Dies irae

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Dies Irae ("Día da ira") é un famoso himno latino do século XIII atribuído ao franciscano Tommaso da Celano (1200-1260), amigo e biógrafo de Francisco de Asís. Tamén se consideraron como posibles autores o papa Gregorio Magno, Bernaldo de Claraval ou os frades dominicos Umbertus e Frangipani. Adoita considerarse o mellor poema en latín medieval, e difire do latín clásico tanto pola súa acentuación (non cuantitativa) como polas súas liñas en rima. O metro é trocaico. O poema describe o día do xuízo, coa última trompeta chamando os mortos perante o trono divino, onde os elixidos se salvarán e os condenados serán guindados ás chamas eternas do inferno.[1]

Este himno usouse como secuencia na Misa de Réquiem do rito romano até 1970, pero non aparece no Misal Romano de 1970.

O Dies Irae

O poema[editar | editar a fonte]

Texto orixinal en latín
Dies iræ, dies illa,
Solvet sæclum in favilla,
Teste David cum Sibylla!
Quantus tremor est futurus,
quando iudex est venturus,
cuncta stricte discussurus!
Tuba mirum spargens sonum
per sepulcra regionum,
coget omnes ante thronum.
Mors stupebit et Natura,
cum resurget creatura,
iudicanti responsura.
Liber scriptus proferetur,
in quo totum continetur,
unde Mundus iudicetur.
Iudex ergo cum sedebit,
quidquid latet apparebit,
nihil inultum remanebit.
Quid sum miser tunc dicturus?
Quem patronum rogaturus,
cum vix iustus sit securus?
Rex tremendæ maiestatis,
qui salvandos salvas gratis,
salva me, fons pietatis.
Recordare, Iesu pie,
quod sum causa tuæ viæ;
ne me perdas illa die.
Quærens me, sedisti lassus,
redemisti crucem passus,
tantus labor non sit cassus.
Iuste Iudex ultionis,
donum fac remissionis
ante diem rationis.
Ingemisco, tamquam reus,
culpa rubet vultus meus,
supplicanti parce Deus.
Qui Mariam absolvisti,
et latronem exaudisti,
mihi quoque spem dedisti.
Preces meæ non sunt dignæ,
sed tu bonus fac benigne,
ne perenni cremer igne.
Inter oves locum præsta,
et ab hædis me sequestra,
statuens in parte dextra.
Confutatis maledictis,
flammis acribus addictis,
voca me cum benedictis.
Oro supplex et acclinis,
cor contritum quasi cinis,
gere curam mei finis.
Lacrimosa dies illa,
qua resurget ex favilla
iudicandus homo reus.
Huic ergo parce, Deus.
Pie Iesu Domine,
dona eis requiem.
Amen.
Tradución
Día da ira, aquel día
en que os séculos se reduzan a cinzas;
co rei David e a Sibila como testemuñas.
Canto terror haberá no futuro
cando o xuíz haxa de vir
a xulgar todo estritamente!
A trompeta, espallando un son admirable
polos sepulcros de todos os reinos,
reunirá a todos ante o trono.
A morte e a Natureza abraiarán,
cando resucite a criatura
para que responda ante o xuíz.
Aparecerá o libro escrito
no que se contén todo
e co que se xulgará o mundo.
Así, cando o xuíz sente,
o agochado mostrarase
e non haberá nada sen castigo.
Que direi eu entón, pobre de min?
A que protector rogarei
cando apenas o xusto estea seguro?
Rei de tremenda maxestade
ti que salvas gratuitamente os que hai que salvar,
sálvame, fonte de piedade.
Lembra, piadoso Xesús,
que son a causa do teu calvario;
non me perdas neste día.
Buscándome, sentaches esgotado,
redimíchesme sufrindo na cruz,
que non sexan vans tantos traballos.
Xusto xuíz de vinganza,
concédeme o agasallo do perdón
antes do día do xuízo.
Berro, como un reo;
a culpa arroiba o meu rostro.
Perdoa, Señor, a este suplicante.
Ti, que absolviches a Magdalena
e escoitaches a súplica do ladrón,
déchesme a min tamén esperanza.
As miñas pregarias non son dignas,
pero ti, sendo bo, actúa con bondade
para que non arda no lume eterno.
Colócame entre o teu rabaño
e sepárame dos castróns
situándome á túa dereita.
Rexeitados os malditos,
guindados ás chamas voraces,
chámame entre os benditos.
Rógocho, suplicante e axeonllado,
o corazón aflixido, case feito cinzas:
faite cargo do meu destino.
Día de bágoas será aquel famoso día
en que resucitará, do po
para o xuízo, o home culpábel.
A ese, logo, perdóao, oh Deus.
Señor de piedade, Xesús,
concédelles o descanso.
Amén.

Sobre o final[editar | editar a fonte]

O poema debería estar completo ao terminar a antepenúltima estrofa. Algúns eruditos pensan se a continuación é un engadido para servir aos fins de conveniencia litúrxica, xa que a última estrofa rompe o esquema de rimas de tres versos en favor de dísticos rimados; ademais, os dous últimos versos abandonan a rima en favor da asonancia, e son catalécticos.

Uso na liturxia de rito romano[editar | editar a fonte]

A partir do século XIV incorporouse á Misa de Requiem e o Concilio de Trento (1545–1563) confirmouno como parte fixa nesta Misa na forma ordinaria do rito romano.

Inspiración e comentario[editar | editar a fonte]

A inspiración para este himno parece vir da Vulgata latina na súa tradución do libro de Sofonías, versículos 15 e 16. É interesante na primeira estrofa a mención da Sibila, que adquire un carácter profético, anunciador do fin do mundo xunto co profeta David. O prestixio das sibilas no mundo católico parece deberse á súa aparición (concretamente da Sibila de Cumas) na Égloga IV de Virxilio, tan prezada por autores católicos dos primeiros séculos.

Fontes manuscritas[editar | editar a fonte]

O texto máis antigo atópase, con algunhas variacións menores, nun manuscrito do século XIII que se conserva na Biblioteca Nacional de Nápoles. Trátase dun Misal franciscano que se pode datar entre 1253 e 1255, posto que non contén o nome de santa Clara de Asís, canonizada en 1255 e que sen dúbida figuraría se o manuscrito fose posterior a esa data.

Exemplos de composicións[editar | editar a fonte]

Autógrafo do Dies Irae do Réquiem de W. A. Mozart

Exemplos de pasaxes do Dies Irae en composicións de Réquiem[editar | editar a fonte]

En case todos os réquiems, loxicamente, aparece tamén musicada esta secuencia da Misa de defuntos. Só Gabriel Fauré se nega a facelo, aínda que inclúe no Sanctus unha brevísima referencia musical ao Dies irae. Pódense destacar os réquiems seguintes:[2]

Aparicións do himno noutros tipos de composicións[editar | editar a fonte]

  • Berlioz, Hector: Sinfonía fantástica op. 14 (1830) (V. Songe d'une nuit du Sabbat - Soño dunha noite do Sábado: Parodia do Dies Irae).
  • Brahms, Johannes: Seis pezas para piano, op. 118/6.
  • Estévez, Antonio : Cantata Criolla (1954) para solistas, coro mixto e orquestra sinfónica sobre poesía de Alberto Arvelo Torrealba, Florentino o que cantou co Diaño.
  • Giger - Chartes para violín só.
  • Haydn - Sinfonía nº 103, Adagio-Introdución ao primeiro movemento.
  • Kodaly - Dies irae
  • Liszt - Totentanz para piano e orquestra, baseada no Dies Irae, de gran virtuosismo.
  • Mahler - Sinfonía Non. 2 "Resurrección"
  • Miaskovski - Sinfonía nº 6, no cuarto movemento.
  • Penderecki - Dies Irae - Oratorio en memoria das vítimas de Auschwitz
  • Rakhmáninov - Sinfonía n.º 1, Op. 13, Sinfonía n.º 2, Op. 27, Sinfonía n.º 3, Op. 44, Sonata para piano n.º 1 en re menor, Op. 28, A illa dos mortos, Op. 29, Preludio en re menor, Op. 32, n.º 4, As campás sinfonía coral, Op. 35, Études-Tableaux, Op. 39, n.º 2, Rapsodia sobre un tema de Paganini, Op. 43
  • Puccini- Tosca, no 2º Acto Spoletta, esbirro do Barón Scarpia recita
"Judex ergo, cum sedebit,
Quidquid latet apparebit,
Nil inultum remanebit.
Nil inultum remanebit."
  • Camille Saint-Saëns no poema sinfónico Danza macabra e na Terceira Sinfonía en dó menor op. 78 con órgano.
  • John Williams utiliza breves reminiscencias do poema na música de Star Wars, a máis notábel é en A guerra das galaxias no tema Burning Homestead (escena da morte dos tíos de Luke Skywalker)
  • Ysaye, Eugène na Sonata nº 2 "Obsession“ para violín só.

Composicións lixeiras[editar | editar a fonte]

  • Adagio (banda): Introitus, Solvet Saeclum in favilla (Álbum: Underworld)
  • Aesma Daeva "since the machine" (álbum: Dawn of the new athens)
  • Agathodaimon: Dies Irae (Carpe Noctem demo)
  • Anorexia Nervosa: "An amen"
  • Bajakian, Clint, Peter McConnel, Michael Z.: Land The Room of the God Machine (Banda sonora de Indiana Jones and the Fate of Atlantis, 1992)
  • Bathory: Dies Irae (Álbum Blood Fire Death)
  • Carlos, Wendy: Main Title (Banda sonora de Shining, 1980)
  • D1ESRAE: "D13SRAE" (Nome da banda xaponesa)
  • Dark Moor (Álbum: The Gates of Oblivion, 2002, Power Metal)
  • Deathgaze: Dies Irae (Álbum: Genocide and mass murder)
  • Devil Doll (Álbum: Dies Irae, 1996, Avantgarde Gothic Rock)
  • Dissection Starless Aeon (Álbum Reinkaos)
  • Dwyer, John: Judgment Day (MEGATRAX Library Online)
  • Ennio Morricone: Dies Irae psychedelico (Álbum: Escalation1968)
  • Epica: "Dies Irae" (from "Reqiuem") (Verdi), (Álbum: The Classical Conspiracy) (2009)
  • Evanescence: Lacrymosa (Álbum: The Open Door, 2006)
  • Goldsmith, Jerry Mephisto Waltz (Álbum Mephisto Waltz)
  • Haggard Chapter I - Tales of Ithiria (Álbum: Tales of Ithiria)
  • Haggard Chapter V - The hidden Sign (Álbum: Tales of Ithiria)
  • Helium Vola Dies Ire (EP: In lichter Farbe steht der Wald, 2004)
  • Helloween The Time of The Oath (Álbum The Time of The Oath, 1996)
  • Juno Reactor, Conquistador.Parte I (Álbum: Labyrinth, 2004)
  • Luca Turilli: Prince of the Starlight e Demonheart, ambos en Prophet of Last Eclipse* Luca Turilli's Dreamquest Gothic Vision (Álbum: Lost Horizons)
  • Mägo de Oz: Dies Irae (Álbum Gaia III: Atlantia, 2010)
  • Mantus: Dies Irae (Álbum: Fremde Welten)
  • Menken, Alan The Bells of Notre Dáme, banda sonora de O Chepudo de Notre Dame (filme de 1996)
  • Moi Dix Mois "Dies Irae" (Álbum "D+SECT" )
  • Orff, Carl: Carmina Burana, Dies Irae
  • Penumbra (Álbum: The Last Bewitchment, 2002, Canción: Pé Jesu)
  • Queensrÿche Suite Sister Mary (Álbum Operation: Mindcrime, 1988)
  • Rage: Dies Irae (Álbum: Unity)
  • Regina Spektor, "Lacrimosa" (Álbum "songs", 2002)
  • Rhapsody of Fire "Reign of Terror" (Álbum: The Frozen Tears of Angels)
  • Rhapsody (Actualmente Rhapsody of fire) "Agony is my name" (Álbum: Power of the dragonflame)
  • Shore, Howard Minas Tirith (Banda sonora zum Herrn der Ringe, 2005)
  • Steinmann, Jim Carpe Noctem (Álbum: Tanz der Vampire)
  • Subway to Sally Tag der Rache (Álbum: Hochzeit)
  • Symphony X A Fool's Paradise and "The Death Of Balance / Lacrymosa" (Álbum: V - The New Mythology Suite)
  • T.A.C.-Tomografia Assiale Computerízzata Requiem des Schwarzen Lichtes (Álbum:A Nouvelle Art Du Deuil)
  • Therion "Dies Irae" (Álbum: The Miscolk Experience)
  • Therion "Dies Irae" (from "Reqiuem") (Mozart), (Álbum: The Miskolc Experience) (2009)
  • U2: "Alex descends into hell for a bottle of milk / Korova 1" (Lado B do single "The Fly")
  • Yoshihisa Hirano Anime Death Note Death Note Theme (Death Note Orixinal Soundtrack I, 2006)
  • Yuki Kajiura Salva Nos (Álbum: Fiction, Noir Orixinal Soundtrack I)

Noutras artes[editar | editar a fonte]

  • Existe unha película de 1943, dirixida por Carl Theodor Dreyer, co título de Dies irae (Vredens Dag).
  • Son citadas o primeiras tres liñas na novela Forging the Darksword de Margaret Weis e Tracy Hickman, como parte dun ritual no que se declara o príncipe como morto. Aclárase que xa non se lembran de que significan as palabras citadas.
  • No filme O sétimo selo é cantada por un grupo de flaxelantes ao final da actuación de María e Xosé.
  • Na película O Chepudo de Notre Dáme de 1996 aparecen coros cantando fragmentos deste poema entre o minuto 3:00 e 3:45, aproximadamente.
  • A película de terror The Shining, dirixida por Stanley Kubrick (1980), iníciase cunha aterrecedora versión do Dies Irae, acompañada de ouleos musicais humanos e outros arrepiantes efectos sonoros.
  • Existe unha canción do grupo de Folk-Rock español Mägo de Oz, con este mesmo nome: "Dies Irae", que trata sobre a destrución do planeta pola man do home.
  • Existe un libro do autor César Pérez Gellida co título de: "Dies irae"
  • Na obra do escritor venezolano Miguel Otero Silva, Cuando quiero llorar no lloro (1970), mentres Victorino Peralta atopaba a morte nun accidente de auto, faise uso do humor negro cun verso inspirado no "Dies irae".
  • Un dos capítulos de The Shadowhunters Chronicles: City of Ashes da autora Cassandra Clare titúlase "Días Irae".
  • No álbum de 1976 do grupo español Vainica Doble, chamado Contracorriente, aparece unha cita do Dies irae na canción La rabieta.
  • Na película de Quentin Tarantino, Django Unchained hai unha escena onde un grupo de homes cabalgan e de fondo escóitase "Dies irae".
  • Na película de X-Men 2, na escena inicial do ataque ao presidente óuvese o Dies Irae do Réquiem en re menor, de W. A. Mozart.
  • Existe unha canción do grupo español de power metal sinfónico Dark Moor, chamada "Dies Irae."
  • Na Paz, Bolivia, nos anos 80 e 90, existía un grupo de rock heavy metal, denominado Dies Irae, que interpretaba temas propios e algúns covers. Actuaban en pubs e locais underground.
  • Nos xogos Arcade Fatal Fury 2 (1992) e Fatal Fury Special (1993), desenvolvidos por SNK. para a plataforma Neo Geo, no escenario do xefe final, Wolfgang Krauser, o enfrontamento con el sucede cunha interpretación de "Dies irae" como banda sonora.
  1. ↑ Coles, Abraham (1866). Dies Irae, in thirteen original versions. D. Appleton & Company. 
  2. ↑ Chase, Robert (2003). Dies irae, A Guide to Requiem Music. The Scarecrow Press, Inc. 
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dies_irae&oldid=6662071»