Persépole

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Persépole (homónimos).

Persépole

Tipo	xacemento arqueolóxico
Epónimo	Persas (pt) e Jam (xá) (pt)
Descubridor ou inventor	García de Silva y Figueroa (pt) (1621)
Situado na entidade xeográfica	Kuh-e Rahmat (pt)
Localización
División administrativa	Kenareh Rural District, Irán (en)
29°56′06″N 52°53′24″L
Composto por	Tachara (pt) Palace of Artaxerxes I (en) Tripylon (en) Hadish Palace (en) Portão de Todas as Nações (pt) Apadana of Persepolis (en) Hall of hundred columns (en)
Características
Altitude	1.627 m
Superficie	Patrimonio da Humanidade: 12,5 ha
Patrimonio da Humanidade
Tipo	Patrimonio cultural  → Asia-Oceanía insular
Data	1979 (3ª Sesión), Criterios de Patrimonio da Humanidade: (i), (iii) e (vi)
Identificador	114
Patrimonio Nacional de Irán
Data	16 de setembro de 1931
Identificador	20
Historia
Data de creación ou fundación	década de 510 a. C.
Data de disolución, retirada ou demolición	330 a. C.
Data de descuberta ou invención	1621
Primeiro rexistro escrito	509 a. C.
Sitio web	persepolis.ir

Persépole (do grego Περσέπολις, Persépolis, literalmente «a cidade persa»), en antigo persa: Pars, en persa moderno: تخت جمشید, Tajt-e Yamshid «o trono de Yamshid», foi a capital do Imperio Persa durante a época aqueménida (550-330 a.C.). Atópase a uns 70 km da cidade de Shiraz, provincia de Fars, Irán, preto do lugar no que o río Pulwar desemboca no Kur (Kyrus).

A súa construción, comezada por Darío I, continuou ao longo de máis de dous séculos, ata a conquista do Imperio Persa por Alexandre Magno. As ruínas de Persépole foron declaradas Patrimonio da Humanidade pola Unesco no ano 1979.

Nome

A palabra Persépole deriva do grego Persépolis ( Περσέπολις ), un composto de "Pérsēs" ( Πέρσης) e "pólis" ( πόλις), que significa "a cidade persa" ou "a cidade dos persas". Para os antigos persas, a cidade era coñecida como Pārsa (persa antigo: 𐎱𐎠𐎼𐎿), que tamén é a palabra para a rexión de Persia.

Unha inscrición deixada polo príncipe sasaniano Shapur Sakanshah, fillo de Hormizd II, refírese ao sitio como Sad-stūn, que significa "Cen Piares". Porque os persas medievais atribuíron o sitio a Jamshid, un rei mitolóxico iraniano, coñecido como "Takht-e-Jamshid" (persa: تخت جمشید, Taxt e Jamšīd), literalmente significa "Trono de Jamshid". Outro nome dado ao sitio no período medieval foi Čehel Menār, literalmente significa "Corenta Minaretes".

Xeografía

Persépole está preto do pequeno río Pulvar, que flúe cara ao río Kor.

Ruínas do "Palacio de Artaxerxes I", Persépole. Como é típico das cidades aqueménidas, Persépole construíuse nunha plataforma (parcialmente) artificial.

O sitio inclúe un socalco de 125.000 metros cadrados, parcialmente construída artificialmente e parcialmente no corte dunha montaña, co seu lado oriental apoiándose na Montaña Rahmat. Os outros tres lados están formados por muros de retención, que varían en altura coa inclinación do chan. Subindo dos 5 a 13 metros no lado oeste grazas a unha escaleira dobre. A partir de aí, sobe suavemente ao cumio. Para crear o nivel do socalco, as depresións enchéronse de terra e pesadas rochas, que se unían con clips de metal.

Historia

A evidencia arqueolóxica demostra que os primeiros restos de Persépole remóntanse ao 515 a.C.. André Godard, o arqueólogo francés que escavou Persépole a principios dos anos trinta, creu que foi Ciro o Grande quen elixiu o sitio de Persépole, pero que foi Darío I quen construíu o socalco e os palacios. As inscricións sobre estes edificios apoian a crenza de que os construíu Darío.

Con Darío I, o cetro pasou a unha nova rama da casa real. Persépole converteuse probablemente na capital de Persia durante o seu reinado. Non obstante, a situación da cidade nunha rexión remota e montañosa converteuna nunha residencia incómoda para os gobernantes do imperio. As verdadeiras capitais do país eran Susa, Babilonia e Ecbatana. Isto pode ser porque os gregos non coñecían a cidade ata que o Alexandre o Grande conquistouna e saqueouna.

Plano arquitectónico aéreo de Persépole.

A construción de Persépole por Darío I levouse a cabo de forma paralela ás do Palacio de Susa. Segundo Gene R. Garthwaite, o Palacio de Susa serviu como modelo a Darío para Persépole. Darío ordenou a construción da Apadana e o Salón do Consello (Tripylon ou "Porta Tripla"), así como a sala do tesouro imperial e os seus arredores. Estes foron completados durante o reinado do seu fillo, Xerxes I. A construción posterior de edificios no socalco continuou ata a caída do Imperio Aqueménida. Segundo a Encyclopædia Britannica, o historiador grego Ctesias mencionou que a tumba de Darío estaba nunha fachada á que podía chegarse cun aparello de cordas.

Ao redor do 519 a. C., comezouse a construción dunha ampla escaleira. A escaleira planeouse inicialmente como a entrada principal ó socalco 20 metros por riba do chan. A escaleira dobre, coñecida como a Escaleira Persepoletana, construíuse simetricamente no lado occidental da Gran Muralla. Os 111 pasos medían 6´9 metros de largo, con treitos de 31 cm de ancho e 10 cm. de alto. Orixinariamente, creuse que os pasos construíranse para permitir que os nobres e a realeza subiran a cabalo. Non obstante, novas teorías suxiren que os chanzos baixos permitían que os dignatarios visitantes puidesen manter unha aparencia real ao ascender. A parte superior das escaleiras levaba a un pequeno xardín no lado nordés do socalco, fronte a Porta de todas as nacións.

A calcaria gris foi o principal material de construción utilizado en Persépole. Despois de que a rocha natural fora nivelada e as depresións recheadas, preparouse o socalco. Escaváronse grandes túneles para sumidoiros no subsolo a través da rocha. Esculpiuse un gran depósito de almacenamento de auga elevado no pé oriental da montaña. O profesor Olmstead suxeriu que a cisterna construíuse ao mesmo tempo que comezou a construción das torres.

O plano desigual do socalco, incluíndo a cimentación, actuou como un castelo, cuxos muros en ángulo permitían aos seus defensores apuntar a calquera punto da fronte externa. Diodoro Sículo escribe que Persépole tiña tres muros con baluartes, que tiñan torres para proporcionar un espazo protexido para o persoal de defensa. O primeiro muro tiña 7 metros de alto, o segundo, 14 metros e o terceiro muro, que cubría os catro lados, tiña 27 metros de altura, aínda que non queda rastro do muro nos tempos modernos.

Función

A función de Persépole non está clara. Non era unha das cidades máis grandes de Persia, e moito menos do resto do imperio, pero parece ser un gran complexo cerimonial que só ocupábase estacionalmente; aínda non está totalmente claro onde estaban realmente os apousentos privados do rei. Ata os descubrimentos recentes, a maioría dos arqueólogos sostiñan que se usou especialmente para celebrar o Nowruz, o Ano Novo persa, realizado no equinoccio, e aínda segue sendo unha importante festa anual no Irán moderno. A nobreza iraniana e as partes tributarias do imperio presentaban agasallos ao rei, representados nos relevos da escaleira.

Destrución

Despois da vitoria sobre os aqueménidas no 330 a. C., Alexandre o Grande enviou a forza principal do seu exército a Persépole polo camiño real persa. El asaltou ás "Portas Persas", un paso polas actuais Montañas de Zagros. Alí Ariobarzanes emboscou con éxito ao exército de Alexandre o Grande, causándolle grandes baixas. Tras deterse durante 30 días, Alexandre o Grande rodeou e destruíu aos defensores. O mesmo Ariobarzanes morreu durante a batalla ou durante a retirada de Persépolis. Algunhas fontes indican que os persas foron traizoados por un xefe tribal capturado que mostrou aos macedonios un camiño alternativo que lles permitiu rodear a Ariobarzanes nunha reversión das Termópilas. Logo de varios meses, Alexandre permitiu ás súas tropas saquear Persépole.

Alexandre o Grande ordenando incendiar Persépole; Placa italiana, 1534 (aínda que poida ser unha representación da queima de Roma por parte de Nerón).

Ao redor dese tempo, un incendio queimou "os palacios" ou "o palacio". Os estudosos coinciden en que este evento, descrito en fontes históricas, ocorreu nas ruínas que agora se identificaron como Persépole. A partir das investigacións de Stolze, parece que polo menos un destes, o castelo construído por Xerxes I, ten restos de ser destruído por incendio. A localidade descrita por Diodoro Sículo despois de Clitarco corresponde en particularidades importantes coa Persépole histórica, por exemplo, está apoiada nunha montaña ao leste.

Crese que o lume que destruíu Persépole comezou no palacio de Hadish, que era a residencia de Xerxes I e se estendeu ao resto da cidade. Non está claro se o lume foi accidental ou un acto deliberado de vinganza pola queima da Acrópole de Atenas durante a segunda guerra Médica . Moitos historiadores sosteñen que, mentres o exército de Alexandre celebraba cun simposio, decidiron vingarse contra os persas. Se iso é así, a destrución de Persépole podería ser tanto un accidente como unha vinganza.

Unha vista xeral de Persépolis.

Logo da caída do Imperio Aqueménida

Ruínas do lado occidental do recinto de Persépole.

No 316 a. C., Persépole aínda era a capital de Persia como unha provincia do grande Imperio Macedonio (ver Dício xix, 21 seq., 46; probablemente despois de Xerome de Cardia), que viví sobre o 326). A cidade debeu diminuír paulatinamente ao longo do tempo. A cidade baixa ao pé da cidade imperial puido sobrevivir por un longo tempo, pero as ruínas dos aqueménidos quedaron como testemuña da súa antiga gloria. É probable que a cidade principal do país, ou polo menos o distrito, estivese sempre nesta zona.

Ao redor do 200 a.C., a cidade de Estakhr, a cinco quilómetros ao norte de Persépole, foi a sede dos gobernadores locais. A partir de aí colocáronse os cimentos do segundo grande imperio persa, e Estakhr adquiriu especial importancia como centro de sabedoría sacerdotal e a ortodoxia. Os reis sasánidas cubriron a fachada das rochas nesta zona e, en parte, ata as ruínas aqueménidas, coas súas esculturas e inscricións. Construíron alí en gran parte, aínda que nunca na mesma escala de magnificencia que os seus antigos predecesores. Os romanos sabían pouco de Estakhr como os gregos coñecían pouco sobre Persépole, a pesar de que os sasánidas mantiveron relacións durante catrocentos anos, amigables ou hostís co imperio.

No momento da invasión musulmá de Persia, Estakhr ofreceu unha resistencia desesperada. Aínda era un lugar de grande importancia no primeiro século do islam, aínda que a súa grandeza foi rapidamente eclipsada pola nova metrópole de Xiraz. No século X, Estakhr diminuíu ata a insignificancia, como se pode ver nas descricións de Estakhri, un nativo (c. 950) e de Al-Muqaddasi (c. 985). Durante os séculos seguintes, Estakhr declinou gradualmente, ata que deixou de existir como cidade.

Investigación arqueolóxica

Véxase tamén: Nowruz # Período aqueménida.

Odoric de Pordenone pasou por Persépole no seu camiño cara a China en 1320. En 1474, Giosafat Barbaro visitou as ruínas de Persépole, o cal pensou incorrectamente que eran de orixe xudía. António de Gouveia de Portugal escribiu sobre Inscricións cuneiformes logo da súa visita en 1602. O seu primeiro informe escrito sobre Persia, a Jornada, publicouse en 1606.

En 1618, García de Silva Figueroa, o embaixador do rei Filipe III de España na corte de Abbas I, o monarca Safávida, foi o primeiro viaxeiro occidental en identificar correctamente as ruínas de Persépole como a localización correcta de Persépole.

Pietro Della Valle visitou Persépole en 1621, e notou que só 25 das 72 columnas orixinais aínda estaban en pé, debido ao vandalismo ou a procesos naturais. O viaxeiro holandés Cornelis de Bruijn visitou Persépole en 1704.

• 
  Esbozo de Persépole de 1704
  de Cornelis de Bruijn.
• 
  Debuxo de Persépoles en 1713
  de Gérard Jean-Baptiste.
• 
  Debuxo de Tachara
  de Charles Chipiez.
• 
  The Apadana de Charles Chipiez.
• 
  Apadana detalle de Charles Chipiez.

A frutífera rexión estaba cuberta de aldeas ata a terrible devastación do século XVIII, e incluso agora esta, comparativamente falando, ben cultivada. O Castelo de Estakhr desempeñou un papel notable como unha forte fortaleza, varias veces, durante o período musulmá. Era o punto medio e o máis alto dos tres penedos escarpados que se elevan no val do Kur, a certa distancia ao oeste ou ao noroeste da necrópole de Naqsh-e Rustam.

Os viaxeiros franceses Eugène Flandin e Pascal Coste están entre os primeiros en prover non só unha revisión literaria da estrutura de Persépole, senón tamén en crear algunhas das mellores e primeiras representacións visuais da súa estrutura. Nas súas publicacións en París, en 1881 e 1882, tituladas 'Voyages en Perse de MM. Eugene Flanin peintre et Pascal Coste architecte, os autores proporcionaron unhas 350 ilustracións de Persépole. A influencia francesa e os xacementos arqueolóxicos de Persia non acabaran ata o mandato de Reza Shah, cando figuras tan destacadas como André Godard axudaron a crear o primeiro museo do patrimonio de Irán.

Ao longo dos anos 1800 e principios de 1900, realizáronse gran variedade de escavacións por afeccionadas no sitio, nalgúns casos a grande escala.

As primeiras escavacións científicas en Persépole foron realizadas por Ernst Herzfeld e Erich Schmidt representando ao Instituto Oriental da Universidade de Chicago. Realizaron escavacións durante oito tempadas, a partir de 1930 e incluíron outros sitios próximos.

Deseño dun Friso aqueménida en Persépole.

Herzfeld cría que os motivos da construción de Persépole eran a necesidade dunha atmosfera maxestosa, un símbolo para o imperio e para celebrar eventos especiais, especialmente o "Nowruz". Por motivos históricos, construíuse Persépole onde se fundou a dinastía Aqueménida, aínda que non era o centro do imperio nese momento.

As escavacións de fragmentos de placas insinúan nunha escena cunha loita entre Hércules e Apolo, chamado "Unha pintura grega en Persépole".

Arquitectura

A arquitectura de Persépole é coñecida polo uso da columna persa, baseada probablemente en columnas anteriores de madeira. Os arquitectos recorreron á pedra só cando os cedros máis grandes do Líbano ou as árbores de teca da India non cumpriron cos tamaños requiridos. As bases das columnas e capiteis foron feitas de pedra, mesmo en árbores de madeira, pero é probable a existencia de capiteis de madeira.

Os edificios de Persépole inclúen tres agrupacións xerais: cuarteis militares, tesouro e salas de recepción e casas ocasionais para o rei. Estruturas notables son a Grande Escaleira, a Porta de todas as nacións, a Apadana, o Salón das Cen Columnas, a sala Tripylon e a Tachara, o Palacio de Hadish, o Palacio de Artaxerxes III, o tesouro imperial, as cortes reais e a casa do carro.

Ruínas e restos

Os relevos de flores de loto usado frecuentemente nas paredes e monumentos de Persépole.

Existen ruínas de varios edificios colosais no socalco. Todos están construídos de mármore gris escuro. Quince dos seus piares permanecen intactos. Tres piares máis volvéronse a erixir desde 1970. Varios edificios nunca foron rematados. F. Stolze demostrou que algúns permanecen restos de albanelería.

Desde a época de Pietro Della Valle, é indiscutible que estas ruínas representan a Persépole capturada e parcialmente destruída por Alexandre o Grande.

Detrás do complexo en Persépole, hai tres sepulcros tallados na rocha na aba do outeiro. As fachadas, unha delas incompleta, están ricamente decoradas con relevos. Ao redor de 13 km ao NNE, no lado oposto do río Pulvar, levántase unha parede perpendicular de rocha, na que se cortan catro tumbas semellantes a unha altura considerable desde o fondo do val. Os iranianos de hoxe en día chaman a este lugar "Naqsh-e Rustam" ("Relevo Rustam"), os relevos Sasanianos debaixo da apertura, son unha representación do mítico heroe Rostam. Pódese deducir das esculturas que os ocupantes destas sete tumbas eran reis. Unha inscrición nunha das tumbas declárase a de Darío I, respecto de quen Ctesias relata que a súa tumba estaba fronte a unha rocha, e só se podía alcanzar co uso de cordas. Ctesias menciona aínda máis, en relación a varios reis persas, que os seus restos foron traídos "aos persas", ou que morreron alí.

• 
  Un baixorrelieve en Persépole, que representa un símbolo no Zoroastrismo para Nowruz.
• 
  Un baixorrelieve da Apadana que representa aos armenios traendo o seu famoso viño ao rei.
• 
  Placa aqueménida de Persépole, gardada no Museo Nacional de Irán, Teherán.
• 
  Relevo dun home Medo en Persépole.
• 
  Obxectos de Persépole conservados no Museo Nacional de Irán, Teherán.

Porta de todas as nacións

Artigo principal: Porta de todas as nacións.

A Porta de todas as nacións, referíndose aos asuntos do imperio, consistía nun gran salón que era un cadrado de aproximadamente 25 m. de lonxitude, con catro columnas e a súa entrada no Muro occidental. Había dúas portas máis, unha ao sur que se abría cara ao xardín de Apadana e a outra abría cara a un longo camiño cara ao leste. Os dispositivos de pivote atopados nas esquinas internas de todas as portas indican que eran portas de dúas follas, probablemente feitas de madeira e cubertas con láminas de metal adornado.

Un par de lamassus, touros coa cabeza de home barbudo, permanecen no limiar occidental. Outro par, con ás e unha "Cabeza Persa" ("Gopät-Shäh"), atópanse na entrada oriental, para reflectir o poder do imperio.

O nome de Xerxes I escribiuse en tres idiomas e esculpido nas entradas, informando a todos quen ordenou a súa construción.

• 
  O lamassu na Porta de todas as nacións.
• 
  Ruínas da Porta de todasa as nacións, Persépole.
• 
  A grande escaleira dobre en Persépole.
• 
  Baixo relevo na escaleira do palacio.

O Palacio Apadana

Artigo principal: Apadana.

Estatero achado no tesouro da Apadana.

Darío I construíu o maior palacio de Persépole no lado oeste da plataforma. Este palacio chamouse Apadana. O Rei de Reis utilizouno para audiencias oficiais. Os traballos comezaron no 518 aC e o seu fillo, Xerxes I, completouno 30 anos máis tarde.

O palacio ten unha planta cadrada de 60,5 de lado. Consta de 36 columnas das cales 13 aínda están en pé. As columnas, de 19 m de altura, foron probablemente erguidas mediante ramplas de terra que lles permitiu ser transportadas despois de colocar as pedras na altura requirida. As ramplas debían ser levantadas mentres avanzaban as columnas, a continuación, a terra era evacuada. Testemuñan a influencia Xônia: as columnas da Apadana presentan o mesmo diámetro e altura similares aos templos de Hera en Samos tamén presentan sucos similares.

• 
  Estatua dun Mastín atopada na Apadana, gardada no Museo Nacional de Irán, Teherán
• 
  Columnas xónicas e elementos de columnas (Apadana)
• 
  Capitel de columna con prótome de touro (Apadana)

Elementos de mármore gris, encima dunha columna da Apadana. Museo Nacional de Irán, Teherán.

Os planos iniciais do palacio eran máis simples: construído trala escaleira de Persépole e a porta de todas as nacións, foi necesario un acceso ao palacio polo norte. Isto explica a adición dunha escaleira no lado norte do palacio. A parte central, unha gran sala hipóstila cadrada, constaba de 36 columnas dispostas en seis filas. Estaba rodeada ao oeste, ao norte e ao leste, por tres pórticos rectangulares con doce columnas cada unha, dispostas en dúas filas. A parte sur constaba dunha serie de cuartos pequenos e abríase sobre o palacio de Darío, o Tachara. As esquinas estaban ocupadas por catro torres.

O teito estaba sostido por vigas que descansaban sobre os protomes de touros e leóns. Opostos, os prótomes formaban un banco sobre o que se colocou unha viga principal. As dúas cabeza formaban así unha protrusión, lateralmente, dun metro. As vigas transversais colocáronse directamente sobre as cabezas, estabilizadas polas orellas ou cornos do animal esculpido. Estes elementos animais fixáronse con chumbo. As vigas transversais uníronse ás columnas das filas veciñas. Os espazos restantes foron cubertos por vigas secundarias. O conxunto calafateouse e cubriuse por unha capa de morteiro de barro seco. As vigas eran de carballo, de ébano, e de cedro do Líbano. O uso de tellados lixeiros de cedro xunto coas técnicas de columnas Xonias, permitían a liberación dun espazo importante: .. a separación das filas de columnas da Apadana é de 8´9 m., para unha relación entre o diámetro das columnas e a distancia entre os fustes de apenas 1 por 3´6. En comparación, a da sala hipóstila do templo de Karnak é de 1 por 1´2.

O conxunto estaba pintado ricamente como evidencian os moitos trazos de pigmentos atopados na base dalgunhas columnas, paredes e baixos-relevos das escaleiras. O interior da garganta dun león esculpido aínda posúe distintos restos de cor vermella. Cubertos cunha capa de estuco, do que se atoparon fragmentos, os muros estaban adornados con colgaduras bordadas de ouros, baldosas de cerámica e decorados con pinturas que describen leóns, touros, flores e plantas. As portas e vigas de madeira levaban placas de ouro, incrustacións de marfil e metais preciosos. Os adornos dos capiteis das columnas difiren segundo a súa posición: touros para as columnas do vestíbulo central e do pórtico norte, e outras figuras de animais para os pórticos leste e oeste.^,

• 
  Capitel de columna con prótome de león (Apadana)
• 
  Teito da Apadana, por Charles Chipiez (1884)
• 
  Reconstrución da Apadana, por Charles Chipiez (1884)
• 
  Cabeza de león e base de columnas en forma de campá (Apadana)
• 
  Detalle dunha columna

Museos (fóra de Irán) que mostran material de Persépole

Un número de baixorrelevos de Persépole son conservados no Fitzwilliam Museum en Cambridge, Inglaterra. Hai tamén unha colección de Persépole no British Museum. O touro de Persépole no Instituto Oriental é un dos tesouros máis prezados da universidade, pero é só un dos varios obxectos de Persépole que se exhiben na Universidade de Chicago. O Museo Metropolitano de Arte Metropolitano de Nova York alberga obxectos de Persépole,, do mesmo xeito que o Museo de Arqueoloxía e Antropoloxía da Universidade de Pensilvania. O Museo de Belas Artes de Lión e o Louvre de París tamén teñen obxectos de Persépole.

• 
  Exposición do Imperio esquecido, no British Museum.
• 
  Exposición do Imperio esquecido, no British Museum.
• 
  Obxectos de ouro persepolitanos, conservados no Instituto Oriental.
• 
  Roseta persepolitana en relevo rochoso, conservada no Instituto Oriental.
• 
  Obxectos de Persépolis, gardados no Louvre.

Vista aérea

• 
  Vista aérea dos monumentos en ruínas de Persepolis.
• 
  Vista aérea dos monumentos en ruínas de Persépolis.
• 
  Vista aérea dos monumentos en ruínas de Persépolis.
• 
  Vista aérea dos monumentos en ruínas de Persépolis.

Véxase tamén

Outros artigos

• Tesouro da Apadana
• Pasargada
• Aqueménida
• Naqsh-e Rostam
• Taboíñas da Fortaleza de Persépole
• Imperio persa
• Fars
• Shiraz
• Istakhr
• Zoroastrismo

Ligazóns externas

• Sitio oficial de Persépole e Pasargada (en inglés) (en francés)
• Achemenet, ressources en ligne sur les Achéménides par le collège de France (en francés)
• "Persepolis" at Cultural Heritage Organization of Iran
• Musée Achéménide, museo virtual de obras aqueménidas (en francés) (en inglés)
• Seals on the fortification tablets Arquivado 25 de marzo de 2013 en Wayback Machine., Mark B. Garrison & Margaret C. Root (Oriental Institute of the University of Chicago) (en inglés)
• Persepolis Photographs Arquivado 05 de febreiro de 2007 en Wayback Machine. and Introduction to the Persian Expedition Arquivado 15 de maio de 2011 en Wayback Machine.,
• Persepolis official website Persepolis official website
• Persepolis at the Ancient History Encyclopedia with timeline, illustrations, and books
• Arthur John Booth The Discovery and Decipherment of the Trilingual Cuneiform Inscriptions 1902
• 360 degrees panorama gallery of Persepolis
• Google Maps
• Greek Art And Architecture In Iran (Mentions Ionian work in Persepolis)
• Shiraz Attractions