Oklahoma

Editar as ligazóns
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Modelo:Xeografía políticaOklahoma
State of Oklahoma (en) Editar o valor em Wikidata
Bandeira
Bandeira
Brasón
Brasón
Lema«Labor omnia vincit (pt) Traducir» Editar o valor em Wikidata
Símbolo oficialTyrannus forficatus (pt) Traducir (aves) Editar o valor em Wikidata
AlcumeSooner State Editar o valor em Wikidata
Nomeado en referencia aTerritório de Oklahoma (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
Localización
Editar o valor em Wikidata Mapa
 35°30′N 98°00′O / 35.5, -98Coordenadas: 35°30′N 98°00′O / 35.5, -98
EstadoEstados Unidos de América Editar o valor em Wikidata
CapitalOklahoma City Editar o valor em Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación3.959.353 (2020) Editar o valor em Wikidata (21,85 hab./km²)
Número de fogares1.493.569 (2020) Editar o valor em Wikidata
Lingua oficiallingua inglesa Editar o valor em Wikidata
Xeografía
Parte de
Superficie181.195 km² Editar o valor em Wikidata
Auga1,87 % Editar o valor em Wikidata
Bañado porRío Arkansas, Rio Vermelho do Sul (pt) Traducir, Eufaula Lake (en) Traducir e Rio Canadian (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
Punto máis altoBlack Mesa (en) Traducir (1.700 m) Editar o valor em Wikidata
Punto máis baixoLittle River (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Comparte fronteira con
Datos históricos
Precedido por
Creación16 de novembro de 1907 Editar o valor em Wikidata
Organización política
Órgano executivoGovernment of Oklahoma (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
• Governador (pt) Traducir Editar o valor em WikidataKevin Stitt (pt) Traducir (2019–sen valor) Editar o valor em Wikidata
Órgano lexislativoOklahoma Legislature (en) Traducir , Editar o valor em Wikidata
Máxima autoridade xudicialOklahoma Court of Criminal Appeals (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Identificador descritivo
Fuso horario
ISO 3166-2US-OK Editar o valor em Wikidata
Identificador GNIS1102857 Editar o valor em Wikidata
Outro
Irmandado con
Páxina webok.gov Editar o valor em Wikidata

Oklahoma (en cherokee: ᎣᎦᎳᎰᎹ, òɡàlàhoma, en pawnee: Uukuhuúwa,[1] en cayuga: Gahnawiyoˀgeh[2]) é un estado situado na rexión Sur dos Estados Unidos de América. Con 3.579.212 habitantes no 2006 e unha superficie de 181.035 km², ocupa o lugar número 28 entre os estados máis poboados, e o 20 entre os máis grandes. O seu nome deriva das palabras choctaw okla e humma, que significan "xente vermella".[3] Informalmente é coñecido co alcume de The Sooner State. Oklahoma foi o cuadraxésimo sexto estado en facer parte da Unión o 16 de novembro de 1907, a partir do Territorio Indio. A capital e maior cidade do Estado é Oklahoma City. Conta con 77 condados.

Oklahoma é un importante produtor de gas natural, petróleo e diversos alimentos. A economía de Oklahoma está baseada na aviación, enerxía, telecomunicacións e a biotecnoloxía. É unha das economías de máis rápido crecemento de EUA, o terceiro estado na clasificación de ingresos per cápita e o líder en crecemento do produto nacional bruto. Oklahoma City e Tulsa son os principais motores da economía do Estado, xa que concentran case o 60% da poboación nas súas áreas metropolitanas. O estado de Oklahoma ten competencias importantes na administración da educación e a sanidade. Ademais, as súas universidades máis grandes participan nas competicións deportivas da NCAA e a NAIA, mentres que dous dos seus clubs de atletismo encóntranse entre os máis exitosos dos Estados Unidos.

Con pequenas cadeas montañosas, pradarías, e bosques ao oeste, a maior parte de Oklahoma está situada entre as Grandes Chairas dos Estados Unidos e as Terras Altas, unha rexión especialmente proclive a condicións meteorolóxicas adversas. En Oklahoma predominan os alemáns, irlandeses, británicos e descendentes de nativos americanos. No estado fálanse máis de 25 linguas indíxenas de América, máis ca en calquera outro estado.

Atópase na confluencia de tres grandes rexións culturais dos Estados Unidos e historicamente serviu como ruta de transporte de gando, como destino para os colonos do sur, e de lar para os nativos americanos. Fai parte do Bible Belt, nos cales está moi presente o cristianismo evanxélico.

Etimoloxía[editar | editar a fonte]

O nome Oklahoma vén da expresión choctaw okla humma, cuxo significado é, literalmente, "xente rubia". O xefe choctaw Allen Wright suxeriu este nome en 1866 durante as negociacións para o tratado co goberno federal en relación co uso do Territorio Indio, no que se considera que todo o estado indio é controlado polo Superintendente de Asuntos Indios dos Estados Unidos. Equivalente á palabra indio, okla humma foi unha frase na lingua choctaw utilizada para describir os nativos americanos en conxunto. Oklahoma converteuse despois no nome de facto do Territorio de Oklahoma. En 1890 foi aprobado este nome oficialmente, e dous anos despois, a área era aberta para os colonos brancos.[3][4]

Historia[editar | editar a fonte]

Comerciantes no camiño de Santa Fe, en Camp Comanche, Oklahoma, 1844.

Existen probas de que os pobos nativos chegaron a Oklahoma na última idade de xeo,[5] mais os primeiros habitantes permanentes do estado crearon comunidades con estruturas de tipo montículo, cerca da fronteira con Arcansas entre o 850 e o 1450.[6] O explorador español Francisco Vázquez de Coronado viaxou a través do estado en 1541, mais os exploradores franceses reclamaron a zona en 1700,[7] permanecendo baixo dominio francés até 1803, cando todo o territorio francés ao oeste do río Mississippi foi adquirido polos Estados Unidos na Compra de Luisiana.

Miles de indíxenas americanos, incluídos os que integran as cinco tribos civilizadas, foron expulsados das súas terras en Mississippi, Florida, Alabama, Xeorxia e Tennessee, e trasladados a Oklahoma na década de 1830.[8] A área, na que xa habitaban as tribos osage e quapaw, foi denominada como Territorio indio pola Acta de Remoción dos Indios de 1830 e a Acta de relacións indias de 1834. Quince tribos recibiron terras no territorio en 1830, pero por volta de 1890, máis de 30 tribos foran asignadas nos territorios federais.[9]

Mapa local de 1905.

No período entre 1866 e 1899, os ranchos gandeiros de Texas trataron de satisfacer as esixencias de alimento das cidades do Leste, e os ferrocarrís de Kansas comprometéronse a realizar as entregas. Os cowboys establecéronse como condutores de gando e coidadores de ranchos, e levaron os seus produtos para o norte, establecéndose ilegalmente no Territorio indio. En 1881, catro das cinco rutas principais de gando transcorrían a través da fronteira occidental do Territorio indio. O aumento da presenza de colonos brancos no Territorio indio empuxou ao Goberno dos Estados Unidos a promulgar a Acta de Dawes en 1887, que dividiu as terras das tribos individuais en asignacións para familias individuais, alentando a agricultura e as facendas privadas entre os americanos nativos, pero cedendo a terra excente ao goberno federal. No proceso, case a metade das terras dos indios dentro do territorio abríronse a colonos doutros lugares e en parte foron mercadas por empresas ferroviarias.[10]

Land rush ou toma da terra de Oklahoma en 1889.

As carreiras pola terra, como a Carreira da Terra de 1889, celebráronse para asignar terras aos colonos cando certos territorios se liberaron para que se poidesen asentar. Normalmente asignouse terra aos colonos que chegaban primeiro. A aqueles que se saltaron as regras por cruzar a fronteira antes do permitido chamóuselles sooners , termo que co tempo se converteu no alcume do estado. As negociacións para converter o territorio en estado comezaron a principios do século XX, cando a lei Curius aboliu todas as xurisdicións tribais do Territorio Indio. Os intentos de crear un estado indio co nome de Oklahoma, e un posterior intento de crear un estado indio chamado Sequoyah non prosperaron, aínda que na Convención do Estado Sequoyah de 1905 sentáronse as bases para a Convención do Estado de Oklahoma, que tivo lugar dous anos máis tarde.[11] O 16 de novembro de 1907, Oklahoma estebleceuse como o estado número 46 da Unión.

O atentado de Oklahoma, un dos peores actos terroristas da historia dos Estados Unidos.

O novo estado converteuse nun foco importante da emerxente industria petroleira, cos descubrimentos dos pozos petrolíferos, que impulsou o rápido crecemento da economía e a poboación das cidades. Tulsa foi coñecida temporalmente como a Capital Mundial do Petróleo durante a maior parte do século XX. Os investimentos no petróleo alimentaron a economía do estado nos seus primeiros anos de existencia.

En 1927, o empresario de Oklahoma, Cyrus Avery, coñecido como o Pai da Ruta 66, comezou unha campaña para crear a Ruta 66, usando un tramo da estrada xa existente entre Amarillo, Texas e Tulsa. Avery encabezou a creación da asociación Highway 66 para supervisar a planificación da Ruta 66, con sede na súa cidade natal de Tulsa.[12]

Durante a década de 1930, algunhas partes do estado comezaron a sentir as consecuencias das malas prácticas agrícolas, cando chegaron as secas e os fortes ventos. Coñecido como o Dust Bowl, áreas de Kansas, Texas, Novo México, e o noroeste Oklahoma, vense obstaculizadas por longos períodos de escasas precipitacións e temperaturas altas, o que levou a miles de agricultores á ruína, forzándoos a trasladarse a zonas máis fertis das rexións occidentais dos Estados Unidos. Durante o período que vai de 1930 a 1950, a poboación do estado descendeu, caendo un 6,9 por cento. Para frear esta situación, fixéronse enormes esforzos para a conservación do solo e da auga, creando sistemas de control de inundacións e numerosas presas. Na década dos 60 construíronse máis de 200 encoros, máis que en ningún outro lugar dos Estados Unidos.[13]

En 1995, Oklahoma City converteuse no escenario dun dos peores atentados terroristas cometidos na historia dos Estados Unidos, o Atentado de Oklahoma City, que tivo lugar o 19 de abril de 1995, cando Timothy McVeigh e Terry Nichols detonaron un explosivo nas aforas do Edificio Federal Alfred P. Murrah, matando a 168 persoas, incluídos 19 cativos. Timothy McVeigh foi condenado a morte e executado por inxección letal, mentres que o seu compañeiro, Terry Nichols, foi declarado culpable de 161 cargos de asasinato en primeiro grao e foi condenado á prisión perpetua, sen posibilidade de liberdade condicional.

Xeografía[editar | editar a fonte]

Oklahoma é o vixésimo estado máis grande dos Estados Unidos, cunha superficie de 181.035 km², con 177.847 km² de terra e 3.188 km² de auga. É un dos seis estados na Franxa Fronteiriza que separa as Terras Altas e as Grandes Chairas, cerca do centro xeográfico dos 48 estados continentais. Limita polo leste con Arcansas e Missouri, polo norte con Kansas, polo noroeste con Colorado, polo extremo oeste con Novo México, e polo sur e oeste, con Texas.

Encóntrase entre os estados máis diversos xeograficamente e é un dos catro que albergan máis de 10 rexións ecolóxicas diferentes. Contén once dentro das súas fronteiras, máis por quilómetro cadrado que calquera outro estado por unha ampla marxe. Marcados polas diferenzas na diversidade xeográfica, o leste de Oklahoma ten oito rexións ecolóxicas, mentres que a metade occidental ten tres.

Oklahoma está situado entre as Grandes Chairas e a Meseta de Ozark, e pódese dicir que está inclinado seguindo as altas chairas do seu límite occidental e as zonas baixas e pantanosas no seu límite sueste. Os puntos máis altos e máis baixos así o indican, estando o seu pico máis alto, o monte Black Mesa, con 1.516 metros, situado na esquina que limita con Novo México, e o punto máis baixo, tomado no río Little, no seu límite suroriental, que se encontra a 88 metros sobre o nivel do mar.

O canón de Wichita, nas montañas Wichita.

As catro serras principais do estado son: as Montañas Ouachita, as Montañas Arbuckle, as Montañas Wichita, e as Montañas Ozark. A Rexión das Terras altas estadounidenses, que contén os Ozark e os montes Ouachita, é a única rexión montañosa importante entre as Montañas Rochosas e os Apalaches. Unha parte dos Flint Hills esténdese polo centro-norte de Oklahoma. Na zona noroeste do estado, as altos chairas semiáridas abrigan poucos bosques naturais, predominando paisaxes planas, con canóns intermitentes e mesas como as Glass Mountains. No sueste, as chairas son parcialmente interrompidas por pequenas serras como os Antelope Hills e as Montañas Wichita. A zona central está ocupada por bosques e pradarías de transición.

Máis de 500 ríos e regos constitúen a rede hidrográfica de Oklahoma, e ten arredor duns 200 lagos creados por presas. A maior parte do estado atópase principalmente en dúas concas hidrográficas, a do río Vermello e a do río Arcansas, aínda que o río Lee e o río Little tamén teñen bacías de relevancia.

Fauna e flora[editar | editar a fonte]

Os bosques cobren o 24% de Oklahoma e as praderías compostas de pastos miúdos e herbazais, abrigan ecosistemas expansivos nas parte central e occidental do estado, aínda que os cultivos substituíron en gran parte o ecosistema orixinal. Onde a precipitación é escasa, como na parte occidental do estado, as praderías de pastos curtos e matogueiras son o principal ecosistema, aínda que piñeiros mansos, xenebreiros e piñeiros ponderosa crecen nas proximidades dos ríos e sobre os regatos, no extremo oeste da panhandle. As marismas, bosques de cipreses mesturados con Pinus echinata, piñeiros taeda e bosques de folla caduca dominan o sueste do estado, mentres bosques de carballos poste, olmos, cedros e piñeiros cobren o noroeste de Oklahoma.[14][15]

O bisonte americano ou búfalo, o mamífero por excelencia de Oklahoma.

O estado mantén as poboacións de cervos de Virxinia, coiotes, linces rubios, uapitís, e aves como o paspallás, pombas, cardenálidos, aguias calvas, miñatos de cola vermella e faisáns.

Nos ecosistemas de praderías son comúns os bisontes americanos, galos das praderías, teixos, armadillos e algunhas das maiores poboacións de cans das pradarías habitan o extremo occidental do estado. A Cross Timbers, unha rexión de transición aos bosques na pradería central de Oklahoma, alberga 351 especies de vertebrados. As montañas Ouachita son lar do oso negro, raposo vermello, raposo gris e lontras nos ríos, que coexisten cun total de 328 especies de vertebrados, no sueste de Oklahoma.[14]

Zonas protexidas[editar | editar a fonte]

Oklahoma conta con 50 parques estatais, seis parques nacionais ou rexións protexidas,[16] dous bosques nacionais protexidos,[17] e unha rede de áreas para a preservación e conservación da natureza. O 6% dos 40.000 km² de bosques do estado son terreos públicos, incluíndo a parte occidental do Bosque Nacional de Ouachita, o maior e máis antigo dos bosques nacionais do sur dos Estados Unidos. Con 158 km², a Tallgrass Prairie Preserve no centro-norte de Oklahoma é a área protexida de praderías máis grande do mundo e fai parte dun ecosistema que comprende só o 10 por cento da súa antiga superficie, que cubría 14 estados.[18] Tamén existe o Bosque Nacional Cibola que ocupa 127 km² de praderías no suroeste de Oklahoma.[19] O Refuxio de Fauna das Montañas Wichita é o máis antigo e máis grande dos nove refuxios de fauna nacionais do estado, fundado en 1901, e que abrangue 238,8 km².[20] Dos parques protexidos polo goberno federal ou sitios de recreo, o Chickasaw National Recreation Area é o máis grande, con 18 km².[21] Outros sitios protexidos federais son o Camiño de Santa Fe e o de Lágrimas, camiños nacionais históricos , e os lugares históricos de Fort Smith, o Sitio Nacional Histórico da batalla de Washita, como tamén o Oklahoma City National Memorial, en recordo ás vítimas do atentado do 19 de abril de 1995 en Oklahoma City.

Clima[editar | editar a fonte]

Oklahoma está situado nunha rexión temperada, aínda que hai temperaturas extremas e as precipitacións típicas dun clima continental. A maior parte do estado atópase nunha zona coñecida como a Tornado Alley, que se caracteriza pola frecuente interacción entre as masas de ar frío e quente que producen unhas condicións meteorolóxicas adversas. Prodúcense unha media de 54 tornados por ano no estado, sendo unha das taxas máis altas do mundo. Debido á súa localización entre zonas con diferentes temperaturas e ventos, as pautas meteorolóxicas no estado poden variar fortemente en distancias relativamente curtas.

O clima subtropical húmido (Koppen Cfa) da parte oriental de Oklahoma está fortemente influenciado polos ventos húmidos do sur provenientes do golfo de México, pero que muda progresivamente a unha zona semiárida (Köppen BSk) nas Terras Altas da Panhandle e noutras zonas do oeste próximas a Lawton, onde non chegan frecuentemente os ventos húmidos do sur. A choiva e as temperaturas descenden de leste a oeste, con zonas no sueste cunha media anual de temperaturas de 17 °C e unha precipitación anual de 1420 mm, mentres que as zonas da panhandle teñen unha temperatura media de 14 °C, cunha precipitación anual de menos de 430 mm. As temperaturas poden chegar a superar os 38 °C no verán e descender por debaixo dos -18 °C no inverno e a neve oscila entre unha media de menos de 10 cm no sur do país a pouco máis de 51 cm na fronteira con Colorado, na Panhandle. O estado é sede do Centro de Predición de Tormentas do Servizo Nacional Meteorolóxico, localizado en Norman.

Temperaturas mensuais das principais cidades de Oklahoma
Cidade Xan Feb Mar Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec
Oklahoma City 8,3/-3,3 12,2/-0,6 16,7/3,9 21,7/8,9 26,1/14,4 30,5/18,9 33,9/21,7 33,3/21,1 28,9/16,7 22,8/10,6 15,6/3,3 10,0/-1,7
Tulsa 7,8/-3,3 11,7/-0,6 16,7/4,4 22,2/10,0 26,7/15,0 31,1/20,0 34,4/22,8 33,9/21,7 28,9/17,2 23,3/10,6 15,6/3,9 10,0/-1,1
Lawton 10,0/-3,3 13,3/-0,6 18,3/4,4 22,8/9,4 27,8/15,0 32,2/20,0 35,6/22,8 35,0/21,7 30,0/17,2 24,4/10,6 16,7/3,9 11,1/-1,1
Media de temperaturas máximas e mínimas en °C[22]

Economía[editar | editar a fonte]

A economía do estado baséase nos sectores da aviación, a enerxía, equipamento de transporte, o procesamento de alimentos, a electrónica e as telecomunicacións. Oklahoma é un importante produtor de gas natural, avións e produtos alimenticios. O estado ocupa o segundo lugar na nación en produción de gas natural. Seis compañías do estado atópanse na lista Fortune 500 e unha na de Fortune 1000,[23] e avaliuse como un dos estados do país máis favorable para as empresas, coa 7ª menor carga fiscal no 2007.[24] De 2000 a 2006, o produto interno bruto de Oklahoma creceu un 50 por cen, a quinta taxa máis elevada da nación.[25] Tivo o maior crecemento do PIB entre 2005 e 2006, ao pasar de 122,5 a 134,6 miles de millóns de dólares, un aumento do 10,8 por cen,[26] e o seu produto interno bruto per cápita creceu un 9,7 por cen pasando de 34.305 dólares en 2005 a 37.620 dólares en 2006, a segunda taxa máis alta da nación.

Aínda que o petróleo dominou historicamente a economía do estado, un derrubamento na industria da enerxía nos anos 80 levou a perda de cerca de 90.000 empregos relacionados coa enerxía entre 1980 e 2000, que prexudicou gravemente a economía local. A industria do petróleo representaba o 17 por cento da economía de Oklahoma no 2005, e o número de empregados nesta industria era superado por outras cinco industrias no 2007.

Industria[editar | editar a fonte]

A principios do 2007, Oklahoma tiña unha forza laboral de 1'7 millóns de traballadores, e o total de emprego non agrícola oscilaba arredor dos 1'6 millóns de traballadores. O sector público proporciona a maior parte do emprego, con 326.000 traballadores no 2007, seguido do sector de transportes e servizos públicos con 258.000 traballadores, e os sectores de educación, negocios e a industria, con 191.000, 178.000 e 151.000 empregos respectivamente.[27] Entre as industrias máis importantes do estado, o sector aeroespacial xera $ 11 mil millóns anuais. En Tulsa encóntrase a maior base de mantenza de liñas aéreas no mundo, que proporciona a mantenza e a enxeñería global para a sede de American Airlines. No total, o sector aeroespacial representa máis do 10 por cen da produción industrial de Oklahoma, e é un dos 10 principais estados no sector aeroespacial, na fabricación de motores.[28] Debido á súa situación no centro dos Estados Unidos, Oklahoma é tamén un dos principais centros loxísticos dos estados, e é un importante contribuínte nas investigacións relacionadas co clima. O Estado é un dos principais fabricantes de pneumáticos dos Estados Unidos e ten unha das industrias de biotecnoloxía de máis rápido crecemento na nación. No 2005, as exportacións internacionais de Oklahoma da industria manufactureira eran de $ 4.300 millóns, o que representa o 3,6 por cento da economía do estado. A fabricación de pneumáticos, o procesamento de carne, petróleo e a fabricación de equipos de gas e aire acondicionado son as maiores industrias manufactureiras do estado.[29]

Enerxía[editar | editar a fonte]

Oklahoma é o quinto maior estado produtor de petróleo dos Estados Unidos.

Oklahoma é o segundo maior produtor de gas natural, o quinto maior produtor de petróleo, ten o segundo maior número de plataformas de perforación,[30] e ocupa o quinto lugar en reservas de petróleo. Aínda que o estado ocupaba o quinto lugar no aproveitamento da enerxía eólica instalada en 2005, é dos estados que menos uso fan das enerxías renovables, o 96 por cento da electricidade xérase por fontes non renovables (2002), das cales o 64 por cento é a base de carbón e o 32 por cento de gas natural. Desde 1993, coa creación pola Lexislatura de Oklahoma da Xunta de Recursos de Enerxía, investíronse máis de 38 millóns de dólares na restauración de máis de 7.800 pozos de petróleo abandonados ou sen uso por todo o estado. O conxunto do estado áchase no posto 12 no total de consumo de enerxía per cápita en 2008,[31] sendo un dos 10 estados onde o custo da enerxía é máis baixo. No seu conxunto, a industria enerxética do petróleo contribúe ao produto interno bruto de Oklahoma con 23 mil millóns de dólares, e os empregados de Oklahoma relacionados coas empresas petroleiras gañan o dobre do soldo medio do estado.[32] No 2004, no Estado había 83.750 pozos de petróleo comerciais e un total de 750.000 pozos, que producían 178.000 barrís de petróleo ao día. O dez por cento da subministración de gas natural dos Estados Unidos prodúcese en Oklahoma.

Tres das maiores empresas privadas de petróleo da federación están establecidas no estado,[33] e as seis empresas de Oklahoma que aparecen no Fortune 500 están relacionadas co petróleo. No 2006, Semgroup, empresa situada en Tulsa, era a quinta clasificada na lista das maiores empresas privadas na revista Fortune's, QuikTrip, con sede en Tulsa, encontrábase no posto cuadraséximo sexto, e Love´s Travel Shops, con sede en Oklahoma City, atopábase no posto centésimo triséximo segundo. As compañías ONEOK e Williams Company, con sede en Tulsa, son as compañías máis grandes do estado e tamén son a segunda e terceira maiores empresas na clasificación federal do sector da enerxía. Devon Energy, situada en Oklahoma City, é a segunda compañía máis grande de petróleo cru da nación, mentres que Kerr-McGee e Chesapeake Energy, son sexta e sétima nese sector, e Oklahoma Gas & Electric está no posto viséximo quinto entre as maiores compañías de gas e servizos eléctricos.[34]

Agricultura[editar | editar a fonte]

A agricultura é a viséximo sétima máis produtiva do país. Oklahoma é o quinto na produción de gando e quinto na produción de trigo.[35] Aproximadamente o 5,5% da carne de vaca provén de Oklahoma, mentres que o estado produce o 6,1% do trigo do país, o 4,2% dos produtos porcinos, e o 2,2% dos produtos lácteos. O estado tiña 83.500 granxas no ano 2005, que producían colectivamente 4.300 millóns de dólares en produtos de orixe animal e uns mil millóns de dólares da agricultura, con máis de 6.100 millóns de dólares engadidos ao produto interno bruto do estado. As aves de curral e os porcos son a segunda e terceira maior industria agrícola.

Educación[editar | editar a fonte]

Vista da Universidade do Estado de Oklahoma.

Cun sistema educativo composto por distritos escolares públicos e institucións privadas independentes, en Oklahoma había 631.337 estudantes matriculados en 1.849 escolas públicas de primaria, secundaria, e escolas de formación profesional en 540 distritos escolares no ano 2006. Oklahoma atópase entre os estados con menor gasto por estudante, tan só 6.614 dólares por cada estudante no ano 2005, ocupando o posto 47ª da nación, a pesar de que o seu crecemento total en gastos para a educación entre 1992 e 2002 ocupou o 22º. O estado encóntrase entre os mellores na educación preescolar, e o Instituto Nacional para a Educación Infantil fixo unha avaliación por primeira vez nos Estados Unidos con respecto ás normas, a calidade, e o acceso á preescolar no 2004, considerando a Oklahoma un modelo a seguir na ensinanza preescolar. Aínda que as altas taxas de deserción escolar minguaron un 29% entre 2005 e 2006, Oklahoma estaba entre os tres estados dos Estados Unidos con máis persoas adultas na escola secundaria, cun 3,2 por cento de taxa de abandono escolar. No 2004, o estado ocupou o posto triséximo sexto no país na porcentaxe relativa de adultos co título de secundaria, que co 85,2 por cento, tiña a taxa máis alta entre os estados do sur.[36][37]

A Universidade de Oklahoma e a Universidade do Estado de Oklahoma son as maiores institucións públicas de educación superior en Oklahoma, as cales operan a través dun campus principal e outros campus satélites por todo o estado. As dúas universidades, xunto coa Universidade de Tulsa, teñen das mellores famas do país en estudos de empresariais, e a Universidade de Oklahoma e a Universidade de Tulsa atópanse entre as primeiras universidades do país, polas súas cualificacións académicas.[38] Oklahoma posúe 11 universidades públicas rexionais, incluíndo a Northeastern State University, a segunda institución máis antiga de educación superior ao oeste do río Mississippi, que tamén contén a única Escola de Optometría en Oklahoma[39] e o maior número de estudantes amerindios matriculados do país, tanto en porcentaxe como en número total.[40][41] Seis universidades do estado posicionáronse na lista de Princeton Review's das 122 mellores universidades rexionais no ano 2007,[42] e tamén se encontraban na lista dos mellores valorados 3 institutos. O estado ten 54 institucións postsecundarias técnicas que operan co programa CareerTech de Oklahoma para especializarse nas ramas de industria e comercio.

Deportes[editar | editar a fonte]

O equipo dos Oklahoma Sooners durante un partido da tempada do 2007.

Oklahoma ten equipos en deportes profesionais de ligas menores en fútbol americano, béisbol, fútbol e hóckey, localizado en Oklahoma City, Tulsa, Enid, e Lawton. Tamén, Oklahoma City, é a sede dos Oklahoma City Thunder, equipo de baloncesto da NBA. En béisbol xogan nas divisións AAA e AA das ligas menores, o hóckey na Central Hockey League, e o fútbol americano de area na liga af2 con equipos en Oklahoma City e Tulsa. Oklahoma City tamén é sede do Oklahoma City Lightning, que xoga na Asociación Nacional Feminina de fútbol americano, e Tulsa é sede dos Tulsa 66ers, que participa na Liga de Desenvolvemento da NBA, e o Tulsa Revolution, que xoga na Liga de Fútbol americano Indoor.[43] Enid e Lawton teñen equipos de baloncesto profesional na USBL e na CBA.

Os New Orleans Hornets da NBA convertéronse na primeira gran franquía deportiva con sede en Oklahoma, cando se viu obrigada a se mudar para o Oklahoma City Ford Center durante dúas tempadas tras o paso do furacán Katrina no 2005.[44] A pesar de que o equipo volveu para Nova Orleáns no 2007, en xullo do 2006, un grupo de empresarios de Oklahoma City, dirixidos por Clayton Bennett, adquiriron os Seattle SuperSonics. Tras un ano de negociacións para encontrar un novo pavillón na área de Seattle sen resultados, o grupo pediu permiso á NBA para trasladar o equipo a Oklahoma City, o que finalmente ocorreu, nacendo así os Oklahoma City Thunder.

As competións atléticas de instituto son moi populares no estado. A Universidade de Oklahoma Sooners e a Universidade Estatal de Cowboys de Oklahoma teñen unha media de máis de 60.000 afeccionados que asisten aos seus partidos de fútbol americano, e a Universidade de Oklahoma en fútbol americano clasificouse 13 ª na media de asistencia das universidades dos Estados Unidos no 2006, cunha media de 84.561 persoas de espectadores nos partidos locais.[45] As dúas universidades reúnense varias veces cada ano para disputar uns partidos coñecidos como a Serie Bedlam, que son algúns dos maiores eventos deportivos do estado. 11 colexios e universidades de Oklahoma compiten dentro da NCAA, con catro participantes no nivel máis alto, na División I: a Universidade de Oklahoma, a Universidade do estado de Oklahoma, s Universidade de Tulsa, e a Universidade Oral Roberts. A revista Sports Illustrated cualificou a Universidade de Oklahoma e a Universidade do Estado de Oklahoma nos primeiros lugares do país en atletismo.[46][47] Ademais, 12 das máis pequenas universidades e institutos do estado participan na NAIA, na súa maioría dentro da Conferencia Atlética Sooner.[48]

No estado celébranse torneos de golf da LPGA, no Cedar Ridge Country Club en Tulsa, e os principais campionatos da PGA e LPGA que se xogaron no Southern Hills Country Club en Tulsa, no Oak Tree Country Club en Oklahoma City, e no Cedar Ridge Country Club en Tulsa.[49] Cualificado como un dos mellores campos de golf do país, Southern Hills Country Club acolleu catro campionatos da PGA, un deles no 2007,[50] e tres Open dos Estados Unidos, o máis recente no 2001. Os rodeos son populares en todo o estado, e Guymon, na panhandle, celebra un dos maiores do país.

Transportes[editar | editar a fonte]

Unha das maiores autoestradas de Oklahoma, a Will Rogers, que se estende polo nordeste de Tulsa.

O transporte en Oklahoma está sostido por un sistema interestatal de estradas, liñas de tren, aeroportos, portos fluviais, e as redes de transporte público. Ocupa un polo importante na rede interestatal dos Estados Unidos, con ten tres autoestradas interestatais e catro autoestradas interestatais auxiliares. En Oklahoma City, a Interestatal 35 cruza coa interestatal 44 e coa interestatal 40, formando unha das interseccións máis importantes do sistema de autoestradas dos Estados Unidos. Máis de 19.000 quilómetros de estradas constitúen a rede principal do estado, incluíndo estradas estatais.[51] No 2005, a interestatal 44 ao seu paso por Oklahoma City era a estrada máis transitada de Oklahoma, cun volume de tráfico diario de 131.800 vehículos.[52] No 2007, o estado tiña o número máis alto do país de pontes consideradas como estruturalmente deficientes, con case 6.300 pontes en mal estado, incluíndo 127 ao longo do seu sistema de autoestradas principal.[53]

Mapa de Oklahoma coas principais estradas.

O aeroporto comercial máis grande de Oklahoma é o Will Rogers World Airport, en Oklahoma City, con máis de 3 millóns e medio de pasaxeiros no 2005. O Aeroporto Internacional de Tulsa é o segundo aeroporto comercial máis grande do estado, con máis de 3 millóns de pasaxeiros anuais. Nestes dous aeroportos, operan unhas trece liñas aéreas principais.[54][55] En tráfico, o aeroporto de Riverside-Jones en Tulsa é o aeroporto máis ocupado do estado, con 335.826 engalaxes e aterraxes no 2008.[56] No total, Oklahoma ten máis de 150 aeroportos de uso público.[57]

Oklahoma está unida á rede nacional ferroviaria coa liña Heartland Flyer, de Amtrak, e é a única liña rexional ferroviaria de pasaxeiros. Actualmente esténdese desde Oklahoma City a Fort Worth, en Texas, con 332 quilómetros de traxecto, aínda que a principios do 2007, o goberno do estado estaba buscando financiamento para levar a liña até Tulsa.[58] Dous portos fluviais operan en Oklahoma: o Porto de Muskogee e o Porto de Tulsa de Catoosa. O único porto que se encarga do transporte internacional é o Porto de Tulsa de Catoosa. É o porto fluvial situado máis ao interior do país e transporta máis de dous millóns de toneladas anuais. Ambos portos están situados no sistema de navegación McClellan Kerr do río Arcansas, que conecta o tráfico de barcos de Tulsa e Muskogee até o río Mississippi, a través do dito río Arcansas e tamén o Verdigris, constituíndo unha das vías fluviais máis transitadas do mundo.[59]

Medios de comunicación[editar | editar a fonte]

O segundo xornal de Oklahoma, o Tulsa World, con 189.789 lectores.[60]

Oklahoma City e Tulsa ocupan, segundo o Nielsen Media Research, o posto 45ª e 61º entre os maiores mercados para os medios de comunicación nos Estados Unidos. O terceiro mercado do estado fórmao a área de Lawton-Wichita Falls, Texas, que se encontra no posto 144º segundo esta axencia.[61] A televisión en Oklahoma empezou a emitir en 1949 cando a KFOR-TV (daquela WKY-TV) en Oklahoma City e a KOTV-TV en Tulsa comezaron a emitir cuns meses de diferenza.[62] Actualmente, todas as principais cadeas de televisión dos Estados Unidos teñen emisoras de televisión no estado.[63]

O estado posùe dous xornais principais, The Oklahoman, con sede en Oklahoma City, é o periódico máis importante do estado e o 48º do país en circulación, cunha media entre semana de 215.102 lectores e 287.505 lectores os domingos. Tulsa World é o segundo xornal de maior difusión en Oklahoma e o 77 do país, cunha media de 138.262 lectores entre semana e de 189.789 lectores de media os domingos.[60] O primeiro xornal en Oklahoma fundouse en 1844, Avogado Cherokee, e publicábase en cherokee e inglés. No 2006, había máis de 220 periódicos no estado, con 177 publicacións semanais e 48 publicacións diarias.[64]

Existen dúas grandes cadeas públicas de radio emitindo en Oklahoma, Oklahoma Public Radio e Public Radio International. A Radio Pública de Oklahoma foi a primeira emisora de radio pública en Oklahoma, comenzando a emitir en 1955, e os seus programas obtiveron 271 premios ao longo destes anos.[65] A Public Radio Internacional posúe 10 emisoras no estado, e ofrece máis de 400 horas de programación.[66] A primeira emisora de radio do estado foi a KRFU Bristow, que se trasladou para Tulsa e en 1927 se converteu en KVOO. No 2006, había máis de 500 emisoras de radio en Oklahoma, con varias emisoras locais e nacionais.[67]

Demografía[editar | editar a fonte]

Evolución da poboación de Oklahoma
Ano Poboación
1890 258.697
1900 790.391
1910 1.657.155
1920 2.028.883
1930 2.396.040
1940 2.336.434
1950 2.233.351
1960 2.328.284
1970 2.559.229
1980 3.025.290
1990 3.145.185
2000 3.450.654
2006 3.579.212

No ano 2006 o estado contaba cunha poboación de 3.579.212 persoas, das cales [1]:

  • O 72,0% eran brancos (europeos ou descendentes de europeos).
  • O 7,4% eran negros.
  • O 6,8% eran latinoamericanos (entre os que predominan os mexicanos, co fenómeno da inmigración ilegal).
  • O 1,7% eran asiáticos.
  • O 11,4 eran nativos americanos (dos cales un 7,9 eran cherokee).

O estado ten o segundo número máis alto de nativos americanos, que se estimaba en 395.219 no ano 2002, así como a segunda porcentaxe máis alta entre todos Estados. No 2006, o 4,7% dos residentes de Oklahoma naceran no estranxeiro, en comparación co 12,4% da nación.

No 2006, o estado estaba situado no posto 37 segundo os ingresos persoais per cápita, con 32.210 dólares, a pesar de que é o terceiro estado con maior crecemento no ingreso per cápita do país, e situado constantemente entre os estados co índice de custo de vida máis baixo. Nichols Hills, un suburbio de Oklahoma City, está no primeiro posto en Oklahoma de lugares polos ingresos per cápita, con 73.661 dólares, aínda que o condado de Tulsa ten unha media máis alta. No 2006, o 6,8% de oklahomanos eran menores de 5 anos, o 25,9% menores de 18 anos, e o 13,2% tiña 65 anos ou máis. As mulleres eran o 50,9% da poboación.

Cidades e vilas[editar | editar a fonte]

Oklahoma City é a capital e maior cidade do estado.

Segundo as leis de Oklahoma, os municipios divídense en dúas categorías: as cidades (cities), que se definen por ter máis de 1.000 habitantes, e as vilas (towns), con menos de 1.000 habitantes. Ambos contan con medidas lexislativas, xudiciais, e o poder público dentro das súas fronteiras, aínda que as cidades poden escoller ter alcalde, mentres que os pobos funcionan a través dun sistema de funcionarios electos.

Oklahoma tiña 549 localidades no 2006, incluíndo tres cidades de máis de 100.000 habitantes e 40 de máis de 10.000. Dúas das cincuenta maiores cidades dos Estados Unidos atópanse en Oklahoma, Oklahoma City e Tulsa, e o 58 por cento de Oklahomans viven nas súas áreas metropolitanas, ou en zonas de influencia económica e social definidas pola Oficina de Censos dos Estados Unidos como unha área metropolitana. Oklahoma City, a capital do estado e cidade máis grande, tiña tamén a área metropolitana máis grande do estado no 2007, con 1.269.907 habitantes, e a área metropolitana de Tulsa tiña 905.755 habitantes. Entre 2005 e 2006, os arrabaldes de Tulsa, Jenks, Bixby e Owasso lideraron o estado en porcentaxe de crecemento da poboación, cunhas porcentaxes de crecemento de 47,9, 44,56 e 34,31, respectivamente.

En orde descendente de poboación no 2007, as cidades de Oklahoma son: Oklahoma City (537.730), Tulsa (382.870), Norman (102.830), Broken Arrow (88.310), Lawton (87.540), Edmond (76.640), Midwest City (55.160), Moore (49.280), Enid (46.510), e Stillwater (44.820). Das dez cidades máis grandes, só tres están fóra das áreas metropolitanas de Oklahoma City e Tulsa, e só Lawton ten unha área metropolitana propia, segundo a Oficina do Censo dos Estados Unidos, aínda que a rexión metropolitana de Fort Smith (Arcansas), esténdese dentro dos límites do estado.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ "AISRI Dictionary Database Search--prototype version. "River", Southband Pawnee". American Indian Studies Research Institute. Consultado o 26 de maio de 2012. 
  2. ↑ "Cayuga: Our Oral Legacy - Home. Cayuga Digital Dictionary". cayugalanguage.ca/.  Falta a |url= (Axuda);
  3. ↑ 3,0 3,1 Muriel Wright (xuño de 1936). "Chronicles of Oklahoma" (en inglés). Oklahoma State University. Arquivado dende o orixinal o 13-10-2007. Consultado o 24-01-2011. 
  4. ↑ John Merserve (1941). "Chief Allen Wright". Chronicles of Oklahoma (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 18-06-2013. Consultado o 24-01-2010. 
  5. ↑ Palino, Valerie. "Early Man in North America: The Known to the Unknown". Yale-New Haven Teachers Institute. Arquivado dende o orixinal o 16 de agosto de 2007. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  6. ↑ "Prehistory of Oklahoma". rootsweb. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  7. ↑ "French and Spanish Explorations". rootsweb. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  8. ↑ "About North Georgia:Trail of Tears". North Georgia Travel Association. Arquivado dende o orixinal o 24 de agosto de 2007. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  9. ↑ "1890 Indian Territory Map". RootsWeb. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  10. ↑ Hamilton, Robert. "United States and Native American Relations". Florida Gulf Coast University. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  11. ↑ "Clem Rogers". Will Rogers Museum Association. Arquivado dende o orixinal o 20 de maio de 2007. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  12. ↑ "The Father of Route 66". Universidade de Virxinia. Arquivado dende o orixinal o 22 de xuño de 2013. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  13. ↑ "History of the States: Oklahoma, The Sooner State". The History Channel. 2007. Arquivado dende o orixinal o 10 de outubro de 2007. Consultado o 9 de xuño de 2011. 
  14. ↑ 14,0 14,1 "A Look at Oklahoma: A Student's Guide" (PDF) (en inglés). State of Oklahoma. 2005. Arquivado dende o orixinal (pdf) o 30 de decembro de 2006. Consultado o 7 de febreiro de 2011. 
  15. ↑ "Oklahoma in Brief" (PDF) (en inglés). State of Oklahoma. 2003. Arquivado dende o orixinal (pdf) o 08 de agosto de 2007. Consultado o 7 de febreiro de 2011. 
  16. ↑ "Oklahoma National Park Guide" (en inglés). National Park Service. 2007. Consultado o 15 de febreiro de 2011. 
  17. ↑ "National Forests". United States Department of Agriculture Forest Service. 2005. Consultado o 15 de febreiro de 2011. 
  18. ↑ "Tallgrass Prairie Preserve" (en inglés). The Nature Conservatory. 2007. Arquivado dende o orixinal o 23 de febreiro de 2011. Consultado o 15 de febreiro de 2011. 
  19. ↑ "Black Kettle National Grassland" (en inglés). USDA Forest Service. 2007. Consultado o 15 de febreiro de 2011. 
  20. ↑ "Wichita Mountains Wildlife Refuge" (en inglés). U.S. Fish and Wildlife Service. Arquivado dende o orixinal o 22 de xuño de 2013. Consultado o 15 de febreiro de 2011. 
  21. ↑ "Chickasaw National Recreation Area" (en inglés). Oklahoma Wildlife Department. Arquivado dende o orixinal o 12 de outubro de 2007. Consultado o 15 de febreiro de 2011. 
  22. ↑ "Weather Averages: Lawton, Oklahoma" (en inglés). MSN Weather. Arquivado dende o orixinal o 18 de xuño de 2013. Consultado o 16 de febreiro de 2011. 
  23. ↑ CNN, ed. (2007). "Fortune 500: 2006 States" (en ingés). Consultado o 19 de febreiro de 2011. 
  24. ↑ Oklahoma Department of Commerce (ed.). "An Overview Of Oklahoma's Target Industries" (en inglés). Consultado o 19 de febreiro de 2011. 
  25. ↑ David Ellis (2007). CNN Money, ed. "Tax Friendly Places 2007" (en ingles). Consultado o 19 de febreiro de 2011. 
  26. ↑ Oklahoma Department of Commerce (ed.). "Gross Domestic Product by State (2005-2006)" (PDF) (en inglés). Arquivado dende o orixinal (pdf) o 08 de agosto de 2007. Consultado o 19 de febreiro de 2011. 
  27. ↑ United States Department of Labor, Bureau of Labor Statistics, ed. (01-08-2007). "Oklahoma Economy at a Glance" (en inglés). Consultado o 20 de febreiro de 2011. 
  28. ↑ Oklahoma Department of Commerce (ed.). "Oklahoma at a Glance" (PDF) (en inglés). Arquivado dende o orixinal (pdf) o 08 de agosto de 2007. Consultado o 20 de febreiro de 2011. 
  29. ↑ Oklahoma Chamber of Commerce, ed. (2005). "Manufacturing Cluster Analysis" (PDF) (en inglés). Arquivado dende o orixinal (pdf) o 08 de agosto de 2007. Consultado o 20 de febreiro de 2011. 
  30. ↑ Oklahoma Wind Power Initiative, ed. (15-07-2002). "Fueling Oklahoma's Economy" (PDF) (en inglés). Arquivado dende o orixinal (pdf) o 18-06-2010. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  31. ↑ "State Energy Profiles". Energy Information Administration. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  32. ↑ "Impact of Oklahoma's Oil industry". Oklahoma Energy Resource Board. 2007. Arquivado dende o orixinal o 16 de decembro de 2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  33. ↑ "Three Of America’s Largest Private Companies Call Oklahoma Home". Oklahoma Department of Commerce. 02-12-2005. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  34. ↑ "Three Fortune's Snapshot: Devon energy". CNN. 2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  35. ↑ "A Welcome From The Commissioner". Oklahoma Department of Agriculture, Food and Forestry. Arquivado dende o orixinal o 30 de maio de 2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  36. ↑ "High school diploma or higher, by percentage by state". Statemaster.com. 2004. Arquivado dende o orixinal o 27 de setembro de 2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  37. ↑ "Missouri and the Nation". Universidade de Missouri. 09-02-2007. Arquivado dende o orixinal o 12-10-2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  38. ↑ "Princeton review raves TU" (PDF). The Collegian. 24-09-2002. Arquivado dende o orixinal (pdf) o 08-08-2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  39. ↑ "Rare Eye Condition Takes Center Stage At NSUOCO". Northeastern State University. 2008. Arquivado dende o orixinal o 13 de setembro de 2019. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  40. ↑ "NSU Demographics" (PDF). Northeastern State University. 2006. Arquivado dende o orixinal (pdf) o 01 de decembro de 2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  41. ↑ "INBRE Participants". Oklahoma Idea Network of Biomedical Research Excellence. Arquivado dende o orixinal o 10 de abril de 2008. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  42. ↑ "OBU Named to The Princeton Review “Best in the West” list". Oklahoma Baptist University. 26-08-2005. Arquivado dende o orixinal o 08-08-2007. Consultado o 23 de xuño de 2011. 
  43. ↑ Hibdon, Glenn (29-07-2007). "Pro soccer: Soccer comes to Tulsa". Tulsa World. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  44. ↑ "BA Team Valuations - #29 New Orleans Hornets". PGA. 25-01-2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  45. ↑ "Oklahoma Sets New Attendance Record". University of Oklahoma. Arquivado dende o orixinal o 01 de xullo de 2010. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  46. ↑ "America's Best Sports Colleges: 1-10". Sports Illustrated. 07-10-2002. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  47. ↑ "America's Best Sports Colleges: 11-100". Sports Illustrated. 07-10-2002. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  48. ↑ "Member Institutions". NAIA. 2005. Arquivado dende o orixinal o 22 de xullo de 2011. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  49. ↑ "Oklahoma's Top 10 Private Golf Courses". Tulsaweb. Arquivado dende o orixinal o 06 de agosto de 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  50. ↑ "Southern Hills Country Club is rich in History". PGA. 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  51. ↑ "Transportation in Oklahoma City". Oklahoma City Chamber of Commerce. 2007. Arquivado dende o orixinal o 12 de outubro de 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  52. ↑ "Oklahoma Maps Online". Oklahoma Department of Transportation. 2005. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  53. ↑ Ellis, Randy (03-08-2007). "In Oklahoma: We are worst in the nation". The Daily Oklahoman. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  54. ↑ "Tulsa International Airport - Airline Information". Tulsa Airport Authority. 2007. Arquivado dende o orixinal o 11 de agosto de 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  55. ↑ "Will Rogers Airport". Arquivado dende o orixinal o 17 de xuño de 2011. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  56. ↑ "Riverside Jones Airport". Tulsa Airport Authority. 2007. Arquivado dende o orixinal o 22-08-2011. Consultado o 02-08-2007. 
  57. ↑ "Airports of Oklahoma". Oklahoma Airport Operators Association. Arquivado dende o orixinal o 31 de agosto de 2011. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  58. ↑ Barber, Brian. "Federal matching funds may help bring Amtrak to Tulsa". Tulsa World. Arquivado dende o orixinal o 10 de setembro de 2011. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  59. ↑ "What's new at the port?". Tulsa Port Authority. Arquivado dende o orixinal o 14 de xullo de 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  60. ↑ 60,0 60,1 "2006 Top 100 Daily Newspapers in the U.S. by Circulation" (PDF). BurrellesLuce. 2006. Arquivado dende o orixinal (pdf) o 22 de xullo de 2015. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  61. ↑ "210 Designated Market Areas - 03-04". Nielsen Media. Archived from the original on 17 de maio de 2006. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  62. ↑ "Historical Highlights of Television in Tulsa, Oklahoma". Tulsa TV History. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  63. ↑ "U.S. Television Stations in Oklahoma". Global Computing. 2007. Arquivado dende o orixinal o 27 de setembro de 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  64. ↑ "History of Newspapers in Oklahoma". Oklahoma Historical Society. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  65. ↑ "About OPR". Oklahoma Public Radio. 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  66. ↑ "PRI factsheet". Public Radio International. Arquivado dende o orixinal o 13 de agosto de 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 
  67. ↑ "Complete List of Radio Stations in the State of OK". On the Radio.net. 2006. Arquivado dende o orixinal o 24 de agosto de 2007. Consultado o 24 de xuño de 2011. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Oklahoma&oldid=6634294»