Papiamento
| Papiamento papiamentu | ||
|---|---|---|
| Falado en: | Curaçao, Aruba e Bonaire. | |
| Total de falantes: | 341 300[1] | |
| Familia: | Linguas crioulas Crioulo de base portuguesa Papiamento | |
| Estatuto oficial | ||
| Lingua oficial de: | Aruba, Bonaire, Curaçao[2] | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | pap | |
| ISO 639-3: | pap
| |
| Mapa | ||
| ||
| Status | ||
 | ||
O papiamento[4] (/ˌpɑːpiəˈmɛntoʊ/)[5] é unha lingua crioula de base portuguesa e castelá falada no Caribe Neerlandés. É a lingua máis falada nas illas caribeñas de Aruba, Curaçao e Bonaire, tendo status oficial en Aruba e Curaçao. O papiamento tamén é unha lingua recoñecida nos organismos públicos neerlandeses de Bonaire, San Eustaquio e Saba.[2]
Historia[editar | editar a fonte]
O papiamento orixinouse do pidgin portugués coñecido como Guene, falado polos escravos africanos traídos polos holandeses para o traballo na cana de azucre. Despois da toma de Cabo Verde por Portugal e a devolución de Nova Holanda á xurisdición portuguesa, algúns xudeus sefarditas portugueses de Cabo Verde e case todos os do nordeste brasileiro foron para as antillas holandesas, levando consigo o portugués. A lingua xudeu-portuguesa mesturarase co Guene dos escravos africanos, dando orixe á primeira forma do papiamento, no século XVIII. Coa administración do imperio colonial holandés nas illas, a influencia holandesa lega moitas palabras do seu idioma ao papiamento. No final do século XIX a influencia do español ocorre co contacto cos países veciños, especialmente Venezuela.
O nome procede da palabra papiá, que significa 'conversar', derivada orixinalmente da palabra portuguesa papear. Orixínase igualmente deste verbo coloquial o nome do crioulo de base lusófona de Malaca, o papiá kristáng. O verbo papiá aínda existe no crioulo caboverdiano, e significa falar.
Xa existen, emisoras de radio, canles de televisión e xornais en papiamento e dicionarios bilingües.
Táboa comparativa[editar | editar a fonte]
| Galego | Portugués | Papiamento | Crioulo da Guinea-Bissau | Crioulo de Cabo Verde* ** |
|---|---|---|---|---|
| Benvido | Bem-vindo | Bon Bini | Bô bim drito | Bem-vindo*** |
| Bos días | Bom Dia | Bon dia | bon dia | Bon dia |
| Grazas | Obrigado | Danki | Obrigado | Obrigadu |
| Como vai? | Como vai? | Con ta bai? | Kuma ku bu na bai? | Módi ki bu sa ta bai? |
| Moi ben | Muito bom | Hopi bon | I bon dimás | Mutu bon |
| Estou ben | Eu estou bem | Mi ta bon | Ami n´stá bon | N sta dretu |
| Eu, Eu Son | Eu, Eu Sou | Mi | Ami | N, Mi e |
| Pase un bo día | Tenha um bom dia | Pasa un bon dia | Pasa un bon dia | Pasa un bon dia |
| Véxote despois, ata logo | Vejo você depois, Até logo | Te aworo | N´ta odjau dipus | N ta odjâ-u dipôs, Te lógu |
| Comida | Comida | Cuminda | Bianda | Cumida |
| Pan | Pão | Pan | Pon | Pon |
| Refresco, Zume | Suco, Refresco, Sumo | Refresco | Sumo | Sumu |
| Gústame Aruba | Eu amo Aruba | Mi stima Aruba | N´gosta di Aruba | N gosta di Aruba |
*Variante de Santiago
**Escrita adoptada neste exemplo: ALUPEC
***Palabra en portugués usada en crioulo;
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ Ethnologue
- ↑ 2,0 2,1 Papiamento can be used in relations with the Dutch government.
"Invoeringswet openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba" (en neerlandés). wetten.nl. Consultado o 1 de xaneiro de 2011. - ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para papiamento.
- ↑ Wells, J. C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.). Harlow: Pearson Education Limited/Longman. ISBN 1-4058-8118-6.
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
 |
Existe unha versión da Wikipedia en Papiamento |
 |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Papiamento |
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- Quint, Nicolas (2000). Le cap-verdien: origines et devenir d'une langue métisse (en francés). París: L'Harmattan.
- Jacobs, Bart (2008). "Papiamentu: A Diachronic Analysis of Its Core Morphology". Pharisis: 59–82 – vía Academia.edu.
- Jacobs, Bart (2009). "The Upper Guinea origins of Papiamentu: Linguistic and historical evidence". Diachronica 26 (3): 319–379. doi:10.1075/dia.26.3.02jac. hdl:10961/207.
- Jacobs, Bart (2009). "The Origins of Old Portuguese Features in Papiamento". FPI/UNA, Curaçao.
- Jacobs, Bart (2012). Origins of a Creole: The History of Papiamentu and Its African Ties. Berlin: De Gruyter.
- Martinus, Efraim Frank (1996). The Kiss of a Slave: Papiamento's West-African Connections (Tese). University of Amsterdam.
- Fouse, Gary C. (2002). The Story of Papiamentu: A Study in Slavery and Language. New York: University Press of America.
- Holm, John H. (1989). Pidgins and Creoles. 1: Theory and Structure. Cambridge: Cambridge University Press.
- Joubert, Sidney; Perl, Matthias (2007). "The Portuguese Language on Curaçao and Its Role in the Formation of Papiamentu". Journal of Caribbean Literatures 5 (1): 43–60. JSTOR 40986317.
- McWhorter, John H. (2000). The Missing Spanish Creoles: Recovering the Birth of Plantation Contact Languages. Berkeley: University of California Press.
- van Buurt, Gerard; Joubert, Sidney M. (1997). Stemmen uit het Verleden: Indiaanse Woorden in het Papiamento (en neerlandés). Willemstad.
- Eckkrammer, Eva (2007). "Papiamentu, Cultural Resistance, and Socio-Cultural Challenges: The ABC Islands in a Nutshell". Journal of Caribbean Literatures 5 (1): 73–93. JSTOR 40986319.
- Dicionarios
- Mansur, Jossy (1991). "Dictionary English-Papiamento Papiamento-English". Edicionnan Clasico Diario, Oranjestad.
- Ratzlaff, Betty (2008). "Papiamento-Ingles, Dikshonario Bilingual". TWR Jong Bonaire.
- Joubert, Sidney (2007). "Handwoordenboek Papiaments-Nederlands". Joubert Press, Willemstad.
- Van Putte, Florimon; Van Putte-De Wind, Igma (2005). "Groot Woordenboek Papiaments Nederlands". Walburg Press, Zutphen
- Kramer, Johannes (2015). "Etymologische Studien zum Papiamento". Buske Verlag, Hamburg.
- N.N., Los Editores (1876). GUIA para los españoles hablar papiamento y viceversa: Para que los de ...
- Marugg, Tip (1992). "Dikshonario Erotiko Papiamentu". Scherpenheuvel, Curaçao.
- Banko di Palabra – basic dictionary, based on the Unesco sponsored Papiamento spell checker
- Majstro English-Papiamento dictionary
- Glosbe English-Papiamento dictionary
- Gramáticas
- Goilo, Enrique R. (2000). "Papiamentu Textbook". De Wit Stores, Oranjestad.
- Blankenburg, Eleanor (1986). "Basic Papiamentu Grammar for English Speakers". Blankenburg Edition, Bonaire.
- Frans-Muller, Xiomara (2017). "Papia Papiamentu ku mi". Expert book, Bonaire.
