Frederico II Hohenstaufen

Federico II de Hohenstaufen, nado o 26 de decembro de 1194 en Iesi, na Pentápole, Sacro Imperio Romano Xermánico, e finado o 13 de decembro de 1250 en Castel Fiorentino, Sacro Imperio Romano Xermánico, foi rei de Sicilia, rei de Alemaña (fomalmente, rei dos Romanos) e de Xerusalén, e emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico.

Era neto de Federico Barbarroxa e de Roger II de Hauteville, e foi unha das figuras máis interesantes da historia universal polas súas cualidades extraordinarias e o seu carácter excéntrico, distinto ao dos homes da súa época e adiantado a eles en máis de un sentido.

A súa personalidade, pouco convencional, levábao a romper de continuo cos usos e costumes do seu tempo, razón pola cal alcumárono xa en vida co adxectivo stupor mundi 'asombro do mundo'. Tamén foi alcumado como puer Apuliae 'fillo da Puglia', novo Mesías, redentor e principe da paz. E, polas súas continuas desavenencias co papado, foi chamado o Anticristo, perseguidor da Igrexa e herexe. Foi tamén un dos escritores máis representativos da escola siciliana, escola que el fundou.

Primeiros anos

Nacemento de Federico II.

Federico de Hohenstaufen neceu o 26 de decembro de 1194 en Iesi (actualmente na provincia de Ancona, Italia).

Era fillo de Henrique VI, emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico, e de Constanza I de Sicilia, filla de Roger II, primeiro rei de Sicilia.

Segundo algunhas fontes o seu nacemento foi público, e ocurreu nunha tenda, en plena praza principal de Iesi, mentres a súa nai era arroupada por algúns nobres de Henrique VI; segudo parece, a avanzada idade de Constanza, que durante os oito anos previos se mostrara estéril, suscitaban dúbidas sobre a lexitimidade de Federico, polo que o nacemento se tería celebrado dese modo, a fin de establecer garantías sobre a orixe do neno.

O nacemento do fillo de Constanza foi importante para a sucesión do Reino de Sicilia, pero estivo rodeado de moitos dixomedíxomes e especulacións:

Federico foi considerado por algúns detractores como o Anticristo, xa que unha lenda medieval sustentaba que nacería dunha monxa vella, e Constanza de Sicilia no momento do parto tiña 40 anos e, antes da voda, dicíase que vivira nun convento.

Tamén, debido á súa avanzada idade, moitos non crían na preñez da raíña. Por estas razóns construíuse un baldaquino no centro da praza baixo o que Constanza pariu publicamente co fin de disipar calquera dúbida sobre o nacemento do futuro emperador. Giovanni Villani, na súa Crónica, escribiu:

Cando a emperatriz Constanza estaba preñada de Federico, sospeitábase en Sicilia e en todo o Reino da Puglia que, debido á súa avanzada idade, non podería estar preñada; por iso, cando ía parir, fixo colocar unha tenda na praza de Palermo e emitiu un bando para que todas as mulleres que quixesen fosen vela; e moitas foron, pero aínda así non acabou a sospeita.

Giovanni Villani

Henrique VI e Constanza de Sicilia, pais de Federico II.

Henrique VI, nun primeiro momento, parece aceptar a elección da súa muller e, co nome de Constantino, no verán de 1196, o pequeno foi elixido rei dos Romanos polos príncipes alemáns na Dieta Imperial de Frankfurt. Algúns meses máis tarde, chegado o tempo da cerimonia bautismal, celebrada en Asís, o nome do futuro soberano foi cambiado polo pai que, respectando a prioridade da casa paterna en aplicación da lei sálica, decidiu asignarlle o nome in auspicium cumulande probitatis, de Friedric Roger Constantine: "Federico" para indicalo na futura guía dos príncipes alemáns como neto de Federico Barbarroxa, "Roger" para subraiar a lexítima pretensión á coroa do Reino de Sicilia como descendente de Roger II de Sicilia, e "Constantino" para congraciarse coa Igrexa de Roma, que no medioevo era a fonte da propia autoridade terreal. Aquela foi a segunda e última ocasión en que Henrique VI viu ao seu fillo.

Federico nacía xa pretendente de varias coroas: aínda que a imperial non era hereditaria, Federico era un válido candidato a rei dos Romanos (o título electivo dos sucesores elixidos do Sacro Emperador) que comprendía tamén as coroas do Reino de Italia e do Condado de Borgoña. Estes títulos aseguraban dereitos e prestixio, pero non daban un poder efectivo, xa que faltaba neses Estados unha sólida estrutura institucional controlada polo soberano. Estas coroas daban poder só se o sobedrano era forte, do contrario sería imposíbel facer valer os dereitos do rei sobre os feudatarios e sobre as comunas. Á parte, por vía materna herdaría a coroa de Sicilia, onde en cambio si existía un aparato administrativo ben estruturado para garantir que a vontade do soberano fose aplicada, segundo a tradición de goberno centralizado.

Ao morrer seu pai Henrique VI en 1197, Federico encontrábase en Italia coa intención de cruzar cara a Alemaña. Ao chegar a noticia, o gardián de Federico, Conrado de Spoleto, suspendeu a expedición e levou ao neno a Palermo canda a súa nai, onde permaneceu até terminar a súa educación. A súa nai Constanza era, por dereito propio, herdeira do Reino de Sicilia, e para asegurar os dereitos do seu fillo nomeouno publicamente herdeiro do trono de Sicilia nada máis chegar este a Palermo. A educación en Sicilia foi un elemento fundamental para formar a súa personalidade, debido á civilización normando-árabe-bizantina propia da illa.

Porén, a unión dos reinos de Alemaña e de Sicilia non era vista con bos ollos nin polos normandos, nin polo papa que, cos territorios que por diverso título compoñían os Estados Pontificios, posuía unha liña que interrompía a unidade territorial do gran reino, facéndoo sentir, en consecuencia, rodeado.

Á morte da súa nai, Federico foi coroado rei de Sicilia o 17 de maio de 1198. Como quera que os dereitos imperiais do neno podían comprometer a súa propia vida, a súa nai nomeara no seu testamento como titor do neno ao papado. Así, o papa Inocencio III encargouse da tutela de Federico até que foi maior de idade. A fin de protexer ao inexperto rei contra os seus inimigos, o papa induciuno a que casara en 1209 con Constanza de Aragón e Castela, viúva do rei Emerico de Hungría.

Emperador

Otón de Brunswick foi coroado emperador como Otón IV polo papa Inocencio III en 1209, coa esperanza de acabar coa hexemonía da casa de Hohenstaufen; a enemizade do papado co pai de Federico, Henrique VI, e co seu avó, Federico Barbarroxa, era notoria, ao chocaren as pretensións imperiais dos Hohenstaufen coas papais, que pasaban por crear en Europa un goberno teocrático central co papa á cabeza. Porén, Otón IV non se mostrou como o campión papal esperado e, en setembro de 1211 a Dieta Imperial de Núremberg decidiu confirmar a Federico como rei dos Romanos, isto é, candidato electo para suceder a Otón IV. Otón desaviuse cos tres arcebispos electores do Sacro Imperio (os de Maguncia, Colonia e Tréveris) e, ao pretender retomar, agora para a casa de Brunswick, o proxecto imperial dos Hohenstaufen, o papado sinalárao como inimigo, e Inocencio III excomungouno. Así e todo puido manter a súa posición até que foi derrotado na batalla de Bouvines no mes de xullo de 1214 polas forzas do rei Filipe II de Francia. Otón foi deposto en 1215.

Federico foi de novo elixido en 1212 e coroado rei dos Romanos o 9 de decembro dese ano en Maguncia. Unha nova cerimonia de coroación tivo lugar ao ser deposto Otón IV en 1215. A autoridade de Federico en Alemaña era débil, como o demostran as continuas confirmacións da súa elección. Só o sur de Alemaña, onde se encontraban os seus territorios patrimoniais (Suabia) recoñecíao, aínda así só con algún grao de adherencia á súa causa; no norte de Alemaña, centro neurálxico do poder güelfo, Otón seguía ostentando o poder real e imperial pese á súa excomuñón. Porén, a súa derrota na batalla de Bouvines obrigouno a retirarse ao núcleo güelfo, onde, practicamente sen ningún apoio, foi asasinado en 1218. Os príncipes electores alemáns, apoiados por Inocencio III, volveron a confirmar unha vez máis a Federico como rei dos Romanos en 1215, como quedou dito, e o propio papa coroouno rei en Aquisgrán o 23 de xullo de 1218. A política papal, por aquel entón, pretendía facer de Federico un vasalo fiel á súa causa; Porén, Inocencio III non se sentía o suficientemente cómodo defendendo a candidatura imperial de Federico, quen ao fin e ao cabo era membro da familia Hohenstaufen, unha estirpe de víboras, que era apoiada por moitas faccións xibelinas contrarias aos intereses papais.

Mapa político do Próximo Oriente en 1135, entre a primeira e a segunda cruzada. As cruces vermellas indican os Estados dos cruzados.

O castelo de Melfi, onde Federico II promulgou as Constitucións.

Non foi até 1220 cando, tras arduas negociacións con Inocencio III e o seu sucesor Honorio III —que sucedeu a aquel en 1216, e que fora profesor do propio Federico—, Federico foi coroado Sacro Emperador Romano en Roma por Honorio III, o 22 de novembro de 1220. Ao mesmo tempo, seu fillo maior, Henrique, foi coroado como rei dos Romanos. As condicións prometidas a cambio da coroación foron duras e incluían condonar a débeda pontificia, renunciar á condición de legado apostólico (representante do papa) no Reino de Sicilia, socorrer ao Imperio Latino de Constantinopla e embarcarse nunha cruzada a Terra Santa para recuperar os Santos Lugares. Federico, unha vez coroado, non se mostrou moi disposto a cumprir estas promesas, aínda que falou de preparar unha cruzada. Pola súa parte, casou unha filla súa co emperador de Nicea, feito que demostrou ás claras o seu pouco interese en socorrer ao seu rival o Imperio Latino de Constantinopla.

Federico non daba signos de querer abdicar ao Reino de Sicilia, pero mantiña a firme intención de ter separadas as dúas coroas. Alemaña deixábaa ao seu fillo Henrique pero, en canto emperador, conservaba a suprema autoridade. Dado que medrara e se educara en Sicilia, é probábel que se sentise máis italo-normando que alemán, pero, sobre todo, coñecía ben o potencial do reino siciliano, cunha florecente agricultura, cidades grandes e con bos portos, ademais da súa extraordinaria posición estratéxica no centro do Mediterráneo.

A diferenza da maioría dos emperadores do Sacro Imperio, Federico pasou pouco tempo en Alemaña. En 1218 axudou a Filipe II de Francia e ao duque de Borgoña, Eudes III, a acabar coa guerra de sucesión no Condado de Champaña, ao invadir o Ducado de Lorena, tomando e queimando Nancy, onde fixo prisioneiro a Teobaldo I de Lorena obrigándoo a que retirara o seu apoio ao pretendente champañés Erard de Brienne. Tras a súa coroación en 1220, Federico apenas volveu a saír de Italia até 1236, salvo para a sexta cruzada. En 1236 fixo unha viaxe de un ano a Alemaña e, ao seu regreso en 1237, pasou o resto da súa vida, 13 anos, nas súas posesións do sur de Italia ou en Sicilia.

No Reino de Sicilia (usualmente chamado naquel tempo o Regnum), que entón comprendía tamén o sur de Italia, até a Campania, realizou un intenso e ás veces impopular labor de reformas. Modificou as leis do seu avó Roger II de Sicilia, promulgando as Constitucións de Melfi en 1231; nelas reorganizábase o Reino de Sicilia como unha monarquía autoritaria, cun goberno centralizado, renegando do feudalismo. Estas leis continuaron sendo, cunhas mínimas reformas, as leis básicas de Sicilia até 1819, unha vez integrado este Reinio no das Dúas Sicilias. Por certo, algunhas destas novas leis contradicían a súa promesa ao papa de renunciar á legación apostólica sobre o Reino, a cal lle daba dereito a controlar os asuntos eclesiásticos e a depoñer e nomear clérigos e bispos. De feito, as súas continuas disputas co papado, no marco das loitas entre güelfos (a prol do papa) e xibelinos (a prol do emperador), sobre todo no norte e no sur de Italia, levárono a promulgar novos impostos e a elevar os antigos no Regnum, o que aumentou a súa impopularidade.

En xeral, os seus asuntos afastábano da súa capital, Palermo, preferindo Federico pasar os momentos de lecer cazando na Campania ou na Puglia. Durante este período fixo construír, como pabellón de caza, Castel del Monte e, como padrón das letras fundou en 1224 a Universidade de Nápoles, agora chamada Università Federico II na súa honra.

Confederación cos Príncipes Eclesiásticos

Confoederatio cum principibus ecclesiasticis.

O Tratado da Igrexa co Príncipe, ou Confoederatio cum principibus ecclesiasticis, do 26 de abril de 1220, foi dado por Federico II como unha concesión aos bispos alemáns para obter a súa colaboración na elección do seu fillo Henrique como rei de Alemaña (rei de Romanos). Este documento representa unha das máis importantes fontes lexislativas do Sacro Imperio Romano Xermánico no territorio alemán. Con este acto Federico II renunciou a un certo número de privilexios rexios en favor dos príncipes-bispos. Foi un verdadeiro cambio no equilibrio do poder, un novo deseño que debía levar a maiores vantaxes no control dun territorio vasto e afastado.

Entre os moitos dereitos adquiridos, os bispos asumiron o de cuñar moeda, decretar impostos e construír fortificacións. Ademais obtiveron tamén a facultade de instituír tribunais nos seus señoríos e de recibir a asistencia do rei ou do emperador para facer respectar os xuízos emanados nos territorios en cuestión. A condena dun tribunal eclesiástico significaba automaticamente unha condena e unha punición por parte do tribunal real ou do imperial. Aínda máis, unha excomuñón traducíase, tamén de maneira automática, nunha sentenza como criminal por parte do tribunal do rei ou do emperador. A ligazón entre os tribunais do Estado e os locais dos príncipes-bispos cosolidouse indisolubelmente.

A promulgación desta lei relacionouse directamente coa posterior Statutum in favorem principum, que establecía similares dereitos para os príncipes laicos. O poder dos señores aumentaba, pero crecía tamén a capacidade de control sobre o territorio do imperio e sobre as cidades. Deste xeito, Federico II sacrificou a centralización do poder para asegurar unha maior tranquilidade na parte continental do Sacro Imperio, de modo que puido volver a centrar a súa atención na parte meridional e mediterránea.

Federico puido entón dedicarse a consolidar as institucións do Reino de Sicilia, establecendo dous grandes asentamentos en Capua e Mesina (1220-1221). Nesas ocasións reivindicou que cada dereito rexio que fora confiscado no pasado por calquera causa aos feudatarios debería reintegrase inmediatamente ao soberano. Introduciu ademais o Dereito romano, coa accesión de Xustiniano reelaborada pola Universidade de Boloña. En Nápoles fundou a Universidade en 1224, como quedou escrito arriba, da que saíron a maioría dos funcionarios para o seu servizo, sen que os seus partidarios tiveran que ir até Boloña para estudar. Favoreceu tamén a antiga e gloriosa Escola médica salernitana (Schola Salernitana).

A Escola salernitana

Pacientes mostrando a súa urina a Constantino o Africano.

En efecto, entre os séculos XI e XIII desenvolvérase unha escola médica de especial interese, a Escola de Salerno ou Escola Médica Salernitana. Para a obtención do título de médico e, por tanto, o dereito de exercicio desta práctica, Roger II de Sicilia estableceu un exame de graduación no que se incluían coñecementos de medicina e de cirurxía, o que de algunha maneira rehabilitaba a especialidade cirúrxica a pesar do activo rexeitamento á mesma demostrado pola Igrexa católica e por unha parte do mundo árabe.

Algúns anos despois, en 1224, Federico II reformou o exame para que este fora realizado de forma pública polo equipo de mestres de Salerno, e regulando para a práctica da medicina un período de formación teórico (que incluía cinco anos de medicina e cirurxía) e un período práctico de un ano.

Unha figura de relevancia desta escola foi o monxe Constantino o Africano (1010-1087), médico cartaxinés que recolleu numerosas obras de medicina ao longo das súas viaxes e contribuíu ao desenvolvemento da medicina europea coa tradución do árabe de varios textos da Antigüidade clásica.

O primeiro tratado europeo medieval de cirurxía ten a súa orixe nesta escola, a Practica chirurgiae de Roger Frugardi (1170), obra que se ocupa do tratamento das feridas e dos reumatismos.

A título de curiosidade, e a modo de paliar a ausencia da práctica da disección en cadáveres humanos, Cofón o Mozo escribe en torno ao ano 1150 a súa Anatomía Porci, guía práctica de disección do porco utilizada polos estudantes.

A sexta cruzada

Federico II negocia con Al-Kamil.

Xa o papa Honorio III ordenara a Federico que fora ás cruzadas como penitencia. O emperador asentira, pero fora demorando a súa partida para a Terra Santa, o que lle valeu a excomuñón en 1227. O novo papa, Gregorio IX, moito menos condescendente que o débil Honorio III, chegou a cualificar a Federico de Anticristo, e predicou unha infrutuosa cruzada contra el, que foi rexeitada de plano polo resto dos monarcas europeos ao consideraren que, aínda que excomungado, Federico seguía sendo cristián. A ruptura co papado era evidente, e as accións de Federico en Sicilia confirmábano. En 1225 Federico contraera un novo matrimonio, esta vez con Iolanda de Xerusalén, herdeira do trono do Reino de Xerusalén. A fin de facer valer os dereitos da súa esposa, conseguiu depoñer ao entón rei titular Xoán de Brienne e ser recoñecido el mesmo como rei de Xerusalén a partir de 1225.

Pese a iso, Federico, que nunca dispuxo dun gran número de tropas, non se decidía a marchar a Terra Santa. Cando Gregorio IX o excomungou en 1227, aparentara a súa marcha cara a Palestina, pero cancelara a súa expedición no último momento aducindo que caera enfermo, algo que non convenceu ao papa. Finalmente, aproveitando un momento de debilitamento do poder musulmán en Oriente Próximo, Federico partiu cara a Palestina en 1228 sen a bendición papal. Este acto foi visto polo papa como unha provocación, xa que se realizaba sen o seu consentimento e ademais por parte dun excomungado; por todo iso, volveuno a excomungar.

En Terra Santa, o sultanato exipcio dos ayubís encontrábase nunha posición política comprometida: os seus parentes e rivais de Siria e Mesopotamia ameazaban cunha guerra, polo que consideraba perigoso comezar unha nova contenda coas potencias occidentais. Por iso, Federico, cun reducido exército, conseguiu reconquistar o Reino de Chipre, que se encontraba nun estado de anarquía tras o colapso do poder cruzado. En Terra Santa, e grazas á axuda do seu conselleiro, o maestre da Orde Teutónica, Hermann von Salza, asinou unha tregua de dez anos co sultán ayubí Al-Kamil a cambio da posesión, en realidade de modo nominal, dos Santos Lugares Cristiáns, entre eles Nazaret, Belén e Xerusalén, exceptuando os lugares santos para o Islam. Tras asinar este armisticio de dez anos co sultán, foi coroado rei de Xerusalén o 18 de marzo de 1229.

Isto, de novo, foi unha provocación para o papado, posto que no ínterim, a súa esposa e lexítima raíña, Yolanda, morrera, deixando o Reino ao seu único fillo, Conrado. Así, Gregorio IX non respondeu a estes éxitos coa absolución de Federico, senón que declarou que as accións do emperador en Terra Santa non podían cualificarse como guerra santa ao continuar excomungado, e procedeu a liberar aos cruzados do voto de obediencia ao emperador. Os logros de Federico II en Terra Santa foron bastante precarios, e dependían máis da conxuntura política árabe que do poderío cristián; non puido evitar os enfrontamentos entre as Ordes Militares e os baróns locais, nin entre venecianos e xenoveses, que asolaban a costa do Oriente Próximo.

Pola súa parte, en 1229 tivo noticia de que o papa, xunto á Liga Lombarda, de maioría güelfa, planeaba invadir o Reino de Sicilia; o seu propio fillo Henrique, rexente seu en Alemaña, proclamárase rei dos Romanos co consentimento papal, e reclamaba os dominios de seu pai. Federico abandonou a cruzada e regresou apresuradamente a Italia.

Loitas contra o papado

Tras desembarcar en Brindisi, Federico logrou derrotar ás forzas pontificias e lombardas, expulsándoas dos territorios imperiais. Asinou en 1230 o tratado de San Xermano, polo que o emperador aseguraba á Igrexa as súas posesións territoriais a cambio de que o papa revogase a súa excomuñón. Tras esta contenda, Federico, co apoio das cidades xibelinas da Toscana (Pisa e Siena) e a Lombardía (Verona e Piacenza) conseguiu un certo dominio de Italia.

Esta paz foi, porén, efémera. Pola diferente forma de concibir o papado e o pontificado Gregorio IX e Federico II, un novo enfrontamento era ineludíbel. Así, cando en 1237 as tropas imperiais derrotaron á Liga Lombarda, o papa encontrou a excusa para volver a excomungar a Federico en 1239. Inmediatamente ordenou unha cruzada contra o emperador, e intentou infrutuosamente que os príncipes alemáns elixiran un novo rei e convocou un concilio en Roma en 1241.

Federico anunciou, pola súa parte, a súa oposición total á celebración dun concilio que non tiña outra motivación que a da súa deposición e substitución, polo que ordenou ás súas tropas que apresaran a todos os que viaxaran a Roma coa intención de participar no concilio. A detención e encarceramento de máis de cen clérigos impediu a celebración do sínodo. Pouco despois falecía Gregorio IX.

Elixido Inocencio IV como novo papa, Federico enviou emisarios para acordar a paz, pero sen renunciar ao seu poder e influencia nas decisións eclesiásticas. Inocencio IV exixiu de Federico o recoñecemento do dano que causara á Igrexa. Finalmente chegaron ambas as partes a un acordo o 31 de marzo de 1244. Nel se restituían á Igrexa as súas posesións, especialmente os Estados Pontificios, e liberaba aos prelados favorábeis ao papa que mantiña presos. Anínda que asinara a paz con el grazas á mediación do rei de Francia, o papa sentiuse incómodo en Italia pola presenza da milicia imperial e decidiu refuxiarse en Lyon co apoio dos xenoveses.

Inocencio IV convocou, nada máis chegar á cidade francesa o 3 de xaneiro de 1245, o I Concilio de Lyon, pese á oposición do emperador. Sentíndose forte, Inocencio procedeu a acusar a Federico de usurpar e oprimir os bens da Igrexa, e terminou por excomungalo o 17 de xullo do mesmo ano, por non organizar unha nova cruzada.

A batalla de Parma, e morte de Federico

Sarcófago de Federico II
Catedral de Palermo.

Federico organizou tropas para enfrontarse ao papado. Inocencio IV, pola súa parte, pretendeu organizar unha cruzada contra o propio emperador mobilizando aos príncipes alemáns. Nese camiño pretendedu a elección de Henrique Raspe e, aínda que este foi proclamado emperador o 22 de maio de 1246, nunca foi recoñecido como tal. Ao mesmo tempo provocou un alzamento contra o emperador de moitas cidades do norte de Italia. Obtivo unha importante vitoria o 18 de febreiro de 1248 na batalla de Parma, ao capturaren por sorpresa as tropas papais o campamento imperial.

Pero o emperador no tomou parte nesta última campaña. Federico estivera enfermo e probabelmente sentíase cansado. Uns anos máis tarde, en Castel Fiorentino, cerca de Lucera, na Puglia, e en presenza de numeosos dignatarios, o 7 de decembro de 1250 ditou o sue testamento, e morreu pacificamente o 13 de decembro, vestindo o hábito de monxe cisterciense e despois de recibir a absolución e a extrema unción polo arcebispo de Palermo Berardo de Castagna. O seu corpo foi trasladado a Palermo e depositado nun sarcófago de pórfiro na Catedral.

No seu testamento Federico designou a Conrado herdeiro do Imperio e do Reino; antes da chegada de Conrado de Alemaña, o seu fillo ilexítimo Manfredo, tido con Bianca Lancia, actuou como rexente en Italia. Federico tamén ordenou a restitución dos seus dereitos á Igrexa romana, coa reserva da restauración dos dereitos imperiais, os da Igrexa siciliana e os dalgunhas Ordes de cabalaría. Tendo en conta os gravosos impostos do Reino, estableceu que os tributos volveran ao nivel que tiñan na época do rei Guillerme II.

Matrimonios e descendencia

• Primeira esposa: Constanza de Aragón e de Castela (1179-1222), filla do rei Afonso II de Aragón. Matrimonio: 15 de agosto de 1209, en Mesina, Sicilia.

• Henrique II de Suabia (1211-1242), rei dos Romanos.

• Segunda esposa: Iolanda de Xerusalén, raíña de Jerusalén (1212-1228). Matrimonio: 9 de novembro de 1225, en Brindisi, Puglia.

• Margarita (novembro de 1226 - agosto de 1227).
• Conrado IV, rei dos Romanos.

• Terceira esposa: Isabel de Inglaterra (1214-1241), filla do rei Xoán I de Inglaterra. Matrimonio: 15 de xullo de 1235, en Worms, Alemaña.

• Xordán (nacido na primavera de 1236, non logrou sobrevivir un ano). A este neno se lle deu o nome de pila de Xordán porque foi bautizado con auga traída para tal efecto desde o río Xordán.
• Inés (n. e m. en 1237).
• Henrique Otto (18 de febreiro de 1238 - maio de 1253), en honor de Enrique III de Inglaterra tío seu, foi nomeado gobernador de Sicilia e comprometeu a ser o rei de Xerusalén despois da morte de seu pai, pero el morreu tres anos despois que aquel e nunca foi coroado. Comprometeuse con varias sobriñas do papa Inocencio IV, pero non casou con ningunha.
• Federico (1239-1240)
• Margarita de Sicilia (1 de decembro de 1241 - 8 de agosto de 1270), casada con Alberto II de Meissen.

• Federico tiña unha relación con Bianca Lancia (ca. 1200/10-1230/46), posibelmente a partir de 1225. Unha fonte afirma que durou 20 anos. Outras, que casou co emperador en articulo mortis. Bianca deulle tres fillos:

• Constanza II de Hohenstaufen (1230 - abril de 1307), casada con Xoán III Ducas Vatatzés.
• Manfredo de Sicilia (1232 - morto en batalla, en Benevento, o 26 de febreiro de 1266), primeiro rexente, e máis tarde rei de Sicilia.
• Violante (1233-1264), casou con Ricardo Sanseverino, conde de Caserta.

Mateo de París relata a historia dun matrimonio en artículo mortis (no leito de morte) entre eles cando Bianca estaba morrendo, pero este matrimonio nunca foi recoñocido pola Igrexa. Porén, os nenos de Bianca foron considerados segundo parece por Federico como lexítimos, evidenciándose isto polo matrimonio da súa filla Constanza co emperador de Nicea, e porque nomeou a Manfredo príncipe de Taranto e rexente de Sicilia.

Amantes e descendencia ilexítima

• Cunha condesa siciliana de nome descoñecido. Foi a primeira amante coñecida de Federico II, rei nese tempo de Sicilia. A súa filiación exacta descoñécese, pero no Thomas Tusci Gesta Imperatorum et Pontificum dise que era unha «nobre condesa herdeira, do Reino de Sicilia». Deulle un fillo:

• Federico de Pettorana, que fuxiu a España coa súa esposa e os seus fillos en 1240, pero os seus dous fillos morreron alí á idade de dous e un anos.

• Adelaida de Urslingen (c. 1184 - c. 1222). A súa relación con Federico II levouse a cabo durante o tempo que Federico estivo en Alemaña (entre 1215 e 1220). De acordo con algunhas fontes, Adelaida estaba relacionada coa familia Hohenburg baixo o nome de Alayta de Vohburg (en italiano: Alayta di Marano), pero a teoría máis aceptada indica que era a filla de Conrado de Urslingen, conde de Asís e duque de Spoleto.

• Enzo de Sardeña (1215-1272).

• Cunha dama de nome descoñecido, da familia dos duques de Spoleto. Algunhas fontes din que Catalina era unha irmá de Enzo e, en consecuencia, tamén filla de Adelaida de Urslingen.

• Catalina de Marano (1216/18 - 1272), que casou en primeiro lugar cun descoñecido e en segundo lugar con Giacomo del Carretto, marqués de Noli e Finale.

• Matilda ou María de Antioquía.

• Federico de Antioquía (1221-1256).

• Manna, irmá do arcebispo de Mesina.

• Ricardo de Chieti (1225 - 26 de maio de 1249).

• Richina (Ruthina) de Beilstein-Wolfsöden (c. 1205-1236). Segundo algunha fonte, era a esposa do conde Godofredo de Löwenstein e filla do conde Bertoldo de Beilstein e da súa esposa Adelaida de Bonfeld.

• Margarita de Suabia (1230-1298), casou con Tomás de Aquino, conde de Acerra.

• Con damas de nome descoñecido:

• Selvaggia (1223-1244), casada con Ezzelino III de Roma
• Blanca Flor (1226-1279), monxa dominicana en Montargis, Francia.
• Xerardo (morto despois de 1255).

A idea imperial de Federico

Coa morte de Federico terminou o seu grande Imperio, o proxecto que concibira desde a súa primeira viaxe, chea de incerteza, a Alemaña e que cultivara até o seu fin, co favor da sorte, cunha actividade continua e con non menor enerxía, a pesar das derrotas e as oposicións irredutíbeis que despertaban. A súa morte foi tamén o final da idea imperial e do dominio dos suabos, que con Fededrico e os seus inspiradores literarios e intelectuais de Palermo a Aquisgrán, e de Roma a Xerusalén, gañaran forza e consistencia. Da tradición imperial de Roma e das culturas orientais do soberano tamén derivou o principio da deificación do príncipe, que provocou igualmente a súa veneración, e que as xeracións posteriores foron capaces de repetir só parcialmente como unha ideoloxía do poder. Se a concepción imperial baseada nunha nova sacralización da acción de goberno e dun retorno aos antigos conceptos dunha monarquía universal non sobreviviu a Federico como principio político autónomo, por outra parte a posición deste emperador, partidario dunha concepción laica do Estado fronte á supremacía papal, baseada na supremacía espiritual, estaba destinada a prevalecer: para as futuras xeracións Federico representaría un precursor do concepto de Estado moderno e emancipado da Igrexa.

Stupor mundi

Federico II foi coñecido no seu tempo como stupor mundi (o pasmo do mundo) polo seu carácter excéntrico e heterodoxo e polos seus coñecementos. Del se dixo que falaba nove linguas e que escribía en sete (outras fontes reducen o as linguas faladas a seis: latín,siciliano, alemán, francés, grego e árabe), a diferenza doutros monarcas da súa época, moitos deles analfabetos. A súa curiosidade intelectual levoluno a fundar a Escola siciliana de poetas, e a profundizar na filosofía, a astronomía, as matemáticas, a medicina e as ciencias naturais. En 1224 fundou a Universidade de Nápoles.

Escribiu algúns libros: un dos máis coñecidos é De arte venandi cum avibus, que é un tratado de cetraría, e tamén un libro simbólico e filosófico. Tamén escribiu poemas.

Dise que, no seu interese por dilucidar cal fora a lingua orixinaria da humanidade, ordenou illar a un bebé de todo contacto verbal, esperándose que o neno, ao crecer sen sentir nunca falar a ninguén en ningún idioma, aprendería espontaneamente a falar na lingua orixinal da humanidade, que Federico sostiña que era o hebreo. O experimento fracasou porque as aias do neno aprendérono a falar ás agachadas. O seu carácter foi cualificado de extravagante, desprezando todas as convencións sociais da época, tales como as relacións de vasalaxe, o concepto de honor, etc. Isto, a longo prazo, causolle graves problemas políticos, ao ser visto como un posíbel socio pouco de fiar.

Estimando a fondo a célebre obra lexislativa de Federico II, obsérvase, así e todo, que non é tan revolucionaria como parece e que se asenta de feito na obra dos seus predecesores normandos, especialmente de Roger II de Sicilia.

Federico II, emperador dos últimos días

Segundo unha versión Federico II cualificou a Cristo, Moisés e Mahoma como un trío de impostores (atribúese a Averroes un escrito sobre o tema) e descoñeceu abertamente a autoridade papal, sendo esta a verdadeira causa pola que foi excomungado por Gregorio IX e Inocencio IV, e polo primeiro concilio ecuménico de Lyon (1245), que o depuxo como emperador por perxuro, herexe e perturbador da paz. A súa resposta foi crear unha nova relixión, da que el se proclamou o Mesías, reservando ao seu ministro Pietro della Vigna o rango de san Pedro.

Federico II foi obxecto de sorprendentes esperanzas escatolóxicas. De feito, todo o que os franceses esperaban de Carlomagno e dos Capetos, os alemáns esperábano del. Ao morrer Federico Barbarroxa en 1190 comezaron a aparecer profecías en Alemaña que falaban dun futuro Federico, emperador dos últimos días, que liberaría o Santo Sepulcro e prepararía o camiño para a segunda vinda de Xesucristo. A súa brillante personalidade favoreceu o nacemento dun mito mesiánico. Marchou á cruzada en 1229 e reconquistou Xerusalén, coroándose rei. Tivo conflitos encarnizados co papado, foi varias veces excomungado como herexe, perxuro e blasfemo, do que se vingaba tratando de despoxar á Igrexa da riqueza que supostamente era a orixe da súa corrupción.

Xoaquín de Fiore (1135-1202), abade, teólogo e escritor napolitano nacido en Calabria, na súa Concordia tra il vecchio e il nuovo testamento e l'Esposizione dell'Apocalisse, comparaba a Xesucristo con Salomón, fillo predilecto do rei David, e equiparaba a Federico II con Abxalom, fillo rebelde daquel. Para todos os xoaquinistas, Federico II era considerado como o Anticristo, ou polo menos un dos seus precursores. Xoaquín de Fiore profetizara o seu nacemento de Constanza, esposa de Henrique VI de Hohenstaufen, emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico, e dicía del que sería o futuro e máis perigoso inimigo da Igrexa. Posteriormente, cando os protoespiritualistas franciscanos retomaron os seus escritos, terxiversáronos até o infinito. No pseudoxoaquinista Comentario sobre os últimos días, escrito en 1241, prognosticábase que Federico II perseguiría tanto á Igrexa que no ano 1260 quedaría totalmente destruída. Para os protoespiritualistas italianos, o emperador era o Anticristo en persoa, e o seu Reino, a nova Babilonia. En Alemaña, en cambio, seguía sendo visto como o salvador ou Mesías, cuxa misión comprendía o castigo da Igrexa.

Para sorpresa de todos, Federico II morreu no ano 1250, dez anos antes do prognosticado fin do mundo, sen poder chegar a cumprir a súa misión escatolóxica. Pronto comezou a rumorearse que seguía vivo. Aínda máis, segundo algúns, resucitou, pois foi visto entrar nos cráteres do Etna, mentres un exército de cabaleiros descendía cara ao embravecido mar siciliano.

Tal lenda deu pábulo para que moitos anos despois aparecera un pretendido Federico II resucitado, causando gran balbordo en Italia e Alemaña, sendo finalmente executado cando a farsa foi descuberta.

Predecesor: Henrique VI	Rei titular dos Romanos 1196 - 1198	Sucesor: Filipe de Suabia
Predecesor: Otón IV	Rei dos Romanos 1212 - 1215 Rei rival 1215 - 1220 Rei lexítimo	Sucesor: Enrique VII (1220-1235) e Conrado IV (1237-1254)
Predecesor: Otón IV	Emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico 1220 - 1250	Sucesor: Enrique VII
Predecesor: Constanza I	Rei de Sicilia 1198 - 1250 con Henrique II (1212–1217)	Sucesor: Conrado
Predecesor: Iolanda (1212–1228)	Rei de Xerusalén 1225 - 1228	Sucesor: Conrado II
Predecesor: Otón IV	Duque de Suabia 1212–1216	Sucesor: Henrique II

Véxase tamén

Bibliografía

• Abulafia, David (1990): Federico II. Un imperatore medievale. Torino: Einaudi. ISBN 978-88-0613-197-5.
• Wolfgang Stürner (2009): Federico II e l'apogeo dell'impero. Roma: Salerno Editrice. ISBN 978-88-8402-679-8.
• Brando, Marco (2008): Lo strano caso di Federico II di Svevia. Un mito medievale nella cultura di massa. Bari: Palomar. ISBN 978-88-7600-286-1.
• Horst, Eberhard (1981): Federico II di Svevia. Milano: Rizzoli. ISBN 978-88-1711-621-1.
• Stürner, Wolfgang (2009): Federico II e l'apogeo dell'impero. Roma: Salerno Editrice. ISBN 978-88-8402-679-8.
• Vessella, Daniele e Pierluigi De Iulio (2005): Federico II, stupor mundi. Cosenza: Le Nuvole. ISBN 978-88-8834-350-1.
• Wies, Ernst Wilhelm (1997): Federico II: Messia o Anticristo? Genova: ECIG. ISBN 88-7545-747-6

Outros artigos

• Constanza de Hauteville
• Henrique VI Hohenstaufen
• Hohenstaufen
• Güelfos e xibelinos
• Constitución de Melfi

Ligazóns externas

• Salterio de Federico II (Psalterium et cantica Ecclesiae), c.1235 - c.1237. Biblioteca Riccardiana de Florencia. (en castelán). Consultada o 14 de outubro de 2016.
• Federico II, en Treccani (en italiano). Consultada o 13 de outubro de 2016.
• Le leggi di Federico, en Treccani (en italiano). Consultada o 13 de outubro de 2016.
• Viva lo ’mperadore, grati’a Deo! L’opera normativa di Federico