Portal:Celtas/Artigo destacado/Arquivo

Aquí están todos os artigos destacados no portal Celtas:

1

O carnyx foi un instrumento de vento da Idade de Ferro Celta, entre os anos -300 e o 500. Era unha especie de trompeta de bronce, suspendida verticalmente e coa campá en forma de cabeza de xabaril. Empregouse na guerra, probablemente para incitar as tropas á batalla e intimidar ós inimigos. O porte vertical do instrumento permitía que as súas notas se elevasen por riba das cabezas dos participantes nas batallas e cerimonias.

A palabra "carnyx" deriva da raíz gala "carn-" ou "cern-", que significa "corno", e da mesma raíz tamén provén o nome do deus Cernunnos. Este é o nome que os romanos lle deron ó instrumento. O nome celta orixinal é descoñecido. Incluso baixo tortura, os intérpretes do Carnyx non quixeron revelar o nome celta do instrumento ós romanos. O musicólogo galego Abraham Cupeiro reconstruíu un carnyx guiándose pola imaxe dunha moeda romana e xunto con outros instrumentos ancestrais, e no 2017, lanzou con Warner Classics un disco coa Real Filharmonía de Galicia, Os sons esquecidos.

2

O Samaín (do irlandés antigo Samain, pronunciado /ˈsˠaunʲ/) é unha festividade celta que marca o remate da tempada de colleita e o comezo do inverno ou "metade escura" do ano. Tradicionalmente, é celebrada do 31 de outubro ó 1 de novembro, xa que o día celta comeza e remata co solpor. Atópase a medio camiño entre o equinocio de outono e o solsticio de inverno. É unha das catro festividades estacionais celtas, xunto co Imbolc, Beltane e Lughnasadh. Historicamente, foi amplamente celebrado en Irlanda, Escocia e a Illa de Man. Festividades semellantes celébranse na mesma época do ano noutros territorios celtas, como as britónicas Calan Gaeaf (en Gales), Kalan Gwav (en Cornualla) e Kalan Goañv (na Bretaña), sendo estas dúas pólas da festividade igual de antigas. En Galicia, é unha celebración que se está a recuperar e promocionar dende a década de 1990, que está baseada na tradición do Día dos Fieis Defuntos, na de tallar caveiras en melóns e cabazas e de vestir como espíritos ou pantasmas.

Crese que o Samaín ten a súa orixe no politeísmo celta e existen evidencias de que foi unha data de importancia dende a antigüidade. Algunhas tumbas de andadeiro neolíticas de Irlanda están aliñadas co amencer na época do Samaín. É mencionado nalgúns textos irlandeses antigos e moitos eventos importantes da mitoloxía irlandesa ocorren ou comezan no Samaín. Era o momento no que o gando baixaba dos pasteiros de verán e era sacrificado durante o inverno. Ó igual que no Beltane, acendíanse fogueiras especiais. Isto era considerado como formas de protección e limpeza e había rituais específicos que implicaban as fogueiras.

3

O neodruidismo é unha forma moderna de espiritualidade ou relixión que proclama a reverencia e a harmonía coa natureza, o repecto a todos os seres vivos e o ambiente. Moitas formas de neodruidismo son relixións neopagás, mais outras son simplemente filosofías de vida non necesariamente de natureza relixiosa. Orixinouse en Gran Bretaña durante o século XVIII, no comezo como un movemento cultural, adquirindo connotacións relixiosas ou espirituais a partir do século XIX.

O principio fundamental do druidismo (ou druidaria) é o respecto e a reverencia da natureza, e isto implica a participación activa en movementos medioambientais. Outra crenza entre os druídas modernos é a veneración dos antergos, particularmente os das sociedades prehistóricas.

Xurdindo no século XVIII durante o movemento romanticista, que glorificaron ós antigos pobos "celtas" da Idade de Ferro británica, os druídas modernos comezaron a imitar os sacerdotes doutrora. Porén, pouca información exacta se coñece sobre eses antigos sacerdotes, polo que o movemento druídico moderno non ten relación directa cos ritos do pasado.

Na primeira metade do século XX, os druídas modernos desenvolveron organizacións fraternais semellantes ós da masonería que empregaron a figura romántica dos druídas e bardos británicos como símbolo de espiritualidade indíxena. Algúns deses grupos eran puramente fraternais e culturais, creando tradicións a partir da imaxinación nacional británica. Outros fusionáronse con movementos como os da cultura do corpo e o naturismo. Dende os anos 1980 algúns grupos de druídas modernos adoptaron a mesma metodoloxía para a reconstrución do neopaganismo celta nun esforzo de crear unha práctica máis exacta historicamente. Porén, existe unha grande controversia sobre canto hai de semellante entre os druídas modernos e os da Idade de Ferro.

En Galiza existe a Irmandade Druídica Galaica (IDG) desde 2011, que estende a súa presenza polo territorio da vella Gallaecia. Este grupo procura a recuperación da druidaria deste territorio (entendida como a súa relixión nativa) e o seu recoñecemento como relixión oficial, conseguido de feito en xullo de 2015 coa súa incorporación ó rexistro de entidades relixiosas do Ministerio de Xustiza.

4

A toponimia céltica de Galicia é a totalidade de topónimos de lugares antigos e actuais, ríos (hidrónimos) ou montañas que se crearon coa lingua céltica e polo tanto teñen etimoloxía céltica, e que están ou estaban situados dentro dos límites da Galicia actual.

En Galicia, aproximadamente a metade dos topónimos non latinos transmitidos dende a antigüidade nas obras dos autores e xeógrafos clásicos (Pomponio Mela, Plinio o Vello, Tolomeo etc.), ou en inscricións epigráficas romanas, resultaron ser de orixe céltica, sendo a outra metade maioritariamente indoeuropeas, en todo caso sendo incontestablemente non célticas ou carecendo dunha sólida etimoloxía céltica.

Deseguido preséntase unha lista non exhaustiva de topónimos cuxa orixe é, o máis seguro, céltica. A característica máis elemental é -bri(s), do proto-céltico *brigs, coa súa derivación *brigā, ambas as dúas co significado de “outeiro” e por tanto “castro” e “poboado”. Os asentamentos coñecidos en Galicia durante a Idade de ferro eran os castros e poboados fortificados situados en outeiros e penínsulas. Moitos deles foron abandonados logo da conquista romana.

5

A moeda celta foi acuñada polos pobos celtas dende finais do século -IV ata o século -I. A moeda celta estaba moi influída polo comercio e a oferta de mercenarios ós gregos, e inicialmente copiou os deseños gregos, especialmente a moeda do Reino de Macedonia do período de Filipo II de Macedonia e do seu fillo, Alexandre o Grande (os estateros coñecidos como "filipos"). É por este motivo que motivos e letras gregas poden ser atopados nas moedas celtas, especialmente nas acuñadas no sur da Galia.

6

Coñécese como Rexurdimento celta o revivir do interese pola cultura, os mitos, lendas e a literatura dos "pobos celtas" que se produciu en Europa na segunda metade do século XVIII e continuou durante o Romanticismo e parte do século XX.

O interese polas culturas gótica e celta apareceu a mediados do século XVIII coas obras de Thomas Gray, influenciadas pola colección de poesía galesa publicada por Ieuan Brydydd en 1764. Foron moi populares influentes tamén os poemas pseudo-ossiánicos escritos por James Macpherson.

No século XIX publicáronse moitas traducións de obras das literaturas celtas, especialmente, os Mabinogion (Charlotte Guest, 1838-1849), o Barzaz Breiz e Os Bardos bretóns do século VI (Hersart de la Villemarqué, 1839-1850). En 1854 Ernest Renan publicou A Poesía das razas celtas, un estudo moi influente e en 1865-6 Mathew Arnold pronunciou unha serie de conferencias sobre a literatura celta en Oxford que vinculaba todas as literaturas celtas e contribuíu a promover a creación da cátedra de Celta nesta universidade en 1877.

Durante o XIX moitos escritores ingleses empregaron a temática celta, como Thomas Love Peacock, Tennyson e Gerard Manley Hopkins. En Escocia destacaron William Black e William Sharp (este co pseudónimo de Fiona Macleod). O rexurdimento foi especialmente vigoroso na Irlanda con autores como W. B. Yeats, "AE" (pseudónimo de George William Russell, Oliver St John Gogarty, Sean O'Casey e James Stephens. En Irlanda recibiu o nome de "Lusco-fusco celta".

7

O galaico, tamén coñecido como hispano-celta do noroeste, foi unha lingua celta (do tipo Q) ou un grupo de linguas e dialectos, emparentados co celtibérico, falado a comezos da era cristiá no cuadrante noroeste da península Ibérica, máis especificamente entre a costa atlántica do oeste e o norte e unha liña imaxinaria que corta a península de norte a sur, ligando as actuais cidades de Oviedo e Mérida. Así como ocorre co ilirio e o lígur, o corpus que se conserva está composto de palabras illadas e frases curtas atopadas en inscricións locais (en latín) ou glosadas por autores clásicos, xuntamente con onomástica (antropónimos, etnónimos, teónimos, topónimos) tamén atopada en inscricións, ou que sobreviviu até o presente en nomes de lugares, ríos ou montes. Diversas palabras de orixe céltica tamén foron preservadas polas linguas románicas locais (entre elas, o galego), e é probable que fosen herdadas destes dialectos celtas-Q.

Tanto Pomponio Mela coma Plinio o Vello escribiron sobre as poboacións celtas e non celtas de Gallaecia e Lusitania. Algúns autores modernos especularon sobre a posibilidade de que ámbalas rexións compartisen unha mesma lingua céltica, mentres que outros autores sinalan dificultades non resoltas dentro desta hipótese, como as características fonéticas incompatíbeis das dúas rexións, como a preservación de *p- e o reflexo inconsistente das consoantes líquidas silábicas. A evidencia filoxenética amosa que a lingua galaica, se ben comparte algunhas características co celtibero, ten evolucións fonéticas que o diferencian do celtibero.

8

A Invasión celta dos Balcáns produciuse cando grupos de galos, provenientes de varias tribos da Cultura de La Tène, comezaron migrar con dirección sueste cara á Península dos Balcáns, a partir do século -IV. Aínda que os asentamentos celtas concentráronse na metade occidental da Chaira panónica, houbo incursións e asentamentos notables dentro da península balcánica.

A partir das súas novas bases no norte de Iliria e Pannonia, as invasións galas culminaron no século -III coa invasión de Grecia. A invasión de Grecia no ano -279 foi precedida por unha serie de campañas militares dirixidas cara o sur dos Balcáns e contra o Reino de Macedonia, favorecido polo estado de confusión que se seguiu a partir da complexa sucesión de Alexandre o Grande. Unha parte da invasión cruzou Anatolia e acabaron por instalarse na zona que despois veu a ser chamada Galacia.

Dende o século -IV, grupos de celtas entraron na rexión dos Cárpatos e da chaira do Danubio, coincidindo coa migración á península itálica. Os Boios e os Volcae foron dúas grandes confederacións célticas que xeralmente cooperaron nas súas campañas. Grupos disidentes marcharon cara ao sur a través de dúas vías principais: unha seguindo o río Danubio e outra cara ao leste de Italia. Segundo as lendas 300.000 celtas trasladáronse cara a Italia e Iliria. No século -III, os habitantes nativos de Pannonia foron case completamente celtizados.Restos da cultura de La Téne foron atopados amplamente Pannonia, pero os que se atoparon atópase cara ao oeste, alén do río Tisza e cara ao sur, alén do río Sava son moi escasos. Estes achados son considerados como produtos pola cultura local Norica-Pannonia, unha variación da cultura celta. As fértiles terras arredor dos ríos de Pannonian permitiron ós celtas establecerse de forma doada, desenvolver a súa agricultura e cerámica, e ó mesmo tempo explorar as ricas minas da Eslovenia moderna. Así, semella que os celtas crearon unha nova patria para si no sueste de Europa, concentrada nunha rexión que se estendía dende Viena ata o río Tisza.

9

A historia da guerra celta esténdese dende a Idade de Ferro ata era romana e refírese ós diferentes estilos de guerra dos pobos celtas insulares e continentais (Galia, Iberia e Galacia). As tribos celtas loitaban entre elas e ás veces aliábanse contra inimigos comúns, coma os romanos, os gregos e outros pobos en contra das tribos celtas. O militarismo tribal semella ter sido unha característica normal nas sociedades celtas. Mentres que a literatura épica retrátao como unha actividade dirixida ó deporte e á caza, no canto da conquista territorial organizada, o rexistro histórico fai supoñer que as tribos empregaban a guerra para exercer control político e perseguir adversarios, para obter vantaxe económica, e nalgúns casos, para conquistar territorio.

A arqueoloxía proporcionou moita información mediante a observación e estudo da cultura material dos celtas, pero o significado deses achados na determinación de como loitaban realmente os celtas é suxeito de moita especulación. Unha das cousas que se deduciron foi que eran cazadores de cabezas, xa que crían que a cabeza era o lugar onde residía a alma das persoas. Os romanos e gregos rexistraron os hábitos dos celtas de chantar as cabezas dos inimigos nos muros e penduralas dos cabalos. A caza de cabezas practicouse durante ben tempo polos gaels, polo que puido tratarse dunha práctica tradicional máis que relixiosa. No Ciclo do Ulster, Cúchulainn decapita ós tres fillos de Nechtan e monta as cabezas no seu carro. A práctica continuou aproximadamente ata a fin da Idade Media en Irlanda e Gran Bretaña. A motivación relixiosa para recoller cabezas perdeuse despois de que os celtas se convertesen ó cristianismo. As cabezas tamén eran recollidas entre as tribos xermánicas e entre os iberos, pero o seu propósito é descoñecido

10

O cristianismo celta (tamén chamado Igrexa celta) refírese en liñas xerais ás prácticas cristiás da Alta Idade Media desenvolvidas nas illas Británicas durante a última fase da dominación romana en torno ás áreas costeiras do Mar de Irlanda. A progresiva retirada das lexións romanas e a subseguinte Invasión anglosaxoa de Gran Bretaña reduciron o contacto entre os cristiáns celtas e bretóns das illas e os do continente. O illamento favoreceu a aparición de prácticas relixiosas diferenciadas, sobre todo en Irlanda, dende onde pasaron posteriormente a Gran Bretaña, grazas á labor de misioneiros como Columba de Iona e de Aidan, entre outros.

Algunhas veces, o termo "Cristianismo celta" emprégase tamén para describir as prácticas cristiás vixentes nestas zonas en datas posteriores; porén, debido a que a historia das igrexas irlandesas, galesas, escocesas, britanas, córnicas e manesas diverxen significativamente despois do século VIII, os historiadores xeralmente evitan o uso do termo neste contexto. Ademais, os historiadores non empregan o termo "Igrexa celta", debido a que iso implica un senso de ser unha entidade unificada e identificable separada da Cristiandade occidental.