Lingua hindustana

Este é un dos 1000 artigos que toda Wikipedia debería ter
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Hindustano
हिन्दुस्तानी, ہندوستانی
Pronuncia:/hɪnd̪ʊst̪aːni/
Outros nomes:Hindi-Urdú
Falado en: India, Paquistán e países con inmigración destes estados (Fidxi, Güiana, Suriname,...)
Rexións: Sur de Asia
Total de falantes: 250 millóns como lingua materna (censos de 2011 e 2017)[1] e arredor de 540 millóns incluíndo os falantes como segunda lingua[2]
Familia: Indoeuropea
 Indoirania
  Indoaria
   Idiomas hindi occidentais
    Hindustano
Escrita: Alfabeto persa (alfabeto urdú)
Devanágari (alfabeto hindi)
Estatuto oficial
Lingua oficial de: India India (como hindi ou urdú) e
Flag of Pakistan.svg Paquistán (como urdú)
Regulado por: Central Hindi Directorate (hindi na India)
National Language Authority (urdú en Paquistán)
National Council for Promotion of Urdu Language (urdú na India)
Códigos de lingua
ISO 639-1: hi, ur
ISO 639-2: ---
Mapa
Áreas onde o urdú é lingua oficial ou cooficial (laranxa) e onde o hindi é oficial (amarelo).
Status

O hindustano[3] (हिन्दुस्तानी, ہندوستانی, literalmente: 'do Hindustán')[4], tamén coñecido na súa forma literaria como "hindī-urdū" (هندی اردو, हिंदी उर्दू) e historicamente como "hindui", "hindavi" e "rekhta", é unha lingua indoirania e a lingua franca do norte da India e Paquistán.[5][6] É unha lingua pluricéntrica, con dúas formas oficiais, o hindi estándar e o urdú estándar,[7] que son rexistros estandarizados dela. Non obstante, o hindi e o urdú coloquiais son totalmente indistinguibles, e incluso os estándares oficiais son case idénticos gramaticalmente, aínda que difiren en convencións literarias e en vocabulario académico e técnico, mantendo o urdú máis influencias persas, árabes e de Asia Central e o hindi dependendo máis do sánscrito.[8][9] O concepto da lingua hindustana como unha lingua unificada ou como lingua de fusión foi avalado por Mahatma Gandhi.[10] En 2020, o hindi e o urdú xuntos posicionábanse como a terceira lingua do mundo con máis falantes, só por detrás do inglés e o chinés mandarín, segundo o Ethnologue,[11]

Historia e características[editar | editar a fonte]

Extensión xeográfica da lingua hindustana (en vermello a rexión onde é a lingua nativa).

Deriva do dialecto Khariboli de Delhi, e incorpora moitos termos do persa, do árabe, do turco e do sánscrito.[12][13] Antes da partición da India Británica os termos hindustano, urdú e hindi eran sinónimos; todos facían referencia ao que hoxe chamamos urdú e hindi.[14] O termo hindustano tamén se emprega para varios dialectos diverxentes das variedades do hindi faladas fóra do subcontinente, incluíndo o hindustano de Fidxi e o hindustano do Caribe de Suriname e Trinidad.

Distribución xeográfica[editar | editar a fonte]

Ademais de ser a lingua franca entre o norte da India e Paquistán,[15][16] o hindustano tamén é falado pola diáspora destes países e os seus descendentes por todo o mundo, especialmente en América do Norte (de feito, no Canadá, o hindustano é unha das linguas que máis medra no país),[17] Europa e Oriente Medio.

  • Unha parte importante da poboación de Afganistán, especialmente en Cabul, pode falar e entender o hindustano por mor da popularidade e a influencia das cancións e filmes de Bollywood no país, así como polo feito de que moitos refuxiados afgáns entre a década de 1980 e 1990 viviron en Paquistán.[18][19]
  • O hindi de Fidxi derivou do grupo lingüístico hindustano e é falado maioritariamente polos fidxianos de orixe india.
  • O hindustano tamén foi unha das linguas máis faladas durante o dominio británico de Birmania. Moitos cidadáns maiores da actual Myanmar aínda a falan (especialmente aqueles de orixe anglo-india e anglo-birmana). Así e todo, non ten ningún recoñecemento oficial no país dende o comezo do dominio militar en 1962.
  • Tamén se fala nos países que forman parte do Consello de Cooperación do Golfo, que recibiron millóns de traballadores migrantes durante anos.

Escrita[editar | editar a fonte]

O hindustano conta na actualidade catro formas literarias: hindi, urdú, dakkhini, e rehkta. O dakkhini é un dialecto do urdú na rexión de Deccan, na parte surcentral da India, especialmente en Hyderabad, que utiliza menos empréstitos persas e árabes. O rehkta é unha forma do urdú que se utiliza principalmente para poesía. Eses estándares empregan o alfabeto árabe o urdú e o devanágari o hindi. Así mesmo, o alfabeto kaithi tamén foi utilizado historicamente.[20]

  • Alfabeto persa para escribir o hindustano (urdú):
Alfabeto urdú
Letra Nome da letra Transcrición AFI
ا‎ alif – –
ب‎ be b /b/
پ‎ pe p /p/
ت‎ te t /t/
ٹ‎ ṭe ṭ /ʈ/
ث‎ se s /s/
ج‎ jīm j /d͡ʒ/
چ‎ che ch /t͡ʃ/
ح‎ baṛī he h /h/ ~ /ɦ/
خ‎ khe kh /x/
د‎ dāl d /d̪/
ڈ‎ ḍāl ḍ /ɖ/
ذ‎ zāl dh /z/
ر‎ re r /r/ ~ /ɾ/
ڑ‎ ṛe ṛ /ɽ/
ز‎ ze z /z/
ژ‎ zhe zh /ʒ/
س‎ sīn s /s/
ش‎ shīn sh /ʃ/
ص‎ su'ād ṣ /s/
ض‎ zu'ād z̤ /z/
ط‎ to'e t /t/
ظ‎ zo'e ẓ /z/
ع‎ ‘ain ' –
غ‎ ghain gh /ɣ/
ف‎ fe f /f/
ق‎ qāf q /q/
ک‎ kāf k /k/
گ‎ gāf g /ɡ/
ل‎ lām l /l/
م‎ mīm m /m/
ن‎ nūn n /n/
و‎ vā'o v, o, ou ū /ʋ/, /oː/, /ɔ/ ou /uː/
ہ, ﮩ, ﮨ‎ choṭī he h /h/ ~ /ɦ/
ھ‎ do chashmī he h /ʰ/ ou /ʱ/
ء‎ hamza ' /ʔ/
ی‎ ye y, i /j/ ou /iː/
ے‎ bari ye ai ou e /ɛː/ ou /eː/
  • Alfabeto devanágari para escribir o hindustano (hindi):
Consoantes oclusiva xorda oclusiva xorda aspirada oclusiva sonora oclusiva sonora aspirada nasal semivogal fricativa aspirada
velar deva. क ख ग घ ङ ह
trans. k kh g gh ṅ h
AFI /k/ /kʰ/ /g/ /gʱ/ /ŋ/ /h/, /ɦ/
palatal deva. च छ ज झ ञ य श
trans. c ch j jh ñ y ś
AFI /tʃ/ /tʃʰ/ /dʒ/ /dʒʱ/ /ɲ/ /j/ /ç/, /ʃ/
retroflexa deva. ट ठ ड ढ ण र ष
trans. ṭ ṭh ḍ ḍh ṇ r ṣ
AFI /ʈ/ /ʈʰ/ /ɖ/ /ɖʱ/ /ɳ/ /r/ /ʂ/, /ʃ/
dental deva. त थ द ध न ल स
trans. t th d dh n l s
AFI /t̪/ /t̪ʰ/ /d̪/ /d̪ʱ/ /n/ /l/ /s/
labial deva. प फ ब भ म व
trans. p ph b bh m v
AFI /p/ /pʰ/ /b/ /bʱ/ /m/ /ʋ/
Vogais gutural palatal labial dental palatogutural labiogutural
curta independente अ इ उ ऋ ए ओ
diacrítico inherente ि ु ृ े ो
trans. a i u ŕ e o
AFI /ə/ /ɪ/ /ʊ/ /r/ /e/ /o/
longa independente आ ई ऊ ऐ औ
diacrítico ा ी ू ै ौ
trans. ā ī ū ai au
AFI /a/ /i/ /u/ /ɛ/ o /æ/ /əʊ/

Por mor da anglicización e do emprego internacional do alfabeto latino, o hindustano tamén se escribe ás veces con este alfabeto. Esta adaptación chámase urdú romanizado ou hindi romanizado dependendo da variante empregada.

Exemplo de texto[editar | editar a fonte]

Hindustano coloquial[editar | editar a fonte]

Un exemplo de hindustano coloquial sería:[21]

  • Devanágari: यह कितने का है?
  • Urdú: یہ کتنے کا ہے؟
  • Romanización: Yah kitnē kā hai?
  • Galego: Canto custa isto?

O seguinte texto é o primeiro artigo da Declaración Universal dos Dereitos Humanos nos dous rexistros oficiais do hindustano, o hindi e o urdú.

Hindi literario[editar | editar a fonte]

अनुच्छेद १ — सभी मनुष्यों को गौरव और अधिकारों के विषय में जन्मजात स्वतन्त्रता और समानता प्राप्त हैं। उन्हें बुद्धि और अन्तरात्मा की देन प्राप्त है और परस्पर उन्हें भाईचारे के भाव से बर्ताव करना चाहिए।[22]

Transliteración en urdú
انُچھید ١ : سبھی منُشیوں کو گورو اور ادھکاروں کے وِشئے میں جنمجات سوَتنتْرتا پراپت ہیں۔ اُنہیں بدھی اور انتراتما کی دین پراپت ہے اور پرسپر اُنہیں بھائی چارے کے بھاؤ سے برتاؤ کرنا چاہئے۔
Transliteración (ISO 15919)
Anucchēd 1: Sabhī manuṣyō̃ kō gaurav aur adhikārō̃ kē viṣay mē̃ janmajāt svatantratā aur samāntā prāpt haĩ. Unhē̃ buddhi aur antarātmā kī dēn prāpt hai aur paraspar unhē̃ bhāīcārē kē bhāv sē bartāv karnā cāhiē.
Transcrición (AFI)
səbʰiː mənʊʂjõː koː ɡɔːɾəʋ ɔːɾ ədʰɪkɑːɾõː keː ʋɪʂəj mẽː dʒənmədʒɑːt sʋətəntɾətɑː ɔːɾ səmɑːntɑː pɾɑːpt ɦɛ̃ː ‖ ʊnʰẽː bʊdːʰɪ ɔːɾ əntəɾɑːtmɑː kiː deːn pɾɑːpt ɦɛː ɔːɾ pəɾəspəɾ ʊnʰẽː bʰɑːiːtʃɑːɾeː keː bʰɑːʋ seː bəɾtɑːʋ kəɾnɑː tʃɑːɦɪeː ‖]
Tradución
Artigo 1.- Todos os seres humanos nacen libres e iguais en dignidade e dereitos e, dotados como están de razón e conciencia, deben comportarse fraternalmente os uns cos outros.

Urdú literario[editar | editar a fonte]

دفعہ ١: تمام اِنسان آزاد اور حُقوق و عِزت کے اعتبار سے برابر پَیدا ہُوئے ہَیں۔ انہیں ضمِیر اور عقل ودِیعت ہوئی ہَیں۔ اِس لئے انہیں ایک دُوسرے کے ساتھ بھائی چارے کا سُلُوک کرنا چاہئے۔

Transliteración en devanágari
दफ़ा १ — तमाम इनसान आज़ाद और हुक़ूक़ ओ इज़्ज़त के ऐतबार से बराबर पैदा हुए हैं। उन्हें ज़मीर और अक़्ल वदीयत हुई हैं। इसलिए उन्हें एक दूसरे के साथ भाई चारे का सुलूक करना चाहीए।
Transliteración (ISO 15919)
Dafʻah 1: Tamām insān āzād aur ḥuqūq ō ʻizzat kē iʻtibār sē barābar paidā hu’ē haĩ. Unhē̃ żamīr aur ʻaql wadīʻat hu’ī haĩ. Isli’ē unhē̃ ēk dūsrē kē sāth bhā’ī cārē kā sulūk karnā cāhi’ē.
Transcrición (AFI)
dəfaː eːk təmaːm ɪnsaːn aːzaːd ɔːɾ hʊquːq oː izːət keː ɛːtəbaːɾ seː bəɾaːbəɾ pɛːdaː hʊeː hɛ̃ː ʊnʱẽː zəmiːɾ ɔːɾ əql ʋədiːət hʊiː hɛ̃ː ɪs lɪeː ʊnʱẽː eːk duːsɾeː keː saːtʰ bʱaːiː tʃaːɾeː kaː sʊluːk kəɾnaː tʃaːhɪeː
Tradución
Artigo 1.- Todos os seres humanos nacen libres e iguais en dignidade e dereitos e, dotados como están de razón e conciencia, deben comportarse fraternalmente os uns cos outros.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ "Hindi" como primeira lingua: 322 millóns (censo da India de 2011), incluíndo posiblemente uns 150 millóns de persoas que falan outras linguas mais que marcaron "hindi" no censo. Como segunda lingua: 274 million (2016, fonte descoñecida). "Urdú" como primeira lingua: 67 millóns (censos de 2011 e 2017), como segunda lingua: 102 millóns (1999 en Paquistán, fonte descoñecida, e censo de 2001 da India): Ethnologue 21. Modelo:E21. Modelo:E21.
  2. ↑ Quiles, Carlos. "A Grammar of Modern Indo-European". Consultado o 5 de decembro de 2015. 
  3. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para hindustano.
  4. ↑ "About Hindi-Urdu". Universidade Estatal de Carolina do Norte. Arquivado dende o orixinal o 15 de agosto de 2009. Consultado o 9 de agosto de 2009. 
  5. ↑ Mohammad Tahin Siddiqi (1994), Hindustani-English code-mixing in modern literary texts, University of Winsconsin, "... O hindustano é a lingua franca tanto da India como de Paquistán ..."
  6. ↑ Lydia Mihelič Pulsipher, Alex Pulsipher, Holly M. Hapke (2005), World Regional Geography: Global Patterns, Local Lives, Macmillan, ISBN 0716719045, "... Durante o colonialismo británico, o hindustano foi a lingua franca de todo o norte da India e do que hoxe é Paquistán ..."
  7. ↑ Robert E. Nunley, Severin M. Roberts, George W. Wubrick, Daniel L. Roy (1999), The Cultural Landscape an Introduction to Human Geography, Prentice Hall, "... o hindunstaní é a base de ámbalas dúas linguas ..."
  8. ↑ Yamuna Kachru, Hindi
  9. ↑ Dale Hoiberg, Indu Ramchandani, Students' Britannica: India: Select essays, páxina 175
  10. ↑ Mallikarjunan, Prabhu (3 de outubro de 2019). The Feral, ed. "After experiments with Hindi as national language, how Gandhi changed his mind". 
  11. ↑ "What are the top 200 most spoken languages?". 3 de outubro de 2018. 
  12. ↑ Michael Huxley (1935), The Geographical magazine, Volumen 2, Geographical Press, "... Os novos termos poderalos coller prestados dos dicionarios persa, árabe, turco e sánscrito..."
  13. ↑ Royal Society of Arts (1948), Journal of the Royal Society of Arts, Volumen 97, "... sería moi desacertado restrinxilo a un vocabulario dependente principalmente ou do sánscrito ou do persa. Se unha lingua ha ser forte e viril debe tomar prestado de ámbalas dúas fontes, tal e como o inglés tomou prestado das fontes latinas e teutónicas ..."
  14. ↑ The Oxford English Dictionary
  15. ↑ Mohammad Tahsin Siddiqi (1994). Universidade de Wisconsin, ed. Hindustani-English code-mixing in modern literary texts. ... O hindustano é a lingua franca da India e de Parquistán... 
  16. ↑ Ashmore, Harry S. (1961). Encyclopædia Britannica, ed. Encyclopaedia Britannica: a new survey of universal knowledge, Volume 11 (en inglés). p. 579. 
  17. ↑ "Census data shows Canada increasingly bilingual, linguistically diverse". 
  18. ↑ Hakala, Walter N. (2012). National Geographic, ed. "Languages as a Key to Understanding Afghanistan's Cultures" (PDF) (en inglés). Consultado o 13 de marzo de 2018. Entre os anos 80 e os 90, uns tres millóns de afgáns, maioritariamente do pobo paxto, refuxiáronse en Paquistán, onde un número importante deles pasou varios anos exposto aos filmes e ás cancións de Bollywood e foron educados en escolas de lingua urdú, o que contribuíu ao declive da lingua dari, mesmo nos paxtos das zonas urbanas. 
  19. ↑ Krishnamurthy, Rajeshwari (28 de xuño de 2013). Gateway House: Indian Council on Global Relations, ed. "Kabul Diary: Discovering the Indian connection" (en inglés). Consultado o 13 de marzo de 2018. Moitos afgáns de Cabul entenden e/ou falan hindi, grazas á popularidade do cinema indio no país. 
  20. ↑ McGregor, Stuart (2003). Literary cultures in history: reconstructions from South Asia. pp. p. 912. ISBN 978-0-520-22821-4. 
  21. ↑ Delacy, Richard; Ahmed, Shahara (2005). Lonely Planet, ed. Hindi, Urdu & Bengali. pp. 11–12. O hindi e o urdú normalmente están considerados como unha única lingua con dúas tradicións literarias diferentes. Isto supón que os falantes de hindi e urdú que mercan na mesma tenda (e ven os mesmos filmes de Bollywood) non teñen problemas para entenderse entre eles. 
  22. ↑ "UDHR - Hindi" (PDF). UN Human Rights Office of the High Commissioner. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Asher, R. E.. Hindi. In Asher (Ed.), 1994, p. 1547-1549.
  • Asher, R. E.. The Encyclopedia of language and linguistics. Oxford: Pergamon Press, 1994. ISBN 0-08-035943-4.
  • Bailey, Thomas G. Teach yourself Hindustani. Londres: English Universities Press, 1950.
  • Chatterji, Suniti K. (1960). Indo-Aryan and Hindi (rev. 2nd ed.). Calcutta: Firma K.L. Mukhopadhyay.
  • Dua, Hans R. (1992). Hindi-Urdu as a pluricentric language. In M. G. Clyne (Ed.), Pluricentric languages: Differing norms in different nations. Berlin: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-012855-1.
  • Dua, Hans R. (1994a). Hindustani. In Asher (Ed.) (pàg. 1554).
  • Dua, Hans R. (1994b). Urdu. In Asher (Ed.) (pàg. 4863-4864).
  • Rai, Amrit. (1984). A house divided: The origin and development of Hindi-Hindustani. Delhi: Oxford University Press. ISBN 0-19-561643-X.

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lingua_hindustana&oldid=6296320»