Carya illinoinensis

Inflorescencia masculina pénsil.

Noces pacana enteiras, en dehiscencia incipiente e aberta.

Noz pacana enteira.

Anatomía interna dunha noz aberta.

Noz aberta sen a súa semente, evidenciando restos do tabique principal de separación inter-cotiledóns e o tabique duplo parcial perpendicular ao cotiledón.

Noz pacana: trima aberta sen o seu epicarpo nin mesocarpo, cun dos dous cotiledóns da semente in situ no seu endocarpo pétreo e o outro separado e solto.

Carya illinoinensis é unha especie do xénero Carya, na familia Juglandaceae (familia á que pertence tamén a nogueira común). O seu froito é comestíbel e recibe o nome de pacana ou noz pacana.

Descrición

É unha árbore caducifolia e monoica que pode superar os 40 m de altura, de casca cinsenta clara ou parda e cuberta de escamas ou exfoliacións laminares. As follas, imparipinnadas, xeralmente glabras ou con pelos simples curtos, miden 40–70 cm e teñen 7-17 folíolos peciolados ovalo-lanceolados, habitualmente falcados, de 2-16 por 1–7 cm, de ápice agudo, base asimétrica e marxe finamente aserrada. Os amentos (candeas) pénsiles masculinas están compostos por numerosas flores con estames escasamente pilosos e miden uns 20 cm de longo co rabo cuberto de tricomas glandulares. Inflorescencias femininas en espigas terminais pauciflores. Froito drupáceo en trima (drupa involucrada) de cor marrón, ovoide-elipsoide, non comprimido, de 2-6 por 1,5–3 cm con involucro áspero de 3–4 mm de espesor, dehiscente case até a súa base en 4 valvas. A noz, indehiscente, ten cor exterior canela, coa superficie macía e brillante, asucada por riscos lonxitudinais anastomosados pouco marcados e de cor máis clara; ten forma ovoide, casca de espesor milimétrico e 4-5 costelas de pouco relevo e que non se corresponden cos tabiques internos, mais coas suturas de dehiscencia da envoltura da noz (mesocarpo e epicarpo, ou sexa o nauco). Arrodea unha semente sen endospermo, engurrada e lobulada, de cor parda clara con tons dourados e finamente puntuada de marrón máis escuro, con 2 sucos lonxitudinais separados por unha crista e que corresponden a un tabique duplo, moi incompleto, perpendicular ao tabique principal completo, de consistencia pergaminoide, que separa os dous cotiledóns.

Distribución e hábitat

• Nota: a distribución orixinal non é clara, por mor ao seu intenso cultivo dende épocas remotas.

Sería unha especie nativa do sueste dos Estados Unidos (Indiana [sur e leste] Illinois, Iowa [sueste], Kansas [sueste], Missouri, Oklahoma, Arcansas, Kentucky [oeste], Louisiana, Mississippi [oeste], Tennessee, Texas) e México (Coahuila, Nuevo León, Tamaulipas, Guanajuato, Xalisco, Oaxaca, Veracruz). Introducida en Malta e leste dos Estados Unidos e cultivada en Suráfrica, Acerbaixán, China, Australia, Ucraína, Brasil e outros países de América do Sur. Por exemplo, na Arxentina foi introducida dende os Estados Unidos a finais do século XIX polo presidente Domingo Faustino Sarmiento, para elevar a produción das illas do Delta do Paraná. No Perú foi levada durante a época do vicerreinado.

O seu hábitat natural nos seus países de orixe sitúase ao longo dos ríos, as chairas de alagamento e en solos ben drenados. Florece na primavera en altitudes comprendidas entre o nivel do mar e os 600m, excepcionalmente 1000m,

No sur de España, semella que comeza a se naturalizar nalgunhas zonas da Alpujarra granadina e maila Axarquía almeriense.

Propiedades e usos

Medicinais

• Os amerindios kiowa usaban a decocción da casca coma menciña contra a tuberculose e os comanches o po de follas secas en fretas contra a tiña.
• A casca e mailas follas son adstrinxentes. En México úsase a casca para sandar febres intermitentes e a dispepsia.

Alimenticios

Composición nutricional (/100g)

• Calorías: 710kcal (2958 kJ)
  • Calorías da graxa: 630kcal (2625kJ)
• Graxa total: 70g
  • Graxas saturadas: 6,7g
• Colesterol: 0
• Sodio: 0
• Glícidos: 13,3g
• Fibra alimenticia: 6,7g
• Azucres: 3,3 g
• Proteínas: 10,0 g
• Vitamina A: 130,0 UI
• Vitamina C: 2,0 mg
• Tiamina: 0,9 mg
• Riboflavina: 0,1 mg
• Niacina: 0,9 mg
• Calcio: 73,0 mg
• Ferro: 2,4 mg
• Potasio: 603,0 mg
• Magnesio: 142,0 mg
• Fósforo: 189,0 mg
• Ácidos graxos:
  • Saturados: 9,6%
    • 14:0 ácido mirístico: 1,4%
    • 15:0: 0,3%
    • 16:0 ácido palmítico: 5,1%
    • 17:0 ácido margárico: 0,4%
    • 18:0 ácido esteárico: 1,9%
    • 20:0 ácido araquídico: 0,5%
  • Monoinsaturados: 56.0%
    • 16:1 ácido palmitoleico: 0.6%
    • 17:1: 0,4%
    • 18:1 ácido oleico: 54,2%
    • 20:1 ácido eicosenoico: 0,8%
  • Poliinsaturados: 34,4%
    • 18:2 ácido linoleico: 32,2%
    • 18:3 ácido linolénico: 2,2%

Usos gastronómicos

• A pacana pode ser consumida fresca ou ser utilizada na cociña, especialmente en repostaría, mais tamén en pratos de moito sabor: úsase en recheos, pans de noces ("panque de nuez" en México), xeados e pratos de verduras salgadas. Unha das sobremesas máis coñecidas coa noz pacana coma ingrediente principal é o pastel coñecido coma «pecan pie» dos Estados Unidos.
• Un leite doce, "pawcochiccora", obtido ao ferver as sementes úsase para facer doces e cociñar entre os indios americanos.
• Os indios Comanches usábana, ademais de fins medicinais, coma alimento, en particular durante o inverno.
• No Perú teñen moita sona os doces recheos deste froito: "teja", "chocoteja".

Outros usos

• É moi común o seu uso como planta ornamental.
• A madeira, vermella, escura, pesada, dura mais elástica, usábase para facer apeiros agrícolas, mobles, esquís, arcos e paus de golf.

Produción

Estados Unidos, ademais de ser o lugar de orixe desta árbore, é tamén o maior produtor mundial, acaparando máis do 60% da produción anual (2012-2013).

Principais produtores (estimacións campaña 2012-2013 - en toneladas, con casca)

• USA: 163.556
• México: 80.273
• Suráfrica: 9.971
• Australia: 2.570
• Outros países: >1.502

TOTAL mundial: >257.870

Nota: "outros países" inclúe á Arxentina, Brasil, China, Israel, Perú,...

Exemplar senlleiro en Galiza

A Carya illinoinensis do Pazo de Mariñán, en Bergondo (A Coruña) figura no Catálogo de Árbores Senlleiras de Galiza.

Taxonomía

Carya illinoinensis foi descrita por Wangenh. coma Juglans illinoensis en Beitr. Forstw. Nord-Am. Holz., 54, t. 18, fig. 43 en 1787 -e que é o basiónimo- e atribuído despois ao xénero Carya por K.Koch e publicado en Dendrologie, 1, p. 593 en 1869 como Carya illinoënsis.

Sinónimos

• Carya angustifolia Sweet
• Carya diguetii Dode
• Carya pecan (Marshall) Engl. & Graebn.
• Carya tetraptera Liebm.
• Hicoria pecan (Marshall) Britton
• ?Hicorius diguetii Standl.
• Hicorius oliviformis (Michx.) Nutt.
• Hicorius tetraptera (Liebm.) Rzed. & al., nom. inval.
• Juglans illinoinensis Wangenh.
• Juglans oliviformis Michx.
• Juglans pecan Marshall

Híbridos

A especie hibrida con:

• Carya aquatica ( = Carya × lecontei Little [= Hicoria texana Le Conte ]),
• Carya cordiformis ( = Carya × brownii Sargent),
• Carya laciniosa ( = Carya × nussbaumeri Sargent),
• Carya ovata (Mill.) K.Koch ,
• e, supostamente co tetraploide Carya tomentosa ( = Carya × schneckii Sargent).

Nome común

Distribución coma alimento.

• Nota: O vocábulo "pacana", e todos os seus derivados, é unha palabra de orixe algonquina: por exemplo o cree pakan, o ojibwa pagan ou o abnaki pagann, que significa "cuncha dura".

Curiosidade

A especie é a árbore emblema oficial do estado de Texas.

Véxase tamén

Bibliografía

• CONABIO. 2009. Catálogo taxonómico de especies de México. 1. In Capital Nat. México. CONABIO, Cidade de México.
• Flora of China Editorial Committee. 1999. Flora of China (Cycadaceae through Fagaceae). 4: 1–453. In C. Y. Wu, P. H. Raven & D. Y. Hong (eds.) Fl. China. Science Press & Missouri Botanical Garden Press, Beijing & St. Louis.
• Manning, W. E. 1949. The genus Carya in Mexico. J. Arnold Arbor. 30: 425–432.

Outros artigos

• Carya