Saltar ao contido

Esquío vermello

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Esquío vermello
Sciurus vulgaris

Esquío vermello
Estado de conservación
Pouco preocupante (LC)
Pouco preocupante[1]
Clasificación científica
Reino: Animalia
Filo: Chordata
Clase: Mammalia
Orde: Rodentia
Suborde: Sciuromorpha
Familia: Sciuridae
Subfamilia: Sciurinae
Tribo: Sciurini
Xénero: Sciurus
Linnaeus, 1758
Área de distribución de Sciurus vulgaris
Área de distribución de Sciurus vulgaris

Área de distribución de Sciurus vulgaris
Subespecies
Véxase o texto
Sinonimia
Véxase o texto

O esquío vermello[2][3] (Sciurus vulgaris) é unha especie de mamífero da orde dos roedores, suborde dos esciuromorfos, familia dos esciúridos, subfamilia dos esciurinos e tribo dos Sciurini, pertencente ao xénero Sciurus.

É un roedor fundalmente herbívoro que vive nas árbores, sendo moi común en toda Eurasia.

En Portugal, o esquío vermello desapareceu no século XVI, pero na década de 1990 poboacións vindas de España volveron colonizar o norte do país.[4]

Na Gran Bretaña en Irlanda e no norte de Italia o seu número foi diminuíndo nos últimos anos, en parte debido á introdución do esquío cincento americano (Sciurus carolinensis).[5][6]

Para a súa situación en Galicia ver o apartado En Galicia, abaixo.

Taxonomía

[editar | editar a fonte]

Descrición

[editar | editar a fonte]

A especie Sciurus vulgaris foi descrita en 1758 por Linneo na páxina 63 do Volume 1º da décima edición da súa obra:[7]

Caroli Linnæi (1758): Systema naturæ per regna tria naturæ, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Editio decima reformata 1758, Tomus I. Holmiæ, Impensis direct. Laurentii Salvii.

Subespecies

[editar | editar a fonte]
Esquío vermello en verán
Nos Urais, con capa gris de inverno
As partes inferiores son xeralmente de cor branca
Esqueleto dun esquío vermello

Ao longo do tempo describíronse máis de 40 subespecies do esquío vermello, pero o statu taxonómico dalgunhas destas era incerta. Un estudo publicado en 1971 recoñece 16 subespecies, e serviu de base para traballos taxonómicos posteriores.[8][9] Aínda que a validez dalgunhas subespecies está etiquetada con incerteza debido á gran variación dos esquíos vermellos, mesmo dentro da mesma rexión,[9] outras son relativamente distintas e, unha destas, S. v. meridionalis, do sur de Italia, foi elevada á categoría de especie en 2017, como Sciurus meridionalis, o esquío negro de Calabria.[10]

Na acutalidade (2021) recoñécense 23 subespecies de esquío vermello.[7]

Estudos xenéticos indican que outra, S. v. hoffmanni de serra Espuña, no sueste de España (Rexión de Murcia) (incluído, como se pode ver abaixo, en S. v. alpinus), merece un recoñecemento como especie distinta,[11]

As 23 subespecies recoñecidas hoxe son as seguintes:[7]

  • S. v. alpinus Desmarest, 1822. (sinónimos: S. v. baeticus, hoffmanni, infuscatus, italicus, numantius e segurae)
  • S. v. altaicus Serebrennikov, 1928.
  • S. v. anadyrensis Ognev, 1929.
  • S. v. arcticus Trouessart, 1906. (sinónimo: S. v. jacutensis)
  • S. v. balcanicus Heinrich, 1936. (sinónimos: S. v. istrandjae e rhodopensis)
  • S. v. chiliensis Sowerby, 1921.
  • S. v. cinerea Hermann, 1804.
  • S. v. dulkeiti Ognev, 1929.
  • S. v. exalbidus Pallas, 1778. (sinónimos: S. v. argenteus e kalbinensis)
  • S. v. fedjushini Ognev, 1935.
  • S. v. formosovi Ognev, 1935.
  • S. v. fuscoater Altum, 1876. (sinónimso: S. v. brunnea, gotthardi, graeca, nigrescens, russus e rutilans)
  • S. v. fusconigricans Dvigubsky, 1804.
  • S. v. leucourus Kerr, 1792.
  • S. v. lilaeus Miller, 1907. (sinónimos: S. v. ameliae e croaticus)
  • S. v. mantchuricus Thomas, 1909. (sinónimos: S. v. coreae e coreanus)
  • S. v. martensi Matschie, 1901. (sinónimo: S. v. jenissejensis)
  • S. v. ognevi Migulin, 1928. (sinónimos: S. v. bashkiricus, golzmajeri e uralensis)
  • S. v. orientis Thomas, 1906.
  • S. v. rupestris. Thomas, 1907.
  • S. v. ukrainicus Migulin, 1928. (sinónimo: S. v. kessleri)
  • S. v. varius Gmelin, 1789.
  • S. v. vulgaris Linnaeus, 1758.[7] (sinónimos: S. v. albonotatus, albus, carpathicus, europaeus, niger, rufus e typicus)

Características

[editar | editar a fonte]
Cranio dun esquío vermello
Esquío na Pobra do Caramiñal
Esquío vermello alimentándose
Esquío no Parque del Buen Retiro de Madrid
Esquío vermello en inverno, na neve

O corpo de Sciurus vulgaris, é flexíbel, e está provisto dunha longa e peluda cola; a cabeza é ancha e arredondada, con ollos grandes e fociño chato con numerosas vibrisas; as orellas presentan, nas puntas e no inverno, uns penachos de longos pelos. As extremidades son curtas; nas patas anteriores ten catro dedos, moi longos, mentres que as posteriores son pentadáctilas, aínda que os polgares son reducidos. É un animal plantígrado. A columna vertebral é moi flexibel, para facilitar os movemntos áxiles e rápidos. O cranio, co aspecto tipico dos roedores, amosa un perfil dorsal moi curvado; as apófises postorbitarias están ben difrerenciadas. A fórmula dental é 1.0.2.3/1.0.1.3. Presenta molares tuberculados.[12]

Mide entre os 20 e os 25 cm, sen contar a cola, que mide entre 15 e 20 cm. A súa masa corporal oscila entre os 230 e os 280 g.[13]

A pelaxe é, na maioría dos casos, de cor avermellada. Non presenta dimorfismo sexual.[12]

A longa cola axuda ao esquío a equilibrarse e dirixirse cando salta de árbore en árbore e corre polas ramas; ademais, serve de abrigo, podendo manter ao animal quente durante o sono.[14]

O esquío vermello, como a maioría dos esquíos, ten unhas garras curvas e afiadas para axudarlle a subir e descender dos troncos das árbores, pólas finas e mesmo paredes das casas. As súas fortes patas traseiras permítenlle saltar ocos entre as árbores. O esquío vermello tamén pode nadar.[15]

O pelaxe do esquío vermello varía de cor coa época do ano e o lugar. Hai varios modelos de cor da pelaxe que van da negra á vermella. En Europa e Asia coexisten diferentes cores de pelaxe dentro das poboacións, ao igual que a cor do cabelo nalgunhas poboacións humanas. A parte inferior do esquío é sempre de cor branca crema. Muda a súa pelaxe dúas veces ao ano, cambiando dunha pelaxe de verán máis fina, a unha abrigada de inverno, máis grosa e escura, coas orellas notabelmente máis grandes (unha característica distintiva destacada desta especie). Unha cor xeral de pelaxe máis clara e vermella, xunto cos penachos das orellas (en adultos) e un tamaño máis pequeno, distinguen ao esquío vermello eurasiático da especie americana Sciurus carolinensis (esquío gris).[16]

Distribución

[editar | editar a fonte]

Os esquíos vermellos ocupan bosques boreais de coníferas no norte de Europa e Siberia, preferindo o piñeiro silvestre (Pinus sylvestris), o abeto do norte, ou vermello (Picea abies) e o piñeiro siberiano (Pinus sibirica). No oeste e o sur de Europa atópanse en bosques caducifolios, onde a mestura de especies arbóreas e arbustivas subministra unha mellor fonte de alimentos durante todo o ano. Nas illas Británicas e en Italia, os bosques catducifolios son agora menos adecuados para esta especie debido á competencia na alimentación da introducida S. carolinensis.[17]

Dentro da Península Ibérica está presente de maneira máis ou menos uniforme, faltando só no cuadrante sueste. Ocupa de forma continua a zona norte peninsular, desde Cataluña até Galicia, e o sistema Ibérico setentrional. Na metade sur está restrinxido aos sistemas montañosos con abundantes piñeirais, como o sistema Central, a serranía de Cuenca e os sistemas Béticos.[18]

Bioloxía

[editar | editar a fonte]

Comportamento

[editar | editar a fonte]

É habitante habitual dos bosques de coníferas, aínda que tamén está presente noutras formacións arbóreas. Desenvole a súa actividade durante o día buscando e consumindo froitos, sementes, cascas, cogomelos e incluso insectos, ovos e polos de aves, e mesmo preas. A cantitade de alimento consumido oscila entre os 55 e os 80 g ao día.[13]

Cando abunda a comida, as sobras gárdaas en escondedoiros, xa sexa enterrándoas ou dentro de fendas ou ocos de árbores ou rochas, e as come cando o alimento escasea. Aínda que o esquío vermello recorda onde están os agochos da comida, a súa memoria espacial é moito menos precisa e duradeira que a do esquío gris e, polo tanto, a miúdo terá que buscala cando a necesite, e moitas veces nunca volverá a encontrala.[19] (Esta é unha das razóns da súa incompetencia alimentaria fronte á especie invasora).

Entre o 60 % e o 80 % do seu período activo dedícase a buscar os alimentos, e a comelos.[20] O período activo do esquío vermello é pola mañá e ao serán e á noite. Adita descansar on seu niño (construído con poliñas de árbores e situado na parte alta da copa destes).[13] Ao mediodía descansa, evitando a calor e a alta visibilidade das aves de rapina, que son un perigo durante esas horas. Durante o inverno este descanso do mediodía adoita ser moito máis breve, o mesmo ausente por completo, aínda que o clima severo pode facer que o animal permaneza no seu niño durante varios días seguidos. Non son territoriais, e as áreas de alimentación dos individuos poden superpoñerse considerabelmente.

Non hiberna, senón que se mantén activo consumindo o que foi almacenando no chan e nos diferentes buratos de árbores e rochas. Desenvolve a súa actividade nas árboees, aínda que non dubida en baixar deles para recoller alimento no chan. Tamén nada con soltura, sevíndolle a cola como temón para cambiar a dirección do seu desprazamento. Ao ver a un inimigo, bate a cola e produce ruídos estrepitosos para que o resto dos seus familiares o saiban.

Reprodución e mortandade

[editar | editar a fonte]

O período reprodutivo sucede a fins do inverno e en verán. Unha femia ten dúas camadas por ano, usualmente con tres ou catro crías, excepcionalmente seis. A xestación dura entre trinta e oito e trinta e nove días. As crías nacen desvalidas, cegas, xordas, pesando de 10 a 15 g; seu corpo cúbrese de pelo aos 21 días, os ollos a as orellas abren despois de tres ou catro semanas, desenvolven a dentción aos 42 días, comenzan a comer sólido aos 40 días a a desteta prodúcese entre as oito e as dez semanas.

Os machos detectan ás femias en estro polo seu olor e, aínda que non hai cortexo sexual e múltiples machos van cara a unha soa femia fértil, finalmente o macho dominante, usualmente o máis grande do grupo, aparéase con ela. Machos e femias aparéanse múltiplas veces con moitos compañeiros. A femia debe acadar unha mínima masa corporal antes de entrar en estro, e as femiaa máis pesadas xeran máis crías. Se o alimento escasea, a preñez pode perderse. Tipicamente, unha femia produce a súa primeira camada ao segundo ano de vida.

A esperanza de vida é, por termo medio, de tres anos, aínda que pode chegar a entre sete e dez en catividade. A supervivencia está fortemente vinculada á dispoñibilidade de sementes en outono-inverno. Entre o 75 % e o 85 % dos xuvenís morre durante o seu primeiro inverno, e a mortalidade é aproximadamente do 50 % para os invernos subseguintes.[21]

== Ameazas ==As principais ameazas para esta especie son a perda e fragmentación do hábitat, pero non se considera que estas sexan unha ameaza importante para a especie na actualidade.

En Gran Bretaña e Italia a súa poboación foi superada pola competencia do esquío gris introducido Sciurus carolinensis.[22][23][24] Agora que o esquío gris se estableceu no continente, cabe esperar que finalmente se estenda por gran parte da área de distribución do esquío vermello. Os esquíos grises non só compiten cos vermellos máis pequenos, senón que tamén son portadores do Prarapoxvirus, virus moi patóxeno para os esquíos vermellos. Os esquíos grises poden levar o virus sen verse afectados, e estudos do 2006 no Reino Unido demostraron que o 61 % dos esquíos grises aparentemente sans estiveron expostos ao virus e poden ser portadores del. Cando o virus está presente, o esquío gris pode substituír o esquío vermello 20 veces máis rápido que a taxa de substitución normal.[25] Este virus aínda non se rexistrou en Italia.[Cómpre referencia]

No Xapón esta especie véndese con frecuencia como animal de compañía, xa que foi importada do continente, polo que o risco de propagación desta especie polo Xapón é alto, polo que xera moita preocupación polo seu impacto no Sciurus lis nativo.[1]

En Mongolia a caza insostíbel da especie para a comercialización das súas peles é unha ameaza. Os rexistros dos niveis de caza entre 1942 e 1960 están dispoñibles en Stubbe (1965),[26] aínda que os niveis de caza actuais non son coñecidos.[1]

Estado de conservación

[editar | editar a fonte]

A Unión Internacional para a Conservación da Natureza e dos Recursos Naturais (UICN) cualifica o status desta especie como LC (pouco preocupante) considerando que ten un tamaño de poboación grande e unha área de distribución ampla, e non se coñecen amezas xeneralizadas na actualidade.[1]

En Galicia

[editar | editar a fonte]

A subespecie que habita en Galicia é Sciurus vugaris alpinus Desmarest, 1822.[12]

Sciurus vulgaris alpinus en pelaxe de inverno, a subespecie propia de Galicia

Está presente nos bosques de case toda a comunidade galega, especialmente en toda a provincia de Lugo, en boa parte da de Coruña, e no norte das provincias de Ourense e de Pontevedra, sendo común nestas zonas. Nos últimos anos aumentou progresiva e vertixinosamente a súa distribución, pasando a ser unha especie descoñecida polos paisanos en moitas zonas galegas (López Seoane considerábaa rara nos extensos bosques das provincias de Ourense e Pontevedra,[27] a ser en 1989 amplamente coñecida e vista en numerosas ocasións.[28] Incluso ás veces pódese ver na carballeira de Santa Susana de Santiago.[29]

En efecto, hai máis de 25 anos, a especie debía ter unha distribución moi limitada na serra dos Ancares e nos lindes con Asturias, desde onde comezaría a súa expansión.

Incluso Garzón-Heidt et al., no ano 1971, consideraban a especie como extinta nos Ancares.[30] E Bas et al., en 1978, dana como ausente na serra do Courel. Porén, a existencia dos nomes de esquiu, co que se coñece á especie na zona da Fonsagrada, e o de arda, nas áreas de Palas de Rei e Monterroso, como nomes patrimoiais galegos, aseguran a presenza da especie nestas zonas desde antigo.[31]

Nomes populares galegos

[editar | editar a fonte]

Segundo o Atlas de vertebrados de Galicia, ademais de esquío, o nome máis usado, tamén se empregan esquiu, esquivo e arda.[28] E, segundo o blog rios-galegos.com, esquío, esquiu, esquivo, esguiro, arda e ardela.[32]

Nota: O nome aquí empregado é o que utilizan os naturalistas galegos, de xeito semellante a como se fai noutros idiomas, para ditinguirmos esta especie das moreas de esquíos (e non unicamente aos do xénro Sciurus, senón a moitos máis).

Hábitat e alimentación

[editar | editar a fonte]

O esquío vermello en Galicia ocupa sempre hábitats forestais, fundamentalmente piñeirais, pero tamén se encontra tanto en bosques caducifolios como mixtos, desde o nivel do mar até os 1 000 m de altitude na serra do Xistral. A súa dieta é principalmente vexetal, a base de sementes de piñeiros de dúas especies do xénero Pinus, P. pinaster e P. sylvestris, noces, landras, castañas, fabucos (froitos de faias), cogomelos, cascas de árbores e gromos, pero incluíndo tamén achegas animais, como caracois, insectos, ovos e polos de aves, e incluso preas.[33]

Reprodución

[editar | editar a fonte]

Reprodúcese entre xaneiro e xullo; a xestación dura de 36 a 42 días, ao cabo dos cales as femias máis vellas paren no seu niño de 3 a 5 crías por camada, que poden ser estas unha ou dúas por ano. A femias novas crían unha soa vez ao ano, parindo só dúas crías. O niño, circular, duns 30 cm de diámetro, cotrúeno con poliñas de árbores e arbustos, herbas e mofos, e sitúano na zona alta da copa das árbores, achegado ao toro; usualmente contrúeno en Pinus pinaster na Galicia media e sobre P. sylvestris na alta montaña.[33]

Lonxevidade

[editar | editar a fonte]

Poden acanzar unha lonxevidade duns 6 anos.[34]

Inimigos

[editar | editar a fonte]

Os seus principais inimigos son as aves de rapina. O esquío vermello debe constituír unha boa fonte de mantenza para varios predadores, sobre todo para as rapaces diúrnas, e tamén para os mamíferos carnívoros forestais.[33]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Shar, S., Lkhagvasuren, D., Bertolino, S., Henttonen, H., Kryštufek, B. & Meinig, H. [2016): Sciurus vulgaris na Lista vermella de especies ameazadas da UICN. Versión 2012-2. Consultada o 26 de novembro de 2021.
  2. ↑ Ardilla común en todos los idiomas En botanical-online.com.
  3. ↑ Esquío vermello En fotosdeferrol.blogspot.com.
  4. ↑ Tibbetts, Graham (5 de outubro de 2007). "Fight to save Red Squirrel impeded by lack of funds". Daily Telegraph. 
  5. ↑ "Why is the Red squirrel declining in the UK & what can be done? Wildlife Online". www.wildlifeonline.me.uk (en inglés). Consultado o 26 de novembro de 2021. 
  6. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Sciurus (Sciurus) vulgaris Linnaeus, 1758 en Wilson, Don E. & Reeder, D. M., editors (2005): Mammal Species of the World — A Taxonomic and Geographic Reference. Third edition. Baltimore, Maryland, USA: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-8221-4. Consultado o 26 de novembro de 2021.
  7. ↑ Sidorowicz, J. (1971): "Problems of subspecific taxonomy of squirrel (Sciurus vulgaris L.) in Palaearctic". Zoologischer Anzeiger 187: 123–142.
  8. ↑ 9,0 9,1 Lurz, P. W. W.; Gurnell, John & Magris, Louise (2005): "Sciurus vulgaris" (PDF). Mammalian Species '769: 1–10.
  9. ↑ Wauters, Lucas A.; Giovanni Amori, Gaetano Aloise, Spartaco Gippoliti, Paolo Agnelli, Andrea Galimberti, Maurizio Casiraghi, Damiano Preatoni & Adriano Martinoli (2017): "New endemic mammal species for Europe: Sciurus meridionalis (Rodentia, Sciuridae)". Hystrix 28 (1): 1–28.
  10. ↑ Rocha, Rita Gomes; Lucas A. Wauters, Maria da Luz Mathias & Carlos Fonseca (2014): "Will an ancient refuge become a modern one? A critical review on the conservation and research priorities for the red squirrel (Sciurus vulgaris) in the Iberian peninsula". Hystrix 25 (1): 9–13. (Resume)
  11. ↑ 12,0 12,1 12,2 Díaz d'a Silva & Cartelle 2007, p. 158.
  12. ↑ 13,0 13,1 13,2 Schilling, Singer & Diller 1987, p. 124.
  13. ↑ Characteristics Red Squirrel en britishredsquirrel.org (en inglés).
  14. ↑ Facts about Red Squirrels (en inglés).
  15. ↑ Facts about Red/Grey Squirrels (en inglés).
  16. ↑ Forest Research – UK Red Squirrel Group – Red squirrel facts Arquivado 08 de xullo de 2017 en Wayback Machine.. Forestry.gov.uk. Consultado o 28 de novembro de 2021.
  17. ↑ Ardilla común en Fauna ibérica.org.
  18. ↑ Macdonald, I. M. V. (1997): "Field experiments on duration and precision of grey and red squirrel spatial memory". Animal Behaviour 54 (4): 879–891.
  19. ↑ Wauters, L. A. & Dhondt, A. A. (1992): "Spacing behaviour of red squirrels, Sciurus vulgaris: variation between habitats and the sexes". Animal Behaviour 43 (2): 297–311.
  20. ↑ Gurnell, J. (1983): "Squirrel numbers and the abundance of tree seeds". Mammal Review 13: 133-148.
  21. ↑ Gurnell, J. 6 Pepper, H. (1993): "A critical look at conserving the British red squirrel (Sciurus vulgaris). Mammal Review 23: 127-137.
  22. ↑ Wauters, L. A., Currado, I., Mazzoglio, P. J. & Gurnell, J. (1997): "Replacement of red squirrels by introduced grey squirrels in Italy: evidence from a distribution survey". En: J. Gurnell & P. W. W. Lurz (eds.), The Conservation of Red Squirrels, Sciurus vulgaris L., pp. 79-88. European Squirrel Initiative, Stoneleigh Park, Warwickshire, UK.
  23. ↑ Bertolino, S. & Genovesi, P. (2003): "Spread and attempted eradication of the grey squirrel (Sciurus carolinensis) in Italy, and consequences for the red squirrel (Sciurus vulgaris) in Eurasia". Biological Conservation 109 (3): 351-358.
  24. ↑ Rushton, S. P., Lurz, P. W. W., Gurnell, J., Nettleton, P., Bruemmer, C., Shirley, M. D. F. & Sainsbury, A. W. (2006): "Disease threats posed by alien species: the role of a poxvirus in the decline of the native red squirrel in Britain". Epidemiology and Infection 134: 521-533.
  25. ↑ Stubbe, M. (1965): "Jagd, Jagdgesetz und Wild in der Mongolischen Volksrepublik". Beiträge zur Jagd- und Wildforschung 4: 163-178.
  26. ↑ López Seoane, V. (1981):Fauna mastológica de Galicia, ó Historia Naural aplicada á la Medicina, á la Agrcultura, á la Industria, á las Artes y al Comercio. Santiago: (Existe un exemplar deste libro Arquivado 26 de novembro de 2021 en Wayback Machine. na biblioteca da Real Academia Galega).
  27. ↑ 28,0 28,1 VV.AA. 1995, p. 243.
  28. ↑ Comunicación persoal.
  29. ↑ Garzón-Heidt et al. (1971): "Datos preliminares sobre la distribución de algunos micromamíferos en el Norte de España". Saugetirek. Mittel. 19 (3): 217-222.
  30. ↑ VV.AA. 1995, pp. 243-244.
  31. ↑ Sciurus vulgaris. Esquío en rios-galegos.com (en galego).
  32. ↑ 33,0 33,1 33,2 VV.AA. 1995, p. 244.
  33. ↑ Nores, C. (1986): Los mamíferos. Barakaldo: GH Editores. ISBN 978-84-8601-571-8.

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Esquío_vermello&oldid=6909337»