Saltar ao contido

Óxido nítrico

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Non confundir con óxido nitroso ou óxidos de nitróxeno.
Ver tamén homónimos na páxina No.
Óxido nítrico
Fórmula esquelética do óxido nítrico coa lonxitude dos enlaces indicada
Nome IUPAC

Óxido nítrico

Nome sistemático

Oxidonitróxeno(•)[1] (aditivo)

Outros nomes

Monóxido de nitróxeno
Óxido de nitróxeno(II)

Identificadores
Número CAS 10102-43-9
PubChem 145068
ChemSpider 127983
UNII 31C4KY9ESH
Número CE 233-271-0
Número UN 1660
DrugBank DB00435
KEGG D00074
ChEBI CHEBI:16480
ChEMBL CHEMBL1200689
Número RTECS QX0525000
Código ATC R07AX01
Referencia Gmelin 451
3DMet B00122
Imaxes 3D Jmol Image 1
Propiedades
Fórmula molecular NO
Masa molar 30,01 g mol−1
Aspecto Gas incoloro
Densidade 1,3402 g dm−3
Punto de fusión −164 °C; −263 °F; 109 K
Punto de ebulición −152 °C; −242 °F; 121 K
Solubilidade en auga 0,0098 g/100ml (0 °C)
0,0056 g/100ml (20 °C)
Índice de refracción (nD) 1,0002697
Estrutura
Forma da molécula linear (grupo puntual C∞v)
Termoquímica
Entalpía estándar
de formación ΔfHo298 		90,29 kJ mol−1
Entropía molar
estándar So298 		210,76 J K−1 mol−1
Perigosidade
MSDS MSDS externo
Clasificación da UE Axente oxidante O Tóxico T
Frases R R8, R23, R34, R44
Frases S S1, S17, S23, S36/37/39, S45
NFPA 704
0
3
3
OX
Compostos relacionados
óxidos de nitróxeno relacionados Pentóxido de dinitróxeno

Tetróxido de dinitróxeno
Trióxido de dinitróxeno
Dióxido de nitróxeno
Óxido nitroso
Nitroxilo (forma reducida)
Hidroxilamina (forma hidroxenada)


Se non se indica outra cousa, os datos están tomados en condicións estándar de 25 °C e 100 kPa.

O óxido nítrico, tamén chamado monóxido de nitróxeno ou óxido de nitróxeno(II), é unha molécula coa fórmula química NO. É un radical libre[2] e un importante composto intermediario na industria química. O óxido nítrico é un subproduto da combustión de substancias no aire, como as combustións dos motores de automóbiles, centrais enerxéticas de combustibles fósiles, e prodúcese de forma natural durante as descargas eléctricas dos lóstregos durante as tormentas. Inflúe na produción de chuvia ácida (ao transformarse en ácido nítrico), e afecta negativamente á capa de ozono.

Nos mamíferos, incluídos os humanos, o NO é unha importante molécula de sinalización celular que intervén en moitos procesos fisiolóxicos e patolóxicos.[3] É un poderoso vasodilatador cunha curta vida media de só uns poucos segundos no sangue. Produtos de uso farmacéutico como a nitroglicerina e o nitrito de amilo foron os precursores, hai máis dun século, do uso actual do NO en medicina.

Para protexer de danos como os producidos pola isquemia a órganos como o fígado é importante que haxa un baixo nivel de produción de óxido nítrico.

O óxido nítrico non debe confundirse co óxido nitroso (N2O), que é un anestésico e un gas de efecto invernadoiro, nin co dióxido de nitróxeno (NO2), que é un gas tóxico marrón e un dos principais contaminantes do aire. De todos modos, o óxido nítrico oxídase rapidamente no aire a dióxido de nitróxeno, polo que é unha fonte de dito gas. Humphry Davy descubriu esta propiedade, para a súa desgraza, cando inhalou este gas ao comezo da súa carreira.

Malia ser unha molécula moi simple, o NO é un importante regulador biolóxico e é, por tanto, un compoñente fundamenteal usado nos campos da neurociencia, fisioloxía e inmunoloxía. Foi proclamado “molécula do ano” en 1992.[4] As investigacións sobre a súa función como molécula de sinalización cardiovascular mereceron o premio Nobel de Medicina de 1998, outorgado a Robert F. Furchgott, Louis J. Ignarro e Ferid Murad.

Reaccións

[editar | editar a fonte]
2 NO + O2 → 2 NO2
Esta conversión especúlase que ocorre a través do intermediario ONOONO. En auga, o NO reacciona co oxíxeno e a auga para formar HNO2 ou ácido nitroso. A reacción crese que procede así:
4 NO + O2 + 2 H2O → 4 HNO2
  • O NO reacciona co flúor, cloro, e bromo para formar as especies XNO (X é o halóxeno), chamadas haluros de nitrosilo, como o cloruro de nitrosilo. O ioduro de nitrosilo pode tamén formarse, mais é unha especie cunha vida extremadamente curta e tende a volver a formar I2.
2 NO + Cl2 → 2 NOCl
  • O nitroxilo (HNO) é a forma reducida do óxido nítrico.
  • O dímero de óxido nítrico N2O2 fórmase ao arrefriar o óxido nítrico.
  • O óxido nítrico reacciona coa acetona e un alcóxido dando un diazeniodiolato ou nitrosohidroxilamina e acetato de metilo:[5]
Reacción de Traube.
Esta é unha reacción vella (de 1898) pero que aínda ten interese hoxe na investigación do profármaco NO. O óxido nítrico pode tamén reaccionar directamente co metóxido de sodio, formando formato de sodio e óxido nitroso.[6]

Preparación

[editar | editar a fonte]

Comercialmente, o NO prodúcese por oxidación de amoníaco a 750-900 °C (normalmente a 850 °C) con platino como catalizador:

4 NH3 + 5 O2 → 4 NO + 6 H2O

A reacción endotérmica non catalizada do O2 e o N2, que se realiza a alta temperatura (>2000 °C) por causa dos lóstregos nas tormentas eléctricas non se desenvolveu para unha síntese comercial práctica (ver proceso de Birkeland–Eyde):

N2 + O2 → 2 NO

No laboratorio, o óxido nítrico xérase por redución do ácido nítrico diluído con cobre:

8 HNO3 + 3 Cu → 3 Cu(NO3)2 + 4 H2O + 2 NO

ou por redución de ácido nitroso en forma de nitrito de sodio ou de nitrito de potasio:

2 NaNO2 + 2 NaI + 2 H2SO4 → I2 + 4 NaHSO4 + 2 NO
2 NaNO2 + 2 FeSO4 + 3 H2SO4 → Fe2(SO4)3 + 2 NaHSO4 + 2 H2O + 2 NO
3 KNO2(l) + KNO3(l) + Cr2O3(s) → 2 K2CrO4(s) + 4 NO(g)

A ruta do sulfato de ferro(II) é simple e utilizouse en experimentos de laboratorio simples. Os denominados compostos NONOato tamén se usan para xerar NO.

Química de coordinación

[editar | editar a fonte]

O NO reacciona con todos os metais de transición para dar lugar a complexos chamados nitrosilos de metal. O modo máis común de enlace do NO é o tipo linear terminal (M-NO). O ángulo do grupo M-N-O varía de 160° a 180°, pero a pesar de todo segue chamándose "linear". Neste caso, o grupo NO é considerado un doante de 3 elecróns no método de contaxe de electróns covalente (neutro), ou un doante de 2 electróns no método iónico.[7]

No caso dunha conformación M-N-O curvada, o grupo NO pode considerarse un doante de 1 electrón usando a contaxe neutra, ou un doante de 2 electróns usando a cotaxe iónica.[8] Poden considerarse eses complexos como derivados do NO+, o cal é isoelectrónico co CO.

O óxido nítrico pode servir como un pseudohaluro de 1 electrón. Neses complexos, o grupo M-N-O caracterízase por ter un ángulo entre 120° e 140°.

O grupo NO pode tamén servir de ponte entre centros metálicos por medio do átomo de nitróxeno con diversas xeometrías.

Medición da concentración

[editar | editar a fonte]
Óxido nítrico (en branco) en células de coníferas, visualizado usando DAF-2 DA (diaminofluoresceína diacetato).

A concentración de óxido nítrico pode determinarse usando unha reacción quimioluninescente simple que implique ao ozono:[9] Unha mostra que conteña óxido nítrico mestúrase cunha gran cantidade de ozono. O óxido nítrico reacciona co ozono para producir oxíxeno e dióxido de nitróxeno. Esta reacción tamén produce luz (quimioluminescencia), a cal pode medirse cun fotodetector. A cantidade de luz producida é proporcional á cantidade de óxido nítrico que hai na mostra, o que permite a medición.

NO + O3 → NO2 + O2 + hv

Outros métodos de proba son a electroanálise (aproximación amperométrica), onde o NO reacciona cun eléctrodo para inducir unha corrente ou cambio de voltaxe. A detección de radicais NO en tecidos biolóxicos é especialmente difícil debido ao curto tempo de vida e á concentración destes radicais nos tecidos. Un dos poucos métodos prácticos é o spin trapping do óxido nítrico con complexos de ferro-ditiocarbamato e a subseguinte detección dos complexos mono-nitrosil-ferro con resonancia paramagnética electrónica (EPR).[10][11]

Hai tamén un grupo de indicadores de tinguidura fluorescente dos que se dispón en forma acetilada para medidas intracelulares. O composto máis común é a 4,5-diaminofluoresceína (DAF-2).[12]

Produción

[editar | editar a fonte]

Desde unha perspectiva termodinámica, o NO é inestable con respecto ao O2 e ao N2, aínda que esta conversión é moi lenta a temperatura ambiente en ausencia dun catalizador. Como a calor de formación do NO é endotérmica, a súa síntese a partir de nitróxeno molecular e oxíxeno require temperaturas elevadas por riba de 1000 °C.

Unha importante fonte natural deste composto son as tormentas eléctricas. O uso de motores de combustión interna incrementou drasticamente a presenza de óxido nítrico no medio ambiente. Un dos propósitos do uso de convertedores catalíticos nos coches é minimizar as emisións de NO ao catalizaren a súa reversión a O2 e N2.

Efectos ambientais

[editar | editar a fonte]

O óxido nítrico é un gas pequeno difusible e unha molécula bioactiva ubicua. O óxido nítrico no aire pode converter o ácido nítrico, que está implicado na chuvia ácida. Porén, é unha importante fonte de nutrientes nitroxenados para as plantas en forma de nitratos, nos cales se pode transformar. Ademais, tanto o NO coma o NO2 participan na depleción da capa de ozono.

Aplicacións técnicas

[editar | editar a fonte]

Aínda que o NO ten relativamente poucos usos directos, prodúcese a escala masiva como un intermediario no proceso de Ostwald para a síntese de ácido nítrico a partir de amoníaco. En 2005, só nos Estados Unidos producíanse 6 millóns de toneladas métricas de ácido nítrico.[13] Úsase tamén na industria dos semicondutores para varios procesos. Nunha das súas aplicacións, utilízase xunto co óxido nitroso para formar portas de oxinitruro en dispositivos CMOS (Complementary metal–oxide–semiconductor).

O óxido nítrico pode usarse para detectar radicais de superficie en polímeros. O tratamento de radicais de superficie con óxido nítrico orixina a incorporación de nitróxeno, o cal pode ser cuantificado por medio de espectroscopia fotoelectrónica de raios X.

Funcións biolóxicas

[editar | editar a fonte]
Artigo principal: Funcións biolóxicas do óxido nítrico.

O NO é unha das poucas moléculas sinalizadoras gasosas coñecidas, e ademais é excepcional por ser un radical en estado gasoso. É un mensaxeiro biolóxico clave en vertebrados, que intervén en varios procesos biolóxicos.[14] É un bioproduto atopado en case todos os tipos de organismos, que van desde as bacterias ás células de plantas, fungos e animais.[15] O óxido nítrico coñécese como "factor relaxante derivado do endotelio" ou EDRF, e biosintetízase endoxenamente a partir da L-arxinina, oxíxeno, e NADPH coa intervención de varios encimas óxido nítrico sintases (NOS). A redución de nitrato inorgánico pode tamén servir para producir óxido nítrico. O revestimento interno dos vasos sanguíneos (endotelio) utiliza o óxido nítrico para causar a relaxación do músculo liso que o rodea, o que dá lugar a unha vasodilatación e a un incremento do fluxo sanguíneo. O óxido nítrico é moi reactivo (e ten unha vida media de poucos segundos), aínda que difunde libremente a través das membranas. Estes atributos fan que o óxido nítrico sexa unha molécula ideal para a sinalización parácrina (entre células veciñas) e autócrina (na propia célula).[16] Hai unha vía alternativa, independente da óxido nítrico sintase, denominada vía nitrato-nitrito-óxido nítrico, que eleva o óxido nítrico por medio da redución secuencial do nitrato da dieta derivado de alimentos de orixe vexetal.[17] Os vexetais ricos en nitratos, en particular os de follas verdes, como as espinacas, rúcula, e remolacha, incrementan os niveis cardioprotectores de óxido nítrico cunha redución correspondente da presión sanguínea en persoas pre-hipertensivas.[18][19] Para que o corpo xere óxido nítrico por medio da vía do nitrato-nitrito-óxido nítrico, un paso obrigado é a redución do nitrato a nitrito na boca, feita polas bacterias comensais.[20] A monitorización do status do óxido nítrico pola proba da saliva detecta a bioconversión de nitrato derivado de plantas en óxido nítrico. Unha elevación nos niveis salivarios é indicativo de dietas ricas en vexetais de follas verdes que son a miúdo abundantes en dietas anti-hipertensión.[21]

A produción de óxido nítrico é alta en poboacións que viven en altitudes elevadas, o que axuda a estas poboacións a evitar a hipoxia ao facilitar a vasodilatación dos vasos pulmonares. Entre os efectos están a vasodilatación, neurotransmisión (ver gasotransmisores), modulación do ciclo de crecemento dos cabelos,[22] a produción de intermediarios reactivos do nitróxeno e a erección do pene (grazas á súa capacidade de vasodilatar). A nitroglicerina e o nitrito de amilo funcionan como vasodilatadores porque se converten en óxido nítrico no corpo. O fármaco anti-hipertensivo vasodilatador minoxidil contén un residuo de NO e pode actuar como agonista do NO. Igualmente, o citrato de sildenafilo, coñecido popularmente como Viagra, estimula as ereccións principalmente ao potenciar a sinalización da vía do óxido nítrico no pene.

O óxido nítrico (NO) contribúe á homeostase dos vasos sanguíneos ao inhibir a contracción do músculo liso vascular e o seu crecemento, a agregación das plaquetas, e a adhesión de leucocitos ao endotelio. As persoas con aterosclerose, diabete, ou hipertensión teñen alteradas con frecuencia as vías do NO.[23] Unha inxestión alta de sal atenúa a produción de NO en pacientes con hipertensión esencial, aínda que a súa biodispoñibilidade permanece sen regular.[24]

Os fagocitos (monocitos, macrófagos, e neutrófilos) tamén xeran NO como parte da resposta inmunitaria humana.[25] Os fagocitos están armados con óxido nítrico sintase inducible (iNOS), a cal é activada polo interferón-gamma (IFN-γ) como sinal único, ou polo factor de necrose tumoral (TNF) xunto cun segundo sinal.[26][27][28] Por outra parte, o factor de crecemento transformante beta (TGF-β) proporciona un forte sinal inhibitorio para a iNOS, mentres que a interleucina-4 (IL-4) e a IL-10 proporcionan sinais inhibitorios febles. Deste modo, o sistema inmunitario pode regular o armamento que teñen os fagocitos para intervir nas inflamacións e respostas inmunitarias.[29] O óxido nítrico é segregado en forma de radicais libres nas respostas inmunitarias e é tóxico para as bacterias e parasitos intracelulares, como, por exemplo, Leishmania[30] e malaria;[31][32][33] os mecanismos utilizados inclúen danos no ADN[34][35][36] e a degradación de centros de ferro-xofre a ións de ferro e compostos de nitrosilos de ferro.[37]

Como resposta a estas accións inmunitarias, en moitos patóxenos bacterianos evolucionaron mecanismos para a resistencia ao óxido nítrico.[38] Como o óxido nítrico podería funcionar como molécula inflamatoria en condicións como a asma, hai un crecente interese no uso do óxido nítrico exhalado como proba respiratoria en enfermidades nas que hai inflamación das vías aéreas.

O óxido nítrico pode contribuír a danos por reperfususión cando se producen cantidades excesivas durante a reperfusión (volta da circulación sanguínea despois dun período de isquemia) que reaccionan co superóxido para producir o nocivo oxidante peroxinitrito. En contraste, o óxido nítrico inhalado axuda a sobrevivir e recuperarse do envelenamento polo herbicida paraquat, o cal produce superóxidos que danan os tecidos pulmonares e dificulta o metabolismo de NOS.

En plantas, o óxido nítrico pode producirse por calquera destas catro rutas: (i) óxido nítrico sintase dependente de L-arxinina,[39][40][41] (aínda que e debate a existencia nas plantas de homólogos das NOS animais),[42] (ii) nitrato redutase unida a membranas, (iii) cadea de transporte electrónico mitocondrial, ou (iv) reaccións non encimáticas. Nas plantas, é unha molécula de sinalización, actúa principalmente contra o estrés oxidativo e tamén xoga un papel nas interaccións planta-patóxeno. Tratando as flores cortadas e outras plantas con óxido nítrico aumenta o tempo que estas tardan en murchar.[43]

Dous importantes mecanismos de reacción do óxido nítrico son a S-nitrosación de grupos tiol, e a nitrosilación de ións de metais de transición. A S-nitrosación implica a conversión (reversible) de grupos tiol, como os dos residuos de cisteína das proteínas, para formar S-nitrosotiois (RSNOs). A S-nitrosación é un mecanismo para a regulación postraducional dinámica da maioría ou de todas as principais clases de proteínas.[44] O segundo mecanismo, a nitrosilación, implica a unión de NO a ións de metais de transición como o ferro e o cobre. Nesta función, o NO denomínase ligando nitrosilo. Os casos típicos implican a nitrosilación de hemoproteínas, como os citocromos, que altera así a actividade encimática normal. Os ións ferro nitrosilados son especialmente estables, xa que a unión do ligando nitrosilo ao ión ferroso (Fe(II)) é moi forte. A hemoglobina é un exemplo notable dunha proteína hemo que pode ser modificado polo NO por ambas as vías: o NO pode unirse directamente ao hemo na reacción de nitrosilación, e independentemente formar S-nitrosotiois por S-nitrosación de restos tiol.[45]

Mecanismo de acción

[editar | editar a fonte]

Hai varios mecanismos polos cales o NO pode afectar á bioloxía das células vivas. Entre eles están a oxidación de proteínas que conteñen ferro como a ribonucleótido redutase e a aconitase, a activación da guanilato ciclase soluble, a ADP-ribosilación de proteínas, a nitrosilación de grupos sulfhidrilo de proteínas, e a activación do factor regulador do ferro.[46] O inmunosupresor FK506 inhibe o NF-κB, a expresión xénica de iNOS (NO sintase inducible) e a produción de NO en resposta á inflamación.[47]

O NO actúa por medio da estimulación da guanilato ciclase soluble, que é un encima heterodimérico coa subseguinte formación de GMP cíclico. O GMP cíclico activa a proteína quinase G, a cal causa a recaptación de Ca2+ e a apertura de canles de potasio activadas por calcio. A caída na concentración de Ca2+ asegura que a quinase da cadea lixeira da miosina (MLCK) xa non poderá fosforilar a molécula de miosina, o que detén o ciclo de pontes cruzadas necesario para a contracción e orixina a relaxación das células do músculo liso.[48]

Usos médicos

[editar | editar a fonte]

Uso neonatal

[editar | editar a fonte]

Mesturas de óxido nítrico/oxíxeno utilízanse en coidados intensivos para promover a dilatación capilar e pulmonar para tratar a hipertensión pulmonar primaria na aspiración post-meconio en pacientes neonatais[49][50] e relacionada con defectos conxénitos. Estas mesturas de gases son a miúdo usadas como último recurso antes do uso da oxixenación por membrana extracorpórea. A terapia de óxido nítrico ten o potencial de incrementar significativamente a calidade de vida e, nalgúns casos, salvar as vidas de nenos neonatos en risco de sufrir unha enfermidade vascular pulmonar.[51]

O óxido nítrico inhalado está contraindicado no tratamento de neonatos que dependen dunha derivación dereita-esquerda da circulación sanguínea.

Hai algúns problemas asociados á utilización de óxido nítrico en neonatos, como erros na dose asociados co sistema de administración, hipotensión e hipoxemia asociadas coa retirada súbita do fármaco, edema pulmonar en pacientes con síndrome CREST (esclerose sistémica cutánea), e mesmo dores de cabeza no persoal do hospital causados polo óxido nítrico.

Usos pediátricos e en adultos

[editar | editar a fonte]

Nalgúns países, como EUA, o uso do óxido nítrico só está permitido en neonatos. Aos adultos non se lles fai inhalar NO nas unidades de coidados intensivos a non ser en casos individualizados, acompañando outras terapias definitivas para tratar as causas de hipoxias respiratorias.[52]

Embolismo pulmonar

[editar | editar a fonte]

O óxido nítrico adminístrase como terapia de emerxencia en pacientes con insuficiencia ventricular dereita aguda secundaria dun embolismo pulmonar.[53]

Farmacoloxía

[editar | editar a fonte]

O óxido nítrico considérase un fármaco anti-anxina de peito: Causa vasodilatación, o que axuda a aliviar a dor isquémica (anxina) ao diminuír o traballo que ten que facer o corazón. Ao dilatar os vasos sanguíneos, os fármacos de óxido nítrico diminúen a presión arterial e a presión no ventrículo esquerdo.[54]

Esta vasodilatación non fai diminuír o volume de sangue que bombea o corazón, senón que fai decrecer a forza coa que o músculo cardíaco ten que bombear un mesmo volume de sangue. As pílulas de nitroglicerina, tomadas baixo a lingua, utilízanse para previr ou tratar a dor de peito aguda. A nitroglicerina reacciona cun grupo sulfhidrilo (–SH) producindo óxido nítrico, o cal vasodilata, aliviando a dor. Outro uso potencial do óxido nítrico é para aliviar as disfuncións contráctiles da vexiga urinaria,[55] e probas recentes indican que os nitratos poden ser beneficiosos para o tratamento da anxina debido ao consumo reducido de oxíxeno no miocardio tanto porque decrece a precarga e poscarga como por certa vasodilatación directa dos vasos coronarios.[54]

Mecanismo de acción

[editar | editar a fonte]

O óxido nírtrico é un composto producido por moitas células do corpo. Relaxa o músculo liso vascular ao unirse ao residuo hemo do encima guanilato ciclase citosólica, activando a guanilato ciclase, o que incrementa os niveis intracelulares de GMPc (guanosina 3’,5’-monofosfato cíclica), o que produce vasodilatación. Cando é inhalado, o óxido nítrico dilata os vasos pulmonares, pero debido ao eficaz que é a súa captación pola hemoglobina, ten un efecto mínimo sobre os vasos sanguíneos do conxunto do corpo.[56]

O óxido nítrico inhalado parece incrementar a presión parcial do oxíxeno arterial (PaO2) ao dilatar os vasos pulmonares en áreas mellor ventiladas dos pulmóns, movendo o fluxo sanguíneo pulmonar fóra dos segmentos do pulmón que teñen unha baixa proporción ventilación/perfusión (V/Q) cara a segmentos con proporcións normais ou mellores.[57]

Farmacocinética

[editar | editar a fonte]

En canto á súa farmacocinética, o óxido nítrico absórbese sistemicamente despois da súa inhalación. A maioría do óxido nítrico pasa ao sangue da rede de capilares pulmonar, onde se combina coa hemoglobina que está saturada de oxíxeno nun 60 a 100%.

O nitrato foi identificado como o metabolito predominante do óxido nítrico que se excreta na urina, e supón >70% da dose de óxido nítrico inhalada. O nitrato é retirado do plasma nos riles a unha velocidade que se aproxima á velocidade de filtración glomerular.

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ "Nitric Oxide (CHEBI:16480)". Chemical Entities of Biological Interest (ChEBI). UK: European Bioinformatics Institute. 
  2. ↑ Lund, Anders; Shimada, Shigetaka; Shiotani, Masaru (2011). Principles and Applications of ESR Spectroscopy. Springer. ISBN 978-1-4020-5344-3. 
  3. ↑ Hou, YC; Janczuk, A; Wang, PG (1999). "Current trends in the development of nitric oxide donors". Current pharmaceutical design 5 (6): 417–41. PMID 10390607. 
  4. ↑ Culotta, Elizabeth and Koshland, Daniel E. Jr (1992). "NO news is good news". Science 258 (5090): 1862–1864. PMID 1361684. doi:10.1126/science.1361684. 
  5. ↑ Traube, Wilhelm (1898). "Ueber Synthesen stickstoffhaltiger Verbindungen mit Hülfe des Stickoxyds". Justus Liebig's Annalen der Chemie 300: 81. doi:10.1002/jlac.18983000108. 
  6. ↑ Derosa, Frank; Keefer, Larry K.; Hrabie, Joseph A. (2008). "Nitric Oxide Reacts with Methoxide". The Journal of Organic Chemistry 73 (3): 1139–42. PMID 18184006. doi:10.1021/jo7020423. 
  7. ↑ Crabtree, Robert H. (2005). The Organometallic Chemistry of the Transition Metals. John Wiley and Sons. p. 32. ISBN 9780471718758. 
  8. ↑ Crabtree, Robert H. (2005). The Organometallic Chemistry of the Transition Metals. John Wiley and Sons. pp. 96–98. ISBN 9780471718758. 
  9. ↑ Fontijn, Arthur.; Sabadell, Alberto J.; Ronco, Richard J. (1970). "Homogeneous chemiluminescent measurement of nitric oxide with ozone. Implications for continuous selective monitoring of gaseous air pollutants". Analytical Chemistry 42 (6): 575. doi:10.1021/ac60288a034. 
  10. ↑ Vanin, A; Huisman, A; Van Faassen, E (2002). "Iron dithiocarbamate as spin trap for nitric oxide detection: Pitfalls and successes". Methods in enzymology. Methods in Enzymology 359: 27–42. ISBN 9780121822620. PMID 12481557. doi:10.1016/S0076-6879(02)59169-2. 
  11. ↑ Nagano, T; Yoshimura, T (2002). "Bioimaging of nitric oxide". Chemical reviews 102 (4): 1235–70. PMID 11942795. doi:10.1021/cr010152s. 
  12. ↑ Kojima H, Nakatsubo N, Kikuchi K, Kawahara S, Kirino Y, Nagoshi H, Hirata Y, Nagano T; Nakatsubo; Kikuchi; Kawahara; Kirino; Nagoshi; Hirata; Nagano (1998). "Detection and imaging of nitric oxide with novel fluorescent indicators: diaminofluoresceins". Anal. Chem. 70 (13): 2446–2453. PMID 9666719. doi:10.1021/ac9801723. 
  13. ↑ "Production: Growth is the Norm". Chemical and Engineering News 84 (28): 59. July 10, 2006. doi:10.1021/cen-v084n028.p059. 
  14. ↑ Weller, Richard, Could the sun be good for your heart? Arquivado 16 de febreiro de 2014 en Wayback Machine. TedxGlasgow. Filmed March 2012, posted January 2013
  15. ↑ Roszer, T (2012) The Biology of Subcellular Nitric Oxide. ISBN 978-94-007-2818-9
  16. ↑ Stryer, Lubert (1995). Biochemistry, 4th Edition. W.H. Freeman and Company. p. 732. ISBN 0-7167-2009-4. 
  17. ↑ "Plant-based Diets | Plant-based Foods | Beetroot Juice | Nitric Oxide Vegetables". Berkeley Test. Arquivado dende o orixinal o 04 de outubro de 2013. Consultado o 2013-10-04. 
  18. ↑ Ghosh, S. M.; Kapil, V.; Fuentes-Calvo, I.; Bubb, K. J.; Pearl, V.; Milsom, A. B.; Khambata, R.; Maleki-Toyserkani, S.; Yousuf, M.; Benjamin, N.; Webb, A. J.; Caulfield, M. J.; Hobbs, A. J.; Ahluwalia, A. (2013). "Enhanced Vasodilator Activity of Nitrite in Hypertension: Critical Role for Erythrocytic Xanthine Oxidoreductase and Translational Potential". Hypertension 61 (5): 1091–102. PMID 23589565. doi:10.1161/HYPERTENSIONAHA.111.00933. 
  19. ↑ Webb, A. J.; Patel, N.; Loukogeorgakis, S.; Okorie, M.; Aboud, Z.; Misra, S.; Rashid, R.; Miall, P.; Deanfield, J.; Benjamin, N.; MacAllister, R.; Hobbs, A. J.; Ahluwalia, A. (2008). "Acute Blood Pressure Lowering, Vasoprotective, and Antiplatelet Properties of Dietary Nitrate via Bioconversion to Nitrite". Hypertension 51 (3): 784–90. PMC 2839282. PMID 18250365. doi:10.1161/HYPERTENSIONAHA.107.103523. 
  20. ↑ Hezel, MP; Weitzberg, E (2013). "The oral microbiome and nitric oxide homoeostasis". Oral Diseases: n/a. doi:10.1111/odi.12157. 
  21. ↑ Green, Shawn J. (2013-07-25). "Turning DASH Strategy into Reality for Improved Cardio Wellness Outcomes: Part II". Real World Health Care. Consultado o 2013-10-04. 
  22. ↑ Proctor, PH (August 1989). "Endothelium-Derived Relaxing Factor and Minoxidil: Active Mechanisms in Hair Growth". Archives in Dermatology 125 (8): 1146. PMID 2757417. doi:10.1001/archderm.1989.01670200122026. 
  23. ↑ Dessy, C.; Ferron, O. (2004). "Pathophysiological Roles of Nitric Oxide: In the Heart and the Coronary Vasculature". Current Medical Chemistry – Anti-Inflammatory & Anti-Allergy Agents in Medicinal Chemistry 3 (3): 207–216. doi:10.2174/1568014043355348. 
  24. ↑ Osanai, T; Fujiwara, N; Saitoh, M; Sasaki, S; Tomita, H; Nakamura, M; Osawa, H; Yamabe, H; Okumura, K (2002). "Relationship between salt intake, nitric oxide, and asymmetric dimethylarginine and its relevance to patients with end-stage renal disease". Blood purification 20 (5): 466–8. PMID 12207094. doi:10.1159/000063555. 
  25. ↑ Green, SJ; Mellouk, S; Hoffman, SL; Meltzer, MS; Nacy, CA (1990). "Cellular mechanisms of nonspecific immunity to intracellular infection: Cytokine-induced synthesis of toxic nitrogen oxides from L-arginine by macrophages and hepatocytes". Immunology letters 25 (1–3): 15–9. PMID 2126524. doi:10.1016/0165-2478(90)90083-3. 
  26. ↑ Gorczyniski and Stanely, Clinical Immunology. Landes Bioscience; Austin, TX. ISBN 1-57059-625-5
  27. ↑ Green, SJ; Nacy, CA; Schreiber, RD; Granger, DL; Crawford, RM; Meltzer, MS; Fortier, AH (1993). "Neutralization of gamma interferon and tumor necrosis factor alpha blocks in vivo synthesis of nitrogen oxides from L-arginine and protection against Francisella tularensis infection in Mycobacterium bovis BCG-treated mice". Infection and immunity 61 (2): 689–98. PMC 302781. PMID 8423095. 
  28. ↑ Kamijo, R; Gerecitano, J; Shapiro, D; Green, SJ; Aguet, M; Le, J; Vilcek, J (1995). "Generation of nitric oxide and clearance of interferon-gamma after BCG infection are impaired in mice that lack the interferon-gamma receptor". Journal of inflammation 46 (1): 23–31. PMID 8832969. 
  29. ↑ Green, SJ; Scheller, LF; Marletta, MA; Seguin, MC; Klotz, FW; Slayter, M; Nelson, BJ; Nacy, CA (1994). "Nitric oxide: Cytokine-regulation of nitric oxide in host resistance to intracellular pathogens". Immunology letters 43 (1–2): 87–94. PMID 7537721. doi:10.1016/0165-2478(94)00158-8. 
  30. ↑ Green, SJ; Crawford, RM; Hockmeyer, JT; Meltzer, MS; Nacy, CA (1990). "Leishmania major amastigotes initiate the L-arginine-dependent killing mechanism in IFN-gamma-stimulated macrophages by induction of tumor necrosis factor-alpha". Journal of immunology 145 (12): 4290–7. PMID 2124240. 
  31. ↑ Seguin, M. C.; Klotz, FW; Schneider, I; Weir, JP; Goodbary, M; Slayter, M; Raney, JJ; Aniagolu, JU; Green, SJ (1994). "Induction of nitric oxide synthase protects against malaria in mice exposed to irradiated Plasmodium berghei infected mosquitoes: Involvement of interferon gamma and CD8+ T cells". Journal of Experimental Medicine 180 (1): 353–8. PMC 2191552. PMID 7516412. doi:10.1084/jem.180.1.353. 
  32. ↑ Mellouk, S; Green, SJ; Nacy, CA; Hoffman, SL (1991). "IFN-gamma inhibits development of Plasmodium berghei exoerythrocytic stages in hepatocytes by an L-arginine-dependent effector mechanism". Journal of immunology 146 (11): 3971–6. PMID 1903415. 
  33. ↑ Klotz, FW; Scheller, LF; Seguin, MC; Kumar, N; Marletta, MA; Green, SJ; Azad, AF (1995). "Co-localization of inducible-nitric oxide synthase and Plasmodium berghei in hepatocytes from rats immunized with irradiated sporozoites". Journal of immunology 154 (7): 3391–5. PMID 7534796. 
  34. ↑ Wink, D.; Kasprzak, K.; Maragos, C.; Elespuru, R.; Misra, M; Dunams, T.; Cebula, T.; Koch, W.; Andrews, A.; Allen, J.; Et, al. (1991). "DNA deaminating ability and genotoxicity of nitric oxide and its progenitors". Science 254 (5034): 1001–3. PMID 1948068. doi:10.1126/science.1948068. 
  35. ↑ Nguyen, T.; Brunson, D.; Crespi, C. L.; Penman, B. W.; Wishnok, J. S.; Tannenbaum, S. R. (1992). "DNA Damage and Mutation in Human Cells Exposed to Nitric Oxide in vitro". Proceedings of the National Academy of Sciences 89 (7): 3030. doi:10.1073/pnas.89.7.3030.  Free text.
  36. ↑ Li, Chun-Qi; Pang, Bo; Kiziltepe, Tanyel; Trudel, Laura J.; Engelward, Bevin P.; Dedon, Peter C.; Wogan, Gerald N. (2006). "Threshold Effects of Nitric Oxide-Induced Toxicity and Cellular Responses in Wild-Type and p53-Null Human Lymphoblastoid Cells". Chemical Research in Toxicology 19 (3): 399–406. PMC 2570754. PMID 16544944. doi:10.1021/tx050283e.  free text
  37. ↑ Hibbs, John B.; Taintor, Read R.; Vavrin, Zdenek; Rachlin, Elliot M. (1988). "Nitric oxide: A cytotoxic activated macrophage effector molecule". Biochemical and Biophysical Research Communications 157 (1): 87–94. PMID 3196352. doi:10.1016/S0006-291X(88)80015-9. 
  38. ↑ Janeway, C. A.; et al. (2005). Immunobiology: the immune system in health and disease (6th ed.). New York: Garland Science. ISBN 0-8153-4101-6. 
  39. ↑ Corpas, F. J.; Barroso, JB; Carreras, A; Quirós, M; León, AM; Romero-Puertas, MC; Esteban, FJ; Valderrama, R; Palma, JM; Sandalio, LM; Gómez, M; Del Río, LA (2004). "Cellular and subcellular localization of endogenous nitric oxide in young and senescent pea plants". Plant Physiology 136 (1): 2722–33. PMC 523336. PMID 15347796. doi:10.1104/pp.104.042812. 
  40. ↑ Corpas, F. J.; Barroso, Juan B.; Carreras, Alfonso; Valderrama, Raquel; Palma, José M.; León, Ana M.; Sandalio, Luisa M.; Del Río, Luis A (2006). "Constitutive arginine-dependent nitric oxide synthase activity in different organs of pea seedlings during plant development". Planta 224 (2): 246–54. PMID 16397797. doi:10.1007/s00425-005-0205-9. 
  41. ↑ Valderrama, R.; Corpas, Francisco J.; Carreras, Alfonso; Fernández-Ocaña, Ana; Chaki, Mounira; Luque, Francisco; Gómez-Rodríguez, María V.; Colmenero-Varea, Pilar; Del Río, Luis A.; Barroso, Juan B. (2007). "Nitrosative stress in plants". FEBS Lett 581 (3): 453–61. PMID 17240373. doi:10.1016/j.febslet.2007.01.006. 
  42. ↑ Corpas, F. J.; Barroso, Juan B.; Del Rio, Luis A. (2004). "Enzymatic sources of nitric oxide in plant cells – beyond one protein–one function". New Phytologist 162 (2): 246–7. doi:10.1111/j.1469-8137.2004.01058.x. 
  43. ↑ Judy Siegel-Itzkovich (1999). "Viagra makes flowers stand up straight". BMJ 319. doi:10.1136/bmj.319.7205.274a. 
  44. ↑ van Faassen, E. and Vanin, A. (eds.) (2007) Radicals for life: The various forms of nitric oxide. Elsevier, Amsterdam, ISBN 978-0-444-52236-8
  45. ↑ van Faassen, E. and Vanin, A. (2004) "Nitric Oxide", in Encyclopedia of Analytical Science, 2nd ed., Elsevier, ISBN 0-12-764100-9.
  46. ↑ Shami, PJ; Moore, JO; Gockerman, JP; Hathorn, JW; Misukonis, MA; Weinberg, JB (1995). "Nitric oxide modulation of the growth and differentiation of freshly isolated acute non-lymphocytic leukemia cells". Leukemia research 19 (8): 527–33. PMID 7658698. doi:10.1016/0145-2126(95)00013-E. 
  47. ↑ Kaibori M., Sakitani K., Oda M., Kamiyama Y., Masu Y. and Okumura T. (1999). "Immunosuppressant FK506 inhibits inducible nitric oxide synthase gene expression at a step of NF-κB activation in rat hepatocytes". J. Hepatol. 30 (6): 1138–1145. PMID 10406194. doi:10.1016/S0168-8278(99)80270-0. 
  48. ↑ Rhoades, RA; Tanner, GA (2003). Medical physiology 2nd edition. PMID 174. 
  49. ↑ Finer NN, Barrington KJ; Barrington (2006). Finer, Neil, ed. "Nitric oxide for respiratory failure in infants born at or near term". Cochrane Database Syst Rev (4): CD000399. PMID 17054129. doi:10.1002/14651858.CD000399.pub2. 
  50. ↑ Chotigeat U, Khorana M, Kanjanapattanakul W; Khorana; Kanjanapattanakul (2007). "Inhaled nitric oxide in newborns with severe hypoxic respiratory failure". J Med Assoc Thai 90 (2): 266–71. PMID 17375630. 
  51. ↑ Hayward, CS; Kelly, RP; MacDonald, PS (1999). "Inhaled nitric oxide in cardiology practice". Cardiovascular research 43 (3): 628–38. PMID 10690334. doi:10.1016/S0008-6363(99)00114-5. 
  52. ↑ Mark J.D. Griffiths, M.R.C.P., Ph.D., and Timothy W. Evans, M.D., Ph.D. (December 22, 2005). "Inhaled Nitric Oxide Therapy in Adults". N Engl J Med 353 (25): 2683–2695. PMID 16371634. doi:10.1056/NEJMra051884. 
  53. ↑ Summerfield DT, Desai H, Levitov A, Grooms D, Marik PE; Desai; Levitov; Grooms; Marik (2011). "Inhaled Nitric Oxide as Salvage Therapy in Massive Pulmonaryembolism: A Case Series". Respir Care 57 (3): 444–8. PMID 22005573. doi:10.4187/respcare.01373. 
  54. ↑ 54,0 54,1 Abrams, J (1996). "Beneficial actions of nitrates in cardiovascular disease". The American Journal of Cardiology 77 (13): 31C–7C. PMID 8638524. doi:10.1016/S0002-9149(96)00186-5. 
  55. ↑ Moro, C; Leeds, C; Chess-Williams, R (January 2012). "Contractile activity of the bladder urothelium/lamina propria and its regulation by nitric oxide". Eur J Pharmacol. 674 (2–3): 445–449. PMID 22119378. doi:10.1016/j.ejphar.2011.11.020. 
  56. ↑ Kinsella JP, Cutter GR, Walsh WF, Gerstmann DR, Bose CL, Hart C; et al. (2006). "Early inhaled nitric oxide therapy in premature newborns with respiratory failure". N Engl J Med 355 (4): 354–64. PMID 16870914. doi:10.1056/NEJMoa060442. 
  57. ↑ Ballard RA, Truog WE, Cnaan A, Martin RJ, Ballard PL, Merrill JD; et al. (2006). "Inhaled nitric oxide in preterm infants undergoing mechanical ventilation". N Engl J Med 355 (4): 343–53. PMID 16870913. doi:10.1056/NEJMoa061088. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Óxido_nítrico&oldid=6644313»