Luis de León

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Luis de León
Nacemento1527 e 1528
Lugar de nacementoBelmonte
Falecemento23 de agosto de 1591 e 1591
Lugar de falecementoMadrigal de las Altas Torres
NacionalidadeEspaña
Relixióncristianismo
Alma máterUniversidade de Salamanca e Universidade de Alcalá
Ocupaciónlingüista, poeta, escritor, tradutor e profesor universitario
Na rede
Find a Grave: 7536805 Editar o valor em Wikidata
editar datos en Wikidata ]

Luis de León, chamado frei Luis de León, nado en Belmonte (Cuenca) en 1527 ou 1528 e finado en Madrigal de las Altas Torres (Ávila) o 23 de agosto de 1591, foi un poeta, humanista e relixioso agostiño español.

Foi un dos escritores máis destacados da segunda metade do Renacemento español, xunto a Fernando de Herrera, Juan de la Cruz, Tareixa de Xesús, Francisco de Aldana ou Alonso de Ercilla. A súa poesía orixinal trata fundamentalmente de moral cotiá, excepto un número pequeno de odas de temática estritamente relixiosa. Todas elas tratan sobre o que debe facer o home para acadar a harmonía e o xusto medio como fin do individuo, algo que se poderá conseguir coa busca de Deus.

Traxectoria[editar | editar a fonte]

Frei Luis de León naceu en Belmonte, Cuenca. Tiña ascendentes xudeu-conversos tanto por parte de nai como por parte de pai, unha circunstancia que serviu para atribuírlle certos trazos característicos da cultura hispano-semita: amor polo detalle, capacidade de abstracción, tendencias esexetas, a predilección pola música etc. Frei Luis realizou os seus primeiros estudos en Madrid e Valladolid, xa que seu pai era avogado na Corte, e debía desprazarse de lugar de residencia cada vez que a Corte o facía. En 1542 chegou a Salamanca, e un ano despois ingresou no convento agostiño salmantino. En 1558 conseguiu o título de bacharel en Teoloxía pola Universidade de Salamanca, e dous anos despois xa era licenciado e mestre en Artes e Filosofía. Tamén asistira á Universidade de Alcalá de Henares, onde estudou hebreo na escola de Cipriano de Huerga. A formación de frei Luis, polo tanto, correspondíase coa dun humanista: aprendeu idiomas antigos, coma o hebreo, grego ou latín, e modernos, coma o italiano, así coma os distintos graos da traductio: traslatio, paráfrase, imitatio, allusio, que despois puido manifestar na súa obra non orixinal. O mesmo podería dicirse do Humanismo e dos exercicios de tradución que tivo que aprender na universidade, e que máis tarde plasmaría nas súas traducións do grego ao latín, do romance ao latín, e do latín ao romance. A poesía para el era un suplemento do comentario e da interpretación de auctores, por iso entendeu a súa obra poética orixinal como unha actividade secundaria e privada.

Desta maneira, cara ao 1558 frei Luis de León posuía unha sólida formación intelectual, propia dun humanista: dominio de linguas antigas e modernas, retórica e poética antiga e moderna, crítica textual (a actual ecdótica e exercicios variados en práctica de imitatio dos clásicos. Todo isto unido a un currículo académico propio dun freire agostiño que, tendo cursado as cinco materias dos Studia Humanitatis (Gramática, Retórica, Poética, Filosofía moral e Historia), os estudos da súa orde obrigáronlle, ademais, a abarcar as profundidades da Teoloxía e o coñecemento das Sagradas Escrituras. Todo isto pasado pola peneira do cristianismo máis xenuíno, próximo ao predicado por Erasmo de Rotterdam, que permite caracterizar a frei Luis como un humanista cristián, o que implica darlle preferencia ao crecemento da propia vida espiritual a través da lectura e da escritura, xa que eran un medio de ascese e de ascenso de cara a Deus. É dicir, o amor ás letras profanas e sagradas e o amor a Deus veñen a confluír no mesmo: o desprezo das vaidades deste mundo para centrarse naquelas actividades humanas que elevan o individuo a un mundo de perfección interior que o salva das imperfeccións do mundo. Ambos, estudo e vida relixiosa, estimulan a alma e o espírito, e son camiños de perfección que, no caso da escritura, poden comunicarse aos lectores.

En 1560 preparou a tradución en verso ao castelán e o comentario en prosa do Cantar de los Cantares, un dos libros da Biblia e do Tanakh, cuxo manuscrito tivo unha gran difusión e consecuencias non todas agradables para el. Un ano despois tomou posesión da cátedra de Santo Tomás, e posteriormente gañaría outras cátedras. Nas súas clases defendeu o concepto de "veradde hebrea", isto é, o sentido literal antiescolástico fronte a Vulgata de San Xerome. En 1562 redactou a Exposición del libro de Job, que deixou incompleto.

De 1572 a 1576 permaneceu encarcerado xunto a outros hebraístas, tras ser arrestado pola Inquisición. A acusación partiu dos dominicos e dos xerónimos, e estaba baseada nos seguintes argumentos:

  • Explicar o Cantar de los Cantares en lingua romance.
  • Supoñer a primacía do texto hebreo sobre o latino da Biblia, o cal invalidaba a Vulgata.
  • Aterse ao sentido literal da Biblia e non aos sentidos alegóricos.

Tras permanecer no cárcere, regresou á súa carreira universitaria. En 1578, conseguiu a cátedra de Filosofía moral, e tres anos despois a cátedra da Biblia. En torno a 1580, debeu comezar a preparar o manuscrito completo e orixinal das súas obras en verso en lingua castelá para a imprenta, que incluían os seus propios textos e as traducións, versións etc. En 1582 interveu nunha disputa sobre a liberdade de acción de Cristo, enfrontándose aos dominicos. Un ano máis tarde publicou De los nombres de Cristo e La perfecta casada, dúas obras en prosa. En 1588, publícase a súa edición das obras de Tareixa de Ávila, a quen coñeceu. En 1585 trasladouse a París e, un ano despois, regresou a Salamanca e procedeu a preparar a reforma da súa orde e da súa universidade. É por estas datas cando consegue os máis altos cargos da súa orde: vicario xeral e provincial.

Morreu o 23 de agosto de 1591 en Madrigal de las Altas Torres, Ávila, cando preparaba unha biografía de Tareixa de Ávila. Os seus restos foron levados a Salamanca, en cuxa universidade descansan.

Obra[editar | editar a fonte]

Frei Luis de León cultivou tanto a prosa coma o verso. Dentro da súa obra en prosa podemos atopar traducións de textos sagrados e profanos, ao igual que na súa obra en verso, na cal empregou tanto o latín coma o castelán. Realizou obras esexetas, tratados morais e teoría bíblica. Na súa lírica máis persoal é horacián, pitagórico, cristián, neoestoico e platónico, fundamentalmente. A súa vocación lírica provén non só do seu estro natural, senón tamén de lecturas propias, do afán de exercitarse como humanista, da incitación de amigos e discípulos ou do trato con outros poetas. Os seus versos difundíronse en vida sempre en manuscritos, e polo gran número de copias soltas conservadas, polo menos en círculos intelectuais, frei Luis foi un poeta que gozou dunha grande acollida.

Obra en prosa[editar | editar a fonte]

En prosa, frei Luis elaborou sobre todo tratados e esexeses en lingua romance. Dentro da súa obra en prosa atopamos:

  • Declaración ou comentario á tradución en oitavas reais do Cantar de los Cantares, seguida da In Cantica Canticorum Explanatio (1560), que ao principio e ao final leva os dous poemas en latín. Para a realización desta obra seguiu o texto hebreo, marxina a tradución alegórica, e engade ás veces glosas de tipo filolóxico. Esta obra foi un dos motivos do seu proceso inquisitorial. Ao saír do cárcere, traduciu ao latín dende o castelán.
  • La perfecta casada, do xénero do epitalamio cristián. Apareceu en Salamanca en 1583, o mesmo ano que De los nombres de Cristo, e dedicoulla a unha sobriña del que ía contraer matrimonio. É un tratado sobre os deberes da muller casada e das virtudes que deben adornala, e no que se supera a misoxinia do século XV ao considerar a muller como individuo.
  • La exposición del Libro de Job. Obra que ocupou gran parte da vida do escritor, e que non foi editada ata 1779. Xa falaba dela pouco antes de entrar no cárcere, en 1572, e non a concluíu ata 1591. Esta obra representa o gusto pola esexese en prosa como comentario á tradución, e reflicte os cambios de pensamento e estilo de frei Luis ao prolongarse ao longo dos anos. Cada capítulo breve en prosa está pechado por unha versión longa en tercetos.
  • De los nombres de Cristo. Miscelánea bíblico-patrística con fins de divulgación bíblica. Apareceu en Salamanca en 1583 e pode que fose escriba cara a ese mesmo ano. A obra adopta a forma de diálogo renacentista-didáctico, e nela cóntase a historia de tres freires agostiños: Marcelo, Sabino e Juliano, quen, retirados nunha leira da orde, conversan sobre os distintos nomes que recibe Cristo na Biblia. A obra está construída en torno a núcleos que, co pretexto dos distintos nomes, fala das perfeccións de Cristo.

Obra en verso[editar | editar a fonte]

Segundo a edición princeps de 1631 da obra en verso de frei Luis de León preparada por Quevedo, a disposición que parece que deixou das súa obra poética foi a dun libro tripartito: no Libro primeiro estarían as obras propias ou orixinais en lingua castelá; no Libro segundo atopariamos as traducións, versións, paráfrases, recreacións ou imitacións de textos de autores profanos grecolatinos e italianos; e no Libro terceiro agruparíanse as traducións, versións etc. de autores sagrados e sapienciais.

Poesía orixinal[editar | editar a fonte]

O corpus non é moi abundante: 5 sonetos, 4 cancións petrarquistas, un epitafio fúnebre, e 23 odas, case todas en liras ou estrofas aliradas de 4, 6, e 7 versos hendecasílabos e heptasílabos combinados dunha forma similar a unha lira canónica. As excepcións son a oda XVII, escrita en tercetos, a XXI, en estancias petrarquistas, e a XXIII, en dobre quintilla en octosílabos.

Esta poesía orixinal en lingua castelá tiña un carácter secundario e pertencía á súa esfera máis persoal. En canto á súa concepción da poesía, en De los nombres de Cristo fala dela como comunicación do alento celestial e divino, e da poesía e da linguaxe como formas de harmonía que reproducen o divino e o cósmico. Para el a verdadeira poesía é a que se move entre a moral estoica cristianizada e a relixión, e é a que harmoniza as palabras a través do numerus (a métrica, o verso, son expresións da harmonía do universo, da alma, e da linguaxe). Por iso, poetizar o retiro do sabio dedicado ao estudo, a amizade e a contemplación da beleza natural, rexeitando os afáns materiais e o máis monstruoso do mundo e aspirando á ascese e ao ascenso da alma a rexións superiores da conciencia é o lóxico nun escritor coma frei Luis de León.

Traducións[editar | editar a fonte]

En xeral as súas traducións en verso son difíciles de distinguir das paráfrases ou das obras nas que imita a algún outro escritor, debido aos modos variados humanísticos que existían para a traductio. Tanto frei Luis coma Erasmo de Rotterdam e moitos outros humanistas dos séculos XV e XVI defenderon a tradución literal dos textos. O proceso era arduo: partíase de textos gregos e traducíaos primeiro ao latín, despois do latín ao castelán, e para saber se a tradución era correcta, volvía pasar esa mesma tradución ao castelán ao latín. Dentro das súas traducións en verso temos:

Estilo[editar | editar a fonte]

O estilo de frei Luis de León vese plasmado fundamentalmente na súa obra poética orixinal, na cal amosa un estilo máis persoal. Coma Horacio, mestura o llano con solemne, empregando unha linguaxe artificiosa, cultismos léxicos e semánticos, e numerosas hipérbatos sintácticas. Frei Luis de León é o poeta renacentista que primeiro realizou de forma constante transposicións deliberadas dos elementos da oración co intento de imitar a sintaxe latina. Desta forma, enaltece a lingua castelá asimilándoa a dos autores clásicos. Algúns dos trazos sintácticos que caracterizan a súa poesía son:

  • Colocación do complemento introducido por "de" antes da palabra pola que é rexido.
  • Separación do artigo e do substantivo.
  • Separación do substantivo e do adxectivo pola interposición de voces.
  • Intercalación dun verbo ou un participio entre os dous substantivos coordinados, facendo que a conxunción quede anteposta ao segundo substantivo.
  • Interposición dunha palabra entre a conxunción coordinativa e o último termo dunha serie enumerativa.
  • Intercalación dun substantivo entre dous adxectivos.

Por outro lado, o esquema retórico e rítmico que frei Luis empregaba nas súas composicións foi herdado de Horacio e da poesía humanística neolatina, algo que se pode apreciar no emprego de figuras retóricas de repetición (paralelismos, anáforas) e de interrogacións retóricas ao comezo, no equilibrio de estrofas, no corte brusco ao final do poema, na simboloxía da natureza, na alternancia de descrición-narración, e no pouco metaforismo das súas composicións, xa que o mérito residía na estrutura.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Edicións da poesía orixinal[editar | editar a fonte]

Estudos[editar | editar a fonte]

  • Academia Literaria Renacentista. I: Fray Luis de León, Salamanca, 10-12 de decembro de 1979, ed. V. García de la Concha, Salamanca, Universidad de Salamanca, 1981. (en castelán)
  • Álvarez Tunienzo, S., ed., Escritos sobre fray Luis de León: el teólogo y maestro de espiritualidad, Deputación de Salamanca, 1993. (en castelán)
  • Semabre, R., Estudios sobre fray Luis de León, Salamanca, Universidad de Salamanca, 1978. (en castelán)

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]