Juana Capdevielle

Este é un artigo de calidade da Galipedia
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Juana Capdevielle
Nome completoJuana María Clara Capdevielle San Martín
Nacemento12 de agosto de 1905
Lugar de nacementoMadrid
Falecemento18 de agosto de 1936
Lugar de falecementoRábade
Causaexecución por arma de fogo
Soterradacemiterio de Rábade
NacionalidadeEspaña e Francia
Alma máterUniversidade Central
Ocupaciónbibliotecaria
CónxuxeFrancisco Pérez Carballo
editar datos en Wikidata ]

Juana María Clara Capdevielle San Martín, nada en Madrid o 12 de agosto de 1905[1][2] e asasinada en Monte da Gándara, ás aforas de Rábade (provincia de Lugo)[3] o 18 de agosto de 1936,[4] á idade de 31 anos, foi unha intelectual e bibliotecaria española.[4][5]

Licenciouse en Filosofía e Letras pola sección de Historia na Universidade Central. Accedeu ao Corpo Facultativo de Arquiveiros, Bibliotecarios e Arqueólogos aos vinte e cinco anos de idade e traballou como bibliotecaria na Biblioteca Nacional de España, na Biblioteca de Filosofía e Letras da Universidade Central e na Biblioteca do Ateneo de Madrid. Foi a primeira xefa dunha biblioteca universitaria de centro en España e unha das responsables do traslado das coleccións da Biblioteca de Filosofía e Letras á Cidade Universitaria de Madrid.

Foi unha intelectual moi activa, como indica a súa participación nas Primeiras Xornadas Euxénicas Españolas (1933), no II Congreso Internacional de Bibliotecas e Bibliografía (1934) e na Sección de Historia do Ateneo de Madrid.

A súa traxectoria profesional centrouse exclusivamente nas bibliotecas. Foi pensionada pola Junta para Ampliación de Estudos para ampliar os seus coñecementos sobre a clasificación decimal a través de estancias europeas, dado que xa estaba a aplicar este sistema na biblioteca do Ateneo e na biblioteca de Filosofía e Letras. Formou parte do Seminario de Biblioteconomía e da Asociación de Bibliotecarios y Bibliógrafos de España, onde exerceu o cargo de tesoureira. Implicouse na creación da primeira Exposición de Bibliotecas infantís realizada en España e na creación dunha biblioteca circulante no Hospital Clínico de San Carlos e máis tarde no hospital da Cruz Vermella.

Casada en marzo de 1936 co político de Izquierda Republicana Francisco Pérez Carballo, acompañouno á Coruña cando este asumiu o cargo de gobernador civil. Logo do golpe de estado do 18 de xullo, separouse do seu home ante o inminente asalto do goberno civil o día vinte e xa non o volveu ver, xa que foi fusilado na madrugada do 24. Días despois foi encarcerada e logo da súa liberación refuxiouse en Vilaboa (Culleredo). Foi asasinada o 18 de agosto de 1936 e o seu corpo achado no km 526 da estrada Madrid - A Coruña, no Monte da Gándara, ás aforas de Rábade, con disparos en peito e cabeza.

Traxectoria[editar | editar a fonte]

Primeiros anos e formación[editar | editar a fonte]

Foi a segunda filla do matrimonio formado por Patrocinio San Martín Urriza, natural de Pamplona, e Juan Pedro Capdevielle Lisalde, nado en Baiona. Naceu no número 25 da rúa madrileña del Barco o 12 de agosto de 1905.[2][6] Posteriormente a familia se trasladou primeiro á rúa do Carmen, número 16, Madrid, e logo a Pamplona, á rúa San Nicolás, número 21.[7]

Instituto Plaza de la Cruz, antigo instituto provincial, onde estudou Juana Capdevielle

No instituto provincial desta última localidade, hoxe IES Plaza de la Cruz, foi onde Juana fixo os estudos secundarios, entre 1917 e 1923.[a][6][7] Tiña un expediente brillante como indica a obtención de premios en varias materias (Psicoloxía e Lóxica, Historia xeral da Literatura e Fisioloxía e Hixiene)[8] e do premio Ansoleaga ao mellor expediente académico.[6][9] Alí foi compañeira de aulas de Pedro Laín Entralgo.[7][6] Con dezaoito anos Juana comezou a dar clases particulares de francés.[6]

Posteriormente cursou as materias da Sección de Historia da carreira de Filosofía e Letras, pola modalidade de ensino non oficial da Universidade Central.[10][11][b][c] Comeza no curso 1924-25 e remata no 1927-28.[10] Compaxinaba os estudos co traballo: foi profesora de francés e contabilidade no colexio Huarte e tamén acadou a primeira praza nas oposicións á Caixa de Aforros de Navarra.[6] Nos veráns volvía a Pamplona e tamén viaxaba a Francia.[6]

O 5 de decembro de 1929 o Diario de Navarra publicaba unha foto dela baixo o título: "Juana Capdevielle, primera mujer en Navarra en obtener el título académico de Filosofía y Letras".[6] Na apertura oficial do curso en Pamplona, en outubro de 1929, participou co discurso " El arte y el placer de la lectura".[6] Expedíuselle o título de licenciada pola Sección de Historia o dous de xullo de 1930, segundo consta no rexistro de títulos da universidade.

A altura do seu primeiro ano de estudos, a cifra de mulleres que accedían pola modalidade de ensino non oficial na Universidade Central era de 62, fronte a 609 homes matriculados. De feito era a única muller nas materias de Historia de España e Lóxica Fundamental. Nesta última presentouse a un exame extraordinario de méritos que superou con matrícula de honra.[10]

Outras materias cursadas que cabe salientar son Biblioloxía, impartida por Pedro Sainz Rodríguez, e Paleografía, daquela impartida por Agustín Millares Carlo.[12] Como era alumna de ensino non oficial, examinábase en convocatorias extraordinarias perante tribunais. Entre os membros destes tribunais destacan Antonio Ballesteros Beretta, Julián Besteiro e Hugo Obermaier Grad.[7]

Corpo Facultativo de Arquiveiros, Bibliotecarios e Arqueólogos (CFABA)[editar | editar a fonte]

O Cuerpo facultativo de Archiveros, Bibliotecarios e Arqueólogos foi unha institución nada en 1858 no seo da administración pública española e pensada para o servizo das bibliotecas, arquivos e museos.[d][13][14]

Dende setembro de 1910 os postos de traballo dependentes do Ministerio de Instrución Pública permitían o acceso tanto de homes como de mulleres, sempre que se demostrase capacidade suficiente.[15]Os departamentos dependentes doutros ministerios non permitiron o acceso das mulleres ata a aprobación do Estatuto da Función Pública en 1918.[14][e]

Biblioteca Nacional de España

En 1929 modifícase o Regulamento do 24 de decembro de 1920 relativo ás oposicións ao CFABA, de xeito que se crea un Corpo de Aspirantes en expectativa de destino.[16] Estes aspirantes poderían ocupar de xeito inmediato e provisional as vacantes que se producisen no corpo.[17] Este sería o caso das persoas aspirantes derivadas da convocatoria de 40 prazas nas oposicións ao escalafón xeral do CFABA convocado o 23 de novembro de 1929,[18] ás que se presentou Juana Capdevielle.

De ascendencia francesa por parte de pai, tivo que renunciar á nacionalidade francesa para poder formar parte do proceso selectivo.[19][20]

Superou os catro exercicios da oposición e acadou unha nota final de 13,88, que se correspondeu co número de aspirante 11, do total dos 27 que superaran as probas.[21] Os nomeamentos dos aspirantes e os seus destinos provisionais publicáronse o 9 de xullo de 1930[22][23] e neles debían permanecer un mínimo dun ano en período de prácticas. Porén, o 4 de agosto de 1930 pasaron a considerarse ingresados como facultativos, sen prexuízo da condición de completar o período de prácticas mínimo dun ano.[24] Capdevielle estivo en prácticas do nove de xullo de 1930 ao 24 de xullo de 1931 na Biblioteca Nacional[25][23], foi nomeada funcionaria do CFABA o 28 de xullo e tomou posesión da súa praza na BNE xa como facultativa o 13 de setembro de 1930.[26]

Instituto de San Isidro, sede principal da Biblioteca de Filosofía e Letras en 1931

Poucos días despois Capdevielle conseguiu un ascenso na escala por antigüidade[25] e contou con outro en xullo de 1931.[27] En agosto de 1931[28] obtivo unha praza por concurso na Biblioteca da Facultade de Filosofía e Letras da Universidade de Madrid, no Instituto de San Isidro.[29][30][31]

A biblioteca de Filosofía e Letras da Universidade Central[editar | editar a fonte]

A biblioteca universitaria de Madrid estaba repartida en diversas localizacións que funcionaban como bibliotecas independentes dende 1897, coa súa correspondente xefatura: [32]

  • Unha instalación na Universidade, formada polas bibliotecas da Facultade de Dereito, da Escola Superior de Diplomática e o Arquivo Universitario
  • A Biblioteca de Medicina
  • A Biblioteca de Farmacia
  • A Biblioteca de Filosofía e Letras
  • A Biblioteca de Ciencias, cunha sección no Xardín Botánico
  • A Biblioteca de Arquitectura
  • A Biblioteca de Veterinaria
  • A Biblioteca da Escola de Artes e Oficios

A biblioteca de Filosofía e Letras contaba con dúas sedes. A principal estaba situada no Instituto de San Isidro, na rúa de Toledo, 45. Esta sede contaba cos fondos procedentes da Biblioteca dos Reais Estudos de San Isidro.[33][34] A segunda, chamada Biblioteca do Decanato, estaba localizada na rúa Bernardo. En 1932 non contaba con persoal bibliotecario a cargo.[31]

Coa publicación dun decreto do Ministerio de Instrución Pública e Belas Artes en que se se regulaba a organización das bibliotecas universitarias, de 14 de xaneiro de 1932,[35] todas as bibliotecas de facultades pasaron a unirse nun único ente, a Biblioteca da Universidade. Deste xeito a Biblioteca da Universidade queda constituída polas bibliotecas das súas facultades, institutos e laboratorios. Como as once instalacións resultantes estaban dispersas xeograficamente, cada unha contou cunha xefatura local, subordinada á dirección única da Biblioteca Universitaria.[36]

A Facultade de Filosofía e Letras da Universidade Central albergou a nova sección de Pedagoxía creada a raíz do Decreto do 27 de xaneiro de 1932, en que se suprime a Escola de Estudos Superiores de Maxisterio.[37] Como consecuencia, a biblioteca de Filosofía e Letras pasou a integrar os fondos da Escola Superior de Maxisterio consonte a unha orde ministerial de abril de 1932.[38]

Caserón de San Bernardo, sede da Universidad Central

Javier Lasso de La Vega y Jimenez Placer foi nomeado director da Biblioteca Universitaria en xullo de 1932[39] e un dos primeiros traballos que lle asignou a Juana Capdevielle foi o traslado dos fondos da Biblioteca do Decanato e da Escola Superior de Maxisterio a unha localización provisional no novo edificio da Facultade de Filosofía e Letras na cidade Universitaria.[40] Nesta tarefa participaron Manuel Ballesteros e Juana Capdevielle, axudados polo persoal subalterno, bolseiros e estudantes voluntarios da facultade.[41] Para o traslado foron necesarias as tarefas de catalogación, xa que a biblioteca do decanato non estaba toda catalogada. Centrada principalmente nas tarefas de revisión e catalogación, Juana Capdevielle traballou neste proceso do 17 de decembro de 1932 ao 14 de xaneiro de 1933.[42][43]

Facultade de Filosofía e Letras, edificio reconstruído tras a Guerra Civil, na cidade Universitaria

Rematada esta fase en 1933, proseguiuse co traslado dos fondos procedentes da biblioteca de San Isidro e da Escola de Diplomática, xa na instalación definitiva dentro do edificio, no que tamén participou Capdevielle.[34] Co inicio da guerra civil, o acceso da totalidade das coleccións na localización definitiva non puido completarse.[40][44]

En 1933[45] converteuse na primeira muller xefa dunha biblioteca de facultade da universidade madrileña.[46] Entre ela e o director Lasso de la Vega redactaron o novo regulamento da Biblioteca Universitaria, que se publicou ese mesmo ano.[40] Tamén formou parte do Seminario de Biblioteconomía,[f] como indica a súa implicación na primeira Exposición de Bibliotecas infantiles, que tiña como fin dar a coñecer e fomentar a produción do libro infantil. Esta exposición realizouse no Círculo das Artes de Madrid[47][48] e estaba previsto que tivese lugar entre o 27 de abril e o 10 de maio de 1933.[49] En declaracións da propia Juana, debido ao éxito desta convocatoria estaba previsto que organizasen estas exposicións con carácter anual.[47]

Juana Capdevielle no Ateneo de Madrid

Actividade profesional e científica[editar | editar a fonte]

Ateneo de Madrid[editar | editar a fonte]

Tamén en 1933 Juana Capdevielle conseguiu o posto de xefa técnica na biblioteca do Ateneo Científico, Literario e Artístico de Madrid.[29][50] Nesta institución tamén tivo un papel moi activo. En xuño de 1933 foi elixida secretaria terceira da Sección de Historia do Ateneo.[51] Lamentablemente, a documentación do Ateneo perdeuse tras a guerra e a ocupación do centro por parte de Falanxe, polo que non hai moitos datos sobre o seu percorrido no Ateneo.[52][53]

O grupo teatral La Barraca realizou unha actuación no Ateneo de Madrid a petición de Juana Capdevielle [54][g][h]

Primeiras Xornadas Euxénicas Españolas[editar | editar a fonte]

Hildegart Rodríguez Carballeira, secretaria da Liga Española para a Reforma Sexual sobre bases científicas

As primeiras Xornadas Euxénicas Españolas, baixo o título: Xenética, Euxenesia e Pedagogía Sexual, celebráronse entre o 21 de abril e o 10 de maio de 1933 na Facultade de Medicina da Universidade Central. Foron organizadas pola Asociación Profesional de Estudantes de Medicina, Gaceta Médica Española e a Liga Española para a Reforma Sexual sobre bases Científicas.[55][56]

Xunto coas conferencias realizábanse cursiños técnicos, como por exemplo o curso sobre "Patoloxia da miseria e o traballo", que estaba especialmente dedicado ás clases traballadoras. Tratábase pois dunha convocatoria con claros compoñentes sociais e culturais no seu programa.[57] Estas xornadas congregaron un número representativo de figuras do euxenismo español do momento.[58] No programa figuraban os nomes, entre outros, de Nóvoa Santos, Ángel Ossorio y Gallardo, Luis Ramón Huerta Naves,[59] César Juarroa e José María Outaola.[60]

Juana participou no cursiño técnico número 20 sobre Pedagoxía e amor, no que tamén participaron Luis Huerta, R.T. Samper e a doutora N. González Barrio.[56] Capdevielle presentou a conferencia El problema del amor en el ambiente universitario.[61] Este texto, lonxe de ser unha comunicación científica, achega o punto de vista dunha muller universitaria que era o que buscaba o equipo organizador das xornadas:

Quixen facerllo comprender aos organizadores; falei dos meus escasos estudos na materia, da miña pouca autoridade... Ao primeiro respondéuseme que non me pedían un traballo técnico, científico, para o o que servirían máis ben outros cursiños destas Xornadas ; ao segundo, que os mestres tiñan xa o seu lugar nestas, e que o que neste caso se desexaba era a opinión dunha persoa nova, a visión que destes problemas podía dar unha muller universitaria da... penúltima xeración. Á vista disto, aceptei;[i][62]

Por esta razón a conferencia versará sobre a actitude da mocidade española da época, non dos aspectos técnicos ou científicos da euxenesia:

Queda pois, establecido que eu non vaia aproximarme nin sequera ao aspecto técnico, científico da Euxenesia; vou só a expoñer cal é, ao meu ver, a actitude da universitaria española actual na cuestión máis importante que a vida lle presenta: o problema sexual, o amor, el matrimonio. [j][63]

Dividira a exposición baixo tres enfoques: o masculino, o feminino e finalmente "como debemos enfocalo os mozos auténticos e sinceros". No seu discurso oponse a determinadas postulados expresados por outros participantes das xornadas. É o caso dos do doutor Nóvoa Santos, autor de La Indigencia espiritual del sexo feminino. Las pruebas anatómicas, fisiológicas y psicológicas de la pobreza mental de la mujer, que abrira as xornadas co discurso "El sentido canibalístico y agresivo de la sexualidad":[55]

eu son muller e, ademais, muller moi satisfeita de selo. Este complexo de inferioridade que impulsou a tantas mulleres a imitar os usos, vestidos e xestos masculinos, eu non o sentín nunca. Nin sequera a espléndida disertación de hai uns días do voso mestre señor Nóvoa Santos puido facerme comprender a inferioridade feminina, a desgrazas de ser muller, e creo que o destino de estea no Mundo é algo tan marabilloso que se eu houbese de vivir outra vida e me preguntasen previamente a miña opinión, pediría resoltamente volver a ser muller. [k][64]

Tamén fai referencia á novela La garçonne, de Victor Margueritte e á conferencia de Ramón J. Sender.[l][65] Coincide cos postulados de Marañón e esténdeos á mocidade do momento:

No fondo de toda personalidade fracasada, di o doutor Marañón, hai sempre un problema sexual sen resolver ou mal resolto. E eu dígome que non pode ser outra a explicación dese espectáculo angustioso que a diario vemos: brillantes intelixencias esnaquizadas, espléndidos caracteres malogrados, tanta mocidade desvitalizada como existe hoxe.[m][66]

Finalmente expresa abertamente a súas posturas sobre o matrimonio e o amor:

Ah! pero é que eu creo resoltamente que a monogamia é a forma máis perfecta do amor humano, e que este, xa o dixen, non pode reducirse hoxe á mera atracción física, pois necesita, ademais - non por riba, nin por debaixo, senón, simplemente ademais-, para subsistir, dese conxunto de condicións intelectuais, morais, que constitúen o que Marañón chama amizade amorosa. Sendo isto así, eu non vexo por que se vai desvalorizar o matrimonio, senón que, máis ben, me parece que imos á súa valorización.[n][67]
Isto é o que eu pediría para o amor no futuro: solidez e firmeza. E unha vez que se botara como alicerce da vida, un amor sólido e firme, sería posible esquecerse de pensar máis nel e dedicar o entusiasmo a erguer o que debe ser o edificio vital: a actuación social. [o][68]

Capdevielle presentou as dificultades entre homes en mulleres como froito dunha falta de entendemento no concepto do amor, xa que os homes aínda non se adaptaran a "unha nova moral, máis limpa, máis sincera, máis responsable".[69] Juana expuña un modelo de muller moderna no que o desexo era un compoñente máis, de xeito natural e sen estigmatizacións.[70]

Jimena Fenández de la Vega, outra das participantes nas Primeiras Xornadas Euxénicas Españolas

Outras participantes nas xornadas foron a socialista Matilde de la Torre, cun discurso sobre feminismo e pacifismo; [71][72][73] Jimena Fernández de la Vega[74] co cursiño "La herencia biológica en el hombre”[65] e Hildegart Rodríguez Carballeira, figura destacada do euxenismo social e secretaria da Liga Española para a Reforma Sexual sobre bases científicas.[58] Hildegart avogaba pola "maternidade consciente" e o control de natalidade[58] e foi a responsable do cursiño "Birth control - Maternidad Consciente". [75][76]

II Congreso Internacional de Bibliotecas e Bibliografía[editar | editar a fonte]

O 28 de maio de 1934 fúndase a Asociación de Bibliotecarios y Bibliógrafos de España,[p][q] a raíz do anuncio do II Congreso Internacional de Bibliotecas e Bibliografía.[77] Esta asociación editaba o Boletín de Bibliotecas e Bibliografía.[78][79] Nesta asociación, Juana tivo un papel moi activo, e exerceu de tesoureira.[80]

Un dos proxectos máis salientables da asociación foi a posta en marcha dun servizo de lectura primeiramente no Hospital Clínico San Carlos[r] e máis tarde no Hospital da Cruz Vermella de Madrid.[81] Capdevielle tivo unha participación activa no servizo de lectura destinado aos enfermos do Hospital Clínico: encargouse persoalmente das visitas ao hospital,[s] da formación do persoal e da realización do proxecto do catálogo.[82] Tratábase dun servizo circulante regulado polas normas establecidas pola biblioteca da Universidade de Madrid.[83]

O Comité Internacional de Bibliotecas e Bibliografía[t] fundárase en Edimburgo o 30 de setembro de 1927.[77] Foi o impulsor dos congresos internacionais, comezando polo Primeiro Congreso Internacional de Bibliotecas e Bibliografía celebrado en 1929.[77] En maio de 1934 o Comité Permanente da Federación Internacional de Bibliotecas reuniuse en Madrid na súa sétima sesión, e nela decidiuse que o seguinte congreso internacional tería lugar en España.[84] Deste xeito créase a Comisión Organizadora española, formada pola Asociación de Bibliotecarios e Bibliógrafos de España.[77]

O Segundo Congreso Internacional de Bibliotecas e Bibliografía celebrouse do 20 ao 30 de maio de 1935 entre dúas sedes: Madrid e Barcelona.[77] A maior participación foi a española, pero nel participaron 27 países, aos que se sumaron representantes doutros catorce.[77] O comité español do congreso estaba presidido por Teófilo Hernando, tiña como secretario a Javier Lasso de la Vega e Juana Capdevielle figuraba como primeira vogal.[85] Na sesión inaugural, celebrada no paraninfo da Universidade de Madrid,[86] Ortega y Gasset pronunciou o seu discurso La misión del bibliotecario.[u][77][86]

O congreso organizouse a través de sesións plenarias e das sesións de distintas seccións temáticas. Dentro da sección de bibliotecas populares establecérase unha subsección dedicada ás bibliotecas de hospitais. Esta subsección estaba presidida por Henri Lemaître, bibliotecario honorario da Biblioteca Nacional de Francia e tiña a Juana Capdevielle como secretaria.[87] Juana participou co texto "El fin que persiguen las bibliotecas de hospital, ¿debe ser distraer o instruir a los enfermos?"[87][88] Nesta disertación falaba do valor terapéutico da lectura ou biblioterapia.[89]

Fálase da dificultade que existe para poñer de acordo os bibliotecarios, por un lado, e os médicos e enfermos polo outro, xa que aqueles falan de instruír e estes prefiren libros sinxelos e distraídos[v]

Engadía a necesidade de seleccionar coidadosamente as coleccións destinadas ás bibliotecas de hospitais, incluíndo lecturas recreativas e divertidas, sen libros "excesivamente pesimistas", pero coidando a un tempo o seu valor literario.[90]

A JAE e o sistema de clasificación decimal[editar | editar a fonte]

A Junta para Ampliación de Estudios e Investigaciones Científicas (JAE) concedeulle unha pensión de catro meses para ampliar os seus estudos en relación ao sistema de clasificación decimal en Alemaña, Bélxica, Francia e Suíza.[43][91] É relevante sinalar que na solicitude que realiza Capdevielle indicaba que a súa traxectoria profesional viñera centrándose, de forma exclusiva, nas bibliotecas.

A solicitante é licenciada en Filosofía e Letras pola Universidade de Madrid e funcionario facultativo do Corpo de Arquivos, Bibliotecas e Museos co número 11 na súa oposición (1930), con destino na Biblioteca de Filosofía e Letras. Alega como méritos para solicitar esta pensión un historial profesional dedicado exclusivamente ás bibliotecas, nas que desempeñou misións fóra do seu servizo. [w][92]

Tamén indicaba que estaba a "reorganizar e continuar o catálogo por materias decimal" da Biblioteca do Ateneo.[50]O impulso do sistema decimal na biblioteca do Ateneo debíaselle Bernardo G. de Candamo.[x][50][93]

No informe preceptivo necesario para a concesión da pensión o director da Biblioteca Universitaria, Lasso de la Vega destacaba por unha banda a falta de oportunidades de formación no sistema decimal en España e pola outra o claro interese que tiña a Biblioteca da Universidade no tema, ao estaren a aplicalo daquela na Biblioteca de Filosofía e Letras.[94]

Clasificación decimal

O sistema de clasificación decimal permitía organizar as coleccións por áreas temáticas, pero aínda non estaba implantado en España.[95] Houbera un primeiro estudo piloto realizado na Universidade de Salamanca entre 1896 e 1898, seguido da súa aplicación na Biblioteca de Arquitectura e de Enxeñeiros do exército cara 1915.[96] A primeira biblioteca importante que aplicou a clasificación decimal aos seus fondos foi a Biblioteca de Catalunya, da man de Jordi Rubió, e posteriormente usouse tamén nas bibliotecas populares da Mancomunitat.[95] A Clasificación Decimal Universal non foi obrigatoria nas bibliotecas públicas españolas ata 1939.[y]

O 13 de febreiro de 1936 resólvese a concesión da pensión da JAE por parte do Ministerio e dende ese día comeza a gozala.[94]Porén, a bibliotecaria non chegou a esgotar os catro meses de pensión no estranxeiro, xa que en marzo de 1936 casou polo civil[97]co avogado e político de Izquierda Republicana Francisco Pérez Carballo.[4] A parella coñecérase probablemente na Universidade[z] ou no Ateneo de Madrid.[98][97]

O Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936[editar | editar a fonte]

Logo da vitoria da Frente Popular, o seu home foi designado Gobernador Civil da Coruña[99] e o matrimonio trasladouse a Galicia.[4] Chegaron en tren Á Coruña o 12 de abril de 1936.[100]. Dous días despois da súa chegada a Agrupación Republicana Femenina organizoulle a Juana un "vino de honor".[101]

Cando tivo lugar o golpe de Estado do 18 de xullo de 1936, permaneceu co seu marido no Goberno Civil ata o 20 de xullo,[4] pola mañá, momento en que abandonou o edificio -- que se estaba preparando para resistir o asalto --[aa] por causa do seu embarazo.[4] Refuxiouse na casa do boticario López Abente.[4]

O seu marido foi aprehendido coa rendición do Goberno Civil na tarde do domingo 20 de xullo e trasladárono ao cárcere da Coruña. Francisco Pérez Carballo foi fusilado na madrugada do 24 de xullo en Punta Herminia,[19][102] preto da Torre de Hércules.[5] O mesmo día do fusilamento, Pérez Carballo escribiu unha carta de despedida a Juana, asinada ás cinco da madrugada:[ab][103]

Juana:

fuches o máis fermoso da miña vida.

Onde estea e mentres poida pensar, pensarei en ti. Será como se estamos xuntos. Bico o teu anel unha vez cada día. Quérote.
—Paco

Para Juana Capdevielle, a miña querida esposa

Venres, 24 de xullo de 1936, cinco da mañá

A familia Abente escondeulle a nova por seren conscientes do seu embarazo.[104] Ela conseguiu chamar ao Goberno civil para ter novas do seu esposo. González Vallés indícalle que está ben e envíalle un coche levalo canda el. Porén, foi detida e encarcerada.[104][105][4] Unha vez liberado do cárcere, o irmán de Francisco, Ángel Pérez Carballo, visítaa no pavillón de mulleres.[ac] Segundo o relato do seu cuñado, Juana coñecería a nova do fusilamento do seu home o 27 de xullo.[98]

Cárcere da Coruña.

Algúns autores consideran que Juana sufrui un aborto en prisión. É o caso de Julián Casanova, que declara que foi debido a un ataque de nervios tras recibir as novas da morte do seu home.[106] Porén outras voces desminten esta teoría, como os testemuños de Carmen Veiga, filla de Victorino Veiga, que convivira con ela nos seus últimos días:

O asasinato foi dobre, xa que ela estaba embarazada. Si, do que non teño dúbidas é do seu embarazo.[107]

Nesta liña tamén se sitúan as declaracións do sobriño de Juana.[98] O xornalista Rafael Torres recolle tamén o testemuño de Maruja Santiso, que tiña 13 anos cando viu o cadáver de Juana. Nel afírmase que o médico que examinou o corpo indicara que a muller sufrira un aborto.[108]

O investigador da figura de Francisco Pérez Carballo, José Galán Ortega, sostén que o aborto non tivo lugar[ad] e que esta idea está máis ben ligada á "elaboración social dunha lenda morbosa" ao redor da figura de Capdevielle.[109]

Juana Capdevielle foi liberada coa prohibición de residir na Coruña e buscou acubillo en Vilaboa (Culleredo), na casa do deputado de Izquierda Republicana Victorino Veiga, a principios de agosto de 1936.[3][19][110]Alí recibiu unha orde de deportación que nunca chegou a cumprir,[4] pois na noite do 17 de agosto foi detida por membros da Garda Civil.[4][98][105][ae]

Non hai información que permita reconstruír de xeito fiábel o decorrer dos acontecementos entre a súa detención pola Garda Civil e a aparición do seu cadáver.[111] No proxecto Nomes e Voces figura como "paseada nun traslado da Garda Civil"[112] e Galán Ortega afirma que foi "paseada (...), por un grupo de falanxistas nas proximidades de Rábade (Lugo)".[113]

Porén, o xornalista Rafael Torres sinala o falanxista e tenente coronel Florentino González Vallés como o principal responsable primeiro da captura de Juana cando estaba refuxiada cos López Abente, e case con certeza do envío da Garda Civil a Vilaboa, xa que fora el quen asinara o oficio no que se indicaba a deportación. O autor apunta a alta probabilidade de que el mesmo encargase o asasinato a falanxistas locais.[114] O historiador Paul Preston afirma que, "por orde de González Vallés", foi detida pola Garda Civil o día 17, transportada á Coruña e "entregada a un escuadrón falanxista".[104] Este historiador tamén sostén que padecera un aborto e que foran moitos os rumores de que fora violada, práctica común no trato dado ás mulleres republicanas durante esa época. Achega como contraste o caso doutra muller que esquivou a pena de morte polo seu embarazo, a única muller alcaldesa en Galicia en 1936, a da Cañiza, María Gómez.[104]

O cadáver de Juana apareceu á mañá seguinte no km 526 da estrada Madrid - A Coruña, no Monte da Gándara, ás aforas de Rábade, provincia de Lugo.[3] A súa defunción foi certificada o día 19 de agosto como muller descoñecida finada o día 18 agosto por disparos de arma de fogo en peito e cabeza.[3]

En Rábade, provincia de Lugo, ás doce e corenta minutos do día dezanove de agosto de mil novecentos trinta e seis (...) inscríbese a defunción dunha muller descoñecida de trinta e cinco anos de idade, natural de --- ignórase, provincia de --- ignórase filla de D. --- ignórase e de Dª --Ídem, de profesion --ignorada e de estado ---ignorado, foi achado o cadáver ás oito de onte, á distancia dun quilómetro deste pobo no punto chamado "Monte de Gándara", quilómetro 3 da estrada xeral Madrid- Coruña en dirección a esta última capital a seis metros da marxe dereita (...) faleceu en Rábade, lugar devandito, o día dezaoito de agosto de mil novecentos trinta e seis ás cinco aproximadamente, a consecuencia de disparos de arma de fogo [en] peito e cabeza, segundo resulta de certificación facultativa, dilixencia de autopsia e recoñecemento practicado, e o seu cadáver haberá de recibir sepultura no cemiterio de Rábade
—transcrición do certificado de defunción no Rexistro civil, folio 167, achegado por Carmen Blanco.[115][af]

Isto contrasta coas versións dalgunhas persoas que puideron ver o corpo esa mañá, que din que houbera quen a idenficara como a muller do gobernador da Coruña.[116] A investigadora Carmen Blanco indica que houbo persoas que a identificaron no momento e que mandaron aviso á familia.[117] Carme Veiga de Fernando, filla de Victorino Veiga contou que pasado o día 18 recibiron novas de que acharan nunha cuneta dun lugar indefinido da nacional VI.[118]

Imaxe da tumbra de Juana Capdevielle San Martín, 18 de agosto de 1936, no cemiterio de Rábade
Tumba de Juana Capdevielle no cemiterio de Rábade

Ao rematar a guerra e a petición da nai de Juana o cadáver foi exhumado e recoñecido polo amigo da familia Manuel Gómez-Acebo. Foi el quen se encargou da colocación da placa de mármore onde se inscribe o nome e a data de morte visible hoxe no cemiterio de Rábade.[105] A consecuencia do recoñecemento, o 12 de setembro de 1939 engadíuselle unha nota ao rexistro de defunción. Nela aclárase que o rexistro desta muller descoñecida se corresponde con Juana Mª Clara Capdevielle y Sanmartín.[105][119]

O fusilamento de Capdevielle foi considerado oficialmente axustizamento.[120] Así se le nun documento asinado por Miguel Gómez del Campillo, inspector xeral de Arquivos e interino de Bibliotecas,[ag] dirixido a Javier Lasso de la Vega,[ah] con data do 23 de setembro de 1938. Este oficio acompañaba unha solicitude para cubrir determinadas prazas vacantes no CFABA. Na listaxe de vacantes aparecía a de Juana Capdevielle, en situación "axustizada".[121]

Está soterrada no cemiterio de Rábade.[122] Na crónica escrita polo xornalista Rafael Torres son varias as testemuñas locais que lembran que a súa tumba sempre tivera flores, feito que recollen tanto Carmen Blanco como Claudio Rodríguez Fer nas obras literarias que lle dedicaron a Juana.[123][124][125]

Interpretacións biográficas[editar | editar a fonte]

Monumento ás vítimas da represión franquista, deseñado por Isaac Díaz Pardo, no Campo da Rata, A Coruña

Segundo José Galán Ortega, a memoria oficial franquista creou unha nova narrativa ao redor da figura de Francisco Pérez Carballo, oposta á da memoria republicana. Dentro desa dinámica proxectábase unha imaxe de debilidade do gobernador civil a través do discurso que se creou á súa vez sobre a súa esposa. Nel esaxerábase o papel desempeñado por Juana no eido político e tamén aspectos do seu carácter:

..os escritores e historiadores pro franquistas crearon dende o primeiro momento o mito dunha Juana Capdevielle tomando parte activa nas decisións que coadxuvaron á forte oposición presentada polo gobernador civil e os seus colaboradores á sublevación militar. (...) Desde ese momento, a memoria de Francisco Pérez Carballo conduciunos á de Juana Capadevielle, muller de carácter só contemplada dende a perspectiva da súa tráxica morte, envolta con frecuencia nunha morbosa lenda chea de inexactitudes.[ai]

Coa fin do franquismo a memoria de Juana, como a doutras moitas outras vítimas, foron reivindicadas fundamentalmente pola memoria cultural republicana.[113][126][127]

Nas últimas décadas, a diferenza do que ocorría nun inicio, "é a memoria da bibliotecaria e intelectual madrileña a que nos remite a do seu esposo e non ao revés".[127]

Obras[editar | editar a fonte]

Homenaxes e recoñecementos[editar | editar a fonte]

O concello de Rábade dedicoulle un monumento.[130] A escultura, obra de Luciano Couselo,[131] foi inaugurada nunha homenaxe organizada polo Concello de Rábade, a Consellería de Presidencia e a Fundación Amigos de Galicia "O Grelo" o 29 de marzo de 2008.[132] Na placa situada na base da escultura reprodúcese un poema de Claudio Rodríguez Fer,[133] que está recollido no libro Ámote vermella.[124]

O concello da Coruña dedicoulle unha rúa[134][135] en maio de 2009.[133]

En maio de 2006 Universidade da Coruña inaugurou o edificio que leva o seu nome (Edificio Xoana Capdevielle).[136] Nel localízanse o Servizo de Biblioteca Universitaria, o Centro de Documentación e Arquivo e unha sala de estudo.[137][138][139][140]

A exposición Biblioteca en Guerra, que tivo lugar na Biblioteca Nacional de España do 15 de novembro de 2005 ao 19 de febreiro de 2006 incluía unha fotografía de Juana Capdevielle e unha breve biografía.[141]

O curso de verán organizado pola Universidade de Santiago de Compostela na Facultade de Humanidades do Campus Universitario de Lugo en 2007[142] e títulado: "As vítimas do 36 en Galicia. Memoria e Paz para sempre" incluíu unha intervención do sobriño de Juana, Juan Pérez-Carballo Veiga, en homenaxe a Francisco Pérez Carballo e Juana Capdevielle.[98] No marco deste curso, a Compañía de Teatro da Universidade de Santiago de Compostela no Campus de Lugo, dirixida por Paloma Lugilde, representou a obra Km. 526,[143] baseada no texto As costureiras, do escritor Claudio Rodríguez Fer.[144]

A escritora Carmen Blanco, unha das principais investigadoras desta figura, dedícalle unha serie de breves textos dentro da súa obra literaria Atracción total.[123][113][145] e baixo o pseudónimo de Emma Luaces,[146] un texto de ficción titulado "Juana Capdevielle vive".[147] Outro escritor que lle dedicou un poema a Juana Capdevielle foi Vicente Piñeiro.[148]

Foi homenaxeada dentro das xornadas conmemorativas polo 75 aniversario do traslado da Facultade de Filosofía e Letras ao novo edificio da Universidade de Madrid, celebradas do 15 ao 17 de xaneiro de 2008.[50][149][150]

Unha fotografía realizada pola axencia EFE, onde figura Juana Capdevielle traballando na biblioteca e máis o carro de libros que aparece nela formaron parte da exposición titulada "La Facultad de Filosofía y Letras en la Segunda República. Arquitectura y Universidad durante los años 30" celebrada entre o 18 de decembro de 2008 ao 15 de febreiro de 2009.[149]

O 15 de xuño de 2010 celebrouse a na Universidade Computense a Xornada sobre Juana Capdevielle San Martín, bibliotecaria da Universidad Central.[50]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Segundo o investigador do Instituto, Ignacio Panizo Santos, Juana ingresara en calidade de "primeira alumna do instituto", malia que as primeiras alumnas do centro foran, nesta orde: Rodríguez Bescansa (1905) e Isabel e Matilde Romero (a partir de 1907).
    Panizo Santos, Ignacio (2010). "Juana Capdevielle San Martín. Recuerdos personales de un aprendiz de historiador". TK (22): 57–62. 
  2. O expediente académico de Juana Capdevielle atópase desaparecido do Arquivo da Universidade. Esta circunstancia é común nos expedientes do alumnado dos anos 20 e 30, debida probablemente ao traslado do Arquivo á Cidade Universitaria, onde tivo lugar a batalla da Ciudade Universitaria, durante a guerra civil, entre o 15 e o 23 de novembro de 1936.
    Torres Santo Domingo, Marta (2008). "Los libros de las bibliotecas forman magníficos parapetos". 
  3. O alumnado non oficial facía fronte a unhas taxas inferiores ás do oficial.
    Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 111. .
  4. Inicialmente denominado Cuerpo de Archiveros-Bibliotecarios, posteriormente Cuerpo Facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Anticuarios e máis tarde Cuerpo Facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arquéologos.
    García Ejarque, Luis (1974). "La formación profesional de los bibliotecarios en España". Boletín de la ANABAD. Tomo 24 (3-4): 87–95. 
  5. Esta apertura estaba limitada as categorías de auxiliar e servizo técnico.
    Vázquez Ramil, Raquel (2001). La Institución Libre de Enseñanza y la educación de la mujer en España: la Residencia de Señoritas (1915 - 1936). p. 177. ISBN 978-84-607-3148-1. 
  6. Situado na Universidade, na rúa San Bernando 51.
  7. Hai unha discrepancia nas datas achegadas por Mª Carmen García Lasgoity que sitúa esta actuación en 1936, logo dunha excursión a Tarrasa e Barcelona, mentres que Luis Sáenz de la Calzada fala, no mesmo libro, dun itinerario en inverno de 1935-36 por Madrid, Salamanca e Béjar, seguido de Cidade Real e, en abril de 1936, do itinerario de Sabadell, Barcelona, Tarrasa.
  8. A Barraca continuou, sen Federico García Lorca. En 1936 Manuel Altolaguirre pasa a ser o director de La Barraca. Reanudáronse as actuacións en xaneiro de 1937. " A primeira actuación de la Barraca, en esta su segunda fase fue en el Teatro Español", segundo declara Efrén Arias, recollido en Sáenz de la Calzada, Luis (1976). "Actuaciones e itinerarios". "La Barraca" Teatro Universitario. Revista de Occidente. p. 161. ISBN 84-292-8729-9. 
  9. Texto orixinal: "Quise hacerlo comprender a los organizadores; hablé de mis escasos estudios de la materia, de mi poca autoridad ... A lo primero se me respondió que no me pedian un trabajo técnico, científico, para lo que servirían más bien otros cursillos de estas Jornadas; a lo segundo, que los maestros tenian ya su lugar señalado en las mismas, y que lo que en este caso se deseaba era la opinión de una persona joven, la visión que de estos problemas podia dar una mujer universitaria de la ... penúltima generación. En vista de esto, acepté;"
  10. Texto orixinal: "Queda, pues, establecido que yo no vaya aproximarme siquiera al aspecto técnico, científico de la Eugenesia; voy solamente a exponer cuál es, a mi ver, la actitud de la juventud universitaria española actual en la cuestión más importante que la vida le plantea: el problema sexual, el amor, el matrimonio."
  11. Texto orixinal: "yo soy mujer y, además, mujer muy satisfecha de serlo. Ese complejo de inferioridad que ha impulsado a tantas mujeres a imitar los usos, vestidos y gestos masculinos, yo no lo he sentido nunca. Ni siquiera la espléndida disertación de hace unos dias de vuestro maestro señor Nóvoa Santos ha podido hacerme comprender la inferioridad femenina, la desgracia de ser mujer, y creo que el destino de ésta en el Mundo es algo tan maravilloso que si yo hubiera de vivir otra vida y me preguntasen previamente mi opinión, pediría resueltamente volver a ser mujer"
  12. "El hecho cierto es que . nadie, hoy en día, puede afirmar con verdad que no tiene prejuicios: todos, desgraciadamente, los tenemos de una u otra indole. En esto pensaba yo precisamente el otro dia, oyendo desde uno de esos bancos, la conferencia de Sender."
    Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 288. 
  13. Texto orixinal:"En el fondo de toda personalidad fracasada, dice el doctor Marañón, hay siempre un problema sexual sin resolver o mal resuelto. Y yo me digo que no puede ser otra la explicación de ese espectáculo angustioso que a diario vemos: brillantes inteligencias destrozadas, espléndidos caracteres malogrados, tanta juventud desvitalizada como existe hoy".
  14. Texto orixinal:"¡Ah!; pero es que yo creo resueltamente que la monogamia es la forma más perfecta del amor humano, y que éste, ya lo he dicho, no puede reducirse hoy a la mera atracción fisica, pues necesita, además-no por encima, ni por debajo, sino, simplemente, además-, para subsistir, de ese conjunto de condiciones intelectuales, morales, sentimentales,que constituyen lo que Marañón llama amistad amorosa. Siendo esto así, yo no veo por qué se va a desvalorizar el matrimonio, sino que, más bien, me parece que vamos a su revalorización."
  15. Texto orixinal: "Esto es lo que yo pediría para el amor en el futuro: solidez y firmeza. Y una vez que se hubiera echado como cimiento de la vida, un amor sólido y firme, sería posible olvidarse de pensar más en él y dedicar el entusiasmo a levantar lo que debe de ser el edificio vital: la actuación social."
  16. A asociación foi recoñecida formalmente o 25 de xuño de 1934.
    Villalobos, Filiberto (25 de xuño de 1934). "Excmo. Sr.: Visto el expediente promovido por D. Javier Lasso de la Yega interesando la autorización ministerial necesaria para el legal funcionamiento de la Asociación de Bibliotecarios y Bibliógrafos de España". Gazeta de Madrid (176): 1950. 
  17. Desapareceu coa fin da Guerra Civil, substituído por ANABA (Asociación Nacional de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos)
  18. Onde se atopaba a facultade de Medicina de Madrid. Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 140. 
  19. Segundo un documento depositado no arquivo da universidade, encabezado como: Biblioteca de la Facultad de Medicina. Sección Circulante al Hospital Clínico, Juan traballaba como voluntaria neste servizo e visitaba os enfermos os mércores e sábados. Citado en Palomera Parra, Isabel (2010-06-15). "Juana Capdevielle San Martín en el Archivo de la Universidad Complutense de Madrid". 
  20. Hoxe Federación Internacional de Bibliotecas (IFLA)
  21. Ortega y Gasset liuno en francés.
  22. Texto orixinal:"Se habla de la dificultad que existe para poner de acuerdo a los bibliotecarios, por un lado, y a los médicos y enfermos, por el otro, ya que aquellos hablan de instruír y estos prefieren libros sencillos y distraídos."
    Citado en Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 56. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  23. Texto orixinal:"La solicitante es licenciada en Filosofía y Letras por la Universidad de Madrid y funcionario facultativo del Cuerpo de Archivos, Bibliotecas y Museos con el número 11 en su oposición (1930), con destino en la Biblioteca de Filosofía y Letras. Alega como méritos para solicitar esta pensión un historial profesional dedicado exclusivamente a las bibliotecas, en las que ha desempeñado misiones fuera de su servicio"
  24. Declaracións de Luis G. de Cardamo, fillo de Bernardo:
    "Claro mi padre no era un técnico bibliotecario, era el socio bibliotecario, y entonces Juanita era una bibliotecaria de verdad, y entonces se impuso, con gran apoyo de mi padre que estaba encantado con eso y Juanita Capdevielle, se impuso el sistema decimal. Todavía en la sala de ficheros está la clasificación decimal, que no era nada fácil de usar en principio. A veces mi padre se peleaba con ella, porque mi padre tenía un formación literaria y Juanita Capdevielle tenía una formación técnica. (...) porque mi padre presumía mucho de haber introducido el sistema decimal, que a lo mejor en la Biblioteca Nacional todavía se estaba empezando o… hombre un poco como lo que ha pasado ahora con la informática, es igual." Candamo, Luis G. de. El universo del ateneísta más antiguo. Ateneo de Madrid. Archivo. p.6
  25. Por Orde do 29 de xullo de 1939
  26. Francisco cursou o chamado curso preparatorio entre 1926 e 1927. Nel impartíanse tres asignaturas na Facultade de Filosofía e Letras: Lóxica Fundamental, Historia de España e Literatura Española.
    Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 74. 
  27. Segundo un texto inédito escrito polo irmán de Francisco, Ángel Pérez Carballo, que estaba co seu irmán no momento en que o goberno civil foi asaltado polos sublevados. Recollido en Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 40. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  28. Texto orixinal: "Juana: has sido lo más hermoso de mi vida. Donde esté y mientras pueda pensar, pensaré en ti. Será como si estamos juntos. Beso tu anillo una vez cada día. Te quiero. Paco. Para Juana Capdevielle, mi querida esposa. Viernes, 24 de julio de 1936, cinco de la madrugada."
  29. Segundo o texto inédito escrito polo irmán de Francisco, Ángel Pérez Carballo. Recollido en Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 46. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  30. "De los calabozos del Cuartel de Asalto había pasado al pabellón de mujeres, punto en que la leyenda labrada en torno a su persona fabuló en diversas direcciones -como se analizó en su momento-, desde un aborto que nunca se produjo hasta algunas enfermizas proyecciones sexuales de los represores".
    Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 384. 
  31. Segundo o testemuño de Carmen Veiga de Fernando, Juana recibiu o 17 de xullo unha notificación para que acudise ao posto da Garda Civil de Vilaboa e na que se falaba dun desterro a 60-70 quilómetros. Ela e seus irmáns ían acompañándoa pola estrada cara Vilaboa. A metade do camiño parou un coche da Garda Civil que viña dende a dirección da Coruña. A parella da garda civil identificouna e meteuna no coche, para volver de volta cara A Coruña. Citado en Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 28. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  32. Texto orixinal: "En Rábade, provincia de Lugo, a las doce y cuarente minutos del día diecinueve de Agosto de mil novecientos treinta y seis (...) se procede a inscribir la defunción de una mujer desconocida de treinta y cinco años de edad, natural de --se ignora, provincia de -- se ignora, hija de D. --se ignora y de Dª --Ídem, de profesión --ignorada y de estado --ignorado y, fue hallado el cadáver a las ocho de ayer ala distancia de un kilómetro de su pueblo en el punto llamado " Monte de Gándara", kilómetro 3 de la carretera general Madrid-Coruña en dirección a esta última capital a seis metros de la margen derecha (...) falleció en Rábade, lugar dicho, el día dieciocho de agosto de mil novecientos treinta y seis alas cinco aproximadamente, a consecuencia de disparos de arma de fuego [en] pecho y cabeza, segun resulta de certificación facultativa, diligencia de autopsia y reconocimiento practicado, y su cadáver habrá de recibir sepultura en el cementerio de Rábade
  33. Miguel Gómez Campillo involucrárase dende 1937 nas "comisións depuradoras de bibliotecas" que operaban na zona do bando nacional e foi nomeado xuíz instrutor único do CFABA nos procesos de depuración de funcionarios en xullo de 1939.
    Redondo Abal, Francisco Xavier (2014). Bibliotecarias e biliotecarios "infames". ensaio, 311. Laiovento. pp. 50–51. ISBN 978-84-8487-239-9. 
  34. Javier Lasso de la Vega fora adscrito ao Ministerio de Educación Nacional en febreiro de 1938 e un mes máis tarde foi nomeado xefe do Servizo de Arquivos, Bibliotecas e Rexistro da Propiedade Intelectual do devandito ministerio.
    Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 139. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  35. Texto orixinal: "los escritores e historiadores pro franquistas crearon desde el primer momento el mito de una Juana Capdevielle tomando parte activa en las decisiones que coadyuvaron a la fuerte oposición presentada por el gobernador civil y sus colaboradores a la sublevación militar.(...)Desde ese momento, la memoria de Francisco Pérez Carballo nos condujo a la de Juana Capdevielle, mujer de carácter sólo contemplada desde la perspectiva de su trágica muerte, envuelta con frecuencia en una morbosa leyenda llena de inexactitudes."
    Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 73. 
Referencias
  1. "Persona - Capdevielle San Martín, Juana (1902-1936)". PARES. Consultado o 8 de novembro de 2023. 
  2. 2,0 2,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 19. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 15. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 Blanco, Carmen (2006). "Juana Capdevielle: a activa e brillante intelectual republicana Juana Capdevielle, paseada en 1936". Álbum de Galicia. doi:10.17075/adg.2006.22115. 
  5. 5,0 5,1 Gállego Rubio, Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín. Complutense. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 Osasuna Memoria (2023). "Juana Capdevielle San Martin". Antzina: revista de genealogía vasca e historia local (35): 35–37. ISSN 1887-0554. 
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 20. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  8. "La apertura de curso en el Instituto de Pamplona". El Pueblo Navarro. 3 de outubro de 1922. p. 2. 
  9. Panizo Santos, Ignacio (2010). "Juana Capdevielle San Martín. Recuerdos personales de un aprendiz de historiador". TK (22): 57–62. 
  10. 10,0 10,1 10,2 Palomera Parra, Isabel (2010-06-15). "Juana Capdevielle San Martín en el Archivo de la Universidad Complutense de Madrid". 
  11. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 21. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  12. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. pp. 22–23. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  13. "Institución - Cuerpo Facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos (España)". PARES. Consultado o 8 de novembro de 2023. 
  14. 14,0 14,1 Torreblanca López, Agustín (2009). El cuerpo facultativo de Archiveros, bibliotecarios y arqueólogos. 1858-2008. Historia burocrática de una institución sesquicentenaria. Madrid: Subdirección General de Publicaciones, Información y Documentación. Ministerio de Cultura. p. 104. ISBN 978-84-8181-392-0. 
  15. Ministerio de Instrucción Pública y Bellas Artes (4 de setembro de 1910). "Real orden disponiendo que la posesión de los diversos títulos académicos habilitará á la mujer para el ejercicio de cuantas profesiones tengan relación con este Ministerio.". Gazeta de Madrid (247): 731. BOE-A-1910-6618. 
  16. Ministerio de Instrucción Pública y Bellas Artes (19 de novembro de 1929). "REAL DECRETO Núm. 2.434" (PDF). Gazeta de Madrid (323): 1015–1016. 
  17. Torreblanca López, Agustín (2009). El cuerpo facultativo de Archiveros, bibliotecarios y arqueólogos. 1858-2008. Historia burocrática de una institución sesquicentenaria. Madrid: Subdirección General de Publicaciones, Información y Documentación. Ministerio de Cultura. p. 117. ISBN 978-84-8181-392-0. 
  18. Director General de Bellas Artes (24 de novembro de 1929). "Real Decreto Núm. 1.746." (PDF). Gazeta de Madrid (328): 1160–1161. 
  19. 19,0 19,1 19,2 Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 22. 
  20. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 26. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  21. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 36. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  22. "Real Orde Núm. 1.350" (PDF). Gazeta de Madrid (190): 225. 9 de xullo de 1930. 
  23. 23,0 23,1 Dirección General de Bellas Artes (9 de xullo de 1930). "[Nomeamento do ingreso dos 27 aspirantes e destinos]". Gazeta de Madrid (190): 232. 
  24. Director general de Bellas Artes (4 de agosto de 1930). "Real orden disponiendo se consideren ingresados en el Cuerpo facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos a los Aspirantes que se indican." (PDF). Gazeta de Madrid (216): 837–38. 
  25. 25,0 25,1 "Real orden disponiendo se den los ascenso de escala que se indican en el Escalafón del Cuerpo facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos." (PDF). Gazeta de Madrid (259): 1570. 16 de setembro de 1930. BOE-A-1930-9754. 
  26. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 37. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  27. "Real orden disponiendo se den los ascenso de escala que se indican en el Escalafón del Cuerpo facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos." (PDF). Gazeta de Madrid (283). 10 de xullo de 1931. 
  28. "Instrucción pública- nombramientos". Las Provincias : diario de Valencia. 7 de agosto de 1931. 
  29. 29,0 29,1 Civallero, Edgardo. "Juana Capdevielle, bibliotecaria represaliada (preprint)" (PDF). aacademica.org. Consultado o 1 de novembro de 2023. 
  30. Arroyo Martínez, Laura (2011). "GÁLLEGO RUBIO, Mª Cristina: "Juana Capdevielle San Martín. Bibliotecaria de la Universidad Central", Madrid, Complutense, 2010, 155 pp.". Dicenda: Estudios de lengua y literatura españolas (29): 354–355. ISSN 0212-2952. 
  31. 31,0 31,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 44. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  32. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 40. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  33. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 43. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  34. 34,0 34,1 "Se centralizan en la Facultad de Filosofía las Bibliotecas Universitarias". El Debate (7798). 25 de novembro de 1934. 
  35. Ministerio de Instrucción Pública y Bellas Artes (16 de xaneiro de 1932). "Decretos" (PDF). Gazeta de Madrid (16): 420–421. 
  36. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. pp. 48–49. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  37. "La Sección de Pedagogía de la Facultad de Filosofía y Letras". biblioteca.ucm.es. Consultado o 11 de novembro de 2023. 
  38. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 46. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  39. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 49. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  40. 40,0 40,1 40,2 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 51. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  41. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. pp. 54–55. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  42. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. pp. 55–56. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  43. 43,0 43,1 San Segundo Manuel, Rosa; Codina Canet, María Adelina (2017-11-24). Mujeres bibliotecarias durante la II República: de vanguardia intelectual a la depuración. Audema Editorial. p. 69. ISBN 978-84-16450-49-7. 
  44. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 51. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  45. Real Academia de la Historia (ed.). "Juana Capdevielle San Martín". dbe.rah.es. Consultado o 1 de novembro de 2023. 
  46. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín. Bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 62. ISBN 9788474919936. queda como jefa […], siendo la primera mujer jefa de una biblioteca de centro de la Universidad madrileña, pasando a desempeñar un papel importante en el proceso de cambio de biblioteca. 
  47. 47,0 47,1 "La primera Exposición de bibliotecas infantiles inaugurada en España". 4 de maio de 1933. p. 3. 
  48. "En el salón de fiestas del Círculo de las Artes de Madrid se ha verificado el acto inaugural de la Exposición de bibliotecas infantiles [fotografía]". El Adelanto : Diario político de Salamanca (15035). 30 de abril de 1933. 
  49. "Exposición de Bibliotecas Infantiles". La Libertad. 14 de abril de 1933. p. 8. 
  50. 50,0 50,1 50,2 50,3 50,4 Ateneo de Madrid (ed.). "Juana Capdevielle, bibliotecaria del Ateneo de Madrid". old.ateneodemadrid.com. Consultado o 7 de novembro de 2023. 
  51. "Ateneo de Madrid". La Libertad. 25 de xuño de 1933. p. 8. 
  52. Redondo Abal, Francisco Xavier (2014). Bibliotecarias e biliotecarios "infames". ensaio, 311. Laiovento. p. 136. ISBN 978-84-8487-239-9. 
  53. Herrera Tejada, Clara; Serrano de la Rosa, Mª Jesús; Sígler Silvera, Fernando (19 e 20 de febreiro de 2009). El Ateneo de Madrid y la recuperación de su archivo: un proyecto de memoria histórica. Cuartas Jornadas Archivo y Memoria. 
  54. García Lasgoity, María del Carmen (1976). "Actuaciones de La Barraca (Notas de M.ª del Carmen García Lasgoity)". "La Barraca" Teatro Universitario. Biblioteca de la Revista de Occidente. Varia. Revista de Occidente. p. 168. ISBN 84292-8729-9. A petición de la bibliotecaria del Ateneo de Madrid (Juana Capdevilla [sic.]) hicimos una representación en dicha casa. Despues de esta actuación, ya no hubo más , nos preparabamos para asistir a finales de julio a una olimpiada de teatro que se iba a celebrar en Barcelona y así dio fin "La Barraca". 
  55. 55,0 55,1 "Primeras Jornadas eugénicas españolas". La Libertad (4085). 22 de abril de 1933. p. 9. 
  56. 56,0 56,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 86. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  57. "Unas conferencias de gran interés para los trabajadores". La Libertad (4085). 22 de abril de 1933. p. 2. 
  58. 58,0 58,1 58,2 Nash, Mary (2000). "Maternidad, maternología y reforma eugénica en España 1900-1936". Historia de las Mujeres. El siglo XX. Taurus. pp. 702–703. ISBN 84-306-0392-1. 
  59. Real Academia da Historia (ed.). "Luis Ramón Huerta Naves". dbe.rah.es. Consultado o 10 de novembro de 2023. 
  60. "¿Qué es la Eugenesia?". La Libertad (4118). 31 de maio de 1933. p. 5. 
  61. Capdevielle San Martín, Juana. El problema del amor en el ambiente universitario. Madrid : Javier Morata, 1934. 
  62. Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 274. 
  63. Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 275. 
  64. Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 276. 
  65. 65,0 65,1 "Genética, Eugenesia y Pedagogía sexual. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas · A Virtual Wunderkammer: Early Twentieth Century Erotica in Spain". sicalipsis.humnet.ucla.edu. Consultado o 10 de novembro de 2023. 
  66. Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 288. 
  67. Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 290. 
  68. Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 287. 
  69. Capdevielle, Juana (1934). "El problema del amor en el ambiente universitario". En Noguera, E. & Huerta, L. Libro de las Primeras Jornadas Eugénicas Españolas. Genética, Eugenesia y pedagogía sexual II. Madrid: Javier Morata. p. 279. 
  70. Simón Alegre, Ana Isabel (xullo-decembro de 2009). "Entre el amor y la sexualidad: Palabras de mujeres en torno a las cuestiones sexuales desde el final del siglo XIX hasta el inicio de la Guerra Civil española (1936)". Arenal 16 (2): 281–304. 
  71. Real Academia de la Historia (ed.). "Matilde de la Torre Gutiérrez". dbe.rah.es. Consultado o 10 de novembro de 2023. 
  72. "Matilde de La Torre". La Región. Diario de la tarde de las izquierdas (Número 3561). 29 de abril de 1933. 
  73. Torre, Matilde de la. "“Feminismo y Pacifismo.” Matilde de la Torre". 
  74. Real Academia de la Historia (ed.). "Jimena Fernández de la Vega y Díaz de Lombán". dbe.rah.es. Consultado o 10 de novembro de 2023. 
  75. "Próximas Jornadas Eugénicas Españolas". La Voz de Aragón : diario gráfico independiente: (2338). 15 de abril de 1933. p. 6. 
  76. Hildegart. "“Maternidad consciente.” Hildegart". 
  77. 77,0 77,1 77,2 77,3 77,4 77,5 77,6 Domínguez Sanjurjo, María Ramona; Domínguez Sánchez, Pilar (1993). "II Congreso internacional de bibliotecas y bibliografía (año 1935): una aproximación". Boletín de la ANABAD 43 (2): 41–54. ISSN 0210-4164. 
  78. "La Biblioteca de la Universidad Literaria y de la Universidad Central". biblioteca.ucm.es. Consultado o 10 de novembro de 2023. 
  79. Boletín de bibliotecas y bibliografía [Texto impreso]. Madrid: Seminario de Bibliotecomía de la Universidad. 1934. 
  80. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 95. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  81. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 99. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  82. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 100-101. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  83. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 105. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  84. Juana aparece nunha foto da sesión de clausura da sétima sesión do comité, acompañada por María Moliner, Javier Lasso de la Vega, Jordi Rubió, Homero Serís, H. A. Kruss, M. Godet, T.P. Svensma, A.C. Breycha-Vauthier e Thiense H. A foto foi realizada por Luís Ramón Marín (1884-1944)
  85. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 113. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  86. 86,0 86,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 115. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  87. 87,0 87,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 116. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  88. García, Jesús Gascón (1993-01-11). "El Congrés de l'IFLA de 1935 (Madrid, Barcelona, etc.): història i textos". Item: revista de biblioteconomia i documentació: 37–65. ISSN 1699-521X. 
  89. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 56–57. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  90. Síntese dos extractos citados en Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 56–57. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  91. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 121. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  92. "Juana Capdevielle, bibliotecaria del Ateneo de Madrid (1933-1936)". old.ateneodemadrid.com. Consultado o 10 de novembro de 2023. 
  93. Candamo, Luis G. de. El universo del ateneísta más antiguo. Ateneo de Madrid. Archivo. p.6
  94. 94,0 94,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 126. ISBN 978-84-7491-993-6. }
  95. 95,0 95,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 122. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  96. Fonseca Ruiz, Isabel (1978). "La CDU en España". Boletín de la ANABAD 28 (2): 3–24. ISSN 0210-4164. 
  97. 97,0 97,1 Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 102. 
  98. 98,0 98,1 98,2 98,3 98,4 Pérez-Carballo Veiga, Juan (2008). "Crimen premeditado, sistemático y monstruoso". Unión Libre (13): 32–38. 
  99. Azaña, Manuel (10 de abril de 1936). "Decreto nombrando Gobernador civil de la provincia de La Coruña a don Francisco Pérez Carballo." (PDF). Gazeta de Madrid (292). 
  100. "El nuevo Gobernador civil". El Ideal gallego : diario católico, regionalista e independiente. 14 de abril de 1936. p. 2. 
  101. La Voz de Galicia (A Coruña). 16 de abril de 1936. Citado en *Redondo Abal, Francisco Xavier (2014). Bibliotecarias e biliotecarios "infames". ensaio, 311. Laiovento. p. 138. ISBN 978-84-8487-239-9. 
  102. "Tres fusilamientos en Punta Herminia". El ideal gallego (5128): 3. 25 de xullo de 1936. 
  103. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. pp. 135–136. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  104. 104,0 104,1 104,2 104,3 Preston, Paul (2011). El holocausto español: odio y exterminio en la Guerra civil y después (4 ed.). Barcelona: Debate. p. 296. ISBN 978-84-8306-852-6. 
  105. 105,0 105,1 105,2 105,3 Blanco, Carmen (2006). "Vida e morte de Juana Capdevielle". Unión Libre. Cadernos de vida e culturas (11): 13–18. 
  106. Casanova, Julián (2007). Historia de España. República y guerra civil. vol 8. Crítica Marcial Pons. p. 225. ISBN 978-84-8432-878-0. Fue detenida y en la cárcel se enteró del asesinato de su marido, sufriendo un ataque de nervios que le provocó, al parecer, el aborto, ayudada por el médico y diputado de Esquerra Republicana García Ramos, que se hallaba también detenido 
  107. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 26–28. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  108. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 18;118. ISBN 978-84-95364-94-4. .
  109. Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 70. 
  110. Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 46. 
  111. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 112. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  112. "Juana María Clara Capdevielle Sanmartín - Nomes e Voces". vitimas.nomesevoces.net. Consultado o 11 de novembro de 2023. 
  113. 113,0 113,1 113,2 Galán Ortega, José (2017-01-27). "Memoria de Francisco Pérez Carballo y Juana Capdevielle desde la Transición". HISPANIA NOVA. Primera Revista de Historia Contemporánea on-line en castellano. Segunda Época 15 (0). ISSN 1138-7319. doi:10.20318/hn.2017.3489. 
  114. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 114;116. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  115. Blanco, Carmen (2006). "Vida e morte de Juana Capdevielle". Unión Libre. Cadernos de vida e culturas (11): 20–21. 
  116. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 92;117–118;120–121. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  117. Blanco, Carmen (2006). "Vida e morte de Juana Capdevielle". Unión Libre. Cadernos de vida e culturas (11): 14. 
  118. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 28. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  119. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 140. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  120. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 137-139. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  121. Redondo Abal, Francisco Xavier (2014). Bibliotecarias e biliotecarios "infames". ensaio, 311. Laiovento. pp. 50–51. ISBN 978-84-8487-239-9. 
  122. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 89. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  123. 123,0 123,1 Blanco, Carmen (2008). Atracción total. Narrativa (1 ed.). Vigo, Pontevedra: Edicións Xerais de Galicia. pp. 152–159. ISBN 978-84-9782-759-1. 
  124. 124,0 124,1 Rodríguez Fer, Claudio; Lamas, Sara (2009). Ámote vermella. Vigo: Xerais de Galicia. pp. 25–28. ISBN 978-84-9782-953-3. 
  125. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 92;76;. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  126. "4. Promotores". Asociación para a Dignificación das Vítimas do Fascismo. 2009-06-01. Consultado o 2023-11-11. 
  127. 127,0 127,1 Galán Ortega, José (2015). Francisco Pérez Carballo: memoria y biografía (Tese) (en castelán). Universidad Complutense de Madrid. p. 74. 
  128. "Revista Universitaria". La Libertad. 30 de outubro de 1932. p. 2. 
  129. extractos en Gascón García, Jesús (1993). "El congrés de L´IFLA de 1935 (Madrid, Barcelona, etc.): història i textos". Item. Revista de Biblioteconomía i Documentació. (Gener-Juny) (12): 37-61. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 116-117. ISBN 978-84-7491-993-6.  e Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. pp. 56–57. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  130. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 76. ISBN 978-84-95364-94-4. .
  131. Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 141. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  132. Lugo, El Progreso de (29 de marzo de 2008). "Homenajeada la republicana Juana Capdevielle, fusilada en Rábade en 1936". El Progreso de Lugo (en castelán). Consultado o 7 de novembreo de 2023. 
  133. 133,0 133,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 144. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  134. Torres, Rafael (2009). Nuestra Señora de la Cuneta. Porta de Papel (en castelán). Nigra Trea. p. 113. ISBN 978-84-95364-94-4. 
  135. "Rúa Juana Capdevielle · 15199 Monte das Arcas, A Coruña, España". Google Maps. Consultado o 6 de novembro de 2023. 
  136. "El edificio Xoana Capdevielle del campus de Elviña dispondrá de 678 plazas de estudio nocturno". La Voz de Galicia (en castelán). 19 de maio de 2006. Consultado o 7 de novembro de 2006. 
  137. "INFORMACIÓN XERAL". www.udc.es. Consultado o 18 de agosto de 2020. 
  138. "Edificio Xoana Capdevielle". www.udc.es. Consultado o 18 de agosto de 2020. 
  139. "Información xeral". www.udc.es. Consultado o 18 de agosto de 2020. 
  140. "Horarios das aulas de estudo para o curso 2019/2020". www.udc.es. Consultado o 18 de agosto de 2020. 
  141. Calvo, Blanca & Salaberría, Ramón (2005). Biblioteca en guerra: exposición, Biblioteca nacional, Madrid, 15 de noviembre de 2005-19 de febrero de 2006. Madrid: Biblioteca nacional. p. 164. ISBN 978-84-88699-83-1. 
  142. "La noche que Juana Capdevielle murió en una cuneta de Rábade". La Voz de Galicia (en castelán). 12 de xullo de 2007. Consultado o 13 de novembro de 2023. 
  143. "Programa e reportaxe fotográfica do encontro "As vítimas do 36 en Galicia. Memoria e Paz para sempre"". Unión libre (11): 16 ; 29. 2008. 
  144. Rodríguez Fer, Claudio (2006). "As Costureiras : textos para teatro en lembranza de Juana Capdevielle, Maria Vázquez Suárez e Mercedes Romero Abella". Unión Libre (11): 37–47. 
  145. Torres, María. "1591. A Juana Capdevielle". Búscame en el ciclo de la vida (blog). Consultado o 2023-11-07. 
  146. Redondo Abal, Francisco Xavier (2014). Bibliotecarias e biliotecarios "infames". ensaio, 311. Laiovento. p. 140. ISBN 978-84-8487-239-9. 
  147. Blanco, Carmen (2006). "Juana Capdevielle vive". Unión libre. Cuadernos de vida e culturas (11): 25–28. 
  148. Piñeiro, Vicente (2011). "Juana Capdevielle". Xistral: revista lucense de creación poética. primavera de 2011 (14): 75. 
  149. 149,0 149,1 Gállego Rubio, María Cristina (2010). Juana Capdevielle San Martín : bibliotecaria de la Universidad Central. Editorial Complutense. p. 142. ISBN 978-84-7491-993-6. 
  150. La Facultad de Filosofía y Letras de Madrid en la Segunda República: arquitectura y universidad durante los años 30: [exposición, del 18 de diciembre de 2008 al 15 de febrero de 2009]. [Madrid]: Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales, 2008. Citado en "Juana Capdevielle, bibliotecaria del Ateneo de Madrid (1933-1936) / Estudios y Artículos / Archivo / Inicio - Ateneo de Madrid". old.ateneodemadrid.com. Consultado o 10 de novembro de 2023. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]