Portal:Perú/Artigo destacado/Arquivo

Aquí están todos os artigos destacados no portal Perú:

1

Un caballito de totora é un tipo de embarcación construída dende mil a tres mil anos a. C. con talos e follas de totora (Scirpus californicus). Está deseñado para transportar a un navegante cos seus aparellos, durante as faenas de pesca mariña no Perú e lacustre en Bolivia e o Perú.

O extremo anterior (proa) é aguzado e curvado cara arriba, sendo o posterior máis ancho. Conta normalmente cun longo de 4,5 a 5 metros; e un ancho de 0,6 a 1 m; o seu peso varía entre 47 e 50 kg e pode soportar 200 kg de carga útil.

Dende hai tres mil anos non variou o seu deseño. Xa o utilizaban na cultura moche, contra o ano 200, e aínda é usado por bolivianos e peruanos.

2

A cultura moche é unha cultura arqueolóxica do Antigo Perú que se desenvolveu entre os séculos II e VII no val do río Moche (actual provincia de Trujillo, no departamento da Libertad). Esta cultura estendeuse cara ós vales da costa norte do actual Perú.

As sociedades moches fixeron grandes obras de enxeñaría hidráulica: canles de regadía e represas, o que lles permitiu ampliar a súa fronteira agrícola a grande escala.

Foron grandes arquitectos; a súa materia prima foi o adobe. Construíron complexos relixiosos-administrativos de carácter monumental, conformados por palacios e templos ou huacas (en forma de pirámide trunca), as cales recubrían de grandes murais no alto e baixo relevo, pintados con cores extraídas da natureza, onde plasmaron os seus deuses, mitos, lendas e toda a súa cosmovisión cultural. As máis notables destas construcións son as chamadas Huacas do Sol e da Lúa, no val de Moche.

Foron os mellores metalurxistas da súa época; douraron o cobre moito antes que en Europa; e coñeceron unha variedade de técnicas (laminado, martelado, soldadura, etc.), fabricando ferramentas, armas, vestimentas, emblemas, ornamentos e toda a súa variada e rico aparato ritual.

Foron grandes navegantes: construíron caballitos de totora, os máis pequenos para a pesca e os meirandes para as súas viaxes até as costas ecuatoriais, dende onde traían a cuncha Spondyllus, sacra para os moches, e en xeral, para o resto das culturas costeñas do Antigo Perú.

3

O novo sol (en galego) ou nuevo sol (en castelán) (S/.) (ISO 4217: PEN) é a moeda oficial de Perú dende 1991, divídese en 100 céntimos. Na actualidade circulan moedas de 1, 5, 10, 20 e 50 céntimos e 1, 2 e 5 nuevos soles, e billetes de 10, 20, 50, 100 e 200 nuevos soles.

Actualmente, para reflotar e dar vixencia ao uso das moedas dun e cinco céntimos (moitos non as aceptan por creren falsamente que están fora de circulación), o Banco Central de Reserva do Perú emitiu unha nova moeda dun céntimo de aluminio, de menor peso e igual deseño e valor que a orixinal. Ámbalas dúas moedas dun céntimo circulan simultaneamente.

A paridade cambiaria en relación ao dólar estadounidense é fixada diariamente polo Banco Central de Reserva do Perú, entidade estatal independente do executivo nas súas funcións e que deixa flotar libremente esta moeda, a que dende arredor do ano 2004 revaluouse, grosso modo, situándose nunha paridade próxima aos 2,69 nuevos soles por dólar (xaneiro 2008).

Esta moeda remprazou ao Inti debido á desvalorización sufrida. Un nuevo sol equivalía, no momento do troco, a 1 millón de intis ou a 1 millardo de viejos soles.

4

O galo das rochas ou tunqui (en quechua tunki) é a ave nacional do Perú. O seu nome científico é Rupicola peruviana ("ave das rochas peruanas").

A súa plumaxe é considerada unha das máis exóticas de todo o mundo e mora nos bosques da selva alta do Perú e Bolivia.

5

No século XVI os españois chegaron á rexión andina de América do Sur e no transcurso dunhas poucas décadas teñen éxito en derrotar o Tawantinsuyo que se estendía por gran parte da rexión andina e áreas veciñas chegando ata o sur da actual Colombia e o norte das actuais Chile e a Arxentina.

Os españois xa establecidos no Istmo de Panamá desde 1517 oían continuamente falar aos habitantes de zona do poder e riqueza dos seus veciños, estas faladorías tiñan a intención de afastar os españois do seu territorio pero ao comprobaren ser certas moitas destas informacións realizáronse algunhas exploracións cara ao sur sen éxito.

Francisco Pizarro atraído polas novas de riqueza en asociación con Diego de Almagro con financiamento de Hernando Luque ofreceuse en 1524 ao gobernador Pedrarias Dávila para realizar unha expedición cara ao sur, tardaron dez meses en prepararen as naves e saíron de porto o 14 de novembro de 1524, a viaxe resultou un fracaso pero como a volta a gobernadoría está vacante saen nunha segunda expedición en 1526 chegando tras diversas penalidades ao norte do Imperio Inca dando novas ao volver de veren unha terra rica, poderosa e ordenada.

O propio Pizarro vai a España para pedirlle permiso ao rei para conquistar a terra inca, o 26 de xuño de 1529 asínanse as capitulacións nomeando a Pizarro gobernador, a Almagro alcalde de Tumbez e a Luque bispo coa obriga de prepararen unha expedición, Pizarro pasa por Estremadura para recrutar xente antes de embarcarse para América e xa a comezos de 1531 sae a expedición, tres barcos e 180 homes. A expedición foi devagar ata chegar a Tumbez, onde desembarcaron para continuar por terra e o 15 de novembro de 1532 entran en Cajamarca, ao día seguinte, 16 de novembro, cando o inca Atahuallpa sae do seu campamento para esixir os casteláns que saian da cidade, Pizarro fai prisioneiro a Atahuallpa, este ofreceulles aos seus captores encher a súa cela de ouro se o liberaban, os españois percorreron o imperio recollendo o ouro e o 11 de marzo de 1533 apresaron a Chalcuchima, xeneral inca pero os casteláns tan só dominan Cajamarca, tentando os xenerais libres liberar a praza. O 24 de xuño de 1533 os españois axustizan a Atahuallpa e os nobres elixen en Cajamarca a Tupac Huallca novo inca. Pizarro e os seus deciden ir cara á capital, Cuzco, levando consigo a Chalcuchima e ao novo inca que morre polo camiño mentres Chalcuchima foi queimado por tentar levantar os seus homes, os españois nomean como novo inca a Manco, o 15 de novembro de 1533 entraban na capital do inca.

6

La teta asustada é un filme peruano dirixido por Claudia Llosa. O filme é unha coprodución entre o Perú e España e foi estreado na edición de 2009 do Festival Internacional de Cinema de Berlín, onde obtivo o Oso de Ouro e o Premio da Crítica FIPRESCI. Foi nomeado ó Óscar ó mellor filme en lingua non inglesa na 82ª edición dos premios, converténdose no primeiro filme peruano en ser nomeado na categoría. Está protagonizado por Magaly Solier e aborda os temores das mulleres maltratadas durante a historia recente do Perú.

7

Mar de Copas é un grupo musical de rock peruano creado en Lima, en 1992. Pode ser considerada unha banda de culto, pola cantidade de seguidores que ten logrado desde os seus inicios, sendo unha das bandas de rock peruano máis relevantes e influentes do medio local.

Estivo composto orixinalmente por Luis "Wicho" García (vocalista), José Manuel "Manolo" Barrios (guitarra, voz e coros), Eduardo "Toto" Leverone (batería e percusión), Félix Torrealva (baixo), Phoebe Condos (teclado e coros) e Claudia Salem (coros). Posteriormente ingresaría César Zamalloa como baixista cambiándose con Torrealva. Claudia Salem deixaría a agrupación no 2005 para centrarse nos seus proxectos persoais. Phoebe Condos tamén deixaría a banda durante uns meses, sendo substituída por Rocío Madueño (teclados, coros), pero logo volveu ao grupo.

Sintetizando as influencias da nova onda dos anos sesenta e setenta, o postpunk británico e o pop español dos oitenta, Mar de Copas conseguíu configurar un estilo propio de corte guitarreiro, melódico e romántico, tomando como temas centrais nas súas cancións o amor e o desamor, a soidade... Isto fai que a súa música sexa cualificada tamén como un rock romántico-depresivo.

8

Inti Raymi (en quechua ‘festa do sol’), antigamente chamada Wawa Inti Raymi (festa do sol neno), é unha cerimonia incaica e andina celebrada na honra de Inti (o pai sol), que se realizaba cada solsticio de inverno (24 de xuño, no hemisferio sur). Os actuais poboadores dos países andinos, coa presenza de visitantes nacionais e estranxeiros, continúan facendo esta tradición, agora tida como unha cerimonia de interese turístico. Ó tratarse dunha tradición inca, o Inti Raymi mantense como un rito para moitas outras comunidades indíxenas de legado incaico, algunhas das cales están asentadas noutras partes do antigo territorio inca, como en Ecuador, Colombia, Chile, norte arxentino (Jujuy) e Bolivia.

Durante a época dos Incas, o Wawa Inti Raymi foi instituódo polo inca Pachacútec na década de 1430, como parte da súa reorganización político-administrativa do estado inca, e era un ritual para lexitimar o control imperial sobre os pobos sometidos. O raymi do solsticio de inverno era un dos dous maiores festivais celebrados na honra do sol en Cuzco. O outro festival era o Capaq Inti Raymi, (festa do gran sol) celebrado polos Incas no solsticio de verán no hemisferio sur (21 de decembro). Segundo conta Inca Garcilaso de la Vega (1539-1616), o Wawa Inti Raymi significaba que o deus Sol renacía para dar comezo a un novo ciclo anual, o "tempo circular inca" (xa que non concibían o tempo como lineal senón coma un círculo cronolóxico) así como a orixe mítica do Inca, quen foi enviado polo Sol (como deus ordenador das accións das poboacións do antigo mundo). A súa celebración duraba 15 días, nos cales había danzas, cerimonias e sacrificios. O derradeiro Wawa Inti Raymi coa presenza do Inca foi realizado a partir do 21 de xuño do ano 1535.

9

Os Camiños do Inca (en quechua, Qhapaq Ñan, que quere dicir: camiño do rei ou do poderoso ou camiño do Inca) foi un sistema de camiños de enormes distancias na civilización incaica que vinculaba as cidades importantes da costa e da serra. Estruturouse con base en dous eixos lonxitudinais: do sector da cordilleira e do chairo costeiro. Este sistema dos incas non foi senón un bimilenario legado preincaico, potenciado durante o Imperio Inca, tanto para a totalidade desa organización de rutas, que superaban os 30 000 quilómetros, como para o camiño principal (de aproximadamente 5200 km de lonxitude). Todos estes camiños atopábanse conectados a Cuzco, a capital do Tahuantinsuyo ou Imperio incaico, e facilitaban a súa comunicación cos distintos pobos anexados no marco do proceso expansivo inca e, ó mesmo tempo, constituían un efectivo medio de integración político–administrativa, socioeconómica e cultural. Dado que o Qhapaq Ñan interconectaba localidades tan distantes como Quito, Cuzco e Tucumán, os conquistadores españois empregárono durante o século XVI para invadir o Perú, Bolivia, Chile e as pampas da cordilleira arxentina.

O famoso «Camiño do Inca», que une a cidade de Cuzco co sitio arqueolóxico de Machu Picchu, é só unha parte mínima e intrarrexional da xigantesca rede de camiños incas.

10

O cebiche é un prato consistente en peixe, mariscos ou ambos con aliños cítricos. Diferentes versións do cebiche forman parte da cociña dos países latinoamericanos litorais do Océano Pacífico, como son Chile, Costa Rica, Colombia, Ecuador, O Salvador, Guatemala, Honduras, México, Nicaragua, Panamá, Perú e Porto Rico. Non hai estudos definitivos que confirmen o seu país de orixe, máis as hipóteses indican que o cebiche é un prato dos antigos poboadores do Perú na época precolombiana.

Entre os cítricos máis empregados están o limón e a lima, aínda que historicamente usouse a laranxa amarga. O aliño inclúe ademais algunha variedade local de ají o chile, susbtituído por mostaza nalgunhas localidades de Ecuador e Centroamérica. Algunhas preparacións inclúen coandro picado e, agás no Perú, Chile e Panamá, no resto de países é común engadirlle mollo de tomate. A carne adoita marinarse xunto con cebola en anacos ou picada, e en México acostúmase engadir froitas picadas como tomate, aguacate e jícama.