Illas Baleares

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Modelo:Xeografía políticaIllas Baleares
Illes Balears (ca) Editar o valor em Wikidata
Imaxe

Localización
Editar o valor em Wikidata Mapa
 39°30′N 3°00′L / 39.5, 3Coordenadas: 39°30′N 3°00′L / 39.5, 3
EstadoEspaña Editar o valor em Wikidata
CapitalPalma de Mallorca Editar o valor em Wikidata
Poboación
Poboación1.176.659 (2022) Editar o valor em Wikidata (235,72 hab./km²)
Lingua oficiallingua catalá
lingua castelá Editar o valor em Wikidata
Xeografía
Parte de
Superficie4.991,66 km² Editar o valor em Wikidata
Lonxitude da costa1.428 m Editar o valor em Wikidata
Bañado porMar Mediterráneo Editar o valor em Wikidata
Punto máis altoPuig Major (1.436 m) Editar o valor em Wikidata
Datos históricos
Precedido por
Día festivo
Organización política
Órgano executivoGoberno das Illas Baleares Editar o valor em Wikidata
• Presidente (pt) Traducir Editar o valor em WikidataMargarita Prohens Rigo (pt) Traducir (2023–) Editar o valor em Wikidata
Órgano lexislativoParlamento das Illas Baleares Circunscrición: 4, (Escano: 59) Editar o valor em Wikidata
Máxima autoridade xudicialHigh Court of Justice of the Balearic Islands (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Membro de
Identificador descritivo
Fuso horario
ISO 3166-2ES-IB Editar o valor em Wikidata
Código NUTSES53 Editar o valor em Wikidata
Código INE04 Editar o valor em Wikidata

Sitio webcaib.es Editar o valor em Wikidata

As Illas Baleares[1] (en catalán e oficialmente: Illes Balears) son un arquipélago e unha comunidade autónoma española situada no mar Mediterráneo, xunto á costa oriental da Península Ibérica. A súa capital é Palma, e a lingua propia autóctona é o catalán. O seu principal recurso é o turismo, sobre todo procedente de Alemaña e do Reino Unido, quen o consideran coma destino de viaxes por excelencia.

O arquipélago está formado por dous grupos de illas e numerosos illotes: as Gimnesias (Menorca, Mallorca e Cabrera e algúns illotes próximos como Dragonera, Conillera e a illa de l'Aire) e as Pitiusas (Eivisa e Formentera e os distintos illotes que as rodean como s'Espalmador e s'Espardell). Conta con importantes industrias de alfaias (as perlas de Majórica) e un parque nacional marítimo-terrestre en Cabrera.

Historia[editar | editar a fonte]

Prehistoria e historia antiga[editar | editar a fonte]

Taula de Torralba

As illas estiveron poboadas desde tempos remotos. As primeiras aparicións de poboadores remóntanse ao III milenio a.C. Aínda que hai vestixios dunha presenza humana en Eivisa e Formentera durante a Idade de Bronce, posteriormente durante varios séculos estas illas atopáronse despoboadas, mentres que Mallorca e Menorca estaban habitadas por un pobo mal coñecido, cuxa cultura característica era a cultura talaiótica.

Posteriormente, producíronse colonizacións de gregos, fenicios e cartaxineses. Eivisa e Formentera non volveron ter unha presenza humana estable ata as colonizacións fenicias no século VII a.C., sendo a súa nova poboación moi probablemente de orixe semítico (de fenicios e púnicos). Máis tarde os romanos conquistaron o conxunto das illas no ano 123 a. C., unificando por primeira vez todo o arquipélago baixo unha mesma administración e unha mesma cultura (pois había unha dicotomía do fondo étnico entre as Pitiusas, poboadas por semitas, e as Gimnesias, con xentes pertencentes á cultura talaiótica), aínda que esta colonización foi pouco intensa. Incorporadas en principio á Hispania Citerior e posteriormente á Tarraconense, as illas formaron parte da provincia Carthaginense durante o Baixo Imperio, chegando a finais do século IV a constituírse en provincia independente, Balearica.

Alta Idade Media[editar | editar a fonte]

No ano 455, os vándalos ocuparon as Illas Baleares. Pouco despois, no ano 534, foron conquistadas polas tropas de Xustiniano e integradas ao imperio Bizantino ata principios do século VIII. A crise económica e demográfica do arquipélago, ao longo dos séculos VII ao IX, expúxolles de forma crecente aos ataques exteriores. Logo dunha etapa de incursións, o emirato de Córdoba ocupounas no 903. Posteriormente, dependeron da taifa de Dénia (1013-1067), do imperio almorábide (1120-1203) e dos almohades (do 1203 ata a conquista aragonesa).

Conquista cristiá[editar | editar a fonte]

A Coroa de Aragón experimentou durante os séculos XII e XIII unha forte expansión cara ao Mediterráneo, que a levou até as Baleares. Xaime I de Aragón capitaneou unha frota que desembarcou en Mallorca a finais do verán de 1229. Logo de longos combates que se prolongaron durante meses, o rei entrou vitorioso na cidade o 31 de decembro dese mesmo ano. O asalto foi seguido dunha matanza indiscriminada que ocasionou un verdadeiro xenocidio da poboación mallorquina, tanto é así que os miles de cadáveres que non puideron ser enterrados provocaron unha epidemia entre os conquistadores que causou numerosas baixas. Como consecuencia, os nobres quixeron quedar con todo o botín no canto de sortealo entre a tropa. Isto provocou a revolta de peóns e cabaleiros. Finalmente produciuse a repartición do botín que durou ata o 30 de abril de 1230.

Castelo de Bellver

Grazas a todo isto, os musulmáns sobreviventes tiveron tempo de organizar diversos focos de resistencia nas montañas, o que prolongou un par de anos as loitas contra os musulmáns de Mallorca que, finalmente, terminaron convertidos en escravos ou semi-escravos.

Toda esta destrución debilitou tamén ao exército de Xaime I ata o punto de que, cando Menorca pediu a vasalaxe da Coroa, séndolle concedida. Así, Menorca converteuse nunha Taifa autónoma, onde a relixión e a cultura árabe mantivéronse durante medio século máis. Mais en xaneiro de 1287, a frota de Afonso II, o Franco, chegou ao porto de Maó. Pactouse a capitulación da illa de forma que os caudillos e nobres puideron escapar dos cataláns a cambio de entregar ao resto da poboación para que se lles escravizara. Polo que respecta a Eivissa, tamén foi conquistada por Xaime I, mais en agosto de 1236 os seus habitantes foron tamén escravizados e os seus bens repartidos entre os magnates.

Xaime I de Aragón deu ás illas unha estrutura administrativa bastante autónoma dentro da Coroa de Aragón ao formar estas o Reino de Mallorca, que chegou a ser completamente independente uns anos. Tras a unión dinástica dos Reis Católicos, as illas foron obrigadas a integrarse, do mesmo xeito que os demais reinos da península, na nova unidade dinástica. Máis tarde, aplicouse un decreto español prohibindo o catalán e obrigando a españolizar as illas (1718).

Idade Moderna e Contemporánea[editar | editar a fonte]

Baleares en agosto de 1936, así manterá durante case toda a guerra

A illa de Menorca estivo ocupada entre 1708 e 1802 por tropas inglesas, por mor da guerra de sucesión. Durante a II República (1931-1939) proxectouse sen éxito un Estatuto de Autonomía para as Illas Baleares.

En 1936, co inicio da guerra civil española, o arquipélago queda dividido en dúas zonas: a parte central e oeste (Formentera, Eivisa, Mallorca) quedan dentro do area dominada polos militares alzados contra a Segunda República Española, mentres en Menorca fracasa a insurrección. Nos primeiros meses do conflito, desenvolverase desde Cataluña principalmente, unha operación para tomar Mallorca, o chamado Desembarco de Mallorca, que se desenvolvería entre agosto e setembro de 1936 e que finalmente sería rexeitado polo exército franquista, volvendo quedar as cousas igual que antes. A illa de Menorca non será ocupada ata o final da guerra.

Tras a transición regresan os ánimos autonomistas e en 1983 finalmente é aprobado un Estatuto de Autonomía.

Demografía[editar | editar a fonte]

As illas[editar | editar a fonte]

Na seguinte táboa pódense ver as principais illas das Baleares as súas características.

Mallorca
Mapa Fotografía Bandeira Nome Poboación (2008) Superficie (km²) Densidade (hab./km²)
Mallorca 846.210 3.625,75 233,39
Menorca 92.434 694,39 133,12
Eivissa 125.053 569,60 219,55
Formentera 9.147 83,24 109,89
Cabrera 0 15,69 0

O arquipélago sufriu un gran crecemento demográfico tras o boom turístico dos anos 60: no período 1970-2005, este foi do 76,10%, fronte ao 29,90% da media española. No ano 2005, a poboación total das illas ascendía a 983.131 persoas.

Cidades máis poboadas[editar | editar a fonte]

Listaxe Cidade Illa Pob. Listaxe Cidade Illa Pob.

Palma

Calvià

Eivissa
1 Palma Mallorca 404.681 11 Sant Josep de sa Talaia Eivissa 22.871
2 Calvià Mallorca 51.462 12 Sant Antoni de Portmany Eivissa 22.136
3 Eivissa Eivissa 49.516 13 Alcúdia Mallorca 19.112
4 Manacor Mallorca 40.859 14 Felanitx Mallorca 18.225
5 Llucmajor Mallorca 36.681 15 Pollença Mallorca 16.981
6 Marratxí Mallorca 33.883 16 Sóller Mallorca 14.075
7 Santa Eulària des Riu Eivissa 32.637 17 Sa Pobla Mallorca 12.831
8 Inca Mallorca 29.321 18 Santanyí Mallorca 12.823
9 Ciutadella de Menorca Menorca 29.247 19 Son Servera Mallorca 12.286
10 Maó Menorca 29.050 20 Capdepera Mallorca 11.929
Censo 2010[2]

Poboación por anos[editar | editar a fonte]

 Evolución demográfica de Baleares 
Ano Poboación % España
1857 262.893 1,70%
1900 311.649 1,67%
1910 326.023 1,63%
1920 338.894 1,58%
1930 365.512 1,54%
1940 407.497 1,57%
1950 422.089 1,50%
1960 443.327 1,45%
1970 558.287 1,64%
1981 685.088 1,82%
1991 745.944 1,89%
2001 878.627 2,14%
2008 1 071 221 2,20%

A poboación balear medra a un ritmo vertixinoso, principalmente pola inmigración, que supón o 15,75% de poboación, sendo a primeira Comunidade Autónoma e a segunda provincia (tras Alacant) de España con maior número de residentes foráneos. Un 39,66% dos estranxeiros proveñen da Unión Europea, destacando os alemáns (14,59% do total), os británicos (9,58%), os italianos (5,46%) e os franceses (3,60%). Un 34,34% vén de Iberoamérica, destacando polo seu número os ecuatorianos (10,32%), os arxentinos (7,62%), os colombianos (5,95%) e os uruguaios (2,39%). Un 11,02% vén de África do Norte, principalmente de Marrocos, e un 7,54% provén de Europa do Leste, sobre todo de Romanía e Bulgaria.

Lingua[editar | editar a fonte]

As Baleares son actualmente bilingües no dialecto balear do catalán, xa que foron repoboadas maioritariamente por payeses do Rosellón, Xirona e Barcelona durante a Reconquista, e o castelán. Ademais, nas zonas turísticas, fálanse o inglés e alemán. A pesar da cooficialidade existente, a maioría de carteis municipais e rexionais e demais documentos están en só en catalán, como resultado dunha vontade para conservar a lingua autóctona.

A situación sociolingüística das Illas desembocou nun bilingüismo unidireccional favorable ao castelán, de tal xeito que, aínda que a maioría de habitantes entenden as dúas linguas, o bilingüismo activo (é dicir, falar as dúas linguas) é practicado case exclusivamente polos catalansfalantes, sendo os castelán-falantes maioritariamente monolingües no plano verbal.

Política e administración[editar | editar a fonte]

Goberno[editar | editar a fonte]

Palma, capital das Illas.
Bandeira das Illas Baleares.

A capital das Illas Baleares e da illa de Mallorca é a cidade de Palma, tamén chamada Ciutat en Mallorca. Aí está a sede do Goberno das Illas Baleares (Govern) e do Consello Insular de Mallorca.

Á marxe do goberno autonómico, as illas están divididas en catro Consellos Insulares (consells insulars en catalán):

Cabe indicar que nas eleccións habidas en maio de 2007, por primeira vez votouse aos Consellos insulares directamente. Dende as eleccións de 2007 vótase separadamente para o goberno dos Consellos Insulares, cuxos membros anteriormente coincidían cos deputados de cada illa elixidos para o Parlamento das Illas Baleares (Parlament).

Símbolos[editar | editar a fonte]

Os símbolos das Illas Baleares están integrados na bandeira. Estes símbolos son distintivos e lexitimados historicamente: as catro barras horizontais sobre un fondo amarelo, e o cuarto de fondo morado cun castelo branco de cinco torres en medio. Cada illa tamén pode ter a súa propia bandeira.

Aínda así, foise cuestionando[3], dende a súa oficialización o uso desta bandeira e a súa lexitimación histórica, xa que moitas veces só é considerada unha modificación da bandeira de Mallorca, que de feito tamén está inspirada escudo de Palma.

O outro símbolo das Illas Baleares, é o Día das Illas Baleares, festexado o 1 de marzo, data na que entrou en vigor o Estatuto de Autonomía de 1983.

Etimoloxía[editar | editar a fonte]

Fondeiro balear

A pesar que durante moito tempo creuse que "Baleares" proviña da palabra grega ballein que significa "lanzar", ultimamente cambiouse de opinión e parece que se descarta a orixe helénico. O certo é que os gregos utilizaron a palabra Gimnesias para referirse ás illas de Menorca e Mallorca. En cambio, cartaxineses e romanos preferiron a denominación "Baleares" para Menorca e Mallorca. Todos eles chamaron a Eivissa e Formentera Pitiusas.

A orixe do nome "Baleares" non é grego senón fenicio. Provén do plural "ba' lé yaroh". O substantivo "ba' lé" significa "os que exercitan o oficio de" e actúa como suxeito do verbo "yaroh" que significa "tirar pedras". O significado final sería algo así como "os mestres do lanzamento". E estes mestres do lanzamento son os fondeiros das illas. Así pois, Baleares significa "fondeiros". Autores clásicos como Plinio ou Diodoro falaron moito deles. Pero é a narración de Licofronte de Calcis, no seu poema hermético Alexandra (versos 633-641), cando fala dos fuxitivos da guerra de Troia que chegan ás Baleares, ás que o chama Gimnesias, onde se dá esta descrición:

E outros, logo de navegar como cangrexos nas rocas de Gimnesis rodeados de mar, arrastraron a súa existencia cubertos de peles peludas, sen vestidos, descalzos, armados de tres fondas de dobre cordada. E as nais sinalaron ao seu fillos máis pequenos, en xaxún, a arte de tirar; xa que ningún deles probará o pan coa boca se antes, con pedra precisa, non acerta un pedazo posto sobre un pau como branco
Licofronte de Calcis, Alexandracor

Esta fama e probablemente un exceso de poboación deu lugar a que moitos destes fondeiros das illas terminasen nutrindo aos exércitos cartaxinés e, máis tarde, romano. Parece ser que o costume de utilizar a fonda nas illas non se abandonou entre os campesiños ata ben entrado o século XX. En Menorca, ata non fai moitos anos, existía a tradición que, para entrar en determinados gremios, o aspirante tiña que acertar cunha pedra, e sen errar ningún tiro, oito espazos baleiros entre dúas barras.

Historia natural[editar | editar a fonte]

Mapa das Illas Baleares.
Serra Tramuntana

Paleoxeografía[editar | editar a fonte]

Gimnesias e Pitiusas tiveron unha historia xeográfica diferente. Durante as glaciacións do Cuaternario, debido á acumulación de auga en forma de xeo nos casquetes polares e nas grandes serras, mares e océanos baixaron de nivel. Isto provocou que se unisen Menorca e Mallorca por unha banda e Eivissa e Formentera polo outro. Todas as faunas e floras mesturáronse, pero entre a Gran Gimnesia e a Gran Pitiusa non foi así xa que permaneceu unha canle mariña de máis de 70 km, infranqueable pola fauna terrestre. A menor medida da Gran Gimnesia (2.000 km²) e un clima máis árido provocou a extinción da fauna terrestre e a falta de vexetais arbóreos notables.

Flora[editar | editar a fonte]

No pasado, Gimnesias e Pitiusas tiveron ecosistemas distintos. As Gimnesias tiñan bosques de aciñeiras no interior e nos chairos costeiros grandes bosques de buxo balear (buxus balearica), planta que aínda se pode atopar de forma residual en Mallorca. As Pitiusas estaban practicamente espidas de vexetación arbórea e predominaban as herbas nitrófilas produto do efecto das dexeccións da gran cantidade de colonias de aves que tiñan.

Fauna[editar | editar a fonte]

No pasado, a fauna das Gimnesias e das Pitiusas era moi distinta. Parece ser que, fóra das especies voadoras (aves, morcegos e insectos voadores) non compartían case ningunha especie terrestre: diferentes comunidades vexetais, diferentes herbívoros, diferentes carnívoros.

Economía[editar | editar a fonte]

Rúa de Eivissa, importante núcleo turístico

O PIB por habitante das illes é un dos máis altos do Estado Español. O elemento socioeconómico máis determinante das últimas décadas da economía balear é o turismo, porén, o comportamento turístico é diferente segundo a illa. As illas de Mallorca e Eivissa teñen un fluxo turístico máis intenso, recibindo turistas principalmente alemás e ingleses, aínda que tamén moitos italianos sobre todo en Eivissa. Con todo, Menorca entrou máis tarde na industria do turismo, recibindo agora moitos turistas ingleses. No caso de Formentera a illa estivo apartada dos efectos desta industria, entre outras cousas polo seu pequeno tamaño e a falta de auga potable, mais ten recibido turistas principalmente italianos.

En tódalas illas o turismo do resto do estado español non representa máis dun cuarto do total, sendo en Eivissa onde é máis marcado (principalmente mozos atraídos pola fama das súas discotecas).

Este fenómeno do turismo modificou pois o tipo de economía das illas, traballando agora máis dun 70% da poboación no sector servizos. Ademais cómpre destacar a industria do téxtil, o coiro e o calzado.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Anaír Rodríguez Rodríguez, Montserrat Davila Ventura. Lingua galega: dúbidas lingüísticas (PDF). Área de Normalización Lingüística da Universidade de Vigo. p. 101. ISBN 84-8158-266-2. 
  2. INE 2010.
  3. Heráldica e Vexilografía das Illas Baleares

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]