Agostiño de Hipona

Doutor da Igrexa
Agostiño de Hipona

Nome orixinal	(la) Aurelius Augustinus
Biografía
Nacemento	13 de novembro de 354 Tagaste (Imperio Romano)
Morte	28 de agosto de 430 (75 anos) Hipona (Imperio Romano de Occidente)
Lugar de sepultura	San Pietro in Ciel d'Oro (pt)
Bispo diocesano
396 – Diocese: Q3708139
Datos persoais
Relixión	Igrexa católica e Maniqueísmo
Actividade
Campo de traballo	Filosofía e teoloxía
Ocupación	filósofo, poeta, escritor, sacerdote católico, bispo titular, historiador, teórico da música, predicador, teólogo, autobiógrafo, bispo católico
Período de tempo	Baixo Imperio Romano
Alumnos	Heraclius of Hippo (en)
Influencias	Ambrosio de Milán
Consagración	Megalius of Calama (en)
Enaltecemento
santo
Día de festividade relixiosa	28 de agosto 15 de xuño
Símbolo iconográfico	Scale model of church (en) , libro e bishop clothing (en)
Obra
Obras destacables Confessiones De Civitate Dei On the Trinity (en)
Familia
Cónxuxe	sen valor
Fillos	Adeodato
Pais	Patricius   e Santa Mónica
Irmáns	Perpétua de Hipona Navigius of Hippo
Cronoloxía
396	consagración
391	ordenación sacerdotal no rito latino
Descrito pola fonte	Enciclopedia Católica, (sec:St. Augustine of Hippo) Encyclopedia of Political Theory (2010 ed.) (en) , (sec:Augustine (354-430 CE), p.89-92) Encyclopedia of Global Justice (2011 ed.) (en) , (sec:Augustine, p.50-52)

Agostiño de Hipona ou Aurelio Agostiño de Hipona (en latín, Aurelius Augustinus Hipponensis), coñecido universalmente como Santo Agostiño, nado en Tagaste (Numidia) o 13 de novembro de 354 e finado en Hipona o 28 de agosto de 430, foi un dos máis importantes teólogos, filósofos e doutores da igrexa católica romana. Na súa obra incorpora a filosofía clásica e á doutrina cristiá que exerceu grande influencia no pensamento cristián. Despois da súa conversión, foi bispo de Hipona, ao norte de África e dirixiu unha serie de loitas contra as herexías dos maniqueos, os donatistas e o pelaxianismo.

Segundo o seu contemporáneo, Xerome, Agostiño "estableceu de novo a antiga Fe". Na súa mocidade foi atraído pola ecléctica (agora extinta) Fe maniquea, e máis tarde pola filosofía helenística (relixión do Neoplatonismo). Despois da súa conversión ao cristianismo e do bautismo no 386, Agostiño desenvolveu o seu propio enfoque da filosofía e da teoloxía, acomodando unha variedade de métodos e perspectivas. Considerando que a graza de Cristo era indispensable para a liberdade humana, axudou a formular a doutrina do pecado orixinal e fixo contribucións significativas ao desenvolvemento da teoría da guerra xusta. Cando o Imperio Romano de Occidente comezou a desintegrarse, Agostiño imaxinou a Igrexa como unha Cidade de Deus espiritual, distinta da Cidade Terreal material. Os seus pensamentos influíron profundamente na cosmovisión medieval. O segmento da Igrexa que se adheriu ao concepto da Trindade segundo a definición do Concilio de Nicea e do Concilio de Constantinopla foi intimamente identificado coa obra de Agostiño De Trinitate.

Agostiño é recoñecido como un santo na Igrexa católica, na Igrexa ortodoxa oriental e na comuñón anglicana. Tamén é un preeminente Doutor da igrexa católica e o patrón dos Agostiños. A súa festividade celébrase o 28 de agosto, día da súa morte. Agostiño é o patrón de cervexeiros, impresores, teólogos e de varias cidades e dioceses. Moitos Protestantes, especialmente Calvinistas e Luteranos, considérano un dos pais teolóxicos da Reforma protestante debido ás súas ensinanzas sobre a salvación e graza divina. Os reformadores protestantes en xeral, e Martiño Lutero en particular, tiveron a Agostiño nunha preeminencia entre os primeiros Pais da Igrexa. Lutero foi, de 1505 a 1521, membro da Orde de Santo Agostiño.

No Levante as súas ensinanzas son máis discutidas, e foron atacadas notablemente por John Romanides, pero outros teólogos e figuras da Igrexa ortodoxa oriental mostraron unha importante aprobación dos seus escritos, principalmente Georges Florovski. A doutrina máis controvertida asociada a el, o filioque, foi rexeitada pola Igrexa Ortodoxa. Outras ensinanzas discutidas inclúen os seus puntos de vista sobre o pecado orixinal, a doutrina da graza e a predestinación. Non obstante, aínda que se considera que está equivocado nalgúns puntos, aínda se considera un santo e influíu nalgúns Pais da Igrexa orientais, sobre todo Gregorio Palamas. Na Igrexa Ortodoxa celébrase a súa festa o 15 de xuño. O historiador Diarmaid MacCulloch escribiu: "O impacto de Agostiño no pensamento cristián occidental dificilmente pode ser exagerado; só o seu amado exemplo, Paulo de Tarso, foi máis influente, e os occidentais en xeral viron Paul a través dos ollos de Agostiño."

Esta considerado como «Doutor da Graza», foi o máximo pensador do cristianismo do primeiro milenio e, segundo Antonio Livi, un dos máis grandes xenios da humanidade. Autor prolífico, dedicou gran parte da súa vida para escribir sobre filosofía e teoloxía, sendo Confessiones e A cidade de Deus as súas obras máis destacadas.

Traxectoria

Nacemento, infancia e adolescencia

Santo Agostiño naceu o 13 de novembro do 354 en Tagaste, unha antiga cidade do norte de África sobre a que se asenta a actual localidade alxerina de Souk Ahras, situada entón en Numidia, unha das provincias do Imperio romano. O seu pai, Patricio, era un maxistrado pagán que se converteu ao cristianismo no seu leito de morte. A súa nai, santa Mónica foi posta pola igrexa como exemplo de muller cristiá, preocupada sempre polo benestar da súa familia. Mónica ensinoulle ao seu fillo os principios básicos da relixión cristiá e ao ver como Agostiño se afastaba do camiño do cristianismo entregouse á oración. Isto fixo que Agostiño se chamase a si mesmo "fillo das bágoas da súa nai". Tivo un irmán chamado Navigius e unha irmá cuxo nome se perdeu, pero que se lembra convencionalmente como Perpetua.

Os eruditos xeralmente están de acordo en que Agostiño e a súa familia eran bérberes, un grupo étnico indíxena do norte de África. pero estaban fortemente romanizados, falando só latín na casa por motivo de orgullo e dignidade. Nos seus escritos, Agostiño deixa algunha información sobre a conciencia da súa herdanza africana. Por exemplo, refírese a Apuleio como "o máis notorio de nós os africanos", a Ponticianus como "un home de campo, na medida en que é africano", e a Fausto de Milevo como "un cabaleiro africano".

O nome da familia de Agostiño, Aurelio, suxire que os antepasados do seu pai eran libertos da gens Aurelia (familia Aurelia) que recibiu a plena cidadanía romana polo edicto de Caracalla no ano 212. A familia de Agostiño era romana, desde o punto de vista legal, polo menos no século cando naceu. Suponse que a súa nai, Mónica, era de orixe berber, en base ao seu nome, pero como a súa familia era honestiores, unha clase alta de cidadáns coñecidos como homes honrados, a primeira lingua de Agostiño era probablemente o latín.

Agostiño tiña moita imaxinación e unha intelixencia extraordinaria. Á idade de 11 anos foi enviado á escola en Madaurus (agora Madaura), unha pequena cidade númida a uns 31 quilómetros ao sur de Tagaste. Alí familiarizouse coa literatura latina, así como coas crenzas e prácticas pagás. A súa primeira percepción da natureza do pecado ocorreu cando el e varios amigos roubaron froita que non querían dun xardín da veciñanza. Conta esta historia na súa autobiografía, As confesións . Lembra que roubou a froita, non porque tivese fame, senón porque "non estaba permitido". A súa propia natureza, di, era defectuosa. "Foi malo, e encantoume. Encantoume o meu propio erro, non aquilo polo que o cometín, senón o propio erro". Deste incidente concluíu que a persoa humana está naturalmente inclinada ao pecado e necesita a graza de Cristo.

Destacou nos estudos das letras. Mostrou moito interese pola literatura, especialmente pola grega clásica e a elocuencia. Aos 17 anos, a través da xenerosidade do seu concidadán Romanianus, Agostiño foi a Cartago para continuar a súa educación en retórica, aínda que estaba por riba dos medios económicos da súa familia. Sentiu unha forte atracción polo teatro durante os seus anos de estudante en Cartago. Nestes anos tamén destacou nos concursos poéticos e certames públicos. A pesar das boas advertencias da súa nai, de mozo Agostiño viviu durante un tempo un estilo de vida hedonista, relacionándose con mozos que presumían das súas fazañas sexuais. A necesidade de conseguir a súa aceptación obrigou a rapaces inexpertos como Agostiño a buscar ou inventar historias sobre as súas experiencias sexuais. A pesar de que se deixaba levar cegamente polas paixóns humanas e polo seu espírito sensual e mullereiro, non abandonou os estudos, centrados especialmente na filosofía.

Cando era estudante en Cartago leu o diálogo de Cicerón Hortensio (agora perdido), que describiu que lle deixou unha impresión duradeira, acendendo no seu corazón o amor pola sabedoría e unha gran sede da verdade. Así comezou o seu interese pola filosofía. Aínda que se criou como cristián, na súa busca incansable de resposta ó problema da verdade, Agostiño pasa dunha escola filosófica a outra sen que encontre unha verdadeira resposta ás súas inquedanzas. Finalmente chega ao maniqueísmo, para desgusto da súa nai, crendo que neste sistema encontraría o modelo segundo o cal podería orientar a súa vida. Varios anos seguiu esta doutrina, e soamente a abandona despois de falar co bispo Fausto. Ante esta decepción, convenceuse da imposibilidade de chegar á plena verdade, e por isto fíxose escéptico.

É nesta época, aproximadamente á idade de 17 anos, cando Agostiño comezou unha relación cunha moza en Cartago. Aínda que a súa nai quería que casase cunha persoa da súa clase, a muller seguiu sendo a súa amante. A súa nai advertiulle que evitase a fornicación (sexo fora do matrimonio), pero Agostiño persistiu na relación durante máis de quince anos, e a muller deu a luz ao seu fillo Adeodato (372-388), que significa "Don de Deus", quen foi visto como extremadamente intelixente polos seus contemporáneos. No 385, Agostiño terminou a súa relación coa súa amante para prepararse para casar cunha herdeira adolescente. Con todo, cando puido casar con ela, decidira converterse en sacerdote católico e non o levou a cabo o matrimonio.

Agostiño foi desde o principio un estudante brillante, cunha gran curiosidade intelectual, pero nunca chegou a dominar o grego – dinos que o seu primeiro mestre de grego foi un home brutal que golpeaba constantemente aos seus alumnos, e el rebelouse e negouse a estudar. Cando se deu conta de que necesitaba saber grego, xa era demasiado tarde; e aínda que adquiriu nocións da lingua, nunca foi elocuente con ela. Con todo, converteuse nun mestre do latín.

Traslado a Cartago, Roma e Milán

O retrato máis antigo coñecido de San Agostiño nun fresco do século VI, Letrán, Roma

Agostiño ensinou gramática en Thagaste durante os anos 373 e 374. Ao ano seguinte trasladouse a Cartago para dirixir unha escola de retórica e permaneceu alí durante os seguintes nove anos. Preocupado polos estudantes rebeldes en Cartago, no 383 mudouse para establecer unha escola en Roma, onde cría que practicaban os mellores e máis brillantes retóricos. Con todo, Agostiño sentiuse decepcionado pola recepción apática que recibiu. Era costume que os estudantes pagasen os seus honorarios ao profesor o último día do período, e moitos estudantes asistiron fielmente todo o período e logo non pagaron.

Amigos maniqueos presentáronlle a Símaco, prefecto da cidade de Roma, a quen a corte imperial de Milán pedira que lle proporcionase un profesor de retórica. A Agostiño ofrecéronlle o traballo e dirixiuse ao norte para ocupar o seu posto en Milán a finais do 384. Aos trinta anos, gañara o posto académico máis visible no mundo latino nun momento en que tales postos daban fácil acceso a carreiras políticas.

Aínda que Agostiño pasou dez anos como maniqueo, nunca foi un iniciado ou "electo", senón un "auditor", o nivel máis baixo da xerarquía desta relixión. Mentres estaba en Cartago, unha reunión decepcionante co bispo maniqueo, Fausto de Milevo, un expoñente clave da teoloxía maniquea, iniciou o escepticismo de Agostiño sobre o maniqueismo. En Roma, afastouse do maniqueismo, abrazando o escepticismo do movemento da Nova Academia. Debido á súa educación, Agostiño tiña unha gran destreza retórica e coñeceu moito as filosofías detrás de moitas fes. En Milán, a relixiosidade da súa nai, os propios estudos de Agostiño sobre o neoplatonismo e o seu amigo Simpliciano impulsarono todos cara ao cristianismo. Isto foi no 382 pouco despois de que o emperador romano Teodosio I emitise un decreto de morte para todos os monxes maniqueos, pouco antes, o 27 de febreiro do 380 polo Edicto de Tesalónica, decretou que o cristianismo era a única relixión lexítima para o imperio romano. Inicialmente, Agostiño non estivo fortemente influenciado polo cristianismo e as súas ideoloxías, pero despois de entrar en contacto con Ambrosio de Milán, Agostiño reevaluouse a si mesmo e cambiou para sempre. Foi en Milán onde se produciu a última etapa da súa conversión.

Agostiño e Mónica.

Agostiño chegou a Milán e visitou a Ambrosio, do que oíra falar da súa reputación como orador, entón empezou a asistir ás celebracións litúrxicas do bispo Ambrosio]. Do mesmo xeito que Agostiño, Ambrosio era un mestre da retórica, pero maior e con máis experiencia. Pronto, a súa relación creceu, como escribiu Agostiño: "E comecei a amalo, por suposto, non ao principio como un mestre da verdade, porque estaba completamente desesperado de atopar iso na súa igrexa, senón como un home amable"." Agostiño estivo moi influenciado por Ambrosio, mesmo máis que pola súa propia nai e outros aos que admiraba. Nas súas Confesións, Agostiño afirma: "Ese home de Deus recibiume como o faría un pai, e acolleu a miña vinda como o debe facer un bo bispo". Ambrosio adoptou a Agostiño como fillo espiritual despois da morte do pai de Agostiño. Entón decidiu romper definitivamente co maniqueísmo. Esta noticia alegrou moito a súa nai, que o seguira ata Milán, e encargouse de buscarlle un matrimonio acorde co seu estado social e dirixilo cara ó bautismo. Aínda que Agostiño accedeu, tivo que despedir á súa compañeira sentimental e lamentouse por ter abandonado a súa amante. Escribiu: "A miña dona foi arrancada do meu costado como un impedimento para o meu matrimonio, o meu corazón, que se unía a ela, estaba atormentado, ferido e sangrando." Agostiño confesou que non fora un amante do matrimonio senón un escravo da luxuria, polo que conseguiu outra concubina xa que tivo que agardar dous anos ata que a súa prometida fose maior de idade. Con todo, a súa ferida emocional non foi curada. Foi durante este período cando pronunciou a súa famosa oración pouco sincera: "Concédeme castidade e continencia, pero aínda non".

Hai evidencia de que Agostiño puido considerar esta relación anterior equivalente ao matrimonio. Nas súas Confesións, admitiu que a experiencia finalmente produciulle unha diminución da sensibilidade á dor. Agostiño finalmente rompeu o seu compromiso coa súa prometida de once anos, pero nunca renovou a súa relación con ningunha das súas amantes. Alipio de Tagaste afastou a Agostiño do matrimonio, dicindo que non poderían vivir unha vida xuntos no amor á sabedoría se casaba. Agostiño lembrou anos máis tarde a vida en Cassiciacum, unha vila nos arredores de Milán onde se reunía cos seus seguidores, e describiuna como Christianae vitae otium: o lecer da vida cristiá.

Conversión ao cristianismo e sacerdocio

A Conversión de santo Agostiño por Fra Angelico

A finais de agosto do 386, á idade de 31 anos, despois de oír falar a Ponticiano e os seus amigos da primeira lectura da vida de santo Antón Abade, Agostiño converteuse ao cristianismo e consagrase ó estudo formal e metódico das ideas do cristianismo. Segundo dixo máis tarde Agostiño, a súa conversión foi motivada ao escoitar a voz dun neno dicir "toma e le" (latín: tolle, lege). Recorrendo ás Sortes Sanctorum (ao chou), abriu un libro de escritos de San Paulo.(codex apostoli, 8.12.29) e lio Romanos 13: 13–14: Non o alboroto e borracheira, nin a acomodación e desenfreno, nin a contenda e envexa, senón que vístete do Señor Xesucristo, e non fagas provisións para que a carne cumpra os seus desexos.

Máis tarde escribiu un relato da súa conversión nas súas Confessiones, que desde entón converteuse nun clásico da teoloxía cristiá e un texto clave na historia da autobiografía. Esta obra é unha efusión de agradecemento e penitencia. Aínda que está escrito como un relato da súa vida, as Confesións tamén falan sobre a natureza do tempo, a causalidade, o libre albedrío e outros temas filosóficos importantes. Desa obra extráese o seguinte:

Tarde ameite, oh Beleza tan antiga e tan nova, tardamente ameitee. Pois mira, ti estabas dentro e eu estaba fóra, e alí busqueite. Desagradable, corrín descuidadamente entre as cousas fermosas que fixeches. Ti estabas comigo, pero eu non estaba contigo. Estas cousas mantivéronme lonxe de ti; aínda que non existisen a menos que estivesen en ti. Ti chamaches e clamaches en voz alta, e abriches a miña xordeira á forza. Resplandecías e resplandecías, e escorrentaches a miña cegueira. Ti respiraches cheiros fragantes e eu respirei; e agora suspiro por ti. Probei, e agora teño fame e sede. Tocáchesme, e queimeime coa túa paz.

Renuncia á súa cátedra e retírase xunto coa súa nai e cuns compañeiros cerca de Milán para dedicarse ó estudo e á meditación. Durante a Vixilia Pascual, do 24 ao 25 de abril do 387, Ambrosio bautizou a Agostiño e o seu fillo Adeodato, en Milán. Un ano despois, no 388, Agostiño completou a súa apoloxía Sobre a santidade da Igrexa Católica.

Xa bautizados, Adeodato e Agostiño, volven a África. A nai de Agostiño, Mónica, morreu en Ostia, Italia, mentres se preparaban para embarcar cara a África. Á súa chegada, comezaron unha vida de lecer aristocrático na propiedade da familia de Agostiño. Pouco despois morreu tamén Adeodato. Agostiño vendeu entón o seu patrimonio e deu o diñeiro aos pobres. Só conservou a casa familiar, que converteu nunha fundación monástica para el e un grupo de amigos. Ademais, aínda que era coñecido polas súas principais contribucións sobre a retórica cristiá, outra importante contribución foi o seu estilo de predicación.

Tras converterse ao cristianismo, Agostiño apartouse da súa profesión de profesor de retórica para dedicar máis tempo á predicación. No 391 Agostiño foi ordenado sacerdote en Hippo Regius (agora Annaba), en Alxeria. Estaba especialmente interesado en descubrir como a súa formación retórica previa nas escolas italianas axudaría á Igrexa cristiá a lograr o seu obxectivo de descubrir e ensinar as diferentes escrituras da Biblia. Converteuse nun famoso predicador (crese que máis dos 350 sermóns conservados son auténticos), e destacou por combater a relixión maniquea, á que se adherira anteriormente. O longo da súa vida predicou entre 6.000 e 10.000 sermóns; porén, só hai uns 500 sermóns accesibles hoxe en día. Cando Agostiño predicaba os seus sermóns, estes eran gravados por taquígrafos. Algúns dos seus sermóns durarían máis dunha hora e predicaba varias veces ao longo dunha semana determinada. Cando falaba co seu público, estaba de pé nunha plataforma elevada; con todo, adoitaba camiñar cara ao público durante os seus sermóns. Cando predicaba, utilizaba unha variedade de recursos retóricos que incluían analoxías, imaxes de palabras, similitudes, metáforas, repetición e antítese ao tentar explicar máis sobre a Biblia. Ademais, utilizaba preguntas e rimas cando falaba das diferenzas entre a vida das persoas na Terra e o ceo, como se ve nun dos seus sermóns que foi predicado no ano 412 d.C. Agostiño cría que o obxectivo final dos predicadores era garantir a salvación do seu público.

Santo Agostiño, como bispo.

No 395, foi nomeado bispo coadxutor de Hipona e pouco despois chegou a ser bispo pleno., de aí o nome de "Agostiño de Hipona"; e entregou os seus bens á igrexa de Tagaste. Permaneceu nese posto ata a súa morte no 430. Os bispos eran as únicas persoas ás que se lles permitía predicar cando estaban vivos e programou o seu tempo para predicar despois de ser ordenado a pesar da súa apertada axenda composta pola preparación de sermóns e a predicación noutras igrexas ademais da súa.

Cando servía como bispo de Hipona, o seu obxectivo era ministrar a persoas da súa congregación e elixiría as pasaxes que a igrexa planeaba ler cada semana. Como bispo, cría que era o seu traballo interpretar a obra da Biblia. Escribiu a súa autobiografía Confessiones en 397–398. A súa obra A Cidade de Deus foi escrita para consolar aos seus compañeiros cristiáns pouco despois de que os visigodos fixeran o saquea Roma en 410. Agostiño traballou incansablemente para convencer ao pobo de Hipona para que se convertera ao cristianismo. Aínda que abandonara o seu mosteiro, continuou levando unha vida monástica na residencia episcopal. Gran parte da vida posterior de Agostiño foi rexistrada polo seu amigo Possidio, bispo de Calama (actual Guelma, Alxeria), na súa Sancti Augustini Vita. Durante esta última parte da vida de Agostiño, axudou a liderar unha gran comunidade de cristiáns contra diferentes factores políticos e relixiosos que tiveron unha grande influencia nos seus escritos. Possidio admiraba a Agostiño como un home de poderoso intelecto e un conmovedor orador que aproveitaba todas as oportunidades para defender o cristianismo contra os seus detractores. Possidio tamén describiu os trazos persoais de Agostiño en detalle, debuxando o retrato dun home que comía con moderación, traballaba sen descanso, desprezaba os dixomedíxome, evitaba as tentacións da carne e exerceu a prudencia na administración financeira da súa sede.

Morte e santidade

Tumba de santo Agostiño na basílica de San Pietro in Ciel d'Oro, en Pavia.

Pouco antes da morte de Agostiño, os vándalos, unha tribo de xermánicos que se convertera ao arianismo, invadiron a África romana. Os vándalos sitiaron a Hipona na primavera do 430, cando Agostiño entrou na súa última enfermidade. Segundo Possidio, un dos poucos milagres atribuídos a Agostiño, a curación dun enfermo, produciuse durante o cerco. Segundo Possidio, Agostiño pasou os seus últimos días en oración e arrepentimento, solicitando que os Salmos de David penitenciais fosen colgados nas súas paredes para poder lelos. Dirixiu a biblioteca da igrexa de Hipona e todos os libros nela foron coidadosamente conservados. Morreu o 28 de agosto de 430. Pouco despois da súa morte, os vándalos levantaron o cerco de Hipona, pero pouco despois regresaron e queimaron a cidade. Destruíron todo menos a catedral e a biblioteca de Agostiño, que deixaron intactas.

Agostiño foi canonizado por aclamación popular, e máis tarde recoñecido como Doutor da Igrexa en 1298 polo Papa Bonifacio VIII. A súa festividade conmemorase o 28 de agosto, día no que morreu. Está considerado o patrón dos cervexeiros, impresores, teólogos e de varias cidades e dioceses. Invócase contra os ollos doridos.

Agostiño é lembrado no calendario de santos da Igrexa de Inglaterra cun festival menor o 28 de agosto.

Reliquias

Os ósos do brazo de Agostiño, Basílica de Santo Agostiño, Annaba, Alxeria

Segundo a Verdadeira Martiroloxía de Beda, o corpo de Agostiño foi posteriormente traslado ou translación a Cagliari, Sardeña, polos bispos católicos expulsados do norte de África por Hunerico. Ao redor do 720, os seus restos foron transportados de novo por Pedro, bispo de Pavia e tío do rei lombardo Liutprando, á basílica de San Pietro in Ciel d'Oro en Pavia, para salvalos das frecuentes incursións costeiras dos sarracenos. En xaneiro de 1327, o Papa Xoán XXII emitiu a bula papal Veneranda Santorum Patrum, na que nomeaba aos agostiños gardiáns da tumba de Agostiño (chamada Arca), que era restaurada en 1362 e elaboradamente tallada con baixorrelevos de escenas da vida de Agostiño.

En outubro de 1695 úns obreiros da igrexa de San Pietro in Ciel d'Oro de Pavia descubriron unha caixa de mármore que contén ósos humanos (incluíndo parte dunha caveira). Unha disputa xurdiu entre os eremitas agostiños (Orde de Santo Agostiño) e os cóengos regulares (Cóengos Regulares de Santo Agostiño) sobre se estes eran os ósos de Agostiño. Os eremitas non o crían; os cóengos afirmaban que o eran. Finalmente o Papa Bieito XIII (1724–1730) dirixiuse ao bispo de Pavia, Monseñor Pertusati, para que tomase unha determinación. O bispo declarou que, na súa opinión, os ósos eran os de santo Agostiño.

Os agostiños foron expulsados de Pavia en 1700, refuxiándose en Milán coa Arca e as reliquias de Agostiño desmontadas, que foron trasladadas á catedral de alí. A igrexa de San Pietro foi abandonada e caeu en mal estado, pero finalmente foi reconstruída na década de 1870, baixo o impulso de Agostino Gaetano Riboldi, e reconsagrada en 1896 cando as reliquias de Agostiño e o santuario foron reinstalados unha vez máis.

En 1842, unha parte do brazo dereito de Agostiño (o cúbito) recuperouse en Pavia e devolveuse a Annaba. Agora descansa na Basílica de Santo Agostiño dentro dun tubo de vidro inserido no brazo dunha estatua de mármore de tamaño natural do santo.

A lenda do encontro cun neno xunto ao mar

Unha tradición medieval, que recolle a lenda, inicialmente narrada sobre un teólogo, que máis tarde foi identificado como santo Agostiño, conta a seguinte anécdota: certo día, santo Agostiño paseaba pola beira do mar, xunto á praia, dando voltas na súa cabeza a moitas das doutrinas sobre a realidade de Deus, unha delas a doutrina da Trindade. De súpeto, ao alzar a vista ve a un fermoso neno, que está a xogar na area. Obsérvao máis de preto e ve que o neno corre cara ao mar, enche o cubo de auga do mar, e volve onde estaba antes e baleira a auga nun foxo. O neno fai isto unha e outra vez, ata que Agostiño, sumido nunha gran curiosidade, achégase ao neno e pregúntalle: «Que fas?» E o neno respóndelle: «Estou a sacar toda a auga do mar e vouna a poñer neste foxo». E santo Agostiño respomdelle: «Pero, iso é imposible!». Ao que o neno respondeulle: «Máis difícil é que chegues a entender o misterio da Santísima Trindade».

A lenda inspírase polo menos na actitude de Agostiño como estudoso do misterio de Deus.

Pensamento

As súas teses esenciais foron:

• Razón e fe compenétranse no coñecemento de Deus (Crede ut intelligas; intellige ut credas: cre para entender; entende para crer).
• O home é un ser dotado de interioridade: Agostiño de Hipona anticipa a Descartes ao afirmar que a mente se pode enganar en relación ás cousas que están fóra dela. Pero mentres dubida é consciente de si mesma en canto que dubida. A certeza da existencia é algo que presupón o dubidar e o enganarse: Podo enganarme, pero se me engano existo (Se enim fallor, sum). Deste xeito, a ruta para acadar o alicerce da certeza é a interioridade (in interiore homine habitat veritas). Só no interior atópanse as verdades seguras e, por un proceso de iluminación, se chega ás verdades eternas e ao mesmo Deus que está no máis íntimo da intimidade.
• A teoloxía inmanente da historia é a instauración, no posíbel, do reino de Deus na terra: Na historia coexisten a Cidade do Home e a Cidade de Deus, ningunha república ou imperio pode reclamar para si ser a Cidade de Deus, esta vaise realizando no amor a Deus e na práctica da virtude, en especial, a caridade e a xustiza.

Razón e fe

Fe e razón para Agostiño de Hipona non son facultades estrañas ou enfrontadas, senón en íntima relación. Ao fin, ambas as dúas buscan o mesmo: comprender a verdade cristiá, isto é, o contido da revelación: a existencia de Deus, a creación do mundo, a encarnación de Xesús Cristo etc. Neste sentido, se a fe, que xa viu a verdade, orienta a razón e ilumina na súa busca, a razón esclarece á súa vez o significado das verdades reveladas. Esta unión de fe e razón, estraña a mentalidade filosófica moderna, xustifícase en base a diversas consideracións^{[Cómpre referencia]}: en primeiro lugar, a verdade é única, de modo que, salvo erro, ambos camiños rematan converxendo; en segundo lugar, é necesario defender a razoabilidade do cristianismo, isto é a compatibilidade da tradición filosófica e as afirmacións da nova fe, fronte os ataques do paganismo; por último, a mencionada unidade delimítase, para Agostiño, nunha tendencia da propia filosofía neoplatónica, a saber, que o principio de todo entretemento é o coñecemento da realidade divina.

Agostiño, predisposto pola fe materna, aproxímase ao texto bíblico, pero é a súa mente a que non consegue penetrar no seu interior. Dito noutras palabras, para Agostiño, a fe non é suficiente para acceder ás profundidades da revelación das Escrituras. Aos dezanove anos, pasouse ao racionalismo e rexeitou a fe en nome da razón. Con todo, aos poucos foi cambiando de parecer ata chegar á conclusión de que razón e fe non están necesariamente en oposición, senón que a súa relación é de complementariedade. A fe constitúe unha condición inicial e necesaria para penetrar no misterio do cristianismo, pero non unha condición final e suficiente. É necesaria a razón. Segundo el, a fe é un modo de pensar asentindo, e se non existise o pensamento, non existiría a fe. Por iso a intelixencia é a recompensa da fe. A fe e a razón son dous campos que necesitan ser equilibrados e complementados.

Para realizar con éxito a operación de conciliación entre as dúas é indispensable concretar as súas características, o seu ámbito de aplicación e a xerarquización (a fe gaña fronte a razón, xa que está apoiada por Deus) que se establece entre elas. Como en moitas outras ocasións, é no texto bíblico onde Agostiño atopa o punto de partida para fundamentar a súa posición.

Comentando un fragmento do evanxeo de Juan (17,3), Agostiño dixo:

O Señor, coas súas palabras e accións, exhortou aqueles que chamou á salvación para ter fe en primeiro lugar. Pero a continuación, falando do don que debía dar aos crentes, non dixo: «Isto é a vida eterna: que crean», senón: «Isto é a vida eterna: que che coñezan a ti, único Deus, e a aquel que ti mandaches, Xesucristo».

Agostiño de Hipona

Esta postura sitúase entre o fideísmo e o racionalismo. Aos racionalistas respondeulles: Crede ut intelligas («cre para comprender») e aos fideístas: Intellige ut credas («comprende para crer»). Santo Agostiño quixo comprender o contido da fe, demostrar a credibilidade da fe e profundar nos seus ensinos.

Interioridade

Detalle de santo Agostiño nunha vidreira por Louis Comfort Tiffany no Lightner Museum.

Agostiño de Hipona anticipase a Descartes ao soster que a mente, mentres que dúbida, é consciente de si mesma: se me engano existo (Si enim fallor, sum). Como a percepción do mundo exterior pode conducir ao erro, o camiño cara á certeza é a interioridade (in interiore homine habitat veritas) que por un proceso de iluminación atópase coas verdades eternas e co mesmo Deus que, segundo el, está no máis íntimo de cada un.

As ideas eternas están en Deus e son os arquetipos segundo os cales crea o cosmos. Deus, que é unha comunidade de amor, sae de si mesmo e crea por amor mediante rationes seminales, ou xermes que explican o proceso evolutivo que se basea nunha constante actividade creadora, sen a cal nada subsistiría. Todo o que Deus crea é bo, o mal carece de entidade, é ausencia de ben e froito indesexable da liberdade do home.

Filosofía

Leu e aprendeu de memoria moitas obras de filosofía, entre elas as de Cicerón, Varrón, Séneca, Plotino e Porfirión. Sentiu preferencia polos neoplatónicos que exerceron unha grande influencia sobre el.

Os principios sobre os que se basea e se inspira a filosofía de santo Agostiño foron interioridade, participación e inmutabilidade. Co primeiro fai unha invitación ó suxeito para que se volva a si mesmo, pero non para pararse no suxeito, senón para que se dea conta de que nel hai algo máis. A mente humana está en relación coas realidades intelixibles e inmutábeis. Con este principio demostra a existencia de Deus que é o único fundamento proporcionado das verdades inmutábeis, que coñecemos por iluminación, proba a espiritualidade da alma e a súa inmortalidade e ademais dá unha explicación psicolóxica da Trindade. O segundo principio podémolo enunciar así: todo ben ou é ben pola súa mesma natureza e esencia, ou é ben por participación; no primeiro caso é o ben sumo, no segundo caso é un ben limitado. Esta participación pode ser: a participación no ser, na verdade ou no amor. En canto á inmutabilidade, o ser verdadeiro, xenuíno e auténtico é só o ser inmutábel. Non existe ningunha forma nin outra medida, senón que é o ser. Este principio vale para distinguir o ser por esencia do ser por participación.

As Ideas e o Cosmos

As ideas son os arquetipos dos seres en Deus. Deus que é esencialmente amor, por un pulo de amor sae de si mesmo e crea o Cosmos do nada mediante a copia deses arquetipos. Deus constitúe o mundo mediante as ideas eternas de forma, materia e tempo. A partir da implantación na materia dos xermolos orixinarios (rationes seminales) se explica o proceso evolutivo mediante unha constante actividade creadora de Deus.

O tempo e a memoria

Agostiño de Hipona pasa da clásica concepción obxectiva do tempo ligada ao Cosmos cara a unha dimensión do tempo ligada á conciencia subxectiva. O ser do home é unha esencia temporal. O pasado xa non é, o futuro aínda non é, o presente é o intre no que o futuro convértese en pasado. Con todo, o xiro fundamental é á conciencia subxectiva da duración, o transcorrer do tempo como experiencia. Isto é por mor da memoria que conserva as pegadas das efémeras sensacións. Existen pois tres dimensións do tempo:

• O presente das cousas idas é a memoria.
• O presente das cousas actuais é a percepción.
• O presente das cousas futuras é a espera.

A experiencia do presente estendese ao pasado e ao futuro mediante a rememoración. O tempo é unha extensión da alma. O interior do home está disperso entre o pasado e o futuro e arela o imperecedoiro e só acada a serenidade descansando na verdade eterna atendendo ás cousas que están diante del. O home recoñécese como partícipe da eternidade recolléndose mediante o amor no Deus eterno. A memoria, pois, non só abrangue a experiencia pasada derivada dos sentidos corporais senón tamén o que está presente nela á marxe dos sentidos: as verdades eternas e Deus mesmo.

Concepción do tempo

Santo Agostiño expresa de maneira paradoxal a perplexidade que lle xera a noción de tempo: «Que é o tempo? Se ninguén mo pregunta, seino. Se debo explicalo xa non o sei». A partir desta perplexidade, ensaia unha fecunda reflexión ontolóxica sobre a natureza do tempo e a súa relación coa eternidade. O feito que o Deus cristián sexa un Deus creador pero non creado despréndese que a súa natureza temporal é radicalmente distinta da das súas criaturas. De acordo coa resposta que deu a Moisés, Deus defínese a si mesmo como:

E dixo Deus a Moisés: «Eu Son o que Son», e engadiu: «Así dirás aos Israelitas: “Eu son envioume a vostedes”».

Éxodo, 3,14

Dicir isto equivale a definirse a si mesmo prescindindo de calquera calidade, o que equivale a prescindir do cambio. Polo tanto Deus está fóra do tempo mentres que os seres humanos son entidades estruturalmente temporais.

Influído polo neoplatonismo, Agustín separa o mundo de Deus (eterno, perfecto e inmutable), do da creación (dominado pola materia e o paso do tempo, e polo tanto mutable). A súa análise lévalle á asimetría do tempo. Esa asimetría procede do feito de que todo aquilo que xa pasou énos coñecido porque o experimentamos e énos fácil rememoralo de forma presente, algo que non sucede cun futuro que está por acontecer. Para santo Agostiñ, Deus creou o tempo ex nihilo á vez que o mundo e someteu a súa creación ao discorrer dese tempo, por iso é polo que todo nel ten un principio e un fin. El, en cambio, está fóra de todo parámetro temporal.

"Mido o tempo, seino; pero nin mido o futuro, que aínda non é; nin mido o presente, que non se estende por ningún espazo; nin mido o pretérito, que xa non existe. Que é, pois, o que mido?”.

(Confessiones, XI, XXVI, 33)

Agostiño rexeita a identificación de tempo e movemento. Aristóteles define o tempo como un recurso aritmético para medir un movemento. Agustín sabe que o tempo é duración, pero non acepta que esta se identifique cun movemento espacial. A duración ten lugar no noso interior e é froito da capacidade para prever, ver e lembrar os feitos do futuro, presente e pasado. Agostiño chega á conclusión de que a sede do tempo e da súa duración é o espírito. É no espírito que se fai efectiva a sensación de duración (longa ou curta), de discorrer do tempo, e é no espírito onde se mide e compara a duración do tempo. O que se chama futuro, presente e pasado non son senón expectación, atención e recordo do espírito, que ten a facultade de prever aquilo que chegará, fixarse nel cando chega e conservalo no recordo unha vez pasou.

“E máis propiamente seica se diría: “Tres son os tempos, presente das cousas pasadas, presente das presentes e presente das futuras”. Porque estas tres presenzas teñen algún ser na miña alma, e soamente as vexo e percibo nelas. O presente das cousas pasadas, é a actual memoria ou recordo delas; o presente das cousas presentes, é a actual consideración dalgunha cousa presente; e o presente das cousas futuras, é a actual expectación delas”.

(Confesiones, XI, XX, 26)

Igrexa

A Igrexa é un dos temas centrais de santo Agostiño. Estudouna como feito histórico. Cando fala dela pódese referir á comunidade dos xustos ou á comunidade dos predestinados.

O núcleo central da eclesioloxía é Cristo, que está sempre presente obrando na Igrexa, o Espírito Santo é a alma do corpo místico e por iso o principio da comuñón. A igrexa é o reino de Cristo.

Agostiño enfrontouse dialecticamente ao que considerou herexías que, segundo el, se afastaban do depósito da fe apostólica.

• O donatismo: que defendía a intolerancia fronte aos que non se mantiveron fieis nas persecucións. Ante el, foi partidario da acollida e o perdón.
• O pelaxianismo: que defendía que o home se salva polos méritos da súas boas obras. Ante el, sostivo que a salvación do home só dependía do amor gratuíto de Deus (graza) manifestado na encarnación, morte e resurrección de Cristo.

Sobre a rixidez das estruturas eclesiásticas, Agostiño de Hipona mantiña que moitos dos que semellan estar fóra da Igrexa, están dentro, entrementres que moitos dos que crían estar dentro, estaban fóra. O decisivo é a fe en Cristo expresada no amor.

Ética

Santo Agostiño de Rubens.

O home arela a felicidade. Para acadala é necesario o sometemento da vontade ao amor e desbotar as paixóns carnais que levan á soberbia, a envexa, a carraxe, a avaricia e a luxuria. Só o amor sanda ou santifica a esencia do home reconstruíndoa como imaxe de Deus, tal como este o creou. Para Agostiño de Hipona a lei moral cífrase na súa célebre frase: ama e fai o que queiras. Para Agostiño o amor é unha perla preciosa que, se non se posúe, de nada serven o resto das cousas, e se se posúe, sobra todo o demais. Porén, aquela santificación é precisa porque acadar o amor é imposible para o home en virtude das súas propias forzas. O pecado orixinal danou a natureza humana e esta necesita o don gratuíto de Deus (graza).

A graza non anula a vontade. Agostiño de Hipona afirma o home como ser libre, capaz de libre albedrío, aínda que sometido a forzas dinámicas que determinan a acción. Unha forza decisiva é a vontade, que permite ao home cumprir deberes autoimpostos e libremente elixidos. Así, o home pode escoller. De tódolos xeitos, de cara á salvación eterna, o decisivo é a graza. Agostiño de Hipona condena o pelaxianismo, que consideraba herético porque defendía erroneamente que o home se salvaba polas boas accións e non polo amor gratuíto de Deus, que rescata ao home do pecado.

Como para outros Pais da Igrexa para Agostiño Hipona a ética social tradúcese na condena da inxustiza das riquezas e o imperativo da solidariedade cos desfavorecidos

As riquezas son inxustas ou porque as adquiriches inxustamente ou porque elas mesmas son inxustiza, por canto ti tes e outro non ten, ti vives na abundancia e outro na miseria

Psalmos 48

Agostiño de Hipona defendeu tamén o ben da paz e procurou promovela:

Acabar coa guerra mediante a palabra e buscar ou manter a paz coa paz e non coa guerra é un título de gloria maior que matar aos homes coa espada

Epístola 229

O mal

Agostiño trata de responder ao misterio de porque Deus, Sumo Ben, que crea un mundo bo, onde todas as criaturas son esencialmente boas, permite a existencia dramática do mal. Tenta dar unha resposta baseada na inexistencia do mal en si mesmo. Afirma que o mal é mera carencia, ausencia de ben. Así mesmo, sostén que a posibilidade do mal é condición para o exercicio da liberdade por parte do home. Este non sería libre nin racional se non puidese ponderar a conveniencia do ben e do mal. Foi a opción humana polo mal o que perturbou o cosmos e a historia, e danou a súa natureza.

Pecado orixinal

Agostiño ensinou que o pecado de Adán e Eva era un acto de insensatez seguido de orgullo e desobediencia a Deus. A primeira parella desobedeceu a Deus, quen lles dicía que non comesen da Árbore do coñecemento do ben e do mal (Xénese 2:17). A árbore era un símbolo da orde da creación. O egocentrismo fixo que Adán e Eva comesen del, polo que non recoñeceron nin respectaron o mundo tal como foi creado por Deus, coa súa xerarquía de seres e valores.

Non caerían no orgullo e a falta de sabedoría, se Satanás non sementase nos seus sentidos "a raíz do mal". A súa natureza estaba ferida polaconcupiscencia ou alibido, que afectaba a intelixencia e a vontade humana, así como os afectos e desexos, incluído o desexo sexual. Agostiño utilizou o concepto estoico das paixóns de Cicerón para interpretar a doutrina de Paulo do pecado orixinal e a redención.

Algúns autores perciben a doutrina de Agostiño como dirixida contra a sexualidade humana e atribúen a súa insistencia na continencia e a devoción a Deus como resultado da necesidade de Agostiño de rexeitar a súa propia natureza altamente sensual como se describe nas Confessiones. Agostiño declarou que "para moitos, a abstinencia é máis fácil que a perfecta moderación".

O seu sistema de graza e predestinación prevaleceu durante moitos séculos, aínda que non sen unha forte oposición, e sufriu, a través dunha elaboración escolástica, cambios substanciais para salvar o libre albedrío; e finalmente reapareceu na concepción da vida espiritual modelada por Lutero e os outros mestres da Reforma.

A cidade de Deus

Artigo principal: De Civitate Dei.

De Civitate Dei (latín, A cidade de Deus) é un dos libros máis importantes do pensador. É principalmente unha obra teolóxica pero tamén de profunda filosofía. A primeira parte do libro busca refutar as acusacións pagás de que a Igrexa e o cristianismo tiveron a culpa da decadencia do Imperio romano e máis particularmente do saqueo de Roma por Alarico no ano 410. Agostiño de Hipona albisca o derrubamento do Imperio romano e fai unha reflexión sobre a Historia Universal. Predí o triunfo dun Estado cristián sostido pola Igrexa e defende a teoría de que a historia ten sentido, é dicir, que existe a Providencia divina para as nacións e para os individuos.

Conforme avanza o libro, convértese nun vasto drama cósmico da creación, caída, revelación, encarnación e eterno destino. Segundo Agustín, as visións de clase e nacionalidade eran triviais comparadas coa clasificación que en verdade importa: se un pertence ao «pobo de Deus».

Desde a creación, na historia coexisten a «cidade terreal» (Civitas terrea), envorcada cara ao egoísmo; e a «cidade de Deus» (Civitas Dei), que se vai realizando no amor a Deus e a práctica das virtudes, en especial, a caridade e a xustiza. Nin Roma nin ningún Estado é unha realidade divina ou eterna, e se non busca a xustiza convértese nunha magna latrocinia (un "gran roubo"). A cidade de Deus, que tampouco se identifica coa Igrexa do mundo presente, é a meta cara a onde se encamiña a humanidade e está destinada aos xustos.

A división agostiniana en dúas cidades (e dúas cidadanías) influirá de forma decisiva sobre a historia do Occidente medieval, marcado polo que se deu en chamar o «agostinismo político». O cristián que se sente chamado a ser habitante da cidade de Deus e que ordena a súa vida de acordo co amor Dei non pode evitar ser á vez cidadán dun pobo concreto. Sexa cal for este pobo, non poderá identificarse nunca de forma plena coa ideal cidade de Deus, motivo polo que o cristián permanecerá estruturalmente escindido entre dúas cidadanías: unha de carácter estritamente político, que é a que o vincula cunha cidade ou un estado concreto; e outra que non pode deixar de ser parcialmente política, pero que en boa parte é tamén espiritual.

“A verdadeira xustiza non existe, excepto nesa república cuxo fundador e gobernante é Cristo”.

A teoría das dúas cidades expón como ha de vivir o cristián: debe ter a vista posta no fin último da plena cidadanía celestial, pero sen esquecer, á vez, dar un sentido ao seu paso por esta vida terrestre, visto que a historia non parece que teña que chegar de inmediato ao seu fin.

Teoloxicamente, A cidade de Deus é un traballo moi importante segundo a súa visión da historia da salvación e por dar corpo ás doutrinas clave do cristianismo como a creación, o pecado orixinal, a graza de Deus, a resurrección, o ceo e o inferno.

Filosoficamente, por mostrar como a filosofía serve de valor para construír unha visión exhaustiva do cristianismo, como por prover un marco xeral dentro da que se fixo a maior parte da filosofía política no Occidente cristián cunha visión utópica, de forma que influíu en escritores cristiáns como Bossuet, Fénelon, De Maistre, Donoso Cortés etcétera.

Para Agostiño de Hipona o Imperio Romano nunca fundou o seu Dereito na xustiza. A Cidade de Deus atópase na historia confundida coa Cidade dos Homes, supón a desacralización das formas políticas humanas e está en peregrinación. Só Deus sabe deslindar entre unha e outra, pero é a Cidade de Deus a que manifesta un sentido e unha meta segundo o plan xeral da Providencia.

Antropoloxía mística

Para Agostiño de Hipona, o home é un misterio e un enigma, un ser que se interroga e busca sempre insatisfeito:

Fixéchesnos Señor para ti e o noso corazón estará inquedo ata que non acougue en ti

Confesións

Segundo el, a resposta está dentro do home, na súa interioridade:

Vólvete a ti mesmo. A verdade habita no máis íntimo do home. E se encontras que a túa natureza é mudable, transcéndete a ti mesmo. Pero ao facelo, lembra que transcendes unha alma que razoa. Así pois, diríxete a onde ascende a luz mesma da razón

De vera religione

Esa pescuda interior tradúcese nun diálogo relixioso no que expresa a súa inquedanza existencial e a súa busca vital:

Porque ti estabas máis dentro de min que o máis íntimo da miña intimidade

Confesións

Esa traxectoria vital, concíbea como unha interrelación mística que parte dunha experiencia de alienación que acaba nunha vivencia de plenitude:

Tarde te amei, tarde te amei, fermosura tan antiga e tan nova, tarde te amei. E velaquí que ti estabas dentro de min, e eu fóra, e fóra buscábate eu, e me arrebolaba sobre esas fermosuras que ti creaches. Ti estabas comigo, mais eu non estaba contigo. Mantíñanme lonxe de ti aquelas cousas que, se non estivesen en ti, non existirían. Chamaches e gritaches e rachaches a miña xordeira; brillaches e resplandeciches, e escorrentaches a miña cegueira; exhalaches a túa fragrancia, respireina e suspiro por ti; gorenteite e teño fame e sede de ti; tocáchesme e abraseime na túa paz

Confesións

Obras

• De inmortalitate animae, 387.
• De doctrina christiana, 397-426.
• Contra Faustum (contra os maniqueos).
• De natura boni contra Manichaeos.
• De baptismo (contra Donatistas).
• De correctione Donatistarum.
• Confessiones, 397-398.
• De trinitate, 400-416.
• De Civitate Dei, 413-426.
• Retractationes, 426-428.

Festa

• 28 de agosto

Véxase tamén

Bibliografía

• A'Becket, John (1907). Herbermann, Charles, ed. "Catholic Adeodatus". Nova York: Enciclopedia Católica. 
• BeDuhn, Jason (2010). Conversion and Apostasy, 373–388 C.E. Augustine's Manichaean Dilemma. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-4210-2. 
• Brett, Michael; Fentress, Elizabeth W.B. (1996). The Berbers. Blackwell. ISBN 978-0-631-16852-2. 
• Bonner, G (1986). St. Augustine of Hippo. Life and Controversies. Norwich: The Canterbury Press. ISBN 978-0-86078-203-2. 
• Bonner, Gerald (1987). "Rufinus of Syria and African Pelagianism". God's Decree and Man's Destiny. Londres: Variorum Reprints. pp. 31–47. ISBN 978-0-86078-203-2. 
• Brown, Peter (2000). Augustine of Hippo: A Biography. Berkeley: University of California Press. ISBN 978-0520227576. 
• Chadwick, Henry (2001). Augustine: A Very Short Introduction. Oxford: University Press. ISBN 978-0-19-160663-2. 
• Chadwick, Henry (2010). Augustine of Hippo: A Life. Oxford: University Press. ISBN 978-0-19-161533-7. 
• Doniger, Wendy, ed. (1999). "Manichaeanism". Merriam-Webster's Encyclopedia of World Religions. Merriam-Webster. ISBN 978-0-87779-044-0. 
• Durant, Will (1992). Caesar and Christ: A History of Roman Civilization and of Christianity from Their Beginnings to A.D. 325. MJF Books. ISBN 978-1-56731-014-6. 
• Franklin-Brown, Mary (2012). Reading the World: Encyclopedic Writing in the Scholastic Age. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-26070-9. 
• González, Justo L. (1987). From Augustine to the Eve of the Reformation. A History of Christian Thought. Abingdon Press. ISBN 978-0-687-17183-5. 
• González, Justo L. (2010). Volume 1: The Early Church to the Dawn of the Reformation. The Story of Christianity. HarperCollins. ISBN 978-0-06-185588-7. 
• Hägglund, Bengt (2007) [1968]. Teologins historia [History of Theology] (en alemán). Traducido por Gene J. Lund (4th revised ed.). St. Louis, Missouri: Concordia Publishing House. ISBN 978-0758613486. 
• Hollingworth, Miles (2013). Saint Augustine of Hippo: An Intellectual Biography. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-986159-0. 
• Jayapalan, N. (2001). Comprehensive History of Political Thought. Atlantic Publishers & Dist. ISBN 978-81-269-0073-2. 
• Jones, Barry (2017). Dictionary of World Biography: Fourth edition. ANU Press. ISBN 978-1-76046-126-3. 
• Kishlansky, Mark A.; Geary, Patrick J.; O'Brien, Patricia (2005). To 1715. Civilization in the West. Pearson Longman. ISBN 978-0-321-23621-0. OL 27691066M. 
• Lancel, Serge (2002). Saint Augustine. SCM Press. ISBN 978-0-334-02866-6. 
• Leith, John H. (1990). From Generation to Generation: The Renewal of the Church According to Its Own Theology and Practice. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0664251222. 
• MacCulloch, Diarmaid M (2010). A History of Christianity: The First Three Thousand Years. Penguin Books. ISBN 978-0-14-102189-8. 
• O'Donnell, James Joseph (2005). Augustine: A New Biography. HarperCollins. ISBN 978-0-06-053537-7. 
• Portalié, Eugène (1907a). "Life of St. Augustine of Hippo". 
• Portalié, Eugène (1907b). "Teaching of St. Augustine of Hippo". 
• Possidio de Calama (2008). The Life of Saint Augustine. Traducido por Herbert T. Weiskotten. Arx. ISBN 978-1-889758-90-9. 
• Power, Kim (1999). "Family, Relatives". En Allan D. Fitzgerald. Augustine Through the Ages: An Encyclopedia. Grand Rapids: Wm. B. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-3843-8. 
• Ranke-Heinemann, Uta (1990). Eunuchs for the kingdom of heaven: women, sexuality and the Catholic Church. Doubleday. ISBN 978-0-385-26527-0. 
• Stroumsa, Gediliahu (1992). "Titus of Bostra and Alexander of Lycopolis: A Christian and a Platonic Refutation of Manichaean Dualism". En Richard T. Wallis; Jay Bregman. Neoplatonism and Gnosticism. SUNY Press. ISBN 978-1-4384-2313-5. 
• TeSelle, Eugene (2002). Augustine the Theologian. Wipf and Stock. ISBN 978-1-57910-918-9. 
• Wilken, Robert L. (2003). The Spirit of Early Christian Thought. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-10598-8. 
• Wilson, Kenneth M. (2018). Augustine's Conversion from Traditional Free Choice to "Non-free Free Will": A Comprehensive Methodology. Tübingen: Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-155753-8. 
• Wilson, Ken (2019). The Foundation of Augustinian-Calvinism. Independently Published. ISBN 978-1-08-280035-1. 

Outros artigos

• Orde de Santo Agostiño
• Cogito ergo sum

Ligazóns externas

• Augustine of Hippo desde EarlyChurch.org.uk – ampla bibliografía e artigos en liña
• Bibliography on St. Augustine – Feito por T.J. van Bavel O.S.A., continuou no Instituto Histórico Agustino de Lovaina (Bélxica) e a Universidade Villanova.