Billetes do franco suízo

Anversos da novena serie de billetes suízos, vixente a partir de 2016

Os billetes do franco suízo son os emitidos polo Banco Nacional Suízo para a súa circulación tanto na Confederación Suíza como en Liechtenstein. A última serie emitida —a novena serie— está composta polos valores faciais de 10, 20, 50, 100, 200 e 1.000 francos suízos.

O código de representación do franco suízo, tanto para as moedas como para os billetes, é o ISO 4217 CHF, que representa un compromiso lingüístico: CH pola denominación do país en latín (Confoederatio Helvetica) e a abreviatura Fr por franco, válida para a denominación da moeda nas catro linguas oficiais en Suíza. En tanto que este compromiso se aplica ás moedas metálicas, no caso dos billetes suízos a denominación da unidade monetaria exprésase nas catro linguas nacionais: francés —frank—, alemán —Franken—, italiano —franco— e romanche —franc—.

Antecedentes

Primeiros billetes suízos

As primeiras mostras de papel moeda en Suíza foron as emitidas en 1825 pola Caixa de Depósito da Cidade de Berna, con valor de 500 francos. Con esta emisión, a cidade pretendía financiar as súas arcas explotando a señoriaxe.

Billete de 100 francos da Caixa de Depósito da Cidade de Berna (1849).

O exemplo foi seguido polo Banco Cantonal de Berna en 1834, o Banco de Zürich (1837), o Banco de Sankt Gallen (1838), o Banco de Basilea (1845) e o Banco Cantonal de Vaud (1846). Algúns banqueiros privados tamén seguiron este camiño, cara á década de 1840.

Durante o século XIX, os cantóns de Suíza tiñan dereito a imprimir o seu propio papel moeda. Antes do cambio de século, máis de 60 bancos emitiran os seus propios billetes. O uso destes billetes non estaba moi estendido porque só os aceptaban os bancos que os emitiran e porque a mala calidade de impresión facilitaba o labor dos falsificadores e tamén provocaba que se deteriorasen doadamente.

Varios cantóns comezaran a fixar, a finais da década de 1840, a taxa de cobertura das emisións de papel con metais preciosos, e algúns tamén fixaran límites á emisión de billetes.

O franco suízo

Billete de 100 francos do Banco da Suíza Italiana (1877).

En 1850 introduciuse o franco suízo e produciuse unha simplificación do sistema de denominación dos billetes, que antes se expresaban en diferentes unidades monetarias en cada cantón (escudo, tálero, franco, florín, etc). Non obstante, os bancos seguiron a ter a liberdade para elixiren tanto os valores faciais como o aspecto dos billetes, e tamén a porcentaxe de cobertura de metais preciosos.

Logo da guerra franco-prusiana, os bancos realizaron varios intentos de fomentar a difusión dos billetes e, xa que logo, as súas ganancias. En 1876, chegouse a un acordo entre unha vintena de bancos para recoñeceren reciprocamente os seus respectivos billetes. Ao mesmo tempo, a guerra franco-prusiana provocara o acaparamento das emisións de ouro e, por conseguinte, unha maior difusión dos billetes.

Os billetes cantonais

Billete de 100 francos emitido polo Banco de Zürich en 1883, xa sobre un modelo federal.

En 1881, consonte o artigo 39 da Constitución, que fora modificado uns anos antes, o Consello Federal de Suíza conseguiu establecer as normas para a emisión e a circulación de billetes de banco. Coa lei do 8 de marzo de 1881, fixáronse os valores faciais do papel moeda, que ficaron limitados a catro (50, 100, 500 e 1.000 francos suízos), e tamén se uniformou o aspecto dos billetes, así como a redacción dos textos que debían levar impresos. En virtude deste novo control federal, logrouse reducir os riscos para a cidadanía e os billetes comezaron a circular con maior axilidade.

A Confederación subministraba a todos os bancos papel moeda dun único tipo, impreso en Londres pola compañía Bradbury Wilkinson & Co, e supervisaba a súa emisión. Os bancos individuais limitábanse a colocar o seu nome, o valor en letras no idioma utilizado no cantón, a numeración do billete e algún outro detalle menor.

Chegou a haber arredor de 40 bancos autorizados para emitir este tipo de billetes. A maioría destas entidades realizaron as súas emisións entre 1883 e 1886. Poucos bancos emitiron billetes despois dese último ano, e só un prologou as súas emisións ata 1901.

O Banco Nacional Suízo

Artigo principal: Banco Nacional Suízo.

En 1891 modificouse novamente o artigo 39 da Constitución Federal e, como consecuencia, o dereito de emisión de papel moeda ficou reservado para un banco nacional. En 1905 fundouse o Banco Nacional Suízo, que comezou a exercer as súas funcións como institución emisora en 1907, cando entrou en vigor o monopolio.

A partir dese momento todas as emisións de papel moeda realizadas en Suíza tiveron como emisor o Banco Nacional Suízo, coa única excepción de senllas emisións extraordinaria levadas a cabo en 1914 polo Banco de Préstamos da Confederación Suíza —20 francos— e pola Caixa Federal —5, 10 e 20 francos— .

Series emitidas polo Banco Nacional Suízo

Cadro resumo cos datos básicos

Serie	Inicio	Retirada	Sen valor	Valores faciais	Artistas	Notas
1ª	1907	01/07/1912	01/07/1945	1000, 500, 100, 50	Josef Storck, Albert Walch	Billetes transitorios, similares aos utilizados anteriormente polos bancos.
2ª	1911	01/10/1958	01/10/1978	1000, 500,100, 50, 20, 5	Eugène Burnand, Ferdinand Hodler
3ª	1918	01/07/1925	01/07/1945	100, 20	S. Balzer, F. M. Diogg,	Billetes de guerra. Non se emitiu toda a serie.
4ª	Non emitida (1938)			1000, 100, 50	Victor Surbeck, Hans Erni	Serie de reserva, non posta en circulación.
5ª	1956	01/05/1980	01/05/2000	1000, 500, 100, 50, 20, 10	Pierre Gauchat, Hermann Eidenbenz
6ª	1976	01/05/2000	Sen límite	1000, 500, 100, 50, 20, 10	Ernst e Ursula Hiestand	Xa sen curso legal, pódese trocar no BNS.
7ª	Non emitida (1984)			1000, 500, 100, 50, 20, 10	Elisabeth e Roger Pfund	Serie de reserva, non posta en circulación.
8ª	1995	30/04/2021	Sen límite	1000, 200, 100, 50, 20, 10	Jörg Zintzmeyer
9ª	2016	En circulación	En circulación	1000, 200, 100, 50, 20, 10	Manuela Pfrunder

Primeira serie

Para a primeira serie de billetes posta en circulación en 1907, o Banco Nacional Suízo utilizou os mesmos deseños e os mesmos valores faciais que viñeran utilizando anteriormente os bancos cantonais —unha representación alegórica de Helvetia á esquerda dos anversos e unhas cores distintivas para cada valor, obra de Ferdinand Hodler e Eugène Burnand—, dado que o tempo transcorrido entre a fundación do banco e a emisión dos billetes non permitiu desenvolver uns novos deseños. A impresión levouse a cabo en Bradbury Wilkinson & Co., Londres, do mesmo xeito que os antigos billetes cantonais. O texto impreso modificouse soamente para os adaptar á nova situación, co Banco Nacional como emisor, e tamén se engadiu na parte superior dereita un selo vermello co escudo de Suíza.

1ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		50 francos	103 x 166 mm	Verde	Helvetia	Adornos	20/07/1907
		100 francos	116 x 183 mm	Azul	Helvetia	Adornos	20/07/1907
		500 francos	126 x 199 mm	Verde	Helvetia	Adornos	20/07/1907
		1.000 francos	132 x 215 mm	Violeta	Helvetia	Adornos	20/07/1907

Segunda serie

A segunda serie de billetes do Banco Nacional Suízo emitiuse entre 1911 e 1914. Estes billetes tiveron unha vida útil extraordinaria, xa que permaneceron en circulación ata a súa retirada entre 1956 e 1957.

O billete de cinco francos estaba destinado a substituír as moedas de prata do mesmo valor, que tendían a atesourarse e, xa que logo, a retirarse do circuíto de pagamentos en caso de conflito bélico ou de crise grave. Este billete foi o que máis tempo estivo en circulación dos que forman parte desta serie.

2ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		5 francos	70 x 125 mm	Verde - Marrón	Guillerme Tell	Adornos	03/08/1914
		10 francos	82 x 135 mm	Verde	Muller de Neuchâtel	Adornos	Non emitido
		20 francos	95 x 163 mm	Azul Violeta	Vreneli	Adornos	31/07/1914
		40 francos	82 x 144 mm	Violeta Marrón	Arnold von Winkelried	Adornos	Non emitido
		50 francos	106 x 155 mm	Verde	Muller	Leñador	22/12/1911
		100 francos	115 x 181 mm	Azul	Muller	Segador	17/09/1911
		500 francos	125 x 200 mm	Vermello Marrón	Muller	Bordadoras	24/12/1912
		1.000 francos	131 x 216 mm	Violeta	Muller	Fundición	16/09/1911

Terceira serie

A terceira serie de billetes suízos imprimiuse en 1918. Algúns dos billetes emitíronse posteriormente entre como billetes de guerra, entre 1918 e 1930, en tanto que outros non chegaron a entrar en circulación e mantivéronse como billetes de reserva, ao dispor por se as circunstancias aconsellaban a súa posta en circulación.

3ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		20 francos	88 x 141 mm	Marrón Azul	Muller de Friburgo	Adornos	Non emitido
		20 francos	86 x 143 mm	Marrón Azul	Johann H. Pestalozzi	Cruz suíza	Non emitido
		20 francos	86 x 143 mm	Marrón Azul	Johann H. Pestalozzi	Cruz suíza	15/07/1930
		100 francos	15 x 180 mm	Azul	Guillerme Tell	Macizo Jungfrau	27/09/1918
		100 francos	15 x 180 mm	Azul	Guillerme Tell	Macizo Jungfrau	Non emitido

Cuarta serie

Trátase dunha serie de reserva preparada en 1938, que nunca chegou a pórse en circulación. O seu deseño encargóuselles aos pintores Victor Surbeck e Hans Erni. Os billetes de 1.000, de 100 e de 50 francos chegaron a imprimirse, en tanto que o de 500 francos ficou na fase de probas.

4ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		50 francos	96 × 167 mm	Verde	Cabeza de muller	Boi	Non emitido
		100 francos	106 × 190 mm	Azul	Cabeza de muller	Adornos	Non emitido
		500 francos	116 × 210 mm	Vermello	Cabeza de muller	Química	Non emitido
		1.000 francos	125 × 228 mm	Violeta	Cabeza de muller	Turbina	Non emitido

Quinta serie

Esta serie emitiuse entre 1956 e 1957 e contaba por primeira vez co valor facial de 10 francos. Tamén por vez primeira nos billetes suízos, os catro valores superiores constitúen unha unidade temática e formal, xa que existe un vínculo entre o retrato do anverso e o tema do reverso de cada billete.

5ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		10 francos	137 × 75 mm	Vermello Marrón	Gottfried Keller	Geum reptans	01/10/1956
		20 francos	85 × 155 mm	Azul	Henri Dufour	Cardo	23/03/1956
		50 francos	95 × 173 mm	Verde	Cabeza de nena	Colleita de mazás	14/06/1957
		100 francos	105 × 191 mm	Azul	Cabeza de neno	Martiño de Tours	14/06/1957
		500 francos	115 × 210 mm	Marrón	Cabeza de muller	Fonte da xuventude	14/06/1957
		1.000 francos	125 × 228 mm	Violeta	Cabeza de muller	Danza macabra	14/06/1957

Sexta serie

Algunhas das medidas de seguridade incorporadas nos billetes da sexta serie.

Como consecuencia da aparición dunha gran cantidade de billetes falsificados, a finais da década de 1970 o Banco Nacional de Suíza viu a conveniencia de preparar unha sexta serie de billetes. Decidiuse utilizar como motivo principal retratos de personaxes históricos e reversos estreitamente vinculados a eles —tendo en conta ademais que os retratos resultan máis difíciles de falsificar—, e para tal efecto convocouse un concurso de deseño, no que resultaron gañadores Roger e Elisabeth Pfund. Porén, aducindo razóns de seguridade, o consello do Banco Nacional Suízo decidiu utilizar para esta sexta serie os deseños que resultaran agraciados co segundo posto, obra de Ernst e Ursula Hiestand, que foron impresos polo impresor Orell Füssli.

Por primeira vez, o Banco Nacional de Suíza foi o encargado da dirección de todo o proceso, desde a elección do deseño ata a planificación, a organización e a produción, en colaboración con deseñadores, impresores, fábricas de papel e fabricantes de prensas de impresión.

Esta sexta serie entrou en circulación en 1976 e foi retirada en 2000. En principio, estes billetes deberían ter deixado de posuír valor a partir de xaneiro de 2020, mais a finais de 2019 o Consello Federal decidiu ampliar sen límite o período de troco para todos eles.

6ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		10 francos	137 × 66 mm	Vermello Marrón	Leonhard Euler	Turbina hidráulica	04/04/1978
		20 francos	148 × 70 mm	Azul	Horace B. Saussure	Alpinistas e Ammonoidea	04/04/1977
		50 francos	159 × 74 mm	Verde	Konrad Gessner	Bufo real	04/10/1976
		100 francos	170 × 78 mm	Azul	Francesco Borromini	Igrexa de Sant'Ivo	04/10/1978
		500 francos	181 × 82 mm	Marrón	Albrecht von Haller	Orquídea e motivo anatómico	04/04/1979
		1.000 francos	192 × 86 mm	Violeta	Auguste Forel	Formigas	05/11/1979

Sétima serie

A sétima serie deseñouse e imprimiuse en 1984, paralelamente á sexta serie —que estaba en circulación—, e concibiuse como unha serie de reserva, destinada a emitirse e pórse en circulación inmediatamente só no caso de que a serie vixente sufrise demasiadas falsificacións. Mais este caso non chegou a darse e a emisión non chegou a producirse. O seu deseño foi obra de Roger e Elisabeth Pfund, gañadores do concurso para a serie anterior.

Ao principio, por motivos de seguridade, non se publicou case ningunha información sobre esta serie de reserva e as súas características mantivéronse en segredo. Mais a partir do lanzamento da oitava serie en 1995 decidiuse mellorar as características de seguridade desa nova serie no canto de manter impresa e almacenada unha serie de reserva. Como consecuencia desta decisión, pouco despois fixéronse públicos os detalles da sétima serie, en tanto que os billetes reais foron destruídos.

7ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		10 francos	137 × 66 mm	Vermello Marrón	Leonhard Euler		Non emitido
		20 francos	148 × 70 mm	Azul	Horace B. Saussure		Non emitido
		50 francos	159 × 74 mm	Verde	Conrad Gessner		Non emitido
		100 francos	170 × 78 mm	Azul	Francesco Borromini		Non emitido
		500 francos	181 × 82 mm	Marrón	Albrecht von Haller		Non emitido
		1.000 francos	192 × 86 mm	Violeta	Louis Agassiz		Non emitido

Oitava serie

Algúns elementos de seguridade: díxitos de cor variable (E) e díxitos metálicos (G) nun billete da 8ª serie.

A aparición de novas tecnoloxías, como as fotocopiadoras láser, na década de 1980 levou a reforzar a seguridade dos billetes suízos coa preparación dunha nova serie, e en 1991 o Banco Nacional de Suíza invitou quince deseñadores gráficos a que presentasen as súas propostas; a finalmente escollida foi a de Jörg Zintzmeyer, baseada en diversas formas de expresión artística, como a arquitectura, a música, as artes plásticas e a literatura, así como a diversidade lingüística e cultural de Suíza. Esta serie foi, ademais, a primeira en ser deseñada integramente por computador.

Esta nova serie, que se puxo en circulación entre 1995 e 1998, contou por primeira vez cun billete de 200 francos, en substitución do de 500 francos. Outra novidade foi a inclusión por primeira vez dun personaxe feminino real nun billete suízo: o da artista Sophie Taeuber-Arp , no billete de 50 francos.

Os billetes desta oitava serie foron retirados da circulación a partir do 30 de abril de 2021, polo que xa non teñen curso legal. No entanto, pódense trocar aínda no Banco Nacional Suízo polo su valor nominal, sen límite de tempo, directamente ou a través das axencias dos bancos cantonais.

8ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		10 francos	126 × 74 mm	Amarelo	Le Corbusier	Plano dunha cidade	08/04/1997
		20 francos	137 × 74 mm	Rosa	Arthur Honegger	Música: Pacific 231	01/10/1996
		50 francos	148 × 74 mm	Verde	Sophie Taeuber-Arp	Cabeza Dada, 1919	03/10/1995
		100 francos	159 × 74 mm	Azul	Alberto Giacometti	Escultura: L'homme qui marche	01/10/1998
		200 francos	170 × 74 mm	Marrón	Charles Ferdinand Ramuz	Lago e montañas	01/10/1997
		1.000 francos	181 × 74 mm	Violeta	Jacob Burckhardt	Palacio Strozzi, Florencia	01/04/1998

Novena serie

Algúns elementos de seguridade no billete de 20 francos da 9ª serie, entre eles a microimpresión da distancia da Terra a varios corpos celestes, en segundos luz.

En 2005, o Banco Nacional Suízo anunciou que comezaría a desenvolver a súa novena serie de billetes, coa intención de incrementar as medidas de seguridade. Tamén se tiña intención de reducir o tamaño dos billetes. Para tal efecto convocouse un concurso de deseño, do que resultou vencedor Manuel Krebs, cun proxecto temático sobre a SIDA, mais estes deseños, que incluían representacións de células sanguíneas e embrións, atoparon unha oposición que fixo que o BNS decidise non seguir adiante con eles. Así as cousas, o proxecto adxudicóuselle á deseñadora gráfica Manuela Pfrunder, que acadara o segundo premio no concurso.

Os deseños de Prfunder non inclúen personalidades nos billetes, senón que amosan como elemento principal cada un un aspecto característico de Suíza. Este aspecto está representado ademais por unha acción, por un lugar de Suíza e por outros outros elementos gráficos. O tema xeral desta nova serie de billetes deuse en coñecer como "Suíza e as súas múltiples facetas".

Aínda que inicialmente se prevía emitir esta nova serie cara a 2010, unha serie de problemas técnicos xurdidos durante a produción industrial dos billetes provocou que o BNS anunciase unha demora que, polo menos, atrasaría a posta en circulación ata 2015.

A transición da oitava á novena serie de billetes comezou en 2016 e continuou por etapas ata finais de 2019. O primeiro da nova serie, presentado polo BNS o 6 de abril de 2016, foi o billete de 50 francos, que entrou en circulación o día 16 dese mesmo mes. O billete de 20 francos púxose en circulación o 17 de maio de 2017; o de 10 francos o 18 de outubro de 2017, o de 200 francos o 22 de agosto de 2018, e o de 1.000 francos o 13 de marzo de 2019. O derradeiro valor facial en entrar en circulación foi o de 100 francos, que se presentou o 3 de setembro de 2019, para entrar en circulación o 12 de setembro.

9ª serie
Imaxe		Valor	Dimensións	Cores	Anverso	Reverso	Emisión
Anverso	Reverso
		10 francos	123 × 70 mm	Amarelo	O tempo: mans cunha batuta	Túnel. Máquina de reloxo.	18/10/2017
		20 francos	130 × 70 mm	Vermello	A luz: mans cun prisma	Festival de Locarno. Bolboretas.	17/05/2017
		50 francos	137 × 70 mm	Verde	O vento: mans cun mexacán	Os Alpes. Parapente	12/04/2016
		100 francos	144 × 70 mm	Azul	A auga: mans con auga.	Canle de rega	12/09/2019
		200 francos	151 × 70 mm	Marrón	A materia: "regra da man dereita".	CERN	22/08/2018
		1.000 francos	158 × 70 mm	Violeta	Comunicación: aperta de mans.	Consello Nacional suízo	13/03/2019

Retirada das series antigas

Suíza segue unha tendencia pouco habitual entre os países desenvolvidos, xa que adoita marcar con frecuencia unha data de caducidade para os seus billetes. Neste sentido, o Banco Nacional Suízo anuncia que varias series antigas de billetes deixan de ter curso legal algún tempo despois de pór en circulación as novas series. Polo xeral, os billetes destas series retiradas pódense trocar por billetes válidos no Banco Nacional ata vinte anos despois da data da retirada, logo do cal os billetes perden todo o seu valor. Cando as series retiradas perden o valor, o Banco Nacional transfire unha cantidade de diñeiro equivalente á suma dos billetes xa sen valor a un fondo estatal de seguros contra catástrofes de último recurso, chamado Fondo Suízo de Axuda en Casos de Danos non Asegurables Causados por Forzas Naturais.

En xuño de 2019, o Parlamento suízo aprobou un proxecto de lei polo que se eliminaba o límite temporal de vinte anos. A partir do 1 de xaneiro de 2020, todos os billetes a partir da sexta serie emitidos en 1976, así como calquera serie futura, seguirán a ser válidos para o seu troco por billetes actuais indefinidamente.

En abril de 2021, o Banco Nacional Suízo anunciou a retirada da súa oitava serie de billetes, emitidos entre 1995 e 1998. En maio de 2021, os antigos billetes perderon a súa condición de moeda de curso legal e xa no son válidos para efectuar pagamentos, malia manter indefinidamente a posibilidade de trocalos por outros novos.

Seguridade e falsificación

Os billetes da oitava serie incorporaron 18 medidas de seguridade.

Consonte a edición de 2008 do Guinness World Records, a oitava serie de billetes do franco suízo foi a máis segura do mundo ata aquel momento, xa que contaba con ata 18 elementos de seguridade, entre eles un díxito basculante que só se pode ver desde un ángulo pouco habitual, así como, entre outros, un microtexto e un díxito que só é visible baixo a luz ultravioleta.

Segundo os seus respectivos bancos centrais, a taxa de billetes falsos en 2011 era de aproximadamente 1 entre 100.000 para o franco suízo, de 1 entre 20.000 para o euro, de 1 entre 10.000 para o dólar estadounidense e de 1 entre 3.333 para a libra esterlina.

Cantidade de billetes en circulación

O importe total de billetes en circulación pasou de 76.000 millóns de francos suízos en 2018 a máis de 87.173 en 2022. A cantidade de billetes en circulación este último ano era de 537 573 255, e o de 100 francos é o máis numeroso, con 148 318 015 exemplares.

Os billetes de 1.000 francos suízos representan case o 55,4 % do importe total en circulación, fronte ao 20 % dos billetes de 200 francos e o 17 % dos de 100 francos.

Véxase tamén

Outros artigos

• Franco suízo
• Banco Nacional Suízo
• Moedas do franco suízo
• Moedas conmemorativas de Suíza

Bibliografía

• De Rivaz, M. (1997). Le billet de banque suisse, 1907-1997. e mont-sur-Lausanne. ISBN 2-88100-080-0.
• Capon, H-P. (1995). HMZ-Katalog Schweiz - Liechtenstein 15. Jahrhundert bis Gegenwarts. HMZ, Zürich. ISBN 9783952081402
• Meier, A. (1996). Monnaies - Billets de Banque. Suisse - Liechtenstein 1798-1995. Hünibach.
• Wartenweiler, H-U. (2006). Catalogue des monnaies (Suisse) 1795 - 2005. Münzenkatalog.ch, Zürich.
• Richter, J.; Kunzmann, R. (2003). Die Banknoten der Schweiz. ISBN 978-3-924861-82-7

Ligazóns externas

• Billets et monnaies. Banque nationale suisse
• Catálogo xeral dos billetes suízos, con variantes (Banknote.ws)