Lingua sarda

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Sardo
Sardu
Pronuncia:ˈsaɾdu
Falado en: Italia
Rexións: Sardeña
Total de falantes: ~1 000 000 (1999–2007)
Familia: Indoeuropea
 Itálica
  Románica
   Románica occidental
    Románica meridional
     Sardo
Estatuto oficial
Lingua oficial de: Sardeña Sardeña [1][2]
Códigos de lingua
ISO 639-1: sc
ISO 639-2: srd
ISO 639-3: sro
Mapa
Status

O sardo está clasificado como definitivamente en perigo polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO[3]

O sardo[4] (sardu en lingua sarda) é unha lingua neolatina propia da Sardeña falada polo pobo sardo. Ata moi recentemente non contou cunha norma común ás diferentes variedades da lingua. Desde 1997 é lingua oficial, xunto coa lingua italiana, da Rexión Autónoma da Sardeña, o que impulsou a elaboración dunha proposta de normativa común denominada Lingua Sarda Unificada (2001). Na LSU baséase a Lingua Sarda Común que se emprega nos documentos oficiais da Rexión Autónoma. Considérase a máis conservadora das linguas derivadas do latín.

Variedades[editar | editar a fonte]

  • Sardo logudorese, no norte e parte do centro de Sardeña, é a variedade en que se escribiu a maioría da literatura sarda. Comprende á súa vez dous dialectos do logudorés común (Logudorese comune) e do sardo nuorés (Sardo nuorese); constitúe a forma máis arcaica, con maior prestixio e viveza cultural;
  • Sardo campidanese, falado na rexión histórico-xeográfica do Campidano, na parte centro-meridional de Sardeña; é a variedade que conta con máis falantes; presenta fortes influxos cataláns e toscanos.

Tamén se consideran dialectos sardos, aínda que presentan unha estrutura gramatical máis similar ao corso e con fortes influxos lígures e toscanos, as seguintes variantes:

  • Gallurese, falado na parte nordeste da illa, en Gallura, é unha variedade lingüisticamente máis próxima ó corso que ó sardo pero considérase parte do sardo.
  • Sassarese, propio da cidade de Sassari, en Porto Torres e en zonas circundantes, posúe características de transición (intermedias) entre o galurés e o logudorés, derivados tamén da forte influencia exercida polos dominadores pisanos, xenoveses e cataláns.

Ámbito de difusión[editar | editar a fonte]

É falada en toda a illa, coa excepción da cidade de Alguer (onde falan catalán), e nas illas menores circundantes, salvo en San Pietro e parte de San Antíoco (onde persiste o dialecto lígur tabarquino).

Recoñecemento institucional[editar | editar a fonte]

A lingua sarda foi recoñecida coa lei rexional Nº 26 do 15 de outubro de 1997 como segunda lingua oficial de Sardeña, á beira do italiano. A lei rexional aplica e regulamenta algunhas normas do estado italiano en tutela das minorías lingüísticas. Os códigos ISO 639-3 son:

  • sardo campidanés: "sro"
  • sardo logudorés: "src"
  • galurés: "sdn"
  • sasarés: "sdc"

Vocabulario[editar | editar a fonte]

Táboa de comparación das linguas neo-latinas:

Latín Francés Italiano Galego Occitano Catalán Portugués Romanés Sardo Corso Siciliano
clave clef chiave chave clau clau chave cheie crae chjave/chjavi chiàvi
noctem nuit notte noite nuèit/nuèch nit noite noapte notte notte/notti notti
cantar chanter cantare cantar cantar cantar cantar a cânta cantar cantà cantàri
capra chèvre capra cabra cabra cabra cabra capra cabra capra capra
lingua langue lingua lingua lenga' llengua língua limbă limba lingua lingua
platea place piazza praza plaça plaça praça piaţă pratha/pratza piazza chiazza
pons pont ponte ponte pònt pont ponte pod' ponche ponche/ponti ponti
ecclesia église chiesa igrexa glèisa església igreja biserică creia/cresia ghjesgia cresia
hospitalis hôpital ospedale hospital espital hospital hospital spital ispidale spedale/uspidali spitàli
caseus

lat. vulg.formaticum

fromage formaggio queixo formatge formatge queijo brânză casu casgiu furmàggiu/caciu

Morfoloxía e sintaxe[editar | editar a fonte]

En moitos aspectos diferénciase dun xeito dabondo claro do italiano e outras linguas neolatinas, especialmente no verbo, así:

  • O futuro simple: fórmase mediante o auxiliar haber máis a preposición "a" e o infinitivo. Ex.: appo a narrere (direi), as a narrere (dirás, has de dicir).
  • O condicional: fórmase utilizando unha forma modificada do verbo deber máis o infinitivo. Ex.: dio narrere (diría), dias narrere (dirías).
  • Forma progresiva: fórmase co auxiliar ser máis o xerundio. Ex.: so andende (estou indo/andando).
  • Imperativo negativo: analogamente ás linguas románico-ibéricas, o imperativo negativo fórmase usando a negación "no" máis o subxuntivo. Ex.: no andes (non vaias/andes).

Ortografía e pronuncia[editar | editar a fonte]

Non existe unha ortografía unificada. Unha das súas principais características é a chamada vocal epentética, que é aquela que en pausa pecha unha palabra que termina en consoante e non se escribe nunca.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. "Legge Regionale 15 ottobre 1997, n. 26". Regione autonoma della Sardegna – Regione Autònoma de Sardigna. Arquivado dende o orixinal o 26 de febreiro de 2021. Consultado o 03 de xullo de 2018. 
  2. "Testo Unificato n.36-167-228/A, Regione autonoma della Sardegna – Regione Autònoma de Sardigna" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 28 de xuño de 2018. Consultado o 03 de xullo de 2018. 
  3. Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022. 
  4. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para sardo.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]