Francisco Nieva

Francisco Nieva

Biografía
Nacemento	29 de decembro de 1924 Valdepeñas, España
Morte	10 de novembro de 2016 (91 anos) Madrid, España
Datos persoais
País de nacionalidade	España
Actividade
Campo de traballo	Spanish drama (en) , actividade literaria, directing (en) , escenografía e pintura
Ocupación	Escenógrafo, dramaturgo, deseñador de vestiario
Membro de	Real Academia Española Academia das Artes Escénicas de España
Xénero artístico	Dramaturxia e teatro
Lingua	Lingua castelá
Premios (2008)  Premio Cidade de Alcalá (1992)  Premio Príncipe de Asturias das Letras  premio Mariano de Cavia

Francisco Morales Nieva, nado en Valdepeñas, Cidade Real, o 29 de decembro de 1924 e finado en Madrid o10 de novembro de 2016, foi un dramaturgo, escenógrafo, director de escena, narrador, ensaísta e debuxante español.

Académico da Real Academia Española desde 1990, onde ocupou a cadeira J, a súa produción teatral valeulle o Premio Nacional de Teatro en dúas ocasións (1980 e 1992), o Premio Nacional de Literatura na modalidade de Literatura Dramática e o Premio Vale-Inclán (2011), pola escritura e dirección de Tórtolas, crepúsculo y... telón. Pola súa produción literaria en xeral, outorgóuselle o Premio Príncipe de Asturias das Letras en 1992.

Traxectoria

O propio Francisco Nieva escribiu un volume de memorias titulado Las cosas como fueron (2002). A súa familia descendía de conversos ricos emigrados a España no século XVII e foi bisneto do helenista e sacerdote Ciriaco Cruz. O pai, o oficial do Concello de Valdepeñas Francisco Morales, foi gobernador civil de Toledo coa República en 1931, e alí trasladáronse a vivir ata que estalou a guerra en 1936. Un tío, Cirilo del Río, foi ministro tamén durante os anos da República e o avó paterno foi durante moitos anos Presidente da Deputación Provincial.

Os seus pais amaban a cultura e a arte e levaban os seus fillos ao teatro, ao cine e á zarzuela. O avó materno era afeccionado á ópera e á lectura e a avoa tocaba con gran destreza o piano. O irmán de Francisco, Ignacio, chegou a ser un notable compositor; en canto a el, viuse atraído pola arte moi cedo, en especial polo teatro, e entretíñase con escenografías, monicreques e bonecos de cartón. A Guerra Civil pillounos en Valdepeñas e durante 1939 viviron illados nunha casa de Serra Morena, no termo de Venta de Cárdenas; de volta ao seu lugar natal recibiu clases particulares de Juan Alcaide, un poeta relacionado co "Postismo" e amigo de Carlos Edmundo de Ory, e con el le obras clásicas e modernas españolas e europeas (A Celestina, José Gutiérrez Solana, Alfred Jarry). A súa familia decidiu emigrar a Madrid en 1945, onde Nieva estudou pintura na Real Academia de Belas Artes de San Fernando e fíxose amigo de Eduardo Chicharro Briones y Ory, líderes "postistas", tentando abrirse paso como autor plástico dentro dese movemento de vangarda de posguerra, que contaba nas súas filas con outros representantes manchegos como Angel Crespo. Mentres o seu irmán compositor se facía pastor evanxélico e emigraba aos Estados Unidos e Porto Rico, el residiu entre 1953 e 1963 en París, onde asistiu á estrea de Esperando a Godot de Samuel Beckett, gozando dunha bolsa concedida en 1953 polo doutor Piterbag, un xudeu arxentino do Instituto Francés de París, e alí traballou como pintor e debuxante, no medio dun ambiente sumamente bohemio. Na contorna do falecido Antonin Artaud, esboza a súa obra El combate de Ópalos y Tasia e recibe o premio Polignac polo conxunto da súa obra artística (1963). En París casa polo rito protestante con Geneviève Escande, que ocupa un alto cargo no Centre National da Recherche Scientifique, coñece ao editor dos surrealistas José Corti e alterna con coñecidos hispanistas franceses, publicando estudos pioneiros sobre a influencia de Miguel de Cervantes no teatro de García Lorca e a plástica na obra de Val-Inclán. Tras residir un ano en Venecia, regresou a Madrid en 1964 e, agás longas estancias en Berlín e Roma, permaneceu fincado nesta cidade, entregado ao seu traballo como escenógrafo, autor dramático e colaborador de diversas publicacións periódicas.

Como escenógrafo o seu labor empezou da man de José Luís Alonso Mañés, con quen colaborou realizando os escenarios de O rei morre de Ionesco para o teatro María Guerrero. Traballou despois con Adolfo Marsillach nas escenografías de Pigmalión de George Bernard Shaw e Despois da caída de Arthur Miller. Estes traballos transformárono nunha figura de referencia no seu campo, e ao longo dos anos sesenta ocupouse da dama trasgo de Pedro Calderón de la Barca, O zapato de raso de Paul Claudel, El burlador de Sevilla de Tirso de Molina, El señor Adrián de Carlos Arniches e, por suposto, Marat-Sade de Peter Weiss, de novo baixo a dirección de Adolfo Marsillach e Antonio Malonda.

Con todo, mantívose inédito como escritor teatral ata que publicou en Primer Acto e representou privadamente Es bueno no tener cabeza en 1971. As súas ideas teatrais expresáronse no texto coñecido como Breve poética teatral ao redor dos conceptos de "transgresión", "contravalor" e "culpa"; pretende exhibir escenicamente o prohibido coma se fose o máis anódino, convencional e corrente no público ("contravalor") en busca dunha liberación (catarse) total. Esta poética bebe fundamentalmente do Artaud que coñeceu en París, pero tamén de Alfred Jarry, Ghelderode, Eugène Ionesco, Samuel Beckett e Jean Genet; o orixinal de Nieva é inserir conscientemente esta vangarda na tradición literaria española do grotesco e o esperpéntico, outorgando ao cómico un papel fundamental en lograr dita investimento, proseguindo a tradición de Cervantes, Quevedo, José Gutiérrez Solana e Valle-Inclán.

Aínda que clasificou o seu teatro inicialmente en "Teatro furioso", "Teatro de farsa e calamidade" e "Teatro de crónica e estampa", a publicación do seu Teatro completo en 1991 fíxolle distinguir outros grupos:

• Teatro inicial: Tórtolas, crepúsculo y telón, composto en 1953 en París pero retocada continuamente ata que se publicou en 1972 e retocada aínda despois até a súa versión de 1989; Es bueno no tener cabeza, escrita en 1967 durante unha estancia en Dublín. El marabilloso catarro de lord Bashaville, composto en Viena en 1967.
• Reóperas: Pelo de tormenta, escrita en París en 1961 e Nosferatu (Aquelarre y noche roja de), escrita en 1961, publicada en 1975 e representada en 1993.
• Teatro furioso: La carroza de plomo candente, escrita en Roma en 1969 e estreada en 1976. El combate de Ópalos y Tasia, escrita entre 1953 e 1964, e estreada en 1976.
• Teatro de farsa e calamidade: La señora Tártara, escrita en 1969 e representada en 1980, e El baile de los ardientes, estreada en 1990. Inclúense tamén Coronada y el toro, (1973) e Los españoles bajo tierra (1975).
• Teatro de crónica e estampa: Sombra y quimera de Larra, versión moi persoal de No más mostrador de Mariano José de Larra.
• Teatro en clave de brevidade: El espectro insaciable (1968), No es verdad (1987)), Carlota Balsifinder (1987), Los viajes forman a la juventud (1992)...

Esta clasificación modificouse na edición das súas Obras completas (2007), onde distingue seis grupos: Centón de teatro, Teatro Furioso, Teatro de Farsa e Calamidade, Teatro de crónica e estampa, Tres versións libres e Varia teatral.

A todas estas obras hai que engadir as súas adaptacións de clásicos; fóra da xa citada de Larra, están A paz de Aristófanes, Los baños de Argel de Cervantes, Casandra de Galdós, As aventuras de Tirante o Branco de Joanot Martorell, O manuscrito atopado en Zaragoza de Jan Potocki, Divinas palabras de Val-Inclán adaptada á ópera con música de Antón García-Abril, Don Álvaro o la fuerza del sino, do Duque de Rivas, El desdén con el desdén, de Agustín Moreto e Electra, de Benito Pérez Galdós.

Como director de escena montou óperas, zarzuelas e ballets como Cinderella de Serguéi Prokófiev, Capricho español de Enrique Selectos, La vida breve de Manuel de Falla, L'heure espagnole de Maurice Ravel, Pepita Jiménez de Isaac Albéniz, Tosca de Giacomo Puccini, Curro Vargas de Ruperto Chapí, I due Foscari de Giuseppe Verdi, Don Giovanni de Mozart e La señorita Cristina de Luís de Pablo.

A súa última vertente foi a de novelista: escribiu El viaje a Pantaélica (1994), La llama vestida de negro (1995), Granada de las mil noches (1995), Oceánida (1996), Carne de murciélago. Cuento de Madrid (1998)...

Colaborador habitual do diario La Razón, de Madrid, en 1990 ingresou na Real Academia Española cun discurso titulado Esencia y paradigma del género chico.

Obra

Xa desde 1949 escribira teatro, pero só empezou a estrealo e publicalo a partir de 1971.

A obra dramática de Francisco Nieva pode dividirse en dous grandes grupos, chamados polo autor "Teatro furioso" e "Teatro de farsa e calamidade". Un modelo máis imaxinativo e vitalista que o teatro popular desenvolvido da posguerra española, cunha linguaxe ‘valleinclanesca’ e unha escenografía barroca.

A súa obra narrativa é unha prolongación dese particular universo, con exemplos como El viaje a Pantaélica, Oceánida e La llama vestida de negro: novela de misterios y sobrecogimiento (1995), unha especie de ciclo narrativo protagonizado polo cabaleiro galego Cambicio de Santiago, que se prolonga con Granada de las mil noches e La mutación del primo mentiroso (I Premio de Novela Ducado de Loeches en 2004).

Aínda que xa existía unha edición do seu Teatro completo de 1991 en dous volumes, a Obra completa publicada en 2007 modifica bastante os textos, recompilando en dous tomos dunhas 2500 páxinas cada un toda a súa produción. O primeiro está dedicado ao seu Teatro e o segundo recolle toda a Narrativa e unha selección de artigos.

Obra completa

• Teatro completo de Francisco Nieva, Toledo: Xunta de Comunidades de Castela-A Mancha, 1991, 2 vols. Inclúe un apéndice con debuxos e gravados.
• Obra completa, ed. ao coidado de Juan Francisco Pena Martín, Madrid: Espasa, 2007, 2 vols.; prologado por Víctor García de la Concha, con senllas introducións de Jesús Barrajón (para o teatro) e Pere Gimferrer (para a narrativa).

Teatro

• Es bueno no tener cabeza (1971)
• El maravilloso catarro de lord Bashaville (1971)
• Tórtolas, crepúsculo y... telón (1972)
• La carroza de plomo candente (1972). Estrenada en 1976
• El combate de Ópalos y Tasia (1972). Estrenada en 1976
• Pelo de tormenta (1972). Estrenada en 1997
• El fandango asombroso (1973)
• Coronada y el toro (1974). Estrenada en 1982
• El paño de injurias (1975)
• El rayo colgado (1975). Estrenada en 1980
• El baile de los ardientes (1975). Estrenada en 1990
• Nosferatu (1975). Estrenada en 1993
• Sombra y quimera de Larra (1976)
• La Paz (1977)
• Delirio del amor hostil (1978)
• El corazón acelerado (1979)
• Malditas sean Coronada y sus hijas (1980)
• La señora Tártara (1980)
• Las aventuras de Tirante el Blanco (1987)
• Te quiero, zorra (1987). Estrenada en 1988
• Trilogía italiana: Salvator Rosa o el artista, El baile de los ardientes, Los españoles bajo tierra, ed. de Jesús María Barrajón, Madrid, Cátedra, 1988.
• Corazón de arpía (1987). Estrenada en 1989
• No es verdad (1987). Estrenada en 1994
• Salvador Rosa (1988)
• La Sombra (1988)
• Los españoles bajo tierra (1988). Estrenada en 1992
• La Magosta (1990)
• El Pepino de mar (1990)
• Catalina del demonio (1991)
• Carlota Basilfinder (1991)
• Manuscrito encontrado en Zaragoza (1991). Estrenada en 2003
• Los viajes forman a la juventud (1992)
• Caperucita y el otro (1995)
• Centón de teatro (2 vols., 1996 e 2002). Colección de 12 obras cortas
• ¡Viva el estupor! (2005)
• Misterio y festival: pequeña tetralogía satírica (2005)
• ¡Viva el estupor!; Los mismos: dos comedias televisivas... (2005)
• El cíclope (2009)
• No sé cómo decirlo (2010)
• Teatro Caliente (2013)
• Salvator Rosa, o, El artista (2015)

Narrativa

• Viaje a Pantaélica (1994), novela
• Granada de las mil noches (1994), novela
• La llama vestida de negro (1995), novela
• Oceánida (1996), novela
• Carne de murciélago (1998), relatos
• Los rabudos y otros cuentos (2000), relatos
• Argumentario clásico (2001), relatos
• La mutación del primo mentiroso o el estilo que mata (2004), novela

Outros

• Miguel de Cervantes, Los baños de Argel (1980). Adaptación.
• Laura Rodríguez García, El Pepino de mar (1990).

Adaptación

• Benito Pérez Galdós, Casandra (1983). Adaptación.
• Agustín Moreto, El desdén con el desdén (1991). Adaptación.
• El reino de nadie (1996). Recompilación de artigos
• Tratado de escenografía (2000), reimpreso en Madrid: Fundamentos, 2011.
• Las cosas como fueron (2002), memorias
• Avendaño Trujillo, Octavio (2007) Entrevista con Francisco Nieva. La Jornada. México.
• J. Francisco Peña, El teatro de Francisco Nieva Alcalá de Henares: Universidade de Alcalá de Henares, 2001, 2 vols.

Premios

• Premio Polignac (1963)
• Premio nacional de vestiario (1970) polos figuríns da marquesa Rosalinda de Valle-Inclán.
• Premio Nacional de Escenografía (1972)
• Premio do Espectador e a Crítica da Asociación da Prensa de Madrid (1973)
• Premio Mayte de Teatro (1976)
• Premio Álvarez Quintero de teatro da Real Academia Española
• Premio Nacional de Teatro en dúas ocasións (1980 e 1992)
• Premio da Crítica (1982)
• Elixido membro de número da Real Academia Española (1986)
• Premio Mariano de Cavia (1991)
• Premio Nacional de Literatura na modalidade de Literatura Dramática (1992)
• Premio Príncipe de Asturias das Letras (1992).
• Medalla de Ouro da Comunidade de Castela-A Mancha (1993)
• Medalla de ouro ao mérito en Belas Artes (1996)
• Premio Segismundo da Asociación de Directores de España (1999)
• Doutor Honoris Causa pola Universidade de Castela-A Mancha (2001)
• Primeiro Premio Ducado de Loeches pola súa novela A mutación do curmán mentireiro
• Premio de Teatro da Comunidade de Madrid (2007)
• Premio Cidade de Alcalá das Artes e as Letras (2008)
• Premio Curral de Comedias do Festival de Almagro (2010)
• Premio Valle-Inclán (2011) por Tórtolas, crepúsculo y... telón.
• XIV Premio Max (2011)
• Membro de Honra da Academia das Artes Escénicas de España desde 2014.

Véxase tamén

Bibliografía

• Javier Huerta, Emilio Peral, Héctor Urzaiz, Teatro español de la a la Z. Madrid: Espasa, 2005.

Ligazóns externas

• Web oficial de Francisco Nieva

• Real Academia Española

• Biobibliografía no Portal dos Premios Max de Teatro

• Texto da obra Arquivado 24 de marzo de 2016 en Wayback Machine. Aquelarre e noite vermella de Nosferatu Arquivado 24 de marzo de 2016 en Wayback Machine. editado por Caos Editorial como libro electrónico Arquivado 24 de marzo de 2016 en Wayback Machine..

• Francisco Nieva en "Poética e teatro". Fundación Juan March

• Texto da obra Aquelarre e noite vermella de Nosferatu traducido ao italiano por Federica Frasca co título de Tregenda e notte rossa dei Nosferatu e editado por Caos Editorial como libro electrónico^{[Ligazón morta]}

• ROMEU MOLINA, Juan Carlos: A intertextualidad en la obra de Francisco Nieva a través dde sus memorias.
  • Texto, en PDF, en Dialnet.
    • Véxase "Intertextualidad".

• NIEVA, Francisco: El rayo colgado, obra de teatro sobre un proceso a unhas monxas satanistas dun convento en ruínas das Batuecas.
  • Representación ofrecida por TVE o 5 de xullo de 1981.