Expedición de Magalhães-Elcano

Mapa da primeira viaxe de circunnavegación mundial (10 de agosto de 1519 - 8 de setembro de 1522).

A expedición de Magalhães e Elcano foi unha expedición marítima do século XVI financiada pola Coroa española e capitaneada por Fernando de Magalhães. Esta expedición, ao mando de Juan Sebastián Elcano no seu retorno, completou a primeira circunnavegación da Terra na historia.

A expedición tiña o propósito de abrir unha ruta comercial coas illas das especias por occidente, buscando un paso entre o océano Atlántico e o océano Pacífico. Estaba formada por cinco naves as cales baixaron o Guadalquivir desde Sevilla o día 10 de agosto de 1519, tras ultimar os preparativos, as naves partiron definitivamente de Sanlúcar de Barrameda o 20 de setembro de 1519. A escuadra, despois de explorar durante meses o litoral americano ao sur do Brasil, logrou cruzar o estreito de Magalhães o 28 de novembro de 1520. Na súa travesía polo Pacífico chegou ás illas Filipinas, onde, o 27 de abril de 1521, morre Fernando de Magalhães na batalla de Mactán. Os expedicionarios continuaron a navegación até as illas Molucas, obxectivo da súa viaxe, onde elixiron a Juan Sebastián Elcano para capitanear a viaxe de regreso. Navegando cara ao oeste polo océano Índico e dando a volta a África, o 6 de setembro de 1522 a Victoria, única nave que quedaba na expedición, retornou a Sanlúcar de Barrameda, ese mesmo día a nave foi remolcada río arriba até Sevilla, debido ás malas condicións nas que se atopaba a nave, chegando dous días despois (8 de setembro), coa súa carga de especias, converténdose na primeira embarcación da historia en dar a volta ao mundo.

Antecedentes

Mapa de Martin Waldseemüller publicado en 1516 mostrando o mundo coñecido polos europeos na época.

O obxectivo de Cristovo Colón foi navegar cara ao oeste ata as «Indias» en busca de especias e outras riquezas de Asia. Nos seus viaxes, Colón atopou ouro na illa de La Española e en Centroamérica, mais non atopou as illas das especias, que hoxe coñecemos como as Molucas. Ni siquiera na cuarta viaxe de Colón se podo atopar un paso marítimo á Asia que os europeos coñecían.

Despois do Tratado de Tordesillas de 1494, o mundo dividiuse en dous entre Castela e Portugal mediante unha liña imaxinaria no océano Atlántico. Mentres Castela tiña o control da zona occidental, que abranguía boa parte do continente americano amais das Canarias, Portugal, controlaría toda a zona oriental, con territorios que van dende África até o océano Índico e o pico oriental de Suramérica, o que lle permitiría a colonización do Brasil. Por todas estas razóns, Castela estaba moi interesada nunha ruta marítima cara a Asia que non implicase navegar cara ao sur ao longo de África e despois ir cara ao leste ata a India. O paso terrestre do Atlántico ao Pacífico xa era coñecido en 1519 porque en 1513 o conquistador castelán Vasco Núñez de Balboa avistara o océano Pacífico, ao que chamou "Mar do Sur", cun paso terrestre por Centroamérica.

Fernando de Magalhães, mariñeiro postugués ao servizo da Coroa de Castela, cría na posibilidade de chegar ás illas das especias navegando cara ao oeste, sen ter que ir cara ao leste cos seus barcos ao longo de toda a costa occidental de África e despois regresar a Castela. O seu plan era moi similar ao de Cristovo Colón. Magalhães, tiña experiencia no mar e coñecía ben as Indias, ao pasar oito anos como soldado na armada portuguesa no océano Índico.

A viaxe era extremadamente complicada xa que, daquela, non había cartas de navegación para esa parte do mundo. Os mapas de 1519 non trazaran a ruta que Magalhães tiña previsto seguir; só apareceron algunhas illas do Caribe e as costas dende Centroamérica até o norte do Brasil, pero non máis ao sur. No leste, os mapas que mostraban as costas de Asia e África no século XVI tampouco eran especialmente detallados.

Preparativos da expedición

Capitulacións de Valladolid

O rei Carlos I, tiña 18 anos cando aceptou financiar a expedición de Magalhães ás illas das Especias en 1518. Aquí aparece retratado por Bernard van Orley, cara 1517

Ante o fracaso que obtivo ao expor os seus propósitos ao rei de Portugal, Manuel I, que xa coñecía unha rota para navegar cara a Asia fronteiriza con África e non tiña necesidade de financiar unha nova ruta, Magalhães decidiu ir a Castela para lle expor ao, entón mozo, rei Carlos I o seu audaz proxecto. Unha vez aceptado o proxecto por Carlos I, o 22 de marzo de 1518 asináronse en Valladolid as capitulacións da expedición nas que se lle outorgaba a Magalhães o título de gobernador e o adiantado de tódalas terras que "descubrise". Tanto a oferta do proxecto primeiro ao rei de Portugal e despois ao rei de Castela, como as condicións favorables para o descubridor, foron situacións que tamén se produciron na primeira viaxe de Colón.

A expedición estaba formada inicialmente por cinco barcos con 239 homes ao mando de Magalhães, na nave capitá, Trinidad; os outros catro barcos eran: o San Antonio, La Concepción, La Victoria e o Santiago. O segundo ao mando foi o castelán Juan de Cartagena, veedor xeral (supervisor) da armada. Juan Sebastián Elcano, que acabaría comandando a viaxe de volta, marchou como mestre de La Concepción, que estaba baixo o mando de Gaspar de Quesada. Tamén viaxaba coa expedición Antonio Pigafetta, quen escribiría unha crónica da viaxe.

Composición da frota á súa saída de Sevilla

Nave	Tonelaxe	Tripulación	Capitán	Observacións
Trinidad	110	62	Fernando de Magalhães	Termina abordada polos portugueses nas Molucas, con dezasete mariños sobreviventes, tras tentar sen éxito regresar polo leste cruzando o Pacífico.
San Antonio	120	57	Juan de Cartaxena	A súa tripulación sublévase no estreito de Magallanes o 1 de novembro de 1520 e retornou a Sevilla o 6 de maio de 1521.
Concepción	90	44	Gaspar de Quesada	Abandonada e queimada fronte á illa de Bohol (Filipinas), por falta de tripulación suficiente para poder facela navegar.
Victoria	85	45	Luís de Mendoza	A única que completou a expedición.
Santiago	75	31	Juan Serrano	Naufragou o 3 de maio de 1520 no estuario do río Santa Cruz (Patagonia arxentina)
		239 (total)

A viaxe

Partida da expedición

Nave Vitoria 500, situada de forma permanente en Sevilla, España.

A escuadra saíu de Sevilla o 10 de agosto de 1519, partindo do peirao das Mulas, no río Guadalquivir, preto do lado oeste da actual ponte de San Telmo. A frota descendeu polo Guadalquivir ata chegar á súa desembocadura, en Sanlúcar de Barrameda (Cádiz), un porto do océano Atlántico. Durante as semanas seguintes, Fernando de Magalhães e os capitáns dos barcos viñeron e foron a Sevilla nas súas chalupas para atender varios imprevistos e paliar algunhas dificultades mentres se remataba de completa-las subministracións da escuadra. O propio Magalhães fixo testamento en Sevilla o 24 de agosto.

Continuando a baixada do Betis, pásase preto de Coria e dalgunhas vilas até San Lúcar ... Alí está o porto que domina o océano ... Algúns días despois, o comandante en xefe e os capitáns do outro buques chegaron en chalupas dende Sevilla a San Lúcar, e a escuadra rematou con subministracións. Tódalas mañás baixaba a terra para escoitar misa na igrexa de N. S. de Barrameda; e antes de marchar, o xefe determinou que toda a tripulación se confesase, prohibindo a calquera muller embarcar na escuadra.

Antonio Pigafetta. Relación del primer viaje alrededor del mundo.

A expedición partiu de Sanlúcar de Barrameda o 20 de setembro de 1519.

Travesía atlántica até a Patagonia

Fixeron escala en Tenerife (Canarias), e a travesía do Atlántico continuou pasando por diante das illas de Cabo Verde e das costas de Serra Leoa. Despois de bordear a zona próxima á costa norte de África, a frota navegou polo Atlántico cara a América. O 3 de outubro de 1519, o tempo empeorou con vento, tormentas e correntes de auga, polo que a frota tivo que parar por medo a naufragar, navegando sen rumbo ata que pasou a tormenta. Durante estas tormentas, viron con frecuencia o lume de San Telmo, un fenómeno eléctrico atmosférico que interpretaron como un sinal divino, chegando a ver este lume como un facho pola noite na punta do mastro principal dun barco, permanecendo alí máis de dous horas. Antes de desaparecer, a luz volveuse tan intensa que durante un cuarto de hora os mariñeiros camiñaron cegos pedindo piedade.

Durante a viaxe, Juan de Cartagena, supervisor xeral da armada, xunto con outros oficiais, pediu a Magalhães ser consultado sobre tódolos asuntos relacionados coa viaxe como "persoa conxunta" segundo as instrucións do rei. Pouco despois Cartagena saúda a Magalhães desde o seu barco como "capitán" e non como "capitán xeral". Magalhães aproveitou unha reunión de todos os capitáns na Vitcoria para arrestar a Cartagena. En substitución de Juan de Cartagena, Magalhães puxo primeiro a Antonio de Coca e despois a Álvaro de Mezquita ao mando da San Antonio.

Case catro meses despois de deixar Castela, a frota achegouse ás costas de América. O 13 de decembro de 1519 tocaron terra na baía de Santa Lucía, onde hoxe se atopa Río de Xaneiro.Desde alí, seguiron a costa cara ao sur, onde atoparon unha gran canle que conducía cara ao interior. Magalhães e a frota navegaron cara ao interior pensando que atoparan a entrada ao mar do Sur, nome co que se coñecía o océano Pacífico. Despois de quince días déronse conta de que se trataba dunha entrada de trescentos quilómetros cara ao interior, a ría do Río da Prata —a máis ancha do mundo—, entre os actuais estados do Uruguai e a Arxentina. Despois da decepción, foron costeando a costa en dirección sur até o descoñecido, chegando á costa do que Magalhães chamou "Patagonia".

Sublevación durante a invernada

Monte Cristo, en bahía San Julián (Patagonia arxentina), onde Magalhães mandou erixir una cruz.

O 31 de marzo de 1520, a poucos días da Antártida, buscaron refuxio nunha baía que chamaron "porto de San Julián" para pasar o inverno. As provisións estaban a esgotarse, os días facíanse máis curtos e os homes tiñan frío. Magalhães decidiu entón reducir as racións de comida. Varios capitáns e oficiais acordaron esixirlle o regreso a España. A seguir, os capitáns Gaspar de Quesada e Luís de Mendoza, xunto con Antonio de Coca e Juan de Cartagena, amotináronse contra o almirante por desacordo co mando, pretendendo regresar a España porque consideraban que a expedición fracasara, ao non atopar o paso á Mar do Sur. Entre os amotinados estaba Juan Sebastián Elcano, que no levantamento tomou o mando do barco San Antonio despois de que os rebeldes apoderaran do seu capitán, Álvaro de Mezquita.

A insurrección foi suprimida coa morte de Mendoza, capitán da Victoria. Magalhães condenou á morte a Quesada, que foi executado, e desterrou a Juan de Cartagena e ao crego Pedro Sánchez de la Reina, que foron abandonados nesas terras cando saíron. Perdoou a máis de corenta homes por ser necesarios para a expedición.

O 3 de maio, perdeuse a nave Santiago ao chocar contra as rochas na desembocadura do río Santa Cruz (costa arxentina). Magalhães repartiu aos superviventes da Santiago entre os restantes barcos e nomeou a Juan Serrano e Duarte Barbosa capitán da Concepción como capitán da Victoria.

Navegación no estreito de Magallanes

Estreito de Magallanes (mapa de Jodocus Hondius de 1606).

Mapa moderno do estreito de Magallanes.

A expedición continuou ata a punta sur do continente e, entre o 21 de outubro e o 27 de novembro de 1520, pasou o estreito que une os dous océanos. Atravesalo foi moi difícil, dada a complexidade da costa. Para facelo, un barco seguiu adiante na exploración, buscando o mellor camiño e repasando os seus propios pasos para ser seguidos polo resto ata a zona explorada. Unha vez rematadas estas etapas detalladas, conseguiron saír do "labirinto" cara ao océano Pacífico. Magalhães bautizouno como o "Estreito de Tódolos Santos", aínda que hoxe en día é coñecido como o Estreito de Magalláns, xa que a súa expedición foi a primeira de Europa en velo. Mentres navegaban polo estreito, os casteláns albiscaron numerosas fogueiras na costa sur, iluminadas polos indíxenas que habitaban ese territorio. Por iso os casteláns chamárona "Terra do Lume".

O 28 de novembro de 1520, a frota de Magalhães navegou, por primeira vez, por aquel mar do Sur que, debido á súa superficie serena e tranquila, recibiu o nome de "Pacífico". A situación era moi complicada pois, daquela, só contaba con tres barcos, desde que a tripulación de San Antonio se sublevara antes de cruzar o estreito e voltaran a Castela levando a maior parte das subministracións.

Travesía no Pacífico até as Marianas

A mala sorte de Magalhães fixo que no longo percorrido de tres meses polo océano Pacífico, entre o estreito de Magalhães e ata a súa chegada ás illas Marianas, non descubrise ningún punto de terra, polo que a fame e o escorbuto golpearon á súa tripulación. o punto de que se pagaban moedas grandes por unha simple rata para devorar. A auga corrompeuse e os homes comeron incluso coiro e serraduras suavizados:

O biscoito que comemos xa non era pan senón un po cheo de vermes que devoraran toda a súa substancia. Ademais, tiña un cheiro insoportable, porque estaba impregnado de ouriños de rata. A auga que bebemos era pútrida e cheirenta. Para non morrer de fame, vímonos obrigados a comer os anacos de pel de vaca que cubrían o mastro principal para que as cordas non rompesen contra a madeira ... Moitas veces, reducímonos a alimentarnos de serraduras; e as ratas, tan noxentas para o home, convertéronse nunha comida tan demandada que se pagaba ata media ducado por cada unha ... E non foi todo. A nosa maior desgraza chegou cando nos atacou unha especie de enfermidade que nos inflaba as mandíbulas ata que os dentes estaban agochados...

Antonio Pigafetta. Relación del primer viaje alrededor del mundo

O 6 de marzo de 1521, cando a tripulación xa estaba decimada pola fame, chegaron á illa de Guam, agora parte do arquipélago das Illas Marianas, á que chamaron "Illas dos ladróns".

Nas illas Filipinas

O 16 de marzo chegaron a Sámar, o que significou que foron os primeiros europeos en ve-las illas Filipinas, que Magalhães chamou "Illas San Lázaro". Para Magalhães era moi importante manter unha paz estratéxica cos nativos e convertelos ao cristianismo, e para iso utilizou, entre outras cousas, o argumento de que serían máis fortes e amosoulles as súas armas de fogo. Como testemuño da súa intención de converter aos nativos en cristiáns está a Cruz de Magalhães, unha cruz de madeira colocada en Cebú polo explorador.

Morte de Magalhães na batalla de Mactán (gravado do século ).

Para conseguir unha alianza cun xefe indíxena da rexión, Magalhães lanzouse a derrotar ao seu inimigo Lapu-lapu, o xefe da illa de Mactan. Antes do ataque, Magalhães enviou emisarios a Lapu-lapu para que cesasen os seus esforzos para loitar e se sometesen ao cristianismo e á coroa española, oferta que Lapu-lapu rexeitou, sendo considerado hoxe un líder independentista en Filipinas.

Na madrugada do 27 de abril de 1521, Magalhães e cincuenta dos seus homes chegaron á praia de Mactan para loitar contra Lapu-lapu e mil dos seus homes. Magalhães estaba tan seguro da súa vitoria que pediu aos demais capitáns que non se involucrasen na loita. Como a marea era baixa tiveron que abandonar os barcos lonxe da costa, polo que non puideron descargar os seus canóns, as súas armas máis fortes. Isto sumouse ao feito de que Magalhães e os seus homes chegaron cansos de ter que camiñar case un quilómetro pola auga. Na praia, a medida que avanzaba a batalla, os homes de Magalhães comezaron a quedar sen munición e os de Lapu-lapu avanzaron. Un home indíxena acoitelou a Magalhães na perna cunha lanza, provocando a súa caída. Nese momento todos os indíxenas correron cara a el e lanceárono, morrendo en combate. Os casteláns perderon a batalla e Magalhães caeu en combate sen chegar nin ás Molucas, as illas das especias, que estaban a poucos días.

O seu sucesor, Duarte Barbosa, foi asasinado con traizón en Cebú, xunto a trinta dos seus homes nun banquete de trampa organizado polo rei indíxena. O resto da expedición decidiu abandonar Cebú e na illa de Bohol acordaron, só quedando 108 homes para gobernar os tres barcos, queimar o que estaba en peores condicións, que era a Concepción, dividíndose a tripulación entre os outros dous barcos. Tamén se decidiu nomear como xefe da expedición a Juan López de Carvalho, ata entón piloto maior da frota.

Nas Molucas

A finais de setembro de 1521, os membros da expedición acordaron destituír a Carvalho como capitán xeneral por mala conduta, nomeando a Gonzalo Gómez de Espinosa como o seu novo líder, capitán da Trinidad. Tamén se acordou poñer a Juan Sebastián Elcano á cabeza da Vitoria. Dispuxeron para continuar a navegación cara ás illas das especias. Chegaron ás Molucas o 7 de novembro de 1521, aterrando na illa de Tidore ao día seguinte. Alí pediron permiso ao seu rei, chamado Almanzor polos españois, para comerciar.

O 18 de decembro de 1521, cos dous barcos cargados de cravos, preparáronse para partir de volta a España. Non obstante, ese mesmo día descubriuse unha vía fluvial en Trinidad, que requiriu unha longa reparación. Acordouse que a Victoria regresaría a España pola ruta da India e que a Trinidad permanecería no porto de Tidore para ser reparada e volvería polo Pacífico a Panamá. O día 21, a Vitoria marchou soa cara ao oeste. O 5 de febreiro de 1522, o mozo grumete de Victoria, Martín de Ayamonte, e o soldado Bartolomé Saldaña desertaron, deixando a Victoria "sen sentirse" na illa de Timor, onde estaba fondeado o barco. Ao ser aprehendido polos portugueses, o grumete fixo un relato da viaxe descuberta recentemente e que contén detalles ata agora descoñecidos..

Espinosa completou a reparación da Trinidad o 6 de abril de 1522 e púxose ao mar, pero as continuas tormentas impediron o seu avance e unha forte tormenta danou gravemente o barco. Pediu axuda ao capitán portugués António de Brito que estaba preto, o que provocou que os dezasete homes que quedaban no barco fosen feitos prisioneiros polos portugueses. Cinco deles, incluído Espinosa, regresaron a Europa e foron liberados en 1527

Retorno a España capitaneado por Elcano

Detalle dun mapa (1590) de Abraham Ortelius que presenta a nave Victoria.

Réplica da nave Victoria de Fernando de Magalhães no Museo Nave Victoria de Punta Areas, Chile.

Virxe da Vitoria que estivo na igrexa do mesmo nome de Sevilla. Magalhães xurou a bandeira de Castela nesa igrexa. Esta advocación deu nome ao barco Santa María da Vitoria, coñecido simplemente como nave Vitoria. Os 18 mariñeiros que chegaron tras dar a Primeira Volta ao Mundo presentáronse fronte a esta imaxe. Na actualidade atópase na Igrexa de Santa Ana.

Elcano, ao mando da Victoria, atravesou o océano Índico e dando a volta a África, evitando coidadosamente os portos africanos, controlados polos portugueses, completou a primeira circunnavegación do globo. Regresou á costa española e aterrou en Sanlúcar de Barrameda o 6 de setembro de 1522. O mesmo día da chegada colleu un barco ao seu servizo para remolcar a Victoria polo Guadalquivir ata Sevilla, debido ao mal estado do barco. Os oficiais da Casa da Contratación de Indias de Sevilla prepararon un barco con doce remos, cargado de novas provisións. Dous días despois o Victoria atracou en Sevilla. As autoridades da cidade e os membros da Casa de Contratación en pleno estaban agardando no peirao, xunto cun numeroso público que contemplaba a chegada do barco raquítico. Ese día os navegantes non desembarcaron. Só o fixeron á mañá seguinte, en camisa e descalzos, con candeas nas mans e en procesión. Dirixíronse á igrexa de Nosa Señora da Victoria e á capela da Virxe da Antiga da catedral de Sevilla, á que se encomendaran antes de comezar a viaxe. Descargouse o barco Victoria.

Francisco López de Gómara, na súa Historia Xeral das Indias, escribiu en 1552:

O barco Argos de Xasón navegou moi pouco en comparación co barco Victoria, que debería gardarse nos estaleiros de Sevilla para recordalo.

José Martínez da Ponte escribiu no seu Compendio das Historias da India Oriental en 1681:

Os fragmentos desta nao Victoria gárdanse en Sevilla en lembranza de ser o que deu a volta a todo o globo terrestre e de auga.

A carga de especias que trouxo na nave Vitoria cubriu con fartura os gastos de toda a expedición (cinco naves en total).

Sobreviventes da expedición

Perdas humanas

Dos 239 homes que partiran de Sanlúcar de Barrameda na frota dirixida por Fernando de Magalhães, só dezaoito tiveron a sorte de poder regresar a Castela ao mando de Elcano despois de superar as tormentas de toda a circunnavegación da Terra.

Primeiros circunnavegantes

Placa conmemorativa na fachada do antigo concello de Sanlúcar de Barrameda cos nomes dos homes que retornaron á cidade tras a primeira circunnavegación.

Estes dezaoito homes recalaron en Sanlúcar de Barrameda a bordo da Victoria o 6 de setembro de 1522.

Outros sobreviventes

Os doce homes da Victoria retidos como prisioneiros en Cabo Verde que regresaron algunhas semanas máis tarde a Sevilla, vía Lisboa:

* Martín Méndez, secretario da frota;

• Pedro de Tolosa, despenseiro;
• Richard de Normandie, carpinteiro;
• Roldán de Argote, artilleiro;
• Mestre Pedro, supernumerario;
• Juan Martín, supernumerario;
• Simón de Burgos, preboste;
• Felipe Rodas, marinero;
• Gómez Hernández, marinero;
• Bocacio Alonso, marinero;
• Pedro de Chindurza, marinero;
• Vasquito, grumete.

O cinco sobreviventes da Trinidad, que emprenderan unha ruta de regreso distinta desde as Molucas, tamén completaron a volta ao mundo, aínda que non regresaron a Europa até 1525 ou 1526:

• Gonzalo Gómez de Espinosa, alguacil maior da frota;
• Leone Pancaldo, piloto;
• Juan Rodríguez o Xordo, mariñeiro;
• Ginés de Mafra, mariñeiro;
• Hans Vargue, artilleiro.

Repercusións da circunnavegación

Un mundo globalizado

Despois da viaxe e da primeira volta ao mundo, confirmouse a teoría de Aristóteles: a Terra é esférica; unha teoría que mantivera Cristovo Colón. Pola súa banda, puideron comprobar que o diámetro da esfera terrestre era moito maior do que se pensaba, 12.440 km. Pero como descubrimento importante foi que entre América e Asia había un gran océano. Logrouse cruzando a canle que separaba o Leste do Oeste, o estreito de Magalláns. Isto deu orixe a novos territorios para os europeos, estes novos lugares recibiron nomes como: Montevideo, baía de San Julián, cabo das Once Mil Virxes, cabo Desexado, estreito de Todos os Santos, mar do Pacífico, Terra de Fogo, Filipinas, Patagonia.

Estes territorios trouxeron consigo o descubrimento dunha fauna e unha flora para os ollos europeos, xa que o pingüín e o guanaco estaban en fauna. Na flora descubríronse especies de plantas e especias que romperían o concepto de paisaxe que se tiña ata ese momento: palmeiras, buganvillas, laranxa amarga, xacaranda, araucarias, pementa falsa.

Apertura dunha rede intercambios intercontinentais

Esta primeira circunnavegación foi o comezo dun gran sistema de intercambio moi variado entre continentes, por exemplo, intercambios humanos, biolóxicos, agrícolas, culturais ou económicos. Este período coñécese como a primeira globalización ibérica e vai desde o descubrimento de América por Cristovo Colón (1492), a chegada á India de Vasco da Gama (1498), o descubrimento do mar do Sur por Vasco Núñez de Balboa (1513) e incluso en todo o mundo, dirixido inicialmente por Fernando de Magalhães e despois rematado por Juan Sebastián Elcano (1522).

Esta exploración, considerada a primeira volta ao mundo, constituíu unha rede de intercambios intercontinentais de varios tipos, creando así un sistema económico mundial. Despois deste grande acontecemento, concíbese a aparición dun mundo único e comeza a pensar na posibilidade dunha historia universal, xa que este proceso implicou todos os mundos. Como a sociedade europea ten un concepto do mundo máis globalizado, completo e veraz, ven o intercambio de materias primas moito máis doado, xa que poderían proporcionar unha alternativa á Ruta das Especias que se coñecía ata agora. Na Idade Media o comercio de especias estaba en mans dos árabes, unha ruta lenta e cara. Despois da caída de Constantinopla en 1453, os turcos bloquearon o paso e impuxeron impostos elevados. Isto fixo que os casteláns e portugueses comezasen a buscar outras alternativas máis accesibles.

Financiamento das rutas comerciais

Como resultado das novas rutas comerciais e das aproximacións aos países coas materias primas máis demandadas da época, creouse un mecanismo de financiamento. Este mecanismo consolidouse grazas ao capital público da coroa e ao capital privado que procedía do investimento realizado polos comerciantes casteláns que recuperaban o seu diñeiro con moito interese.

Recoñecementos e conmemoracións

Recoñecemento da fazaña

Rematou a primeira volta do mundo e con ela demostrouse practicamente a esfericidade da Terra, xa que sempre marchando na mesma dirección, chegábase ao punto de partida. O emperador Carlos I, ao recibir a Juan Sebastián Elcano, deulle como escudo un globo terráqueo coa lenda en latín: Primus circumdedisti me ("O primeiro que me rodeou").

Volta ao Mundo 2004-2006

A réplica da nave Vitoria de 1992 en Nagoya, Xapón, en 2005.

En 1991, construíuse en Isla Cristina, unha réplica da nave «Victoria» que foi exposta na Exposición Universal de Sevilla de 1992. Para conmemorar a primeira volta ao mundo e difundir o traballo de descubrimento dos mariñeiros casteláns, a réplica do barco "Victoria" emprendeu unha viaxe ao redor do globo. Partiron o 12 de outubro de 2004 de Sevilla. Visitáronse 17 países e o barco converteuse na primeira réplica histórica en dar a volta ao mundo ao regresar a Sevilla o 4 de maio de 2006. En decembro de 2006, creouse a Fundación Nave Vitoria, con este barco no seu haber.

Monumentos conmemorativos

• 
  Estatua de Juan Sebastián Elcano en Getaria.
• 
  Monumento a Juan Sebastián Elcano en Getaria.
• 
  Monumento a Juan Sebastián Elcano en Sevilla.
• 
  Monumento «Legua Cero», en Sanlúcar de Barrameda, en conmemoración da primeira circunnavegación mundial.
• 
  «Milla Cero» en Sevilla, que conmemora a primeira circunnavegación mundial.

Conmemoración do V Centenario

A nave Vitoria 500 situada de forma permanente en Sevilla, España.

Planificáronse diversas iniciativas para celebrar o V centenario do primeiro ao redor do mundo, entre as que destaca a Xornada solidaria global organizada polo equipo Los18, co obxectivo de contribuír a resolver os problemas que máis preocupan á humanidade na actualidade e a Sevilla 2019-2022 e programas Sanlúcar de Barrameda 2019-2022. En 2017 celebrouse o II Congreso Internacional sobre a Primeira Volta ao Mundo no Castelo de Santiago de Sanlúcar de Barrameda.

En 2018, o barco do rei de España foi bautizado como Aifos 500. O nome é "Sofía" ao revés e a cifra débese ao V Centenario da Primeira Volta ao Mundo.

Entre o 12 de setembro de 2019 e o 23 de febreiro de 2020 tivo lugar a exposición A viaxe máis longa: a Primeira Volta ao Mundo no Arquivo Xeral de Indias de Sevilla. Foi inaugurada por Felipe VI e Letizia Ortiz. Do 19 de xuño ao 25 de outubro de 2020 a exposición púidose visitar no Museo San Telmo de San Sebastián.

Bandeira oficial do V Centenario da Primeira Volta ao Mundo, que permanecerá izada en Sevilla entre 2019 e 2022.

O 10 de agosto de 2019, a vicepresidenta do goberno de España, Carmen Calvo, o ministro de Cultura e Deportes, José Guirao, e o xefe da Armada Almirante Teodoro López Calderón presenciaron un desfile militar en Sevilla e a levantamento dun conmemorativo. bandeira do V Centenario xunto á Torre do Ouro. O vicepresidente e o xefe do Estado Maior da Mariña fixeron unha coroa de flores diante do Monumento a Juan Sebastián Elcano, en memoria dos mariñeiros que participaron na expedición. O vicepresidente, o alcalde de Sevilla, o presidente da Fundación Nao Victoria e o presidente da Xunta de Andalucía inauguraron posteriormente un espazo expositivo no paseo Marqués de Contadero.

En lembranza da fazaña, o 10 de agosto de 2019, o veleiro Pros saíu de Sevilla para dar a volta ao mundo. A expedición foi promovida pola asociación Amigos dos Grandes Navegantes e Exploradores Españois. Non obstante, a expedición foi interrompida en Lima o 23 de marzo de 2020 debido á pandemia de coronavirus.

A Fundación Nave Vitoria construíu en 2020 unha réplica deste barco e situouno de forma permanente en Sevilla, xunto ao espazo expositivo do paseo Marqués de Contadero.

En Filipinas celebráronse diversos actos conmemorativos. O buque de adestramento da Mariña Española Juan Sebastián Elcano visitou Filipinas no V Centenario da chegada da expedición a esas costas, o 16 de marzo de 2021. A Embaixada de España en Filipinas, xunto co Comité do Quinto Centenario de Filipinas levaron a cabo unha extensa programa de actividades arredor da illa de Samar entre o 15 e o 18 de marzo, para recibir o barco de adestramento e conmemorar os acontecementos históricos ocorridos en 1521. O 16 de marzo, inaugurouse un monólito con inscrición en Suluan, o 17 outro en Homonhon e o marzo 18 outras dúas estelas, unha na igrexa de Guiuan e outra en Samar. O texto deste último foi traducido ao castelán como sinal de amizade entre os dous países e foi inaugurado polo presidente de Filipinas, Rodrigo Duterte, e o embaixador de España, Jorge Moragas. A embaixada de España tamén organizou xunto co Instituto Cervantes e Casa Asia unha serie de conferencias con historiadores e expertos neste episodio que se prolongará ata xuño, ademais da exposición "A viaxe máis longa", que se inaugurará en maio no Museo Nacional de Filipinas.

Películas e serie de televisión

En 2019 estreouse a película española «Elcano e Magallanes: a primeira volta ao mundo», dirixida por Ángel Alonso, que estivo nomeada ao Goya a mellor película de animación.

A empresa estadounidense Amazon e Radio Televisión Española están a producir, durante 2021, a serie de catro capítulos Sin límites, dirixida por Simon West, sobre esta expedición. Co mesmo material tamén vaise facer unha película, que se estreará nos cines. A estrea da serie e a película están previstos para 2022.

Acción española posterior no Pacífico

Máis tarde Saavedra Cerón e Ortiz de Retes foron os primeiros europeos en chegar a Nova Guinea; Váez de Torres explorou o estreito que separa Australia de Nova Guinea, que leva entón o seu nome; Ruy López de Villalobos explorou as Carolinas, Hawai e Filipinas que serían sometidas por Legazpi; Toribio de Salazar fixo o propio coas Carolinas e as Palau; Fernandes de Queirós chegou a Tahití; Mendaña ás Illas Marquesas, etc. Moitos autores asignan a Quirós a invención da palabra "Australia", xa que os chamou "Austrialia do Espírito Santo".

Véxase tamén

Fontes primarias

• Pigafetta, Antonio (2014). Primer viaje alrededor del mundo. Serie: Memoria-Viajes (en castelán). (Este libro é unha tradución ao castelán do orixinal, publicado en italiano en Venecia, en 1536). Barcelona: Linkgua. ISBN 84-9816-789-2. 

Fontes secundarias

• Appell, Claude; Ballester, Rafael (1968). Grandes aventureros (en castelán). Barcelona: Plaza & Janés. 
• Bernal, Cristóbal (12 de setembro de 2014). "Interrogatorio tras la aventura" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 12 de novembro de 2020. Consultado o 14 de outubro de 2021. 
• Bernal, Cristóbal (17 de xaneiro de 2015). "Relación de varios acaecimientos sucedidos a la armada de Magallanes cuando iba a la Especiería, y vuelta de la nao San António el 8 de mayo de 1521, que surgió en el puerto de las Muelas" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 12 de novembro de 2020. Consultado o 14 de outubro de 2021. 
• Bernal Rodríguez, Antonio-Miguel (2015). "Sevilla: emporio de nuevos mundos". En VV.AA. AGUA, TERRITORIO Y CIUDAD. Sevilla. La primera vuelta al Mundo. 1519 (PDF) (en castelán). Sevilla: Consejería de Medio Ambiente y Ordenación del Territorio de la Junta de Andalucía. pp. 41–45. ISBN 978-84-92807-97-0. 
• Fernández de Navarrete, Martín (1837). Expediciones al Maluco, viage de Magallanes y de Elcano (en castelán). Madrid: Imprenta Nacional. 
• Gruzinski, Serge (2014). The Eagle and the Dragon: Globalization and European Dreams of Conquest in China and America in the Sixteenth Century (en inglés). Cambridge: Polity. ISBN 978-0745667126. 
• Laínz, Jesús (2006). La nación falsificada (en castelán). Madrid: Ediciones Encuentro. ISBN 84-7490-829-9. 
• Miguel Ojeda, Gonzalo (1958). Gonzalo Gómez de Espinosa en la expedición de Magallanes (en castelán). Burgos: El Castellano. 
• Ruiz de Azúa y Martínez de Ezquerecocha, María Estibaliz (1992). Vascongadas y América. Colección: Colecciones MAPFRE 1492,Colección las Españas y América (en castelán). Madrid: Editorial MAPFRE. ISBN 84-7100-467-4. 
• Vilar Sánchez, Juan Antonio (2015). Carlos V: Emperador y hombre (en castelán). Madrid: EDAF. ISBN 9788441436084. 

Ligazóns externas

• Fundación Nao Victoria (en castelán)
• Proxecto Sanlúcar de Barrameda 2019-2022 Arquivado 23 de outubro de 2021 en Wayback Machine. (en castelán)
• Proxecto Sevilla 2019-2022 Arquivado 23 de outubro de 2021 en Wayback Machine. (en castelán)
• Rota da Primeira Volta ao Mundo (en castelán)
• Cátedra Internacional CEU Elcano. Primeira Volta ao Mundo Arquivado 18 de maio de 2021 en Wayback Machine. (en castelán)
• Primer viaje alrededor del mundo, de Antonio Pigafetta Edición libre en epub-pdf (en castelán)