Saltar ao contido

Freixo común

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Fraxinus excelsior»)
Freixo común

Freixo senlleiro
Estado de conservación
Non ameazado
Clasificación científica
Reino: Plantae
Subreino: Tracheobionta
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Subclase: Asteridae
Orde: Lamiales
Familia: Oleaceae
Xénero: Fraxinus
Especie: F. excelsior
Nome binomial
'Fraxinus excelsior'
L.
Distribución da especie
Distribución da especie

Distribución da especie
Folla composta do freixo
Fraxinus excelsior

O freixo común, chamado simplemente freixo (Fraxinus excelsior) é unha árbore polígama de ata 30–40 m. O seu sistema radicular é potente e estendido e presenta un tronco dereito e cilíndrico cunha cortiza lisa e verde agrisada nos exemplares novos que se volve parda escura, rugosa e gretada nos exemplares adultos. A copa é alta, ovoide, estendida e pouco ramalluda.

Pódese confundir co freixo de folla pequena (Fraxinus angustifolia), do que se distingue por ter as xemas negras e aveludadas.

Esta especie é orixinaria de Europa e o oeste de Asia, habita en sebes, ribeiras e bosques con solos frescos e profundos. É abondosa no norte de Galiza, e no sur é substituída polo Fraxinus angustifolia. O segundo nome latino (Excelsior), significa o "mais alto", por ser o freixo que acada maior altura.

Ademais de freixo, a forma máis común en toda Galiza, outras denominacións galegas son: afereixo, afreixo, freixa, freixeira e frinxo. Para o colectivo existen as denominacións freixal, freixedo, freixeiro e freixido.

Descrición

[editar | editar a fonte]

As follas do freixo son dun tamaño que oscila entre os 20 e os 30 centímetros, caedizas, opostas, imparipinnadas, compostas de 9 a 13 folíolos (ás veces pode haber menos) de 5-11 x 1–3 cm cada un, sentados ou case sentados, entre ovados e lanceolados, acuminados no ápice, cuneados na base, serrados en todo o seu contorno, cun número de dentes dobre do número de nervios secundarios, verdes escuras na face e máis pálidas no envés. As follas, ó caer, adquiren unha tonalidade amarelenta moi chamativa.

As flores son de distintos tipos, unhas unisexuais e outras hermafroditas, pouco vistosas, amarelo-verdosas ou púrpuras, pequenas (2 mm), núas, con 2 estames e ovario súpero, agrupadas en panículas curtas de 2 a 3 cm, primeiro erectas, logo colgantes.

O froito é unha sámara de 25-50 x 7–10 mm, con á lanceolada, truncada ou escotada no ápice, arredondada na base, primeiro verde e despois parda. A semente madura a finais do verán.

Usos tradicionais

[editar | editar a fonte]

É unha especie leñosa importante na formación da paisaxe, empregada como ornamental, para o que se seleccionan moitas variedades. A madeira empregouse tradicionalmente na construción de carros e outros apeiros de labranza, en xeral aqueles elementos que requiren robustez e flexibilidade como os mangos.

O freixo parece se-la madeira preferida para os eixos dos carros, segundo o cantigueiro popular, pola súa sonoridade:

  • Se queres que o carro cante / bótalle o eixo de freixo / e se queres que o amor veña / dálle talladas de queixo.
  • Se queres que o carro cante / bótalle o eixo de freixo, / se queres ter un bo mozo / dálle talladas de queixo.
  • Se queres que o carro cante, / compañeiro, meu viciño, / bótalle o eixo de freixo / i as treitoiras de sangriño.
  • Se queres que o carro ande / forte a un tempo e velaíño, / bótalle o eixo de freixo / e as treitoiras de sanguiño.

A leña desta árbores é moi bo combustíbel e dá un carbón de primeira calidade xa que arde mesmo estando verde. As varas empréganse na cestería, e as follas como forraxe, moi apreciada para o engorde do gando.

Usos medicinais

[editar | editar a fonte]

As follas en infusión téñense empregado como laxante e diurético, e tamén para combater as enfermidades renais e a reuma. A cortiza pode empregarse para baixar a febre e tamén como aromática, aperitiva, tónica e expectorante. Para cura-la dor de cabeza úsanse infusións da casca maumiña de freixo.

Na Fonsagrada (Lugo), para cura-la úlcera dos meniños, empregan este remedio: botan nun prato de freixo nove cabezas de estrugas e nove areas de sal, fan sobre o corpo de cativo varias cruces e círculos e recitan a seguinte oración: “Sal de salgar,/ ortiga de ortigal,/ márchate Ulcera/ pró teu lugar,/ que nin crezas/ nin avivezas,/ nin fagas cousas/ que mal parezas./ Pol-o poder de Dios/ e da Virxe María,/ un Padre Nuestro/ e-un Ave María”. Débese repetir esta oración por nove veces, á vez que se botan ó lume o sal e as estrugas (Jesús Rodríguez López e Víctor Lis Quibén). Lis Quibén tamén recolleu no concello de Cotobade outro tratamento popular para cura-la úlcera que tamén utiliza un prato de freixo: botan nunha cunca de madeira de freixo nove gotas de aceite, nove de viño, nove de auga e nove areas de sal. Bendicen a parte enferma cun hisopo feito de nove gromos: tres de silva, tres de estruga e tres de fiúncho. O tratamento e o ensalmo correspondente repítese tres veces ó día durante nove días seguidos.

Cantigueiro

[editar | editar a fonte]
  • Ai, que freixeira tan alta! / Ai, que freixas tan maduras! / Ai, que nenas tan bonitas! / Quén che mas dera nas uñas!

O freixo, fonte de topónimos

[editar | editar a fonte]

A abundancia de freixos en Galiza explica a abundancia de topónimos derivados, tanto do nome da propia árbore como do colectivo. A seguinte relación, quitada do Nomenclátor, amosa a súa distribución histórica por toda a xeografía galega:

Galería de imaxes

[editar | editar a fonte]