Ortografia Portuguesa: Comentário do Acordo Ortográfico de 1986 e subsídios para a compreensão da Questão que se lhe seguiu, Lisboa: Sá da Costa, 281 pp.
• Dicionário Editora da Língua Portuguesa 2009, ISBN 978-972-0-01423-8 Acordo Ortográfico ed., Porto: Porto Editora, 2008, 1728 pp.
• Emiliano, António (2008), Foi Você que Pediu um Acordo Ortográfico?, ISBN 978-972-665-524-4 , Lisboa: Guimarães Editores, 30 pp.
• Emiliano, António (2008), O Fim da Ortografia, ISBN 978-972-665-527-5 , Opúsculos, Lisboa: Guimarães Editores, 28 pp.
• Estrela, Edite (1993), A Questão Ortográfica – Reformas e acordos da língua portuguesa, ISBN 978-972-46-0611-8 , Lisboa: Editorial Notícias, 220 pp.
• Gomes, Francisco Álvaro (2008), O Acordo Ortográfico – Exercícios práticos com propostas de soluções, ISBN 978-972-8895-20-4 , Porto: Edições Flumen e Porto Editora, 255 pp.
• Guia Prático do Acordo Ortográfico, ISBN 978-972-0-31942-5 , Porto: Porto Editora, 2008, 32 pp.
• Gonçalves, Maria Filomena (2003), As Ideias Ortográficas em Portugal de Madureira Feijó a Gonçalves Viana (1734-1911), ISBN 972-31-1004-0 , Lisboa: Fundação Calouste Gulbenkian, Fundação para a Ciência e a Tecnologia, 1050 pp.
• Janssen, Maarten; et al., eds. (2008), Ortografia em mudança. Vocabulário. As palavras que mudam com o Acordo Ortográfico, ISBN 978-972-21-1992-4 , Instituto de Linguística Teórica e Computacional e Editorial Caminho, 159 pp.
• Michaelis Dicionário Escolar Língua Portuguesa com Nova Ortografia, ISBN 978-85-06-05450-5 , São Paulo: Editora Melhoramentos, 2008, 992 pp.
• Moura, Vasco Graça (2008), Acordo Ortográfico: A Perspectiva do Desastre, ISBN 978-989-622-137-9 , Lisboa: Alêtheia, 232 pp.
• Novo Dicionário da Língua Portuguesa — Conforme Acordo Ortográfico, ISBN 978-972-47-3474-3 , Lisboa: Texto Editores, 2007, 1653 pp.
• Pessoa, Fernando (1997), «O problema ortográfico», A língua portuguesa, ISBN 972-37-0434-X , Lisboa: Assírio & Alvim
• Sandroni, Cícero (2009), Vocabulário Ortográfico da Língua Portuguesa, ISBN 978-85-260-1363-6 5.ª ed., Rio de Xaneiro: Academia Brasileira de Letras e Global Editora, 976 pp.
• Silva, Maurício (2008), Novo Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa – o que muda, o que não muda, ISBN 978-85-7244-407-1 , São Paulo: Editora Contexto, 96 pp.
• Tufano, Douglas (2008), Guia Prático da Nova Ortografia (PDF), ISBN 978-85-06-05464-2 , São Paulo: Editora Melhoramentos, 32 pp.
• Valada, Francisco Miguel (2009), Demanda, Deriva, Desastre – Os três dês do Acordo Ortográfico, ISBN 978-989-8044-18-1 , Alcochete: Textiverso, 120 pp.
• Vieira, Jair Lot (2008), Novo Acordo Ortográfico da Língua Portuguesa, ISBN 978-85-7283-631-9 , São Paulo: Edipro, 128 pp.

Outros artigos

• Binormativismo
• Comunidade dos Países de Língua Portuguesa
• Lei Paz-Andrade
• Lingua portuguesa
• Lingua galego-portuguesa
• Lusofonía
• PALOP
• Reintegracionismo

Ligazóns externas

Vocabularios

• 5.ª, ed. (2009), Vocabulário Ortográfico da Língua Portuguesa, ABL
• Vocabulário Ortográfico do Português, Instituto de Linguística Teórica e Computacional.
• Vocabulário Ortográfico, Priberam
• Vocabulário Ortográfico 1.ª ed., Porto Editora, 2009. Arquivado

Conversores ortográficos

• Lince, do Instituto de Linguística Teórica e Computacional

Documentos

• http://www.priberam.pt/docs/AcOrtog90.pdf
• Decreto 43/1991 de 23 de Agosto Arquivado 29-07-2013 en Wayback Machine.que ratificou o Acordo Ortográfico em Portugal e Rectificação n.º 19/91
• Decreto legislativo n.º 54 de 1995que aprovou o Acordo Ortográfico no Brasil
• Decreto legislativo no. 54, de 18.04.1995 - Aprovação pelo Congresso Nacional do Brasil, da adesão ao acordo ortográfico Arquivado 03 de marzo de 2016 en Wayback Machine.
• Resolução da Assembleia da República n.º 35/2008 Arquivado 07-12-2022 en Wayback Machine.que aprovou o Segundo Protocolo Modificativo en Portugal
• Diário da República, 1.ª série — N.º 145 — 29 de xullo de 2008, onde é ratificado o Acordo Ortográfico nla Resolução da Assembleia da República n.º 35/2008

Explicacións

• Perguntas e respostas sobre o Acordo Ortográfico Arquivado 25 de xaneiro de 2009 en Wayback Machine. xornal Público
• Explicacións sobre o Acordo Ortográfico Arquivado 28 de outubro de 2012 en Wayback Machine.
• Tudo sobre o novo Acordo Ortográfico Arquivado 09 de novembro de 2020 en Wayback Machine.
• Guia Prático da Nova Ortografia- Michaelis, Editora Melhoramentos
• Critérios do FLiP relativamente ao Acordo Ortográfico de 1990
• Temas & Reflexões: O Acordo Ortográfico

Multimedia

• Opinión de Manuel Alegre, político e deputado portugués
• Infografía con preguntas e respostas a tres autores lusófonos Arquivado 25 de maio de 2009 en Wayback Machine.
• O que pensan os portugueses do Acordo Ortográfico, en TVI24, xunto con vídeo. Arquivado 03 de marzo de 2016 en Wayback Machine.

Opinións escritas

• António Emiliano, lingüista portugués: As contas e números do Acordo Ortográfico
• Carlos Reis, profesor portugués: Acordo ortográfico: para além de Portugal
• Fernando Henrique Cardoso, sociólogo, profesor e político brasileiro: Acordo ortográfico: A língua pertence ao povo
• Francisco Seixas da Costa, diplomático portugués: http://www.ciberduvidas.com/textos/controversias/11065^{[Ligazón morta]} O Acordo Ortográfico tem uma dimensão estratégica]
• Gilberto Gil, músico e político brasileiro: O Acordo Ortográfico é benéfico para todos os usuários da lingua portuguesa
• João Malaca Casteleiro, lingüista portugués: Acordo ortográfico: Opositores têm posição "tacanha"
• João Roque Dias, tradutor portugués: Não ao Acordo Ortográfico
• Vasco Graça Moura, escritor e ex eurodeputado portugués: Não!