Cailleach

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Series de
Mitoloxía celta
Mitoloxía gaélica
Mitoloxía britónica
Relixión
Festivais

Cailleach Béirre é unha deusa celta adorada primariamente en Escocia, na illa de Mann e na Galia Celta.[1] A súa función é protexer a todos os animais durante o inverno e o outono e coidar a natureza, aínda que tamén se di que era "en si mesmo" o espírito do inverno, que non permitía que a natureza se desenvolva libremente. Os irlandeses considérana unha divindade fundamentalmente beneficiosa, protectora do gando, mentres que os ingleses danlle unha actitude maléfica. Os galos vénéraa como a fada-deusa da sabedoría, e os escoceses a consideraban só unha divindade do inverno, sen concederlle ningún carácter adicional.[2]

Variantes e outros nomes[editar | editar a fonte]

Tamén é coñecida como Cailleach Béarra, Cailleach Bheare, Cailleach Bhéara, Cailleach Beare, Cailleach Bolus, Cailleach Beara, Cailleach Bhérri, Calliagh Birra, Cailleac Buillia ou simplemente como Cally Berry ou apenas Cailleach ou Beira.

Ademais aparece no panteón celta de Inglaterra, onde se coñece como Black Anis, Black Agnes ou Black Anna en inglés, vivindo nunha cova cun grande carballo na porta, nas terras de Leicestershire,[3] e tamén en irlandés e córnico.[4][5] A Black Anis é confundida ou identificada ás veces na mitoloxía irlandesa coa deusa Anu (ou Ana, ás veces como Anann o Anand[6] o outro nome para Dana, a deusa nai de todos os deuses irlandeses, sendo os Tuatha Dé Danann os Fillos de Dana.[7] O nome desta deusa pode ter relación cos nomes doutras deusas semellantes de pobos indoeuropeos, como Anna Purna na India, e pode derivar do teónimo protocelta *Φanon- .[8][9][10] No Lebor Gabála, «Anand» é un nome alternativo para Morrigu.[11]

Noutras partes das illas Británicas é chamada Gentle Annie.[12] Como é o caso de outras deusas, non sempre está claro a que figura se fai referencia.[6] Ás veces tamén é mesturada con algunhas versións das Banshees.

Cyhyraeth, a deusa galesa, tamén se acostuma identificar ou mesturar coa Cailleach Béirre e con Gwrach-y-Rhibyn (a Bruxa ou Meiga da Brétema), un espírito monstruoso co aspecto dunha muller terribelmente fea.[13] Un dito galés, para describir a unha muller pouco graciosa, di: "Y mae mor salw â Gwrach y Rhibyn" (é tan fea como a Gwrach-y-Rhibyn).[14]

Etimoloxía[editar | editar a fonte]

Ceann Caillí ('Cabeza de bruxa'), a punta máis meridional dos cantís de Moher, no condado de Clare. Unha das múltiples localizacións cuxo nome está vinculado a Cailleach.[15]

Ceann Caillí ('Cabeza de bruxa'), a punta máis meridional dos cantís de Moher, no condado de Clare. É unha das múltiples localizacións cuxo nome está vinculado a Cailleach.

Cailleach Head, cabeza de Cailleach.

A palabra Cailleach significa "a nai envellecida" ou "a vella" en gaélico moderno, e provén do irlandés antigo caillech ("velo"), que pode ter a mesma orixe que o latín pallium ("palio", "manto"). Este termo pasou á lingua gaélica durante as invasións romanas do territorio celta; Ao adaptar a palabra á dicción celta, a "p" foi cambiada por unha "c", e a terminación foi substituída por -ach, que nesta lingua servía para marcar adxectivos cualificativos. Coa raíz latina pallium e o morfema celta -ach, o significado literal de Cailleach sería "a vella velada".[16] Esta palabra úsase ás veces como sinónimo de bruxa ou meiga en Irlanda e Escocia.

Bárbara G. Walker afirma que o nome Cally, unha variante de Cailleach, deriva do nome hindi Kali, e que chegou á rexión ocupada polos celtas nunha invasión dos primeiros pobos. Con todo, esta hipótese é pouco probábel, xa que as diferenzas entre a deusa Kali e a celta Cailleach Béirre son contundentes.[16]

En canto a Béirre, descoñécese a súa orixe. Está claro que Berry, unha das súas variantes, significa "baga" en inglés. Ademais, crese que o nome da Península de Beara, lugar de orixe desta deusa, deriva desta palabra.[17] O significado completo do nome Cailleach Béirre en todas as súas variantes é o de "a vella con veo que habita en Beara".[18] Outro posíbel significado desta palabra en gaélico é "amarelo", cor considerada a da morte e a putrefacción nesa mitoloxía.[19]

Aspecto físico e características[editar | editar a fonte]

Wonder tales from Scottish myth and legend (1917). "A vella Beira era temible de mirar. Só tiña un ollo, pero a súa visión era aguda e nítida coma o xeo e tan rápida como a xarda do océano. A súa complexión era dun azul escuro e apagado, e así o entendía: 'Por que o meu rostro é tan, tan escuro?'".

A deusa Cailleach adoitaba representarse como unha vella de pel morada ou azulada, cun só ollo no centro da súa fronte (como o ciclope Polifemo ou o olláparo), dentes de oso e cairos de xabaril. Representábase con vestimenta gris, con mandil e cunha especie de chal ou capa de cadros nos ombreiros; e levando no lombo un carcaj con frechas douradas e un arco de madeira de sabugueiro para atacar a quen mata lobos, xabarís e cervos, animais que defendía.

Pola contra, segundo outras versións da súa lenda, axudaba aos cazadores a localizar eses animais dicíndolles onde e cando tirar as súas frechas para cazalos.[1]

Outras lendas falan da súa variña máxica, feita de madeira de acivro, que utilizaba para murchar as follas a comezos do outono e, finalmente, converterse en pedra cando chegaba o final do inverno.[1] Segundo outras fontes, a variña estaba feita de pel humana e no seu faldón había pedras que caían mentres se movía. Outra lenda di que un longo paseo da Cailleach deu lugar a todos os vales, montañas e lagos.[1]

Ademais, no inverno, segundo outras tradicións, montaba sobre un gran lobo voador, distribuíndo o frío por todas as rexións.[16]

The Coming of Bride (1917), por John Duncan, representando a Bríxida.

A crenza máis estendida entre os celtas de Gran Bretaña é que Cailleach, a vella feiticeira protectora, é en realidade a mesma persoa que a deusa do lume, a poesía e a primavera, Brigit ou Bríxida.

Ao final da tempada de inverno, a primeira, segundo os relatos dos galos, transfórmase voluntariamente nunha grande rocha situada xunto a un acivro, lugar no que non medra a herba polo desagrado que provoca.[20] Porén, segundo outras historias celtas, viaxa o 31 de xaneiro á illa de Avalon, onde se atopa a "árbore da eterna xuventude", da que comeu para facerse nova e atractiva, transformándose así en Brigit. Deste xeito, pódese asistir á celebración do Imbolc, un ritual celta que abre a primavera, para facer verde a terra.[21] Outra versión da mesma historia sostén que o Cailleach en realidade fai prisioneira a Brigit todos os anos para liberala en Imbolc, o seu ritual sagrado. Tamén pode ser lanzado por Angus McOg, un deus celta do amor que permanece para sempre novo.[22]

Outra crenza dos celtas sobre esta deusa é que "nace" vella a principios do inverno e despois rexuvenece sen converterse en pedra nin viaxar a Avalon, senón a través dun proceso natural. Esta tradición estivo moi estendida especialmente en Gales e Inglaterra.[21] [23] Cailleach tamén prevé o tempo climatolóxico, protexe aos druídas e transfórmase nunha grúa para percorrer grandes distancias. A raíña do inverno, título que lle deron os celtas, busca nos bosques guerreiros e heroes pedíndolles amor, e cando o recibe transfórmase nunha fermosa moza. Cando o seu marido morre, repite a mesma operación ata conseguir outra. Ten polo menos cincuenta fillos, entre os que se atopan pobos e razas enteiros. [24]

Relacións con outras divindades[editar | editar a fonte]

A tríade[editar | editar a fonte]

O número tres foi sumamente importante para os celtas. Un exemplo diso vese nos trísceles (na imaxe, colgantes encontrados en Yorkshire) ou no Awen, un símbolo druídico.

As tríades, na mitoloxía celta, consistían na fusión de tres personalidades divinas nunha soa persoa, con divindades como Lug, Epona e as Matres e Matronas. Outras relixións e filosofías consideraban especial ese número, tal como a Trindade no cristianismo, o Trimurti hindú ou os pitagóricos, que consideraban o tres o primeiro número completo, xa que, como tres pedriñas colocadas en fila, ten un principio, un medio e un final. Na illa de Britania as Trioedd Ynys Prydein agrupaban os asuntos de tres en tres.

A deusa Cailleach é a mesma persoa que as deusas Bríxida ou Brigit e Dana ou Danu, segundo varias tradicións:

  • Brigit é a deusa do lume, a música e a patroa das mulleres embarazadas. O seu culto estivo moi estendido por todo o territorio celta. Cando os evanxelizadores chegaron a Irlanda, non puideron eliminar o seu culto, polo que decidiron adaptalo ao cristianismo, converténdoa en Santa Bríxida de Irlanda.[25]
  • Dana é unha divindade relacionada coa fertilidade da Terra, o ciclo das estacións e a creación do mundo. O nome da Tuatha de Dannan significa literalmente "Fillos de Dana", en honra dela. Crese que é a esposa e nai de Dagda, e as súas fillas son, entre outras, Nimue e Morrigan.[26]

Segundo as máis diversas tradicións celtas, a tríade formada por Dana, Brigit e a Cailleach ten un simbolismo que representa a sucesión das estacións, a fertilidade da terra e o ciclo da vida e da morte.[1] Ademais, segundo as tradicións que fan referencia á batalla entre Cailleach e Brigit, esta tríade representa o paso do tempo, a vellez e a mocidade, entre outras cousas.[27]

Árbore xenealóxica[editar | editar a fonte]

A orixe de Cailleach foi sempre, cando menos, incerta. Pertence á raza Corcu Duibne, unha raza relacionada cos Tuatha de Dannan, que son os seus descendentes.[28] Algunhas tradicións din que o seu pai era Cuí Roí, un heroe celta, pero outras afirman que o seu pai era Dagda, deus creador da raza Tuatha, aínda que tamén puido ser o seu irmán.[29] Ademais, segundo outras lendas, a deusa Morrigu ou Morrigan era a súa irmá, aínda que outras variantes sosteñen que era a súa nai. O vínculo que as une sostén que ambas eran escuras deusas da sabedoría, aínda que Morrigan era ademais unha deidade da guerra.[29]

A pesar da súa relación incerta, Dagda e a Cailleach concibiron xuntos ao seu fillo, Angus McOg, deus do amor.[1] Segundo o Lebor Gabála Érenn, Cailleach impediu que o seu fillo fose buscar a Caer, filla dun dos reis celtas para casar, polo que consideraba "un mal agoiro", o que finalmente non foi certo.

Rituais na súa honra: Samhain[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Samhain.
Fogueira (bonfire) do Samaín en Irlanda.

O ritual do Samaín, celebrado o 31 de outubro, tamén coñecido en inglés como Halloween (unha contracción de All Hallows Even ), é o ritual máis importante do calendario celta. Celébrase a finais do verán e no ano celta. Etimoloxicamente significa "fin do verán". [30] É un festival da colleita e a despedida, durante o cal a deusa Dana morre ou, segundo outras versións do mito, viaxa a unha terra afastada con toda a súa corte de fadas.

En todo caso, os celtas colleitaban todas as súas colleitas antes da noite do 31 de outubro, porque crían que despois desa data xa non pertencían ao mundo humano, senón á Cailleach. No Samhain, a Cailleach era invocada a través de varias cancións para pedirlle que coidase as colleitas, a natureza e o mundo, e tamén para conceder sabedoría aos seus seguidores.[1]

Dado que se trata dun ritual cuxo simbolismo predominante é o da vida e a morte como parte dun ciclo natural, espérase que os celtas creran que a "fronteira" entre o mundo dos vivos e dos mortos se disolvese nesta data, polo que se xustifica a actitude céltica de deixar prazas libres na mesa para que os seus falecidos tamén poidan comer.[31]

A orixe desta celebración remóntase ao ano 43 a. C., cando grazas á ocupación romana, dúas festas orixinarias desa cidade mediterránea fusionáronse co Samaín celta: Feralia, día de defuntos, e Pomona, o día que conmemoraba o nacemento desa deusa, creadora dos froitos e das plantas.[32] Catrocentos anos despois, o Papa Bonifacio IV declarou o 1 de novembro "Día de Todos os Santos", en homenaxe a todos os mártires, virxes e demais membros do altar católico. No ano 1000, a esta celebración sumouse o “Día dos Fieis Defuntos”.[32]

Localizacións asociadas[editar | editar a fonte]

Lago Awe, creado pola Cailleach segundo a lenda.

En Escocia[editar | editar a fonte]

Monte Ben Cruachan nevado, fogar da Cailleach nan Cruachan.

As mencións de Cailleach son frecuentes na zona de Argyll e Bute de Escocia. Nas historias orixinadas alí é coñecida como Cailleach na Cruachan, sendo Ben Cruachan a montaña máis alta da rexión. Bolsas de té e tarxetas postais coa súa imaxe véndense aos turistas na montaña, nun negocio que ten unha pintura mural que describe como o Cailleach creou Loch Awe.[33]

Conta a lenda que a Cailleach estaba cansa dun longo día pastoreando cervos. Entón, Ben Cruachan quedou durmido enriba dela, inundando os vales debaixo da súa figura, formando primeiro un río e despois un lago.[33] [34] O desbordamento dun curso de auga, como un lago, é un tema común nos contos gaélicos da creación, como se pode ver no relato da creación do río Boyne, pola deusa Boann, en Irlanda.[35] Outras conexións coa rexión consisten en mencións nos relatos de Cailleach loitando contra fortes remuíños no golfo de Corryvreckan.[36]

Beinn na Cailleach, situada na illa de Skye, é un dos seus refuxios favoritos, ao igual que outras montañas rechamantes da paisaxe que son azoutadas por fortes tormentas, destruíndo o terreo monte abaixo.[36]

En Irlanda[editar | editar a fonte]

En Irlanda asóciase con montañas e afloramentos escarpados e sobresaíntes, como Hag's Head, penedo máis ao sur dos cantís de Moher no condado de Clear.[37] As tumbas megalíticas de Loughcrew, que anuncian a chegada da lingua gaélica a Irlanda, están situadas no alto de Slieve na Calliagh ("O outeiro do engurrada").

Talla galaica de granito do século I a. C., conservada no Museo Arqueolóxico de Santa Trega.

En Galiza[editar | editar a fonte]

Galicia é un dos maiores centros de toponimia de orixe celta de Europa.[38] [39] Ligado a isto, unha teoría considera que a orixe do topónimo Gallaecia (e Galicia/Galiza), procedería de "Cailleach".[40] [41] Os historiadores coinciden en que cando o Imperio Romano comezou a súa conquista do noroeste peninsular, estes entraron polo sur, dende a Lusitania e logo marcharon cara ao norte. Segundo as crónicas, a primeira tribo celta que presentou batalla foi chamada polos romanos como galaicos. Esta palabra, segundo esta teoría sería unha adaptación latina de "os de Cailleach" (ou os adoradores de Cailleach, a quen considerarían unha deidade importante).[42]

A terra dos galaicos (Callaeci) era coñecida como Cale (o Porto actual). A cultura castrexa prosperou en Cale, ao pé dos outeiros e regada polo río Douro. Os romanos distinguían entre Cale (establecemento), galaicos (o nome co que designaban os habitantes) e Portus Cale (o porto de Cale). Toda a rexión foi convertida nunha provincia romana, co nome de Gallaecia. Portus Cale derivou no nome actual de "Portugal".[43] Descoñécese o motivo polo que os romanos decidiron poñerlle o nome á provincia de Gallaecia, xa que os galaicos eran só unha tribo concreta, entre todas as tribos desta futura provincia romana. Unha posible explicación sería que adoptasen o nome da primeira tribo que atoparon, independentemente do seu tamaño ou localización. Algúns autores apoian a idea de que o nome fose tomado do termo empregado para describir "os adoradores dos Cailleach": Kallaikoi (καλλαικoι), como lles chamarían os comerciantes gregos que supostamente chegaron ás costas do noroeste peninsular antes que os romanos.[44]

A evolución da palabra celta cara ao latín puido ser así: Cale > Callaeci / Callaecia > Gallaecia > Galécia > Galicia. Porén, esta teoría carece de consenso académico amplo.[45]


Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Julien, Nadia (1997). Grand dictionnaire des symboles et des mythes (en francés). Marabout. ISBN 978-2-501-02768-7. 
  2. ↑ "Cailleach Bheur". Answers.com (en inglés). Consultado o 13 de maio de 2009. 
  3. ↑ Billson, Charles James (1895). "Leicestershire and Rutland" in County Folk-Lore (Vol. 1). The Folklore Society. pp. 4–9.
  4. ↑ Briggs, Katharine (1976). Encyclopedia of Fairies. Pantheon Books. pp. 24–25. ISBN 978-0-394-73467-5.
  5. ↑ Alexander, Marc (2002). A Companion to the Folklore, Myths & Customs of Britain. BCA. p. 23.
  6. ↑ 6,0 6,1 MacKillop, James (1998) Dictionary of Celtic Mythology Oxford: Oxford University Press ISBN 0-19-280120-1 pp. 10, 16, 128.
  7. ↑ "Deusas celtas" (en portugués). Consultado o 3 de marzo de 2017. 
  8. ↑ Proto-Celtic—English lexicon Arquivado 14 de xaneiro de 2006 en Wayback Machine. e English—Proto-Celtic lexicon Arquivado 14 de maio de 2011 en Wayback Machine.. Universidade de Gales Centre for Advanced Welsh and Celtic Studies. (Véxase tamén esta páxina Arquivado 10 de marzo de 2007 en Wayback Machine. para os pormenores) Cf. tamén a base de datos da Universidade de Leiden Arquivado 11 de febreiro de 2006 en Wayback Machine.
  9. ↑ Faol 2011, pp. 48-50.
  10. ↑ Shaw, John. "Indo-European Dragon-Slayers and Healers, and the Irish Account of Dian Cécht and Méiche". 
  11. ↑ R. A. Stewart Macalister. Lebor Gabála Érenn. Parte IV. Irish Texts Society, Dublín, 1941. § VII, primeira edición.
  12. ↑ "Black Annis - leicester legend or Widespread Myths". www.whitedragon.org.uk. Consultado o 2024-01-14. 
  13. ↑ Owen, Elias (2009-04). Welsh Folk-Lore (en inglés). BiblioBazaar. ISBN 978-0-559-11157-0. 
  14. ↑ Wirt Sikes. British Goblins: Welsh Folk-lore, Fairy Mythology, Legends and Traditions. (2nd edition) London: Sampson Low, Marston, Searle & Rivington, 1880. Page 216.
  15. ↑ Monaghan, Patricia (2004) The Red-Haired Girl from the Bog: The Landscape of Celtic Myth and Spirit. New World Library. ISBN 1-57731-458-1 p.23: "We see her silhouette on Ceann na Cailleach [recte Ceann Caillí], "Hag's Head", the most southerly of the Cliffs of Moher".
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 THIERLING, Insa. "More than Winter’s Crone: The Cailleach in Scotland". caerclud.vscotland.org.uk (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 22 de setembro de 2008. Consultado o 16 de maio de 2009. 
  17. ↑ "Beare". Answers.com. Consultado o 16 de maio de 2009. 
  18. ↑ "Cailleach Bhéirre". Answers.com. Consultado o 16 de maio de 2009. 
  19. ↑ BRONACH, Aisling. "Cailleach Beara". House Shadow Drake. Arquivado dende o orixinal o 21 de outubro de 2006. Consultado o 16 de maio de 2009. 
  20. ↑ "Brannan_y_Eliande/ El mito de Cally Berry". ccgediciones.com; infantil. Arquivado dende o orixinal o 9 de decembro de 2007. Consultado o 13 de maio de 2009. 
  21. ↑ 21,0 21,1 "Cailleach, diosa oscura de la naturaleza". obolog.com; Luna plateada (en castelán). Consultado o 13 de maio de 2009. 
  22. ↑ "la Cailleach". inghean-au-dagha. Arquivado dende o orixinal o 05 de abril de 2023. Consultado o 14 de maio. 
  23. ↑ AA. VV. Arthur Cotterell, ed. Enciclopedia mitológica IV. p. 11 
  24. ↑ "Cailleach Béirre: Information". Answers.com (en inglés). Consultado o 14 de maio de 2009. 
  25. ↑ "Brigit y Santa Brígida". aragonesasi.com; elfos (en castelán). Consultado o 14 de maio de 2009. 
  26. ↑ "Oraculo celta / Celtic Oracle". Goodreads; KELLY-DOYLE, Moira (en inglés e castelán). Consultado o 2024-01-14. 
  27. ↑ "The Rorian Tradition: Brigit as a triple goddess" (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 15 de febrero de 2009. Consultado o 16 de maio de 2009. 
  28. ↑ "Los Corcu Duibne" (en inglés). Consultado o 14 de maio de 2009. 
  29. ↑ 29,0 29,1 "El mundo de la mitología celta" (en castelán). Consultado o 14 de maio de 2009. 
  30. ↑ "Samhain, el año nuevo celta". Consultado o 16 de maio de 2009. 
  31. ↑ "Samhain - Halloween". HISTORY (en inglés). 2023-10-18. Consultado o 2024-01-14. 
  32. ↑ 32,0 32,1 O’LANTERN, Jack. "Historia de Halloween". Arquivado dende o orixinal o 11 de abril de 2009. Consultado o 18 de maio de 2009. 
  33. ↑ 33,0 33,1 "History; a lenda de Ben Cruachan". visitcruachan.co.uk (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 28 de outubro de 2007. Consultado o 26 de maio de 2009. 
  34. ↑ "Cailleach Behur". Mysterious Britain website (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 9 de outubro de 2006. Consultado o 26 de maio de 2009. 
  35. ↑ MCKILLOP, James (1998). Dictionary of Celtic Mythology. Oxford University Press. 
  36. ↑ 36,0 36,1 MCNEILL, F. Marian. William MacLellan, ed. The Silver Bough. 2: A Calendar of Scottish National Festivals, Candlemas to Harvest Home. Glasgow. pp. 20–1. ISBN 0-85335-162-7. 
  37. ↑ MONAGHAN, Patricia (2004). The Red-Haired Girl from the Bog: The Landscape of Celtic Myth and Spirit (en inglés). New World Library. p. 23. ISBN 1577314581. We see her silhouette on Ceann na Cailleach, “Hag's Head”, the most southerly of the Cliffs of Moher 
  38. ↑ Freire, José. ""A Toponímia Céltica e os vestígios de cultura material da Proto-História de Portugal". Consultado o 25 de Julho de 2023. 
  39. ↑ OMNÈS, Robert (1999). Le Substrat celtique en galicien en castillan (en francês). 
  40. ↑ MURGUÍA, Manuel. Etimología del nombre de Galicia. p. 8. 
  41. ↑ ALBERRO, Manuel. Os Celtas da antiga Galécia. 
  42. ↑ LUJÁN, Eugenio R. Ptolemy's 'Callaecia' and the language(s) of the 'Callaeci', in Ptolemy : towards a linguistic atlas of the earliest Celtic place-names of Europe : papers from a workshop sponsored by the British Academy (en inglês). 
  43. ↑ "Sobre a origem e significado das palavras Portugal e Galiza". Arquivado dende o orixinal o 29 de outubro de 2008. Consultado o 26 de maio de 2009. 
  44. ↑ "Galicia en Irlanda". Consultado o 26 de maio de 2009. [Ligazón morta]
  45. ↑ "Fonética histórica". Arquivado dende o orixinal o 22 de setembro de 2007. Consultado o 26 de maio de 2009. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cailleach&oldid=6639385»