Tisquesusa

Tisquesusa
Zipa de Bacatá
Tisquesusa, zipa de Bacatá, representación do século XIX.
Reinado	1514–1537
Coroación	1514
Nacemento	Descoñecida Confederación muisca
Falecemento	1537 Facatativá, Novo Reino de Granada
Predecesor	Nemequene
Sucesor	Zaquesazipa

Tisquesusa, tamén escrito Thisquesuza, Thysquesuca ou Thisquesusha foi o cuarto zipa de Bacatá, que hoxe é a actual capital de Colombia, Bogotá. Tisquesusa foi o gobernante da parte sur dos territorios muiscas no intre da chegada dos españois ás terras altas colombianas. A súa contraparte na área norte, o zaque da confederación muisca, foi Quemuenchatocha.

Mapa do territorio muisca co reino zipa en verde.

Xuventude

Tisquesusa, sobriño e herdeiro de Nemequene, fora cacique de Chía na súa xuventude (como cumpría segundo a tradición, pois a liñaxe dos zipas de Bacatá proviñan de Chía, por liña matrilineal), e logo asumira a dirección dos exércitos do Zipazgo.

En 1490, despois de que na Batalla de Chocontá morresen o zipa Saguamanchica e o zaque Michuá, e malia que o exército do zipa gañara a batalla, o xove Nemequene, acabado de coroar cono novo zipa de Bacatá, quixo continuar a confrontación contra o novo zaque, Quemuenchatocha, e facelo tributario do Zipazgo. Porén, as condicións non eran favorables para a continuación dunha guerra tan atafegante para ámbolos dous exércitos. Por outra banda, os panches e os sutagaos rebeláranse de novo, e atacaban as fronteiras do Zipazgo. Sobre este punto, os uzaques, "cabaleiros máis nobres do reino", aconsellaron a Nemequene que disciplinara ós güechas máis mozos enviándoos a loitar contra os inimigos externos, para logo subxugar tamén ós caciques rebeldes no interior do Zipazgo. Para isto, Nemequene nomeou ó seu sobriño e herdeiro, o psihipqua (príncipe) Tisquesusa, como xeneral do exército de Bacatá.

Tisquesusa, ó mando de 40 000 güechas, marchou por entre a senda de Tibacuy e Pasca para atacar ós sutagaos mentres se fortificaban e gornecían as fronteiras dos panches. O cacique de Fusagasugá, ó decatarse de que Tisquesusa se achegaba, intentou fuxir, deixando o seu exército desorganizado. Porén, Tisquesusa capturouno e executouno. Posteriormente, Tisquesusa deixou en Tibacuy unha gornición de güechas e partiu para Bacatá cargado cun inmenso botín.

Reinado

Vinte e catro anos despois, en 1514, Nemequene morreu nunha batalla contra o zaque Quemuenchatocha, e Tisquesusa tivo que retirarse da confrontación para cumprir coa cerimonia de El Dorado na Lagoa Sagrada de Guatavita, pero deixou ó mando do exército ó seu irmán, Zaquesazipa, quen logrou someter ó cacique de Ubaque, que quería unirse co zaque. Ó rematar a cerimonia de El Dorado, Tisquesusa buliu para xuntarse de novo co seu irmán para comezar un ataque definitivo contra o zaque Quemuenchatocha, mais o cacique sagrado Iraca de Suamox (Sogamoso), sucesor do lendario Bochica, interpúxose entre ambos bandos e obrigounos a pactar unha tregua. A tregua estaba a piques de rematar cando chegaron a territorio muisca os españois baixo o mando de Gonzalo Jiménez de Quesada. Un sacerdote de Ubaque, chamado Popón, profetizara a Tisquesusa que morrería "afogado no seu propio sangue" por mor duns estranxeiros chegados de terras arredadas. Esta profecía fixo que a primeira reacción do zipa Tisquesusa, ó decatarse da chegada de homes brancos, fose evitar o seu contacto, á vez que ordenou que un comando de espías o mantivesen ó tanto de todo o referente cos estranxeiros. Tisquesusa abandonou a corte de Bacatá e dirixiuse a Nemocón, onde se sentía máis seguro. Porén, os españois xa lle seguían a pista. As novas dos espías do zipa sobre os misteriosos "tronos" que disparaban os estranxeiros preocuparon aínda máis a Tisquesusa, quen decidiu trasladarse de novo, esta vez cara á fortaleza militar de Cajicá. Porén, regresou a Bacatá e ordenou o desaloxo total da poboación, de xeito que cando os españois chegaron, non atoparon a ninguén, e desprazáronse ó norte onde se someteron ó zaque. Mentres tanto, Tisquesusa refuxiouse nas selvas de Facatativá, pero cando os españois volveron a Bacatá, seguíronlle a pista e rodearon o bosque onde se agochaba. Acamparon en Facatativá e unha noite, mentres Tisquesusa intentaba fuxir, un soldado español, sen saber de quen se trataba, atravesoulle unha espada no peito e rouboulle a rica manta de algodón pintado que portaba o zipa.

Predecesor: Nemequene

Zipa de Bacatá 1514–1537

Sucesor: Zaquesazipa

Véxase tamén

Outros artigos

• Gobernantes muiscas
• Historia de Bogotá
• Conquista española das nacións chibchas

Bibliografía

• José Antonio de Plaza (1809-1854). Compendio da historia da Nova Granada dende antes do seu descubrimento até o 17 de novembro de 1831. Bogotá: Imp. del Neogranadino, 1850.