Embargo dos Estados Unidos a Cuba

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Embargo estadounidense a Cuba»)
O presidente dos Estados Unidos, Dwight D. Eisenhower, á esquerda, e o líder cubano, Fidel Castro, á dereita.

Actualmente Estados Unidos impón un embargo comercial, económico e financeiro contra Cuba. Estados Unidos impuxo por primeira vez un embargo sobre a venda de armas a Cuba o 14 de marzo de 1958, durante o réxime de Fulgencio Batista. De novo o 19 de outubro de 1960 (case dous anos despois de que a Revolución cubana levara á deposición do réxime de Batista) os Estados Unidos puxeron un embargo sobre as exportacións a Cuba, salvo alimentos e medicamentos despois de que Cuba nacionalizara as refinerías de petróleo cubano de propiedade americana sen compensación e como resposta ao papel de Cuba na crise dos mísiles cubanos. O 7 de febreiro de 1962 estendeuse o embargo ata incluír case todas as exportacións.[1]

A data de 2018, o embargo cubano aplícase principalmente a través de seis estatutos: a Lei de comercio co inimigo de 1917, a Lei de asistencia ao exterior de 1961, a Normativa de control de activos cubanos de 1963, a Lei de democracia cubana de 1992, a Lei Helms-Burton de 1996 e a Lei de reforma e mellora das exportacións de sancións comerciais de 2000. O obxectivo declarado da Lei de democracia cubana de 1992 é manter sancións a Cuba sempre que o goberno cubano se negue a avanzar cara á "democratización e o maior respecto dos dereitos humanos". A Lei Helms-Burton restrinxiu aínda máis aos cidadáns dos Estados Unidos realizar negocios en Cuba ou con Cuba, e pon restricións a prestar asistencia pública ou privada a calquera goberno sucesor da Habana a menos e ata que se cumpran certas reclamacións contra o goberno cubano. En 1999, o presidente Bill Clinton ampliou o embargo comercial ao non permitir comerciar con Cuba ás filiais estranxeiras de empresas estadounidenses. No 2000, Clinton autorizou a venda de produtos "humanitarios" a Estados Unidos a Cuba.

En Cuba, o embargo chámase El bloqueo, "o bloqueo". A pesar do termo bloqueo, os Estados Unidos non realizan un bloqueo naval físico do país dende a crise dos mísiles cubanos en 1962.[2] Estados Unidos non bloquea o comercio de Cuba con terceiros: outros países non están baixo a xurisdición das leis internas dos Estados Unidos, como a Lei de democracia cubana (aínda que, en teoría, os Estados Unidos poderían sancionar aos países estranxeiros que comercian con Cuba, unha posibilidade que foi condenada pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas como medida "extraterritorial" que contravén "a igualdade soberana dos Estados, a non intervención nos seus asuntos internos e a liberdade de comercio e navegación como parte fundamental para a realización de asuntos internacionais").[3] Cuba foi membro da Organización Mundial do Comercio (OMC) dende 1995.[4]

Máis aló das críticas dos dereitos humanos en Cuba, Estados Unidos mantén unha reclamación financeira de 6.000 millóns de dólares contra o goberno cubano. Un dos argumentos dos pro-embargo é que o embargo estadounidense é, en parte, unha resposta adecuada a estas reclamacións non atendidas.[5] O Grupo de traballo de América Latina sostén que os exiliados cubanoamericanos pro-embargo, cuxos votos son cruciais no estado estadounidense de Florida, impulsaron a moitos políticos a adoptar puntos de vista similares aos seus. Algúns líderes empresariais, entre eles James E. Perrella, Dwayne O. Andreas e Peter Blyth, opuxéronse ás opinións cubanoamericanas, argumentando que o libre comercio sería bo para Cuba e Estados Unidos.[6]

A data de 2019, o embargo, que limita ás empresas estadounidenses o comercio con intereses cubanos, segue en vigor e é o embargo comercial máis lonxevo da historia moderna. A pesar da existencia do embargo, Estados Unidos é o quinto maior exportador a Cuba (o 6,6% das importacións de Cuba proceden dos Estados Unidos).[7] Con todo, Cuba debe pagar en metálico todas as importacións, xa que o crédito non está permitido.[8]

A Asemblea Xeral das Nacións Unidas, leva aprobado cada ano dende 1992, unha resolución condenando o impacto continuo do embargo e declarando que viola a Carta das Nacións Unidas e do Dereito internacional. En 2014, de 193 países da Asemblea, 188 países votaron a favor da resolución non vinculante, Estados Unidos e Israel votaron en contra e as nacións insulares do Pacífico Palau, illas Marshall e Micronesia abstivéronse.[9][10] En 2017 foron 191 os votos a favor e 189 en 2018, sempre cos únicos votos a favor dos Estados Unidos e Israel.[11][12] Os grupos de dereitos humanos, incluída Amnistía Internacional, Human Rights Watch,[13] e a Comisión Interamericana de Dereitos Humanos[14] tamén foron críticos co embargo.

Historia[editar | editar a fonte]

Era de Eisenhower[editar | editar a fonte]

Fidel Castro nunha reunión da Asemblea Xeral das Nacións Unidas

Estados Unidos impuxo un embargo de armas a Cuba o 14 de marzo de 1958, durante o conflito armado entre rebeldes liderados por Fidel Castro e o réxime de Fulgencio Batista. O conflito armado violou a política estadounidense que permitía a venda de armas a países latinoamericanos que formaban parte do Tratado Interamericano de Asistencia Recíproca (Tratado de Río) sempre que non fosen empregados con fins hostís.[15] O embargo das armas tivo máis impacto en Batista que nos rebeldes. Despois de que o goberno de Fidel chegase ao poder o 1 de xaneiro de 1959, este comezou un achegamento aos Estados Unidos, pero foi rexeitado pola administración Dwight D. Eisenhower, que en marzo comezou a planear o seu derrocamento. O Congreso non quixo levantar o embargo.

En maio de 1960, o goberno cubano comezou a mercar abertamente armamento á Unión Soviética, citando o embargo de armas dos Estados Unidos. En xullo de 1960, Estados Unidos reduciu a 700.000 toneladas a cota de importación de azucre moreno de Cuba, en virtude da Sugar Act de 1948,[16] e a Unión Soviética respondeu acordando mercar o azucre no seu lugar.

En outubro de 1960 produciuse un incidente clave, o goberno de Eisenhower negouse a exportar petróleo á illa, deixando a Cuba dependendo do cru soviético, que as empresas estadounidenses de Cuba rexeitaron refinar. Isto levou ao goberno cubano a nacionalizar as tres refinerías de petróleo de propiedade americana na nación como resposta. Os propietarios da refinería non foron compensados pola nacionalización da súa propiedade. As refinerías pasaron a formar parte da empresa estatal Unión Cuba-Petróleo.[17] Isto impulsou á administración de Eisenhower a lanzar o primeiro embargo comercial: unha prohibición de vender calquera produto a Cuba, agás alimentos e medicamentos. O réxime cubano respondeu coa nacionalización de todas as empresas americanas e da maioría das propiedades privadas americanas da illa. Non se deu ningunha compensación polas capturas e varios diplomáticos foron expulsados de Cuba.

A segunda onda de nacionalizacións impulsou á administración de Eisenhower, nunha das súas últimas accións, a cortar todas as relacións diplomáticas con Cuba, en xaneiro de 1961. Continuou o embargo comercial parcial dos Estados Unidos contra Cuba, baixo a Lei de comercio co inimigo de 1917.

Era Kennedy[editar | editar a fonte]

A Invasión de Baía de Cochinos e a declaración de Cuba como marxista[editar | editar a fonte]

Despois da fracasada invasión de Baía de Cochinos en abril de 1961, que fora planificada en gran parte baixo a administración de Eisenhower, pero da que Kennedy fora informado e que aprobara durante os meses anteriores á súa presidencia e nos seus primeiros meses como presidente, o goberno cubano declarou que se consideraba marxista e socialista e que se aliñaba coa Unión Soviética. O 4 de setembro de 1961, en resposta, o Congreso aprobou a Lei de asistencia exterior, unha lei que prohibía a axuda a Cuba e autorizaba ao presidente a impoñer un embargo comercial completo contra Cuba.

O 21 de xaneiro de 1962, Cuba foi suspendida pola Organización de Estados Americanos (OEA), por 14 votos a favor, un (Cuba) en contra e seis abstencións. México e Ecuador, dous membros que se abstiveron, argumentaron que a expulsión non estaba autorizada na Carta da OEA. A OEA impuxo sancións multilaterais o 26 de xullo de 1964, que despois foron rescindidas o 29 de xullo de 1975. As relacións cubanas coa OEA melloraron, e a suspensión da adhesión foi rectificada o 3 de xuño de 2009.

O presidente John F. Kennedy estendeu as medidas por orde executiva, ampliando o alcance das restricións comerciais o 8 de febreiro de 1962 (anunciadas o 3 de febreiro e de novo o 23 de marzo de 1962). Estas medidas ampliaron o embargo para incluír todas as importacións de produtos que conteñan mercancías cubanas, aínda que os produtos finais foran fabricados ou ensamblados fóra de Cuba.

O 3 de agosto de 1962 modificouse a Lei de asistencia ao exterior para prohibir a axuda a calquera país que preste asistencia a Cuba.

O 7 de setembro de 1962, Kennedy ampliou formalmente o embargo cubano para incluír todo o comercio cubano, excepto a venda non subvencionada de alimentos e medicamentos

Crise dos mísiles cubanos[editar | editar a fonte]

Despois da crise dos mísiles cubanos (outubro de 1962), Kennedy impuxo restricións ás viaxes o 8 de febreiro de 1963, e o 8 de xullo de 1963 foi emitido o Regulamento de control de activos cubanos, de novo baixo a Lei de comercio co inimigo en resposta á instalación en Cuba de armas nucleares soviéticas. Baixo estas restricións, os activos cubanos nos EUA quedaron conxelados e consolidáronse as restricións existentes.

Lapso temporal das restricións e reintegro[editar | editar a fonte]

As restricións aos cidadáns estadounidenses que viaxan a Cuba relaxáronse o 19 de marzo de 1977.[18] O regulamento era renovable cada seis meses, pero o presidente Jimmy Carter non o renovou e o regulamento sobre o gasto de dólares estadounidenses en Cuba foi suavizado pouco despois.[19][20] O presidente Ronald Reagan restableceu o embargo comercial o 19 de abril de 1982, aínda que agora só restrinxía as viaxes de negocios e turísticas e non se aplicaba ás viaxes de funcionarios do goberno estadounidense, empregados de organizacións de noticias ou cine, persoas relacionadas con investigacións profesionais ou que visiten os seus familiares próximos. Modificouse posteriormente co presente regulamento, a partir do 30 de xuño de 2004, aplicando o Regulamento de control de activos cubanos, 31 CFR, parte 515.

A regulación actual non prohibe viaxar os cidadáns estadounidenses a Cuba per si, pero fai ilegal que os cidadáns estadounidenses realicen transaccións (gastar cartos ou recibir agasallos) en Cuba na maioría das circunstancias sen autorización da Oficina de Control de Activos Estranxeiros do goberno estadounidense.[21] Dado que incluso pagar impostos inevitables de billetes de avión nun aeroporto cubano infrinxiría a lei de transaccións, é efectivamente imposible que os turistas visiten Cuba sen violar a regra de transacción monetaria.

Lei Helms–Burton[editar | editar a fonte]

O embargo foi reforzado en outubro de 1992 pola Lei de democracia cubana (a "Lei Torricelli") e en 1996 pola Lei de liberdade e solidariedade democrática cubana (coñecida como Lei Helms–Burton) que penaliza ás empresas estranxeiras que realicen negocios en Cuba impedíndolles facer negocios nos Estados Unidos. A xustificación para estas restricións consistía en que estas empresas traficaban con propiedades dos Estados Unidos roubadas e, polo tanto, deberían ser excluídas dos Estados Unidos. Non obstante, o presidente Obama intentou levantar o embargo, pero o congreso non o permitiu.

A Unión Europea rexeitou a Lei Helms-Burton considerando que Estados Unidos ditaba como debían as outras nacións exercer o seu comercio e desafialo sobre esa base. A UE acabou cedendo a favor de negociar unha solución.[22]

O título III desta lei tamén establece que calquera empresa non estadounidense que "conscientemente faga negocio con propiedades en Cuba confiscadas sen indemnización a unha persoa estadounidense" pode ser sometida a litixio e que ao liderado da empresa pódeselle prohibir o ingreso no Estados Unidos. Tamén se poden aplicar sancións a empresas non estadounidenses que comercien con Cuba. Esta restrición aplícase tamén ao transporte marítimo, xa que os barcos que atracan nos portos cubanos non están autorizados a atracar nos portos dos Estados Unidos durante seis meses. É importante ter en conta que este título inclúe a autoridade de renuncia, para que o presidente poida suspender a súa aplicación.

En resposta á presión dalgúns agricultores estadounidenses e á agroindustria, o embargo quedou reducido pola Lei de reforma e mellora das exportacións de sancións comerciais, aprobada polo Congreso en outubro de 2000 e asinada polo presidente Bill Clinton. A relaxación permitiu a venda de produtos agrícolas e medicamentos a Cuba por razóns humanitarias. A pesar de que Cuba se negou inicialmente (incluso rexeitando no pasado axuda alimentaria dos Estados Unidos,[23] véndoa como unha medida ao servizo dos intereses estadounidenses), o goberno cubano comezou a permitir a compra de alimentos dos Estados Unidos tras o paso do furacán Michelle en novembro de 2001. Estas compras aumentaron desde entón, aínda que todas as vendas foron realizadas en efectivo. En 2007, Estados Unidos foi o maior provedor de alimentos de Cuba, que con todo é maiormente autosuficiente,[24] e o seu quinto maior socio comercial.

Nalgúns puntos turísticos da illa pódense mercar marcas americanas como Coca-Cola. Os petroleiros Ford abastecen os avións nos aeroportos e algúns ordenadores usan software Microsoft.[25] A orixe do financiamento detrás destes bens non sempre está clara. As mercadorías adoitan proceder de terceiros con sede en países fóra dos Estados Unidos, aínda que o produto que se trata é orixinalmente de accionistas ou investidores estadounidenses.[26] Isto pódese ver, por exemplo, en produtos Nestlé (que teñen un 10% de propiedade estadounidense) que se poden mercar en Cuba con pesos convertibles cubanos (CUC). Estes pesos CUC son a moeda dura que se usa no intercambio exterior fronte ao dólar estadounidense, o euro e outras moedas.

Detalles do embargo cubano[editar | editar a fonte]

Impacto do embargo[editar | editar a fonte]

En novembro de 1991, o embaixador cubano, Ricardo Alarcón, nun discurso na Asemblea Xeral das Nacións Unidas, citou 27 casos recentes de contratos comerciais interrompidos pola presión dos Estados Unidos. O xornal británico Cuba Business afirmou que British Petroleum fora aparentemente disuadida polas autoridades estadounidenses de investir na exploración de petróleo Cuba a pesar de que estaba inicialmente interesada. Petroleum Economist afirmou, en setembro de 1992, que o Departamento de Estado dos Estados Unidos desalentou vigorosamente que empresas como Royal Dutch Shell e Clyde Petroleum investisen en Cuba. Esta presión non funcionou en todos os casos. Segundo o xornal mexicano El Financiero, o embaixador dos Estados Unidos en México, John Negroponte viaxou para coñecer a dous homes de negocios mexicanos que asinaron un acordo téxtil con Cuba o 17 de outubro de 1992. A pesar da representación, o acordo avanzou e finalmente representou 500 millóns de dólares en capital estranxeiro. Todo isto sucedeu antes da firma da Lei de democracia cubana.[27]

Impacto económico do embargo[editar | editar a fonte]

Os impactos económicos do embargo estadounidense sobre Cuba son os resultados monetarios a longo prazo e a curto prazo que o embargo tivo sobre ambos países en relación co comercio, a industria e a creación de riqueza. As sancións dos Estados Unidos sobre Cuba e o seu impacto económico poden remontarse a cando se implementaron por primeira vez na década de 1960.

Segundo a Cámara de Comercio dos Estados Unidos, o embargo está custando á economía dos Estados Unidos 1200 millóns de dólares ao ano debido ás estruturas legais que impiden que os exportadores con sede nos Estados Unidos entren nos mercados cubanos.[28] A Cuba Policy Foundation (CPF) proporcionou datos máis extremos. As súas estimacións sitúan o custo que o embargo tivo sobre Estados Unidos en 4840 millóns de dólares ao ano mentres custan a Cuba 685 millóns de dólares ao ano.[3] Na actualidade, estímase que Cuba perdeu máis de 28.600 millóns de dólares en comercio segundo o Instituto de Investigacións Económicas de Cuba.[29]

Entre 1954 e 1959 o comercio entre Cuba e Estados Unidos estivo a un nivel superior ao de hoxe. O 65% das exportacións totais de Cuba eran enviadas aos Estados Unidos, mentres que as importacións dende os Estados Unidos representaban o 74% por cento das compras internacionais de Cuba. Despois da aplicación formal do embargo e da aprobación da Proclamación 3355, houbo unha diminución do 95% na cota de azucre de Cuba, que cancelou aproximadamente 700.000 toneladas das 3.119.655 toneladas previamente asignadas aos Estados Unidos.[30] Un ano despois, a cota de azucre de Cuba reduciuse a cero cando o presidente Eisenhower emitiu a Proclamación 3383. Isto afectou substancialmente ás exportacións totais de Cuba, xa que Cuba era un dos principais exportadores de azucre do mundo naquel momento.

En 1989, co colapso do bloque soviético, Cuba foi testemuña das súas crises económicas máis devastadoras. O PIB de Cuba caeu un 34% e o comercio con outras nacións, á parte do Consello de Asistencia Económica Mútua (CMEA), caeu un 56%.[30] Entre 1989 e 1992, a rescisión das asociacións comerciais tradicionais co bloque soviético fixo que o valor total das exportacións de Cuba caera un 61% e as importacións aproximadamente un 72%. Este período coñécese como período especial.[31] Os partidarios do embargo e moitos economistas internacionais creron que a disolución da Unión Soviética e a crise económica resultante provocarían a caída do goberno de Fidel Castro. Non obstante, o goberno de Cuba iniciou unha campaña de axuste e liberalización macroeconómica que axudou a unha recuperación económica importante.

Segundo un informe publicado en 2001 pola Comisión de Comercio Internacional estadounidense en resposta a unha solicitude da Cámara de Representantes dos Estados Unidos, o valor total das exportacións estadounidenses de produtos agrícolas seleccionados, produtos intermedios e produtos manufacturados a Cuba sen sancións estadounidenses estimáronse en 146 e 658 millóns de dólares para as importacións estadounidenses de Cuba entre 1996 e 1998.[32]

Recentemente, a Oficina de Industria e Seguridade (BIS) dos Comercio dos Estados Unidos fíxose máis paciente con algunhas das sancións impostas a Cuba ao introducir novos procedementos racionalizados para axilizar a tramitación das solicitudes de licenza para exportar mercancías agrícolas elixibles a Cuba. Como resultado, as exportacións anuais dos Estados Unidos a Cuba pasaron de 6 millóns de dólares a preto de 350 millóns de dólares entre 2000 e 2006. Durante este período, as exportacións estadounidenses a Cuba alcanzaron máis de 1,5 millóns de dólares. No 2006, os produtos agrícolas representaban o 98% das exportacións totais dos Estados Unidos a Cuba.[33]

Restricións ao turismo de cidadáns e residentes estadounidenses[editar | editar a fonte]

Cuba está a 145 quilómetros ao sur de Florida

Segundo a Normativa de control de activos cubanos, as persoas suxeitas á xurisdición estadounidense deben obter unha licenza para realizar operacións relacionadas con viaxes de, a, e dentro de Cuba. As transaccións relacionadas exclusivamente con viaxes turísticas non precisan licenza.

Propiciado por un interese pola suposta demanda non explotada de produtos en Cuba, un número crecente de congresistas a favor do libre comercio, apoiados por lexisladores do oeste dos Estados Unidos e das Grandes Planicies que representan o mundo agrícola, trataron cada ano desde 2000 de rebaixar ou levantar as normativas que impiden aos americanos viaxar a Cuba. Catro veces durante ese período de tempo, a Cámara dos Representantes dos Estados Unidos falou a favor de suavizar as restriccións ás viaxes e, no 2003, o Senado estadounidense fixo o mesmo. Todas as veces o presidente George W. Bush ameazou con vetar o proxecto de lei. Ante a ameaza de veto, cada ano o Congreso abandonaba o seu intento de levantar as restriccións de viaxes antes de enviar a lexislación ao presidente.

Algúns nacionais dos Estados Unidos eluden a prohibición de viaxar a Cuba dende outro país, como México, Bahamas, Canadá ou Costa Rica. As autoridades de inmigración cubanas non selan normalmente pasaportes, senón que selan unha páxina de visado cubano que se proporciona e non se fixa permanentemente no pasaporte. Non obstante, con esta práctica aínda os cidadáns estadounidenses aínda corren risco de persecución e multas por parte do goberno dos Estados Unidos se son descubertos. Ata o 20 de xullo de 2015 non había embaixada nin consulado en Cuba e a representación dos Estados Unidos estaba limitada a unha sección de intereses dos Estados Unidos.

A Oficina de Control de Activos Estranxeiros (OFAC) do Departamento do Tesouro dos Estados Unidos considera que calquera visita de máis dun día é unha proba de violación prima facie. A OFAC tamén sostén que os cidadáns estadounidenses non poderán recibir bens ou servizos de xeito gratuíto de ningún nacional cubano, eliminando calquera intento de evitar a regulación baseada nesa premisa. O 25 de xullo de 2011, a OFAC declarou que o relaxamento das restricións ás viaxes concedidas pola administración de Obama non debe interpretarse erroneamente como promoción do turismo.

O 10 de outubro de 2006, Estados Unidos anunciou a creación dunha comisión que perseguiría as violacións máis agresivas ao embargo comercial dos Estados Unidos contra Cuba, con penas severas. A normativa segue vixente e é administrada pola OFAC. As penas penais por violar o embargo van ata dez anos de prisión, 1 millón de dólares en multas corporativas e 250.000 dólares en multas individuais e penas civís de ata 55.000 dólares por infracción.

En setembro de 2016, Newsweek informou de que a futura compañía hoteleira do presidente Donald Trump violou o embargo, gastando un mínimo de 68.000 dólares pola súa incursión en 1998 en Cuba sen a aprobación do goberno estadounidense. Co coñecemento de Trump, os directivos empregaron o diñeiro para a viaxe a Cuba a través dunha empresa de consultoría estadounidense chamada Seven Arrows Investment and Development Corp. Unha vez que os consultores empresariais viaxaron a Cuba e incorreron nos gastos da empresa, Seven Arrows instruíu a altos funcionarios coa compañía de Trump. chamados Trump Hotels & Casino Resorts de como facelo legal vinculándoo despois a un esforzo benéfico.[34][35]

Facilitando o embargo[editar | editar a fonte]

Cubano-estadounidenses[editar | editar a fonte]

O 13 de abril de 2009, o presidente Barack Obama aliviou a prohibición de viaxar, permitindo aos cubanoestadounidenses viaxar libremente a Cuba,[36] e o 14 de xaneiro de 2011, permitiuse aos estudantes e misioneiros relixiosos viaxar a Cuba cumprindo certas condicións.

Cambios xerais[editar | editar a fonte]

O 16 de xullo de 2012, o Ana Cecilia converteuse no primeiro buque directo sancionado oficialmente por navegar dende Miami a Cuba.[37] Transportaba alimentos, medicamentos e artigos de hixiene persoal enviados por cubanoamericanos a membros das súas familias.[38]

En 2014, a administración Obama anunciou a súa intención de restablecer relacións con Cuba.[39] En xaneiro de 2015, a administración suavizou as restricións ás viaxes dos cidadáns estadounidenses a Cuba. Aínda que se afrouxaron as restricións ás viaxes para misións relixiosas, as visitas de turismo seguen prohibidas. O presidente Obama e o presidente Raúl Castro de Cuba reuníronse o 11 de abril de 2015, sendo o primeiro encontro entre líderes dos dous países en máis de cincuenta anos. En maio de 2015, varias empresas americanas informaron que recibiran licenzas para establecer viaxes en transbordador entre a Florida e Cuba,[40] sendo isto confirmado polo portavoz do Departamento do Tesouro dos Estados Unidos. Ata agora a prohibición xeral de viaxar a Cuba segue vixente para os estadounidenses, polo que o servizo de transbordador non será accesible para os estadounidenses que non recibisen aprobación especial para viaxar a Cuba.

O 21 de setembro de 2015, os departamentos de comercio e tesourería emprenderon accións coordinadas adicionais para apoiar a política do presidente de Cuba. Estas accións incluían unha norma publicada pola Oficina de Industria e Seguridade (BIS) do Departamento de Comercio que modificaba os termos das licenzas de excepcións existentes para Cuba, aumentou o número de provisións licenzas de excepcións dispoñibles para Cuba, creou unha nova política de licenzas para axudar a garantir a seguridade da aviación civil e o operamento seguro de aeronaves comerciais de pasaxeiros, e fixo que os requisitos de licenza de exportación e de reexportaciónpara Cuba sexan compatibles con outros destinos sancionados.[41]

Investimentos estadounidenses en Cuba[editar | editar a fonte]

En febreiro de 2016, o goberno estadounidense permitiu a dous estadounidenses de Alabama construír unha fábrica en Cuba que ensamblaría ata 1.000 pequenos tractores ao ano para a venda a agricultores privados de Cuba. A planta de 5 a 10 millóns de dólares sería o primeiro investimento significativo de negocios estadounidenses en solo cubano desde 1959. Esperaba comezar a facer entregas en 2017,[42][43] pero a iniciativa non prosperou.[44]

Efectos socioeconómicos do embargo[editar | editar a fonte]

A Cámara de Comercio estadounidense estima que o embargo custa á economía estadounidense 1200 millóns de dólares ao ano en vendas e exportacións perdidas, mentres que o goberno cubano estima que o embargo custou á illa 753.630 millóns de dólares.[45][46] A autoproclamada non partidista Fundación de Política de Cuba estima que o embargo custa á economía estadounidense 3.600 millóns de dólares anuais en produción económica.[47]

Segundo os críticos, un dos maiores problemas co embargo é que Estados Unidos é o único gran país que ten tal embargo contra Cuba. Cuba segue recibindo turistas e comercio doutros países facendo que o embargo pareza ilexítimo e inútil.[48]

Críticas ás leis e regulamentos sobre o embargo[editar | editar a fonte]

A Asemblea Xeral das Nacións Unidas aprobou cada ano, desde 1992, unha resolución criticando o impacto que causa o embargo.[49]

Os futuros estudantes da historia americana estarán rabuñando a cabeza con este caso durante as próximas décadas. O noso embargo e a negativa a normalizar as relacións diplomáticas non teñen nada que ver co comunismo. Se non, non teriamos mantido relacións diplomáticas coa Unión Soviética durante toda a Guerra Fría, coa China desde Nixon e con Vietnam a pesar da nosa amarga guerra. Non, Cuba era pura política. A pesar de que comezou a ser unha medida da resistencia da administración á política de Castro, pronto se converteu nunha camisa de forza coa que os cubanoamericanos de primeira xeración exercían un poder político desordenado sobre ambas partes e construíron un veto sobre unha diplomacia racional e madura.

O embargo foi criticado polos seus efectos sobre os alimentos, a auga potable, os medicamentos e outras necesidades económicas da poboación cubana. As críticas foron tanto de Fidel Castro, Raúl Castro e Miguel Díaz-Canel como de cidadáns e grupos de dentro de Cuba, e organizacións e dirixentes internacionais. Algúns críticos académicos, fóra de Cuba, tamén ligaron o embargo coa escaseza de subministracións médicas e xabón, o que provocou unha serie de crises médicas e niveis máis elevados de enfermidades infecciosas.[50] [51] As críticas académicas tamén estiveron relacionadas con epidemias de enfermidades específicas, incluíndo trastornos neurolóxicos e cegueira causada pola mala alimentación.[52] Tamén se criticou que as restricións ás viaxes incluídas no embargo limitan a cantidade de información médica que flúe a Cuba dende Estados Unidos.[53] O ministro cubano de Asuntos Exteriores, Felipe Pérez Roque, chamou ao embargo "un acto de xenocidio", citando unha nota clasificada do Departamento de Estado do 6 de abril de 1960 que pedía aos Estados Unidos que usasen todas as ferramentas á súa disposición para derrubar a Fidel Castro usando a fame e as enfermidades.[54]

O 1 de maio de 2009, o presidente venezolano Hugo Chávez, mentres falaba sobre a súa reunión co presidente dos Estados Unidos, Barack Obama, nun cumio días antes, declarou: "Se o presidente Obama non desmantela este salvaxe bloqueo ao pobo cubano, entón é toda mentira, todo será unha gran farsa e o imperio dos Estados Unidos estará vivo e coleando, ameazándonos."[55] En xuño de 2009, Moisés Naím escribiu en Newsweek : "O embargo é o exemplo perfecto usado polos antiamericanos en todas as partes para expoñer a hipocresía dunha superpotencia que castiga unha pequena illa mentres convive con ditadores noutros lugares".[56]

A Lei Helms-Burton foi obxectivo das críticas dos gobernos canadense e europeos en particular, que critican as pretensións extraterritoriais dunha lexislación dirixida a castigar ás corporacións non estadounidenses e aos investimentos non estadounidenses que teñan intereses económicos. en Cuba. Na Cámara dos Comúns do Canadá,a lei Helms-Burton foi parodiada coa introdución do proxecto de lei Godfrey-Milliken, que pedía a devolución das propiedades dos Lealistas do Imperio Unido incautados polo goberno estadounidense como resultado da Revolución americana (o proxecto de lei nunca se converteu en lei).

Algúns críticos defenden que o embargo realmente axuda ao goberno cubano máis do que o prexudica, proporcionándolle unha excusa para todas os problemas de Cuba. Hillary Clinton compartiu publicamente a opinión de que o embargo axudaba aos Castro, sinalando que "é a miña crenza persoal que os Castro non queren acabar co embargo e non queren ver a normalización cos Estados Unidos".

Nunha entrevista en 2005, George P. Shultz, que foi secretario de Estado con Reagan, cualificou de "loucura" o embargo.[57] Daniel Griswold, director do Centro de Estudos de Políticas Comerciais do Instituto Cato, criticou o embargo nun artigo de xuño de 2009:[58]

"O embargo foi un fracaso en todos os aspectos. Non cambiou o rumbo nin a natureza do goberno cubano. Non libera un só cidadán cubano. De feito, o embargo conseguiu que o pobo cubano estivese máis empobrecido, sen que fosen un pouco máis libres. Ao mesmo tempo, privou aos estadounidenses da súa liberdade de viaxar e custoulle aos agricultores estadounidenses e outros produtores miles de millóns de dólares de potenciais exportacións".

Algúns líderes empresariais estadounidenses reclaman abertamente que se poña fin ao embargo. Sosteñen que, mentres continúa o embargo, as empresas estranxeiras non estadounidenses en Cuba que violen o embargo, non teñen que competir cos negocios estadounidenses e, polo tanto, terán unha posición de saída vantaxosa cando se levante o embargo.[59]

Algúns líderes relixiosos opóñense ao embargo por varias razóns, incluíndo as restricións humanitarias e económicas que o embargo impón aos cubanos. O papa Xoán Paulo II pediu a fin do embargo durante a súa visita pastoral a México en 1979.[60] O patriarca Bartolomeu I chamou ao embargo un "erro histórico" mentres visitaba a illa o 25 de xaneiro de 2004.[61] Unha carta conxunta en 1998 dos Discípulos de Cristo e da Igrexa Unida de Cristo ao Senado dos Estados Unidos pediu a flexibilización das restricións económicas contra Cuba. O 15 de maio de 2002, o expresidente Jimmy Carter falou na Habana, pedindo o fin do embargo, dicindo: "As nosas dúas nacións quedaron atrapadas nun estado destrutivo de belixerancia durante 42 anos, e é hora de que cambiemos a nosa relación." Os bispos estadounidenses pediron que se puxera fin ao embargo a Cuba despois da visita do papa Bieito XVI á illa en 2012.[62]

A Asemblea Xeral das Nacións Unidas condenou o embargo como unha violación do dereito internacional cada ano dende 1992. Israel é o único país que se suma regularmente aos Estados Unidos en votar contra a resolución [63] como o fixo Palau todos os anos entre 2004 e 2008. O 26 de outubro de 2010, por 19ª vez, a Asemblea Xeral condenou o embargo, con 187 votos a favor e 2 en contra, con 3 abstencións. Israel estaba cara aos Estados Unidos, mentres que Illas Marshall, Palau e Micronesia abstivéronse.[64]

O director de cine, Michael Moore, desafiou o embargo ao levar a varios rescatadores do 11-S, que necesitaban asistencia sanitaria, a Cuba para obter asistencia sanitaria gratuíta.[65]

En xuño de 2011, o ex-candidato á presidencia demócrata, George McGovern, acusou aos exiliados cubanos en Miami" de manter vivo o embargo. Antes de visitar Cuba, el dixo:[66]

É unha política estúpida. Non hai ningunha razón para que non poidamos ser amigos dos cubanos e viceversa. Moitos deles teñen parentes nos Estados Unidos e algúns estadounidenses teñen parentes en Cuba, polo que deberiamos ter liberdade de viaxe ... Parecemos pensar que é seguro abrir a porta a mil millóns de comunistas en China pero, por algún motivo, témoslle un medo de morte aos cubanos.

Barack Obama discutiu reducir o embargo durante a campaña do 2008 á presidencia dos Estados Unidos,[67] aínda que prometeu mantelo.[68] En decembro de 2014, definiu o embargo como un fracaso e pediu ao Congreso dos Estados Unidos que promulgase a lexislación necesaria para levantalo completamente.


Proxecto de lei de 2010[editar | editar a fonte]

O 23 de febreiro de 2010, o congresista de Minnesota Collin Peterson presentou un proxecto de lei que prohibiría ao presidente vetar as viaxes a Cuba ou impedir as transaccións necesarias para tales viaxes.[69]

Restablecemento das relacións diplomáticas[editar | editar a fonte]

Coincidindo cun intercambio de presos con Cuba, os presidentes Barack Obama e Raúl Castro anunciaron o 17 de decembro de 2014 movementos para restablecer as relacións diplomáticas e afrouxar as políticas económicas e de viaxes.[70] Cuba liberou a Alan Gross, un prisioneiro estadounidense, por motivos humanitarios e trocou un espía americano polos tres membros restantes dos Cinco cubanos. Obama anunciou tamén unha revisión do status de Cuba como "estado terrorista" e a súa intención de pedirlle ao Congreso que eliminase completamente o embargo. Cuba acordou liberar 53 prisioneiros e permitir o acceso dos investigadores de dereitos humanos da Cruz Vermella e das Nacións Unidas.[71] O 29 de maio de 2015, segundo o Departamento de Estado dos Estados Unidos, "a designación de Cuba como patrocinador do terrorismo foi rescindida".[72]

Segundo os cambios anunciados polo presidente, habería unha maior capacidade de transacción con nacionais e empresas cubanas, incluídas as institucións financeiras cubanas. Ademais, os bancos estadounidenses poderían abrir contas acreditadas en bancos cubanos.[73]

O 12 de xaneiro de 2017, o presidente Barack Obama anunciou o cesamento inmediato da política de pés mollados, pés secos, oito días antes de que rematase o seu mandato.[74] O goberno cubano acordou aceptar a devolución de cidadáns cubanos.[75] A partir do 2014, a anticipación do fin da política incrementou o número inmigrantes cubanos.[76]

En 2017, a administración do presidente estadounidense Donald Trump promulgou novas regras que volverían facer cumprir as restricións empresariais e de viaxe que foron suavizadas pola Administración Obama[77] Entraron en vigor o 9 de novembro de 2017.[78] En xuño de 2019 o goberno estadounidense anunciou novas restricións, prohibindo as viaxes grupais educativas a Cuba e os cruceiros. As viaxes turísticas á illa continúan prohibidas.[79] En outubro EE.UU. anunciou a prohibición dos voos comerciais a todos os aeroportos cubanos excepto ao aeroporto da Habana.[80]

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ "Case Studies in Economic Sanctions and Terrorism" (PDF) (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 04 de marzo de 2016. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  2. ↑ "Press Conference, 20 November 1962" (en inglés). Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  3. ↑ "European Union, Trade in goods with Cuba" (PDF). Comisión Europea (en inglés). Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  4. ↑ "Cuba and the WTO" (en inglés). Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  5. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 04 de marzo de 2016. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  6. ↑ "Eyes on Cuba: U.S. Business and the Embargo". www.foreignaffairs.com (en inglés). Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  7. ↑ "Cuba no World Factbook da CIA". CIA (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 10 de febreiro de 2016. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  8. ↑ "End embargo on Cuba, US is urged". BBC (en inglés). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  9. ↑ "Cuba: The US embargo against Cuba: Its impact on economic and social rights". Amnistía Internacional (en inglés). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  10. ↑ "For 23rd time, U.N. nations urge end to U.S. embargo on Cuba". Reuters (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 18 de outubro de 2015. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  11. ↑ "La ONU pide de nuevo el fin del embargo a Cuba con los únicos votos en contra de EE UU e Israel". 20 minutos (en castelán). 1 de novembro de 2017. Consultado o 8 de outubro de 2019. 
  12. ↑ "Con 189 votos a favor, la Asamblea General reafirma su rechazo al embargo a Cuba" (en castelán). 1 de novembro de 2018. Consultado o 8 de outubro de 2019. 
  13. ↑ "Cuba: A Step Forward on US Travel Regulations". Human Rights Watch (en inglés). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  14. ↑ "ANNUAL REPORT OF THE INTER-AMERICAN COMMISSION ON HUMAN RIGHTS 2011". 24 de outubro de 2019 (en inglés). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  15. ↑ "U.S. Embargo Set on Arms to Cuba; Shipment Halted" (en inglés). 3 de abril de 1958. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  16. ↑ Haass, Richard N. Economic Sanctions and American Diplomacy. 1998.
  17. ↑ "How Obama Could End The Cuban Embargo" (en inglés). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  18. ↑ Franklin, Jane (1997). Cuba and the U.S. Empire: A Chronological History. Ocean Press. p. 132. ISBN 9781875284924. 
  19. ↑ "THE EMBARGO AGAINST CUBA -A TIMELINE" (PDF). The New York Times (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 30 de agosto de 2017. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  20. ↑ "Cuba: U.S. Restrictions on Travel and Legislative Initiatives" (PDF) (en inglés). 22 de abril de 2003. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de outubro de 2019. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  21. ↑ "Copia arquivada" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 16 de febreiro de 2008. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  22. ↑ "EU suspends challenge against controversial US law". BBC (en inglés). 22 de abril de 1998. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  23. ↑ "Cuba to reject US aid". BBC (en inglés). 11 de setembro de 1998. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  24. ↑ "US Sold Cuba $600M in Agriculture Goods" (en inglés). 22 de xaneiro de 2008. Arquivado dende o orixinal o 28 de maio de 2020. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  25. ↑ "Patchy blockade" (en inglés). 14 de agosto de 2008. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  26. ↑ "U.S. goods, people, cash pour into Cuba". Reuters (en inglés). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  27. ↑ Cuba in the International System: Normalization and integration, 1995 - editors Archibald Ritter and John Kirk, St. Martin's Press - article by Andrew Zimbalist
  28. ↑ "The Costs of the Embargo" (en inglés). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  29. ↑ "U.S. Embargo against Cuba under Growing Siege" (en inglés). 18 de xullo de 2006. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  30. ↑ 30,0 30,1 Caraway, Rose (Decembro de 2003). "Post-embargo Cuba: EconomicImplications and the Future of Socialism" (PDF). Latin American Studies. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  31. ↑ Spadoni, Paolo (2010). Failed sanctions: why the U.S. embargo against Cuba could never work. Gainesville: University Press of Florida. p. 16. ISBN 978-0-8130-3515-4. 
  32. ↑ Koplan, Stephen (Febreiro de 2001). "The Economic Impact of U.S. Sanctions With Respect to Cuba" (PDF). United States International Trade Commision Publication (en inglés). Investigation No. 332-413 (3398). Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  33. ↑ "Agencies Face Competing Priorities in Enforcing the U.S. Embargo on Cuba" (PDF). www.gao.gov (en inglés). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 12 de novembro de 2019. Consultado o 24 de outubro de 2019. 
  34. ↑ "How Donald Trump's Company Violated the United States Embargo Against Cuba". Newsweek (en inglés). 29 de setembro de 2016. Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  35. ↑ "Donald Trump Still Won't Tell the Truth About Cuba". Newsweek (en inglés). 30 de setembro de 2016. Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  36. ↑ "Obama Lifts Some Restrictions on Cuba" (en inglés). 13 de abril de 2009. Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  37. ↑ "Cuba receives first US shipment in 50 years". Al Jazeera. Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  38. ↑ "US aid ship in Cuba: Ending the embargo?". Al Jazeera (en inglés). Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  39. ↑ "How America’s Relationship With Cuba Will Change". The New York Times. Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  40. ↑ "US approves ferry service between Cuba and Florida". BBC (en inglés). Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  41. ↑ https://www.bis.doc.gov/index.php/policy-guidance/country-guidance/sanctioned-destinations/cuba.  Falta o |title= (Axuda)
  42. ↑ https://www.usnews.com/news/business/articles/2016-02-15/apnewsbreak-us-oks-first-factory-in-cuba-since-revolution.  Falta o |title= (Axuda)
  43. ↑ http://www.thenewstribune.com/news/nation-world/world/article60440516.html.  Falta o |title= (Axuda)
  44. ↑ "Cuba quiere que el exilio invierta en la isla. Pero hay una condición" (en castelán). 7 de xuño de 2019. Consultado o 15 de outubro de 2019. 
  45. ↑ http://www.dollarsandsense.org/archives/2009/0309pepper.html.  Falta o |title= (Axuda)
  46. ↑ "Copia arquivada" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 14 de novembro de 2019. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  47. ↑ http://www.articlearchives.com/government/elections-politics-lobbying/801947-1.html.  Falta o |title= (Axuda)
  48. ↑ https://www.forbes.com/sites/realspin/2013/01/16/its-time-for-the-u-s-to-end-its-senseless-embargo-of-cuba/.  Falta o |title= (Axuda)
  49. ↑ https://undocs.org/A/71/L.3.  Falta o |title= (Axuda)
  50. ↑ (PDF) 132. doi:10.7326/0003-4819-132-2-200001180-00010 http://www.annals.org/cgi/reprint/132/2/151.pdf.  Falta o |title= (Axuda)
  51. ↑ 87. PMC 1380757. PMID 9065219. doi:10.2105/AJPH.87.1.15 //www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1380757.  Falta o |title= (Axuda)
  52. ↑ "Copia arquivada" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 28 de maio de 2008. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  53. ↑ American Association for World Health. "Denial of Food and Medicine: The Impact Of The U.S. Embargo On The Health And Nutrition In Cuba." March 1997.
  54. ↑ https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1958-60v06/d499.  Falta o |title= (Axuda)
  55. ↑ https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2009/05/01/AR2009050103481.html.  Falta o |title= (Axuda)[Ligazón morta] by Fabian Cambero, Reuters, May 1, 2009
  56. ↑ http://www.newsweek.com/id/201752.  Falta o |title= (Axuda)
  57. ↑ http://video.google.com/videoplay?docid=-1576985992050660771.  Falta o |title= (Axuda)
  58. ↑ https://www.theguardian.com/commentisfree/cifamerica/2009/jun/15/cuba-us-trade-embargo-obama.  Falta o |title= (Axuda)
  59. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 22 de abril de 2009. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  60. ↑ http://www.spokesman.com/stories/1998/jan/25/pope-urges-catholics-to-speak-out-cuban-church.  Falta o |title= (Axuda)
  61. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 17 de outubro de 2019. Consultado o 17 de outubro de 2019.  OrthodoxyToday.org: Rev. Johannes L. Jacobse.
  62. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 11 de febreiro de 2017. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  63. ↑ 'With the lonely support of only one ally, Israel, Washington has insisted on continuing six decades of crippling boycott on trade with Cuba despite overwhelming condemnation of it in the UN for the past 19 years.' Hugh O'Shaughnessy, https://www.independent.co.uk/news/world/americas/younger-castro-steers-cuba-to-a-new-revolution-6792209.html.  Falta o |title= (Axuda)
  64. ↑ http://www.elmundo.es/america/2010/10/26/cuba/1288117911.html.  Falta o |title= (Axuda) (in Spanish)
  65. ↑ https://www.nytimes.com/2007/05/27/weekinreview/27depalma.html.  Falta o |title= (Axuda)
  66. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 19 de maio de 2017. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  67. ↑ https://www.nytimes.com/2008/05/20/us/politics/20cnd-mccain.html.  Falta o |title= (Axuda)
  68. ↑ http://thecaucus.blogs.nytimes.com/2008/05/23/obama-discusses-cuba-policy/.  Falta o |title= (Axuda)
  69. ↑ "Avanza proyecto de ley para que estadunidenses viajen a Cuba" (en castelán). 1 de xullo de 2010. Consultado o 17 de outubro de 2019. 
  70. ↑ Obama hails 'new chapter' in US-Cuba ties, BBC News, December 17, 2014
  71. ↑ Obama: Isolating Cuba hasn't worked, Alexandra Jaffe and Elise Labott, CNN, December 17, 2014
  72. ↑ https://2009-2017.state.gov/j/ct/rls/crt/2015/257519.htm.  Falta o |title= (Axuda)
  73. ↑ (PDF) http://www.pwc.com/en_US/us/financial-services/regulatory-services/publications/assets/2014-cuba-sanctions.pdf.  Falta o |title= (Axuda)
  74. ↑ https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2017/01/12/statement-president-cuban-immigration-policy.  Falta o |title= (Axuda)
  75. ↑ http://www.miamiherald.com/news/nation-world/world/americas/cuba/article126202999.html.  Falta o |title= (Axuda)
  76. ↑ https://www.usatoday.com/story/news/world/2017/01/12/obama-ends-wet-foot-dry-foot-policy-cubans/96505172/.  Falta o |title= (Axuda)
  77. ↑ https://www.chicagotribune.com/lifestyles/travel/ct-us-cuba-travel-restrictions-20171108-story.html.  Falta o |title= (Axuda)
  78. ↑ https://www.latimes.com/politics/washington/la-na-pol-essential-washington-updates-u-s-sets-new-restrictions-on-business-1510154085-htmlstory.html.  Falta o |title= (Axuda)
  79. ↑ "EEUU anuncia nuevas restricciones de viajes a Cuba". El Mundo (en castelán). 5 de xuño de 2019. Consultado o 29 de outubro de 2019. 
  80. ↑ "EE.UU. prohibirá los vuelos comerciales a toda Cuba menos a La Habana". eldiario.es (en castelán). 25 de outubro de 2019. Consultado o 29 de outubro de 2019. 

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Embargo_dos_Estados_Unidos_a_Cuba&oldid=6672775»