Moisés

Editar as ligazóns
Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Moisés
Moisés mostrando as táboas da lei ao pobo (1659) de Rembrandt.
Nacemento1393 a. C., 1526 a. C. e II milenio a. C.xuliano
Lugar de nacementoTerra de Gósen
Falecemento1273 a. C., 1406 a. C. e I milenio a. C.xuliano
Lugar de falecementoMonte Nebo
EtniaIsraelitas
RelixiónMosaic Judaism
Alma mátervalor descoñecido
Ocupaciónlíder militar, líder religioso, lexislador, taumaturgo, pastor e gobernante
PaiAnrão
NaiJoquebede
CónxuxeZípora e Tharbis
FillosGérson (personagem bíblico) e Eliezer
IrmánsAharón e Miriã
Coñecido porTablets of Stone e O Êxodo
[ editar datos en Wikidata ]
Moisés por Miguelanxo. Nótense os cornos na fronte, explicábeis pola ambigüidade do termo hebreo qaran de Éxodo 34.29, traducido literalmente «corno» en vez de por «fonte de luz» como evoca o contexto.

Moisés (hebreo: מֹשֶׁה, pron. estándar: Moshé, pron. tiberiana: Mōšeh; grego antigo: Mωϋσῆς, Mōüsēs; latín: Moyses; árabe: موسىٰ‎, Mūsa), chamado na tradición xudía Moshe Rabbenu (מֹשֶׁה רַבֵּנוּ, Moisés o noso mestre),[1] é o profeta máis importante para o xudaísmo, liberador do pobo hebreo da escravitude de Exipto e encargado por Deus de entregar a lei escrita e, segundo os rabinos, a lei oral, codificada máis tarde na Mishná.[2]

O cristianismo herdou esta imaxe de Moisés, a quen venera como redentor e lexislador e, por iso, anticipo de Cristo. En ambas as tradicións, Moisés é o autor do Pentateuco, en hebreo Tora, os cinco primeiros libros da Biblia, que conteñen a Lei, chamada por iso Lei de Moisés. No islam, Moisés é un dos profetas que máis veces (cento trinta e seis) noméase no Corán. Nas devanditas referencias dise que Moisés é o mensaxeiro enviado ao pobo de Israel e o único en escoitar directamente a Deus, polo cal llo chama kalîm Allah. Os relatos do Corán retoman e ás veces reelaboran as narracións sobre Moisés contidas na Biblia e na Hagadá, para remarcar o paralelismo entre Moisés e Mahoma, a quen o primeiro anunciaría. En todas as relixións abrahámicas, Moisés é unha figura central como profeta e lexislador.

O Éxodo constitúe a fonte primaria e a máis antiga sobre Moisés, o libro sacro relata a vida e obra do profeta, así como os seus parentes e legado. O seu nacemento dáse en Exipto, fillo de Amram e de Jocabed, ambos da tribo de Leví. Naquel tempo, o Faraón (descoñécese o nome) para controlar a poboación hebrea, emite que todo fillo home sexa botado ao Nilo, a nai de Moisés votao nunha cesta ao río de onde é recolleito pola filla do Faraón (o midrash a chama Bitia), quen o cría como propio. Na súa mocidade, mata a un exipcio que maltrataba a un hebreo e foxe ao país de Madián no deserto. Alí casa e ten unha revelación divina no Monte Sinaí. [3] Regresa a Exipto por orde divina e xunto ao seu irmán Aharón demandan ao Faraón (descoñécese o nome) a liberdade dos hebreos; ante a negativa do soberano invocan sobre Exipto as dez pragas bíblicas. Por mor delas, os hebreos son liberados e Moisés condúceos cara ao Sinaí. Alí, recibe a Lei, a entrega ao pobo de Israel e organiza as súas institucións e culto. Finalmente, despois de pasar corenta anos no deserto, leva ao pobo ata a Terra Prometida, pero morre no monte Nebo (Transxordania) antes de poder ingresar nela. A Biblia non menciona onde sepultaron a Moisés.

O xudaísmo rabínico considera que a vida de Moisés esténdese desde o ano 1391 a. C. ata o 1271 a. C.,[4][5] mentres que San Xerome sitúao non 1592 a. C.[6] e James Ussher no 1571 a. C.[7]

A partir do século XVII, a atribución do Pentateuco a Moisés foi posta en dúbida, entre outros, por Baruch de Spinoza. No século XVIII, Jean Astruc reforzou esta noción con argumentos de crítica textual; en ambos os casos non se negou a existencia de Moisés. A partir do século XIX tentouse situar a Moisés no Imperio Novo de Exipto, relacionándoo con figuras como Akhenatón ou Ramsés II.

O consenso actual é que se trata dun personaxe lendario, aínda que algún líder tribal tipo Moisés puido existir a finais da Idade de Bronce.[8][9][10][11][12]

Etimoloxía do nome[editar | editar a fonte]

O achado de Moisés, pintura de Sir Lawrence Alma-Tadema, 1904

Unha raíz exipcia. msy ('fillo de') considerouse como unha posible etimoloxía, posiblemente unha abreviatura dun nome teofórico, por exemplo en nomes exipcios como Thutmose ('nacido de Thoth') e Ramsés ('nacido de Ra'),[13] co nome do deus omitido. Con todo, o biblista Kenneth Kitchen argumentou que isto -ou calquera orixe exipcia do nome- era pouco probable, xa que os sons do hebreo m-š-h non se corresponden coa pronuncia do exipcio msy no período de tempo relevante.[14] O lingüista Abraham Yahuda, baseándose na grafía dada no Tanakh, sostén que combina "auga" ou "semente" e "estanque, extensión de auga", dando así o sentido de "fillo do Nilo". (mw-š).[15]

O relato bíblico do nacemento de Moisés proporciónalle unha etimoloxía popular para explicar o significado ostensible do seu nome.[13][16] Dise que o recibiu da filla do faraón: "converteuno no seu fillo. Ela púxolle por nome Moisés [מֹשֶׁה, Mōše], dicindo: 'Saqueino [מְשִׁיתִֽהוּ, mǝšīṯīhū] da auga.'."[17][18] Esta explicación relaciónao coa raíz משׁה do semítico, m-š-h, que significa "sacar".[18][19] O tosafista do século XI Isaac b. Asher haLevi sinalou que a princesa o nomea co participio activo 'drawer-out' (מֹשֶׁה, mōše), non o participio pasivo 'sacado' (נִמְשֶׁה, nīmše), profetizando en efecto que Moisés sacaría a outros (de Exipto); isto foi aceptado por algúns eruditos.[20][21]

A etimoloxía hebrea do relato bíblico pode reflectir un intento de anular as pegadas das orixes exipcias de Moisés.[21] O carácter exipcio do seu nome foi recoñecido como tal por antigos escritores xudeus como Filón e Xosefo.[21] Filón relacionou o nome de Moisés (grego antigo: Μωϋσῆς romanizado: Mōysēs, lit. 'Mōusḗs') ao exipcio (copto) palabra para "auga".' (möu, μῶυ), en referencia ao seu achado no Nilo e á etimoloxía popular bíblica.[n. 1] Xosefo, nas súas Antigüidades xudías (Ιουδαϊκή αρχαιολογία), afirma que o segundo elemento, -esês, significaba "os que se salvan". O problema de como unha princesa exipcia, coñecida por Josefo como Thermutis (identificada como Tharmuth)[18] e no Libros de crónicas 4:18 como Bithias.[22] Moisés podería saber hebreo o que desconcertou a comentaristas xudeus medievais como Abraham ibn Ezra e Hezekiah ben Manoah. Ezequías suxeriu que ou ben se converteu ou recibira un consello de Xocabed.[23][24]

Ibn Ezra deu dúas posibilidades para o nome de Moisés, cría que era unha tradución do nome exipcio en lugar dunha transliteración, ou que a filla do faraón sabía falar hebreo.[25][26]

Moisés na Biblia[editar | editar a fonte]

Infancia[editar | editar a fonte]

O Libro do Éxodo comeza moitos anos despois do final do Libro da Xénese, no cal os israelitas vivían en relativa harmonía cos nativos exipcios na Terra de Goshen, a parte oriental do Delta do Nilo. Nalgún momento da convivencia os exipcios volvéronse hostís e escravizaron os israelitas.

Segundo o Libro do Éxodo, era o fillo de Amram, un membro da tribo Levita, descendente de Xacob, e a súa esposa Ioquébed. Aharón era o irmán máis vello de Moisés. Ambos formaban parte dunha segunda xeración de israelitas nacidos en Exipto.

No relato do Éxodo, o nacemento de Moisés aconteceu nun tempo no que o Faraón reinante dera orde de que todos os nenos nacidos homes fosen matados botándoos no río Nilo.

Achado de Moisés, por Giovanni Battista Tiepolo.

Ioquébed, deu a luz e gardou o neno oculto durante tres meses. Cando non puido agochalo máis tempo, antes que matalo, deixouno nas augas do Nilo metido nunha pequena cesta de xunco impermeabilizado con betume. Segundo a narración da Biblia, María, irmá de Moisés, espía o movemento do fráxil bote, ata que este chega a un lugar onde a filla do Faraón estaba a se bañar acompañada das súas damas de compañía. Dise que ela sentiu o neno na cesta e fixo que unha doncela o collese. Nese intre, María apareceu e preguntoulle á filla do Faraón se querería unha muller hebrea para criar o neno. Xocabede resulta collida como ama de leite do neno, que medra e é levado á filla do Faraón que o adopta como fillo seu. Esta filla do Faraón non está identificada no Éxodo. Aínda que o Faraón fose Ramsés II, o Faraón da Opresión, como se cre tradicionalmente, identificar a Princesa é dificilísimo, porque Ramsés tivo sobre un centenar de fillos. A Princesa deulle por nome Mosheh, que é semellante á palabra hebrea mashah "o botado fóra". Na tradución grega foi helenizado, e de aí para nós é Moisés.

Pastor en Madián[editar | editar a fonte]

Cando Moisés se fixo maior, foi ver como vivían os seus irmáns escravizados. Vendo como un exipcio batía nun hebreo, matou o exipcio e soterrouno na area, supondo que ninguén que vise o incidente o contaría. Do outro día, vendo dous hebreos discutindo, tratou de separalos, mais un deles botoulle en cara que asasinase o exipcio. Moisés despois descubriría que o asunto era coñecido, e que o Faraón estaba disposto a darlle morte por iso. Entón escapou para a Península do Sinaí, morando alí con Ietró, sacerdote en Madián, (no Leste do actual golfo de Aqaba). Coñeceu a súa filla, Séfora, coa que logo casaría. Alí viviu catro anos, como pastor, nacendo nese tempo o seu fillo Guerxom.

Un día Moisés levou o rabaño ao Monte Horeb, tradicionalmente identificado co Monte Sinaí (posibelmente, segundo hoxe se pensa, estaría máis a Oriente, en Madián). No Monte Horeb, veu un arbusto ardendo que non se consumía. Cando quixo mirar máis de preto, Deus faloulle desde o arbusto, revelando o seu nome a Moisés.

Retorno a Exipto. As dez pragas[editar | editar a fonte]

Deus encargouno de volver a Exipto e librar os hebreos do cativerio. Regresou a Exipto, onde se encontrou co seu irmán máis vello Aharon, obtendo o recoñecemento da súa liñaxe opresa*. Vimos a saber que durante a ausencia de Moisés, o Faraón da Opresión (identificado ás veces con Ramsés II) morrera, e fora sucedido polo que se denominará o Faraón do Éxodo, que correspondería a Mernetaph, sempre que o antecesor fose Ramsés II. Como o que o relato de Éxodo describe Exipto como catastrófico -- pragas horríbeis, perda de centos de escravos, innumerábeis mortes (incluída a do Faraón mesmo, aínda que isto non queda claro no Éxodo) --, resulta chocante que as fontes históricas non-exipcias que citen os israelitas en Exipto non teñan sido atopadas. Porén, sabemos que Mernetaph foi un gobernante mediocre, e, de certo máis débil que Ramsés II. Feitas estas salvedades*, prosegue o relato contando como Moisés acabou por convencer ao Faraón, logo de que o Deus de Moisés enviase Dez Pragas sobre os exipcios, ante a negativa inicial do monarca. A primeira praga, foi a transformación da auga do Nilo en sangue. A segunda foi unha enxurrada de rás que saíran do Nilo. A terceira foi unha praga de pulgas, piollos e mosquitos. A cuarta un ataque de bestas salvaxes. A quinta unha praga de enfermidades que afectaron o gando exipcio. A sexta a aparición de bóchegas na pel dos exipcios. A sétima, sarabia e tormentas que arrasaron o país. A oitava unha invasión de lagostas. A novena unha completa tebra que se apoderou de Exipto. A novena praga culminou coa morte dos nenos varóns acabados de nacer. De resultas, tal terror se apoderou dos exipcios que foi ordenado que os hebreos puidesen abandonar o país do Nilo ("o Éxodo"). Estes acontecementos son conmemorados na Pascua.

Así Moisés guiou o seu pobo cara a Oriente, comezando a longa viaxe a Canaán. O desfile movíase con lentitude, séndolle necesario acampar tres veces antes de chegar á fronteira de Exipto. Entrementres, o Faraón tivo un trasacordo, e iniciou a persecución dos hebreos cun grande exército. Collidos entre ese exército e o mar, os israelitas dubidaron, pero o Éxodo conta que Deus dividiu as augas, de modo que pasasen seguros a través do chan seco. Cando o exército faraónico tentou seguilos, Deus permitiu que as augas volvesen ao seu ser e os soldados afogasen. Se o Faraón se afogou tamén non está claro no relato bíblico, máis na documentación exipcia non aparece nada de tales sucesos.

No Monte Sinaí[editar | editar a fonte]

Escena do Becerro de Ouro nunha miniatura medieval (facsímile).

Cando os israelitas chegaron ao Sinaí, plantaron o campamento cerca da montaña. Moisés ordenou que non se achegasen a ela. Recibiu os Dez Mandamentos oralmente (non aínda en táboas), así como outras leis morais. Logo Moisés subiu ao monte con Aharón, Nadab, Abihu e 70 anciáns, para ver o Deus de Israel. Mentres Moisés estaba no monte Sinaí recibindo instrucións sobre as leis para a comunidade israelita, o pobo acudiu onde Aharón para que lle fixese un deus. Aharón logo de recibir pendentes de ouro da xente, fabricou un becerro de ouro, e dixo: "Velaí o voso deus, Ou Israel!, o que vos sacou de Exipto". Unha "festa de Deus" foi anunciada para o día seguinte, que comezou pola mañá con sacrificios e seguiu con folión. Ascendeu Moisés á montaña, onde recibiu os Dez Mandamentos, escritos en dúas táboas cadansúa por ambas caras. Logo de que Moisés persuadise o Señor para que non destruíse o pobo de Israel, descendeu do monte e encontrouse con Xosué. Moisés, encolerizado, rompeu as táboas da Lei, e logo destruíu o becerro, rifando con Aharón polo pecado que cometera perante o pobo. Vendo que o pobo estaba desatado, Moisés foi ata a entrada do campo e dixo: "Quen está ao lado do Señor? Que veña xunto a min?". Todos os fillos de Leví reuníronse con el, e mandoulles que fosen dunha entrada a outra do campamento matando os idólatras. Logo Deus ordenoulle a Moisés facer unhas novas táboas e subir de novo ao Sinaí para volver gravar os mandamentos.

Con milagres, Deus afianzou a autoridade de Moisés sobre do pobo probando que era o seu enviado. Porén o pobo non cesara de murmurar contra el e Deus, clamando que polo menos en Exipto, vivía mellor. Chegaron as proximidades da Terra Prometida e Moisés enviou doce espías para que recoñecesen o país. Dez deles desanimaron o pobo para que non invadisen o país, a pesar do apoio divino. De xeito que Deus se enfadou e decidiu facelos vagar polo deserto durante 40 anos, a fin de que ningún dos que saíra de Exipto puidese entrar na Terra Prometida salvo Xosué e Caleb, os dous espías favorábeis á conquista.

Morte de Moisés[editar | editar a fonte]

Segundo a Biblia (Números, 20, 7-13), para dar de beber ao pobo hebreo, golpeou co seu bastón dúas veces a rocha de Meribah - en vez de falarlle á pedra como Deus lle mandara - polo que non foi autorizado a entrar en Israel. Mais foille concedido que a puidese mirar, desde o cumio do Monte Nebó, onde morrería aos 120 anos de idade (Deuteronomio, 34, 1-9). Antes de morrer, nomeou a Xosué como sucesor. Foi soterrado na terra de Moab.

Retratos e referencias culturais[editar | editar a fonte]

Arte[editar | editar a fonte]

Moisés, con cornos, de Michelangelo, 1513-1515, na basílica San Pietro in Vincoli, Roma

Moisés aparece a miúdo na arte cristiá, e a capela privada do Papa, a Capela Sistina, ten unha gran secuencia de seis frescos da vida de Moisés na parede sur, fronte a un conxunto coa vida de Cristo. Foron pintados en 1481-82 por un grupo de artistas, na súa maioría florentinos, entre os que se atopaban Sandro Botticelli e Pietro Perugino. Debido a unha ambigüidade na palabra hebrea קֶרֶן (keren) que significa tanto corno como raio ou viga, na tradución da Biblia de Xerome á Vulgata latina descríbese o rostro de Moisés como cornutam ("con cornos") cando descende do monte Sinaí coas táboas, Moisés adoita mostrarse na arte occidental ata o Renacemento con pequenos cornos, que polo menos servían como atributo identificativo conveniente.[27]

Co profeta Elías, é unha figura necesaria na transfiguración de Xesús na arte cristiá, un tema cunha longa historia na arte ortodoxa oriental, e popular na arte occidental entre 1475 e 1535 aproximadamente.[28]

Estatua de Michelangelo[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Moisés (Michelangelo).

O estatua de Moisés de Michelangelo (1513-1515), na igrexa de San Pietro in Vincoli, Roma, é unha das estatuas máis coñecidas do mundo. Os cornos que o escultor incluíu na cabeza de Moisés son o resultado dunha mala tradución da Biblia hebrea á Biblia Vulgata latina, coa que Michelangelo estaba familiarizado. A palabra hebrea tomada do Éxodo significa "corno" ou "irradiación". Expertos do Instituto Arqueolóxico de América demostran que o termo se utilizou cando Moisés "regresou ao seu pobo despois de ver tanta Gloria do Señor como o ollo humano podía soportar", e o seu rostro "reflectía resplandor".[29] Na primitiva arte xudía, ademais, Moisés é a miúdo "mostrado con raios saíndo da súa cabeza".[30]

Críticas a Moisés[editar | editar a fonte]

As mulleres de Madián levadas cativas polos hebreos, James Tissot c. 1900

A finais do século XVIII, o deísta Thomas Paine comentou cumpridamente as Leis de Moisés en A idade da razón (1794, 1795 e 1807). Paine consideraba a Moisés un "detestable vilán", e cita do capítulo 31 do libro Números exemplos das súas "atrocidades sen parangón".[31] Na pasaxe, despois de que o exército israelita regresase da conquista de Madián, Moisés ordena a matanza dos madianitas coa excepción das raparigas virxes que debían ser conservadas para os israelitas.

Salvastes con vida a todas as mulleres? Velaquí, estas fixeron que os fillos de Israel, por consello de Balaam, cometesen prevaricación contra Xehová no asunto de Peor, e houbo praga entre a congregación de Xehová. Agora, pois, matade a todo home de entre os pequenos, e matade a toda muller que coñecese home deitándose con el; pero a todas as mulleres-nenas que non coñecesen home deitándose con el, conservádeas vivas para vós.[32]
Números 31

O rabino Joel Grossman argumentou que a historia é unha "poderosa fábula de luxuria e traizón", e que a execución das mulleres por parte de Moisés era unha condena simbólica de quen pretende converter o sexo e o desexo en fins perversos.[33] Di que as mulleres madianitas "utilizaban o seu atractivo sexual para apartar aos homes israelitas do Deus [Yahvé] e dirixilos cara á adoración de Baal Peor [outro deus cananeo]".[34] O rabino Grossman sostén que o xenocidio de todas as mulleres madianitas non virxes, incluídas as que non seduciron a homes xudeus, foi xusto porque algunhas delas mantiveron relacións sexuais por "motivos impropios".[12] Alan Levin, especialista en educación do movemento reformista, suxeriu de forma similar que a historia debería tomarse como un conto con ensinanza, para "advertir ás sucesivas xeracións de xudeus que vixíen o seu propio comportamento idólatra".[35] Chasam Sofer subliña que esta guerra non se librou a pedimento de Moisés, senón que foi ordenada por Deus como un acto de vinganza contra as mulleres madianitas,[36] que, segundo o relato bíblico, seducira aos israelitas e levábaos ao pecado. O lingüista Keith Allan comentou: "Obra de Deus ou non, trátase dun comportamento militar que hoxe sería tabú e podería dar lugar a un xuízo por crimes de guerra".[37]

Moisés tamén foi obxecto de numerosas críticas feministas. A estudosa da teoloxía feminista Nyasha Junior argumentou que Moisés pode ser obxecto de investigación feminista.[38]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑
    εἶτα δίδωσιν ὄνομα θεμένη Μωυσῆν ἐτύμως διὰ τὸ ἐκ τοῦ ὕδατος αὐτὸν ἀνελέσθαι· τὸ γὰρ ὕδωρ μῶυ ὀνομάζουσιν Αἰγύπτιοι
    Filón de Alexandría, De Vita Mosis, I:4:17.
    "Como fora sacado da auga, a princesa deulle un nome derivado desta, e chamouno Moisés, pois Möu é a palabra exipcia para auga".
    Colson, F. H., trans. 1935. On Abraham. On Joseph. On Moses, (Loeb Classical Library 289). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. pp. 284–85.
Referencias
  1. ↑ Maimónides. Trece principios de la Fe [Trece principios da fe]. Principio séptimo. .
  2. ↑ Albert de Pury (ed.) e Thomas Römer (ed.), Le Pentateuque en question : les origines et la composition des cinq premiers livres de la Bible à la lumière des recherches récentes, (en francés) Labor et Fides, 2002, (ISBN 978-2-8309-1046-9, p. 12 -14
  3. ↑ Douglas K. Stuart (2006). Exodus: An Exegetical and Theological Exposition of Holy Scripture. B&H Publishing Group. pp. 110–13. 
  4. ↑ Seder Olam Rabbá
  5. ↑ Rabí Yosef ben Halafta, Seder Olam Rabá, 160 E.C. Texto inicialmente incluído no Talmud de Babilonia como "Seder Olam" (Shab. 88a; Yeb. 82b; Nazir 5a; Meg. 11b; Ab. Zarah 8b; Niddah 46b); publicado como Seder Olam Rabbah en Mantua en 1514 (Jewish Encyclopedia: Seder Olam Rabbah, consultado o 14 de setembro do 2023). Trátase dunha fonte rabínica en hebreo (סדר עולם רבה), provista dunha extensa cronoloxía. Desde un punto de vista científico, o historiador Michael Brenner indica que "a historia de Israel ata comezos do primeiro milenio anterior á era cristiá énos en gran parte descoñecida" (Breve historia dos xudeus [2008], Buenos Aires, 2012, p. 23), pero o seu colega Gabrielle Sede-Rajna sitúa o Éxodo cara a 1250 a. C. e o establecemento dos hebreos en Canaán cara a 1220 a. C. (L'abecedaire du Judaïsme, París: Flammarion, 2000, p. 116), datas tamén sostidas pola arqueóloga Sarah Kochav (Grandes Civilizacións do Pasado: Israel, Barcelona: Folio, 2005, p. 26).
  6. ↑ Jerónimo; Chronicon
  7. ↑ Ussher, James (1658) Annals of the World, párrafo 164.
  8. ↑ Miller II, Robert D. (25 de noviembre de 2013). Illuminating Moses: A History of Reception from Exodus to the Renaissance. BRILL. p. 21. ISBN 978-90-04-25854-9. Van Seters conclúe: "A procura polo Berce histórico é un exercicio fútil. Pertence unicamente á lenda" 
  9. ↑ William G. Dever (2001). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing. p. 99. ISBN 978-0-8028-2126-3. 
  10. ↑ Avraham Faust (2015). Israel's Exodus in Transdisciplinary Perspective: Text, Archaeology, Culture, and Geoscience. Springer. p. 476. ISBN 978-3-319-04768-3. 
  11. ↑ Denver, William G (1993). ""What Remains of the House That Albright Built?".". Near Eastern Archeology. doi:10.2307/3210358. 
  12. ↑ 12,0 12,1 Faust, Avraham (2015). The Emergence of Iron Age Israel: On Origins and Habitus. Springer International Publishing. pp. 467–482. Consultado o 14 desetembro do 2023. While there is a consensus among scholars that the Exodus did not take place in the manner described in the Bible, surprisingly most scholars agree that the narrative has a historical core, and that some of the highland settlers came, one way or another, from Egypt... 
  13. ↑ 13,0 13,1 Hays, Christopher B. 2014. Hidden Riches: A Sourcebook for the Comparative Study of the Hebrew Bible and Ancient Near East. Presbyterian Publishing. p. 116.
  14. ↑ Kenneth A. Kitchen, On the Reliability of the Old Testament (2003), pp. 296–97: "En xeral, considérase que o seu nome é exipcio, e a súa forma adoita ser malinterpretada polos biblistas. Con frecuencia equipárase coa palabra exipcia "ms" (Mose), que significa "neno", e afírmase que é unha abreviatura dun nome composto co dunha deidade cuxo nome omitiuse. E de feito temos moitos exipcios chamados Amen-mose, Ptah-mose, Ra-mose, Hor-mose, etcétera. Pero esta explicación é errónea. Tamén temos moitos exipcios que en realidade chamábanse simplemente "Mose", sen omitir ningunha deidade en particular. O máis famoso polo longo preito da súa familia co escriba de clase media Mose (do templo de Ptah en Menfis), baixo Ramsés II; pero tiña moitos homónimos. Así pois, a explicación da omisión da deidade debe descartarse por errónea ... Hai algo peor. O máis probable é que o nome de Moisés non sexa exipcio. As sibilantes non coinciden como deberían, e isto non se pode explicar. De forma abafadora, a 's' exipcia aparece como 's' (samekh) en hebreo e semítico occidental, mentres que a 's' (samekh) hebrea e semítica occidental aparece como 'tj' en exipcio. Á inversa, "sh" exipcia = "sh" hebrea, e viceversa. É mellor admitir que o neno foi nomeado (Éxodo 2:10b) pola súa propia nai, nunha forma vocalizada orixinalmente 'Mashu', 'o sacado' (que se converteu en 'Moshé', 'o que saca', é dicir, ao seu pobo da escravitude, cando o sacou). No Exipto do século XIV/XIII, "Mose" pronunciábase en realidade "Masu", polo que é perfectamente posible que un mozo hebreo Mashu fose alcumado Masu polos seus compañeiros exipcios; pero trátase dun xogo de palabras, non dun préstamo."
  15. ↑ Ulmer, Rivka. 2009. Egyptian Cultural Icons in Midrash. de Gruyter. p. 269.
  16. ↑ Naomi E. Pasachoff, Robert J. Littman (2005), A Concise History of the Jewish People, Rowman & Littlefield, p. 5.
  17. ↑ HE "2:10". BibleGateway (en castelán). 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Maciá, Lorena Miralles. 2014. "Judaizing a Gentile Biblical Character through Fictive Biographical Reports: The Case of Bityah, Pharaoh's Daughter, Moses' Mother, according to Rabbinic Interpretations". pp. 145–175 in C. Cordoni and G. Langer (eds.), Narratology, Hermeneutics, and Midrash: Jewish, Christian, and Muslim Narratives from Late Antiquity through to Modern Times. Vandenhoeck & Ruprecht.
  19. ↑ Dozeman 2009, pp. 81–82.
  20. ↑ "Riva on Torah, Exodus 2:10:1". Sefaria. Consultado o 14 de setembro do 2023. 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Greifenhagen, Franz V. 2003. Egypt on the Pentateuch's Ideological Map: Constructing Biblical Israel's Identity. Bloomsbury. pp. 60ff [62] n.65. [63].
  22. ↑ Scolnic, Benjamin Edidin. 2005. If the Egyptians Drowned in the Red Sea where are Pharaoh's Chariots?: Exploring the Historical Dimension of the Bible. University Press of America. p. 82.
  23. ↑ Salkin, Jeffrey K. (2008). Righteous Gentiles in the Hebrew Bible: Ancient Role Models for Sacred Relationships. Jewish Lights. pp. 47ff [54].
  24. ↑ Harris, Maurice D. 2012. Moses: A Stranger Among Us. Wipf and Stock. pp. 22–24.
  25. ↑ "Did Pharaoh's Daughter Name Moses? In Hebrew?". TheTorah.com. Consultado o 14 de setembro do 2023. 
  26. ↑ Danzinger, Y. Eliezer (2008-01-20). "What Was Moshe's Real Name?". Chabad.org. Consultado o 14 de setembro do 2023. 
  27. ↑ Hall, James (1996). Hall's Dictionary of Subjects and Symbols in Art (2nd ed.). John Murray. p. 213. ISBN 0-7195-4147-6. 
  28. ↑ Schiller, Gertud (1971). Iconography of Christian Art I. London: Lund Humphries. pp. 146–152. ISBN 0-85331-270-2. 
  29. ↑ MacLean, Margaret, ed. (1917). Art and Archaeology VI. Archaeological Institute of America. p. 97. 
  30. ↑ Devore, Gary M. (2008). Walking Tours of Ancient Rome: A Secular Guidebook to the Eternal City. Mercury Guides. p. 126. ISBN 978-0-615-19497-4. 
  31. ↑ Paine, Thomas (1796) The Age of Reason, part II.
  32. ↑ 31:13–18 "Numbers". BibleGateway (en castelán). 
  33. ↑ Grossman, Joel (2008), "Matot" Arquivado 2016-03-04 en Wayback Machine.. Temple Beth Am Library Minyan.
  34. ↑ Grossman, Joel (2008), "Matot" Arquivado 2016-03-04 en Wayback Machine.. Temple Beth Am Library Minyan.
  35. ↑ Levin, Alan J. "Some messages are hard to deliver". My Jewish Learning.
  36. ↑ Aliya-by-Aliya Sedra Summary. Torah Tidbits. OU. Arquivado dende o orixinal o 2003-08-02. .
  37. ↑ Allan, Keith (2019). The Oxford Handbook of Taboo Words and Language. Oxford: Oxford University Press. p. 15. ISBN 9780198808190. Retrieved 14 March 2021.
  38. ↑ Sherwood, Yvonne (2017). The Bible and Feminism: Remapping the Field. Oxford University Press. p. 228. ISBN 978-0-19-103419-0. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Moisés&oldid=6543108»