Rubus subg. Rubus

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Rubus subg. Rubus

Amoras maduras, en maduración e verdes,
dunha especie de amora non identificada


Clasificación científica
Reino: Plantae
Orde: Rosales
Familia: Rosaceae
Xénero: 'Rubus'
Subxénero: ''Rubus (anteriormente Eubatus)
Especies

e centos de microespecies
(o subxénero tamén inclúe Rubus caesius)

Rubus subg. Rubus ou amora (non deben confundirse coas amoras do xénero Morus) é un froito comestible producido por moitas especies do xénero Rubus da familia Rosaceae, por híbridos entre estas especies dentro do subxénero Rubus, e por híbridos entre os subxéneros Rubus e Idaeobatus. A taxonomía das amoras foi historicamente confusa debido á hibridación e á apomixe, polo que adoitaron agruparse as especies nun agregado de especies. Por exemplo, a todo o subxénero Rubus se lle denominou agregado Rubus fruticosus, aínda que a especie R. fruticosus considérase un sinónimo de R. plicatus.[1].

Rubus armeniacus considérase unha fraguiza nociva e especie invasora de orixe asiática en moitas rexións do noroeste do Pacífico de Canadá e os Estados Unidos, onde crece sen control en parques e bosques urbanos e suburbanos.[2][3]

Descrición[editar | editar a fonte]

O que distingue a amora dos seus parentes do grupo da framboesa é que o chamado toro, receptáculo ou talo se queda co froito cando arrancamos unha amora. Ao cantrario, ao arrancar unha framboesa, o toro queda na planta, deixando un núcleo oco no froito da framboesa (ver as fotografías).[4]

  • Amora cortada pola metade conservando o toro no centro
    Amora cortada pola metade conservando o toro no centro
  • Framboesa cortada pola metade e sen toro
    Framboesa cortada pola metade e sen toro

O froito, que adoita ser negro, non é unha baga no sentido botánico, senón un eterio (froito agregado), composto por pequenas drupas. É un grupo moi estendido e coñecido de máis de 375 especies, moitas das cales están estreitamente relacionadas con microespecies apomícticas nativas de toda Europa, o noroeste de África, Asia occidental e central temperada e América do Norte e do Sur.[5]

  • Amoras silvestres recollidas en maio en Texas
    Amoras silvestres recollidas en maio en Texas
  • Amoras de Srem, Serbia
    Amoras de Srem, Serbia

Características botánicas[editar | editar a fonte]

Floración de segundo ano frutificada á esquerda. Planta con talo de primeiro ano sen flores nin froitos á dereita.

Son plantas perennes que adoitan ter talos bienais que nacen desde o seu sistema de raíces perennes.[6].

No seu primeiro ano, forman un talo de primeiro ano (primocane na literatura inglesa), que crece vigorosamente ata acadar unha lonxitude de 3 a 6 metros (nalgúns casos ata 9 m), arqueándose ou arrastrándose polo chan e portando grandes follas compostas palmadas con cinco ou sete folíolos; non produce flores. No seu segundo ano, o talo convértese nun talo de segundo ano (floricane en inglés), que non medra máis, pero os seus gromos laterais ábrense producindo ramiñas laterais florecentes, as cales teñen follas máis pequenas con tres ou cinco folíolos.[6] Os brotes do primeiro e segundo ano adoitan ter numerosas espiñas ou pugas curtas e moi agudas. Estas espiñas poden desgarrar con facilidade a tea de moitos tipos de roupa e fan que a planta sexa moi difícil de atravesar ou pasar preto dela. Desenvolvéronse cultivares sen espiñas. A Universidade de Arkansas desenvolveu amoras nas que os talos de primeiro ano crecen e florecen e frutifican de forma parecida ás framboesas.

As plantas maduras non controladas forman un enguedello denso de talos arqueados, cuxas pólas, en moitas especies, enraízan desde un nó cando chegan ao chan. Son vizosos e de rápido crecemento nos bosques, matos, ladeiras e setos, os arbustos de silvas toleran os solos pobres, colonizando doadamente terreos ermos, gavias e predios baleiros.[5][7]

As flores prodúcense a finais da primavera e principios do verán en curtos acios nos extremos das poliñas laterais en floración.[6] A flor ten uns 2-3 cm de diámetro, con cinco pétalos brancos ou rosa claro.[6]

As drupelas só se desenvolven arredor dos óvulos que son fecundados polo gameto masculino dun gran de polen. A causa máis probable de que os óvulos non se desenvolvan é a escaseza de visitas dos polinizadores.[8] Mesmo un pequeno cambio nas condicións, como un día de chuvia ou demasiado caloroso para que as abellas traballen despois das primeiras horas da mañá, pode reducir o número de visitas das abellas á flor, reducindo así a calidade do froito. O desenvolvemento incompleto das drupelas tamén pode ser un síntoma de que se esgotaron as reservas nas raíces da planta ou dunha infección por un virus como o Idaeovirus da framboesa.

  • Folla: lado adaxial (face)
    Folla: lado adaxial (face)
  • Folla: lado abaxial (envés)
    Folla: lado abaxial (envés)

Historia[editar | editar a fonte]

Un dos primeiros casos coñecidos de consumo de amoras procede dos restos da muller de Haraldskær, o corpo conservado dunha muller danesa que data de hai aproximadamente 2500 anos. As probas forenses atoparon amoras no contido do seu estómago, entre outros alimentos. O uso das amoras para elaborar viños e cordiais documentouse na Farmacopea de Londres en 1696.[9] Como alimento, as amoras teñen unha longa historia de uso xunto a outras froitas para facer doces, xeleas e marmeladas.[9]

As plantas de amoras foron utilizadas na medicina tradicional polos gregos, outros poblos europeos e os nativos americanos.[9] Un documento de 1771 describía a elaboración de cervexa con follas, talos e codia desta planta para as úlceras de estómago.[9]

O froito, as follas e os talos de amora utilizáronse para tinguir teas e cabelos. Tamén se sabe que os nativos americanos utilizaban os talos para fabricar cordas. Os arbustos tamén se teñen utilizado como barreiras alredor de edificios, cultivos e terreo onde se gardaba gando. As plantas silvestres teñen espiñas grosas e agudas, que ofrecen certa protección contra os inimigos e os animais grandes.[9]

Desenvolvemento de cultivares[editar | editar a fonte]

O desenvolvemento moderno da hibridación e de cultivares tivo lugar principalmente nos Estados Unidos. En 1880, desenvolveuse un híbrido de amora e framboesa chamado alí loganberry en Santa Cruz (California), grazas aos esforzos dun xuíz e agricultor estadounidense, James Harvey Logan. Unha das primeiras variedades sen espiñas desenvolveuse en 1921, pero os froitos perderan gran parte do seu sabor. Os cultivares comúns sen espiñas desenvolvidos desde a década de 1990 ata principios do século XXI polo Departamento de Agricultura dos Estados Unidos permitiron unha recolección eficiente con máquinas, maiores rendementos, froitos máis grandes e firmes, e un mellor sabor; entre eles están o Triple Crown,[9][10] o Black Diamond, o Black Pearl, e o Nightfall, un cultivar denominado alí marionberry.[11]

Ecoloxía[editar | editar a fonte]

Abesouro (Bombus hypnorum) polinizando

As follas das silvas son o alimento de certas eiruga; a algúns mamíferos, especialmente os ciervos. As eirugas de Alabonia geoffrella (unha avelaíña Oecophoridae) atopáronse alimentándose dentro dos gromos mortos das amoras. Cando maduran os froitos, son comidos e as súas sementes dispersadas por mamíferos, como o raposo, o oso negro americano e o teixugo euroasiático, así como por pequenas aves.[12]

Colleita de amoras silvestres

As amoras crecen de forma silvestre en case toda Europa. Son un elemento importante na ecoloxía de moitas rexións e a recolección dos froitos é un pasatempo popular. Porén, o seu vigoroso crecemento e a súa tendencia a crecer sen control se non se xestionan correctamente fan que as plantas se consideren tamén maleza, xa que botan raíces desde as ramas que tocan o chan, e envían chupadores desde as raíces. Nalgunhas partes do mundo, como en Australia, Chile, Nova Zelandia e o noroeste do Pacífico de Norteamérica, algunhas especies de silvas, en concreto o Rubus armeniacus o Rubus laciniatus, están naturalizadas e considéranse unhas especies invasoras e malezas nocivas.[2][3][5]

Usos[editar | editar a fonte]

Nutrientes[editar | editar a fonte]

Amoras, crúas (Rubus spp.)
Detalle dunha amora
Valor nutricional por 100 g
Enerxía180 kJ (43 kcal)
9.61 g
Azucres4.88 g
Fibra alimentaria5.3 g
0.49 g
1.39 g
VitaminasCantidade
%DV†
Vitamina A214 IU
Tiamina (B1)
2%
0.020 mg
Riboflavina (B2)
2%
0.026 mg
Vitamina B6
2%
0.030 mg
Vitamina C
25%
21.0 mg
Vitamina E
8%
1.17 mg
Vitamina K
19%
19.8 μg
MineraisCantidade
%DV†
Calcio
3%
29 mg
Ferro
5%
0.62 mg
Magnesio
6%
20 mg
Potasio
3%
162 mg
Sodio
0%
1 mg
Cinc
6%
0.53 mg
Outros constituíntesCantidade
Auga88 g
Link to USDA Database entry
†As porcentaxes son aproximadas empregando a recomendación de US para os adultos.
Fonte: Base de datos USDA Nutrient

As amoras cultivadas salientan polo seu importante contido en fibra dietética, vitamina C e vitamina K. (táboa).[13] Unha ración de 100 g de amoras crúas achega 180 kilojoules (43 kcal) de enerxía alimentaria e 5 gramos de fibra dietética ou o 25% do valor diario recomendado. (DV na táboa).[13] En 100 gramos, os contidos de vitamina C e vitamina K son do 25% e o 19% do valor diario recomendado, respectivamente, mentres que ten un baixo contido doutros nutrientes esenciais (táboa).

Composición das sementes[editar | editar a fonte]

As amoras conteñen numerosas sementes grandes que non sempre son do gusto dos consumidores. As sementes conteñen un aceite rico en omega-3 (ácido alfa-linolénico) e graxas omega-6 (ácido linoleico), así como proteínas, fibra dietética, carotenoides, elaxitanino e ácido eláxico.[14]

Alimentación[editar | editar a fonte]

Esta froita madura utilízase comunmente en sobremesas, marmeladas, xeleas e viño ou licores. Pode mesturarse con outras froitas para facer tortas e crumbles. As amoras tamén se utilizan para producir caramelos.

Investigación fitoquímica[editar | editar a fonte]

As amoras conteñen numerosos compostos fitoquímicos, como polifenois, flavonoides, antocianinas, ácido salicílico, ácido eláxico e fibra alimentaria.[13][15] As antocianinas das amoras son as responsables da súa intensa cor escura. Un informe situou as amoras á cabeza dos 1000 alimentos máis ricos en polifenois que se consomen nos Estados Unidos,[16] mais a idea de que o consumo dos alimentos de cor escura como as amoras é un beneficio para a saúde segue sen estar comprobado cientificamente e non se acepta para facer declaracións de propiedades saudables nas etiquetas dos alimentos.[17]

Cultivos[editar | editar a fonte]

Amoras 'Black Butte'

En todo o mundo, México é o principal produtor de amoras, e case toda a colleita expórtase aos mercados de produtos frescos de América do Norte e Europa fóra de tempada.[18] En 2018 o mercado mexicano baseábase case na súa totalidade no cultivar 'Tupy' (a miúdo escrito 'Tupi', pero o programa EMBRAPA do Brasil do que foi liberado prefire a ortografía 'Tupy'), pero o 'Tupy' caeu en desgraza nalgunhas rexións de cultivo mexicanas.[19] Nos Estados Unidos Oregón é o principal produtor comercial de amoras, producindo 19.300.000 kg en 2.500 hectáreas cultivadas en 2017.[20][21]

Seleccionáronse numerosos cultivares para a súa produción comercial e amadora en Europa e os Estados Unidos.[11][22] Dado que as numerosas especies forman híbridos con facilidade, existen numerosos cultivares con máis dunha especie na súa ascendencia.[11]

Híbridos[editar | editar a fonte]

'Marion' (comercializado como "marionberry") é outro importante cultivar que se seleccionou a partir de plántulas dun cruzamento entre os cultivares 'Chehalem' e 'Olallie' (comunmente chamado "Olallieberry").[23] 'Olallie' é á súa vez un cruzamento entre loganberry e youngberry. 'Marion', 'Chehalem' e 'Olallie' son só tres dos moitos cultivares de amora rubideira desenvolvidos polo Departamento de Agricultura dos Estados Unidos Servizo de Investigación Agrícola (USDA-ARS) na Universidade Estatal de Oregón en Corvallis, Oregón.[11]

As variedades máis recentes deste programa son as variedades sen espiñas 'Black Diamond', 'Black Pearl' e 'Nightfall', así como as variedades de maduración moi temperá 'Obsidian' e 'Metolius'. O 'Black Diamond' é agora o principal cultivar que se planta no noroeste do Pacífico. Algúns dos outros cultivares deste programa son 'Newberry', 'Waldo', 'Siskiyou', 'Black Butte', 'Kotata', 'Pacific', e 'Cascade'.[11]

Variedades rubideiras[editar | editar a fonte]

As moras rubideiras son vigorosas e forman unha coroa, requiren un enreixado para o seu soporte e son menos resistentes ao frío que as amoras erectas ou semierectas. Ademais de no noroeste do Pacífico, estes tipos danse ben en climas similares, como o Reino Unido, Nova Zelandia, Chile e a países mediterráneos.

Variedades sen espiñas[editar | editar a fonte]

As amoras semierectas sen espiñas desenvolvéronse por primeira vez no Centro John Innes en Norwich, Reino Unido, e posteriormente polo USDA-ARS en Beltsville, Maryland. Estas plantas forman unha coroa e son moi vigorosas, polo que necesitan un enreixado como soporte. Os cultivares son 'Black Satin', 'Chester Thornless', 'Dirksen Thornless', 'Hull Thornless', 'Loch Maree', 'Loch Ness', 'Loch Tay', 'Merton Thornless', 'Smoothstem' e 'Triple Crown'.[24] 'Loch Ness' e 'Loch Tay' gañaron o premio Award of Garden Merit da RHS do Reino Unido.[25] O cultivar 'Cacanska Bestrna' (tamén chamado 'Cacak Thornless') desenvolveuse en Serbia, onde se plantaron moitos miles de hectáreas con el.

Variedades erectas[editar | editar a fonte]

A Universidade de Arkansas desenvolveu cultivares de amoras erectas. Estes tipos son menos vigorosos que os semierectos e producen novos talos a partir das raíces iniciais (e por iso crecen baixo terra como as framboesas). Hai cultivares espiñosos e sen espiñas deste programa, como 'Navaho', 'Ouachita', 'Cherokee', 'Apache', 'Arapaho' e 'Kiowa'.[26][27] Tamén son responsables do desenvolvemento das amoras que frutifican en talos do primeiro ano como 'Prime-Jan' e 'Prime-Jim'.[26]

Variedades que frutifican en talos do primeiro ano[editar | editar a fonte]

As variedades 'Prime-Jim' and 'Prime-Jan' apareceron en 2004 grazas aos traballos da Universidade de Arkansas e son os primeiros cultivares de amoras de frutificación en talos do primeiro ano (primocane en inglés).[28] Crecen de maneira similar aos outros cultivares erectos descritos antes; porén, os talos agroman en primavera e florecen no metade do verán e frutifican ao final do verán ou outono. A colleita de outono ten a súa maior calidade cando madura en climas suaves fríos como en California ou o noroeste do Pacífico.[29]

'Illini Hardy', un cultivar semierecto e espiñento introducido pola Universidade de Illinois, ten talos resistentes en zonas climáticas onde a produción de amoras foi tradicionalmente problemática, xa que os talos a miúdo non conseguían sobrevivir o inverno.

México e Chile[editar | editar a fonte]

A produción de amoras en México aumentou considerablemente a principios do século XXI.[18][30] En 2017 México fornecía o 97% da cota de mercado de amoras frescas importadas polos Estados Unidos, mentres que Chile tiña o 61% da cota de mercado estadounidense de amoras conxeladas.[21]

A industria mexicana de amoras, que antes estaba baseada no cultivar 'Brazos', un vello cultivar erecto de amoras desenvolvido en Texas en 1959, agora está dominada polo cultivar brasileiro 'Tupy' que saíu na década de 1990s. O 'Tupy' ten como pais as amoras erectas 'Comanche' e as "amoras uruguaias silvestres".[31] Como non hai amoras nativas en Uruguay, o que se sospeita é que o pai é, en realidade, o amplamente cultivado 'Boysenberry'. Para producir estas amoras en rexións de México onde non hai un inverno frío que estimule a floración e desenvolvemento dos gromos, utilízanse a defoliación química e reguladores do crecemento para facer que as plantas florezan.

Enfermidades e pragas[editar | editar a fonte]

Flor rosa clara da planta das amoras.

Como as amoras pertencen ao mesmo xénero que as framboesas,[32] comparten as mesmas enfermidades, como a antracnose, que pode causar que a amora teña unha maduración desigual. O fluxo de zume elaborado tamén se pode facer máis lento.[33][34] Tamén se poden usar con ambas as plantas os mesmos remedios, como a mestura Bordeaux,[35] unha combinación de cal, auga e sulfato de cobre(II).[36] Nos campos, as ringleiras de plantas de amoras deben estar libres de malas herbas, chupadores de amoras e herbas, que poden orixinar pragas ou doenzas.[37] Os cultivadores de froitas son selectivos cando plantan arbustos de amoras porque as amoras silvestres poden estar infectadas,[37] e recoméndase aos xardineiros comprar só plantas con certificado de estaren libres de enfermidades.[38]

A especie de mosca drosófila Drosophila suzukii é unha grave praga para as amoras.[39] A diferenza das súas parentes as moscas do vinagre, que son atraídas principalmente polas froitas que están apodrecendo ou fermentadas, D. suzukii ataca a frota fresca madura poñendo ovos nela. As larvas fan eclosión e crecen na froita, destruíndo o seu valor comercial.[39]

Outra praga é Amphorophora rubi, o áfido das amoras, que se alimenta non so das plantas das amoras senón tamén das de framboesas.[40][41][42]

Byturus tomentosus (o escaravello das amoras), Lampronia corticella (a avelaíña das framboesas) e Anthonomus rubi (o gurgullo dos casulos de amorodos) tamén poden infestar as plantas das amoras.[43]

Xenética[editar | editar a fonte]

O locus que controla a frutificación dos talos do primeiro ano mapeouse no locus F, no grupo de ligamento 7 (LG7), mentres que a ausencia de espiñas mapeouse no LG4.[44] Unha mellor comprensión da xenética é útil para o cribado xenético dos cruzamentos e para a enxeñaría xenética.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ Jarvis, C.E. (1992). "Seventy-Two Proposals for the Conservation of Types of Selected Linnaean Generic Names, the Report of Subcommittee 3C on the Lectotypification of Linnaean Generic Names". Taxon 41 (3): 552–583. JSTOR 1222833. 
  2. ↑ 2,0 2,1 "Himalayan blackberry". Invasive Species Council of BC. 2021. Consultado o 2021-08-13. 
  3. ↑ 3,0 3,1 "Himalayan blackberry: identification and control". King County, Washington: Noxious Weed Control Program. 2021-02-16. Consultado o 2021-08-13. 
  4. ↑ Gina Fernández; Elena García; David Lockwood. "Fruit development". Universidade Estatal de Carolina do Norte, Extensión Cooperativa. Consultado o 9 de agosto de 2018. 
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Huxley, Anthony (1992). Dictionary of gardening. London New York: Macmillan Press Stockton Press. ISBN 978-0-333-47494-5. OCLC 25202760. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Krewer, Gerard; Fonseca, Marco; Brannen, Phil e Horton, Dan (2004). pdf "Jardín casero:Frambuesas, moras" |url= incorrecto (Axuda). Servizo de Extensión Cooperativa/Colexio de Ciencias Agrícolas e Medioambientales da Universidade de Xeorxia. [Ligazón morta]
  7. ↑ Blamey, Marjorie (1989). The illustrated flora of Britain and northern Europe. Hodder & Stoughton. ISBN 978-0-340-40170-5. OCLC 41355268. 
  8. ↑ Green, David L. "Blackberry Pollination Images". The Pollination Home Page. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Harding, Deborah. html "La historia de la fruta de la mora" |url= incorrecto (Axuda). gardenguides.com. Garden Guides, Leaf Group Ltd. Consultado o 2019-06-20. [Ligazón morta]
  10. ↑ ars.usda.gov/research/publications/publication/?seqNo115=89162 "'Triple Crown' mora sin espinas" |url= incorrecto (Axuda). Departamento de Agricultura de Estados Unidos. 2 de febreiro de 1998. Consultado o 21 de xuño de de 2019. 
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 "Cultivares de mora de procesamiento sin cuernos". Departamento de Agricultura dos Estados Unidos. 26 de xuño de 2018. Arquivado dende o orixinal o 21 de xuño de 2019. Consultado o 21 de xuño de 2019. 
  12. ↑ Fedriani, José M.; Delibes, Miguel (2009). "Diversidad funcional en las interacciones fruta-frugívoro: un experimento de campo con mamíferos mediterráneos". Ecography 32 (6): 983–992. JSTOR 20696310. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 self.com/facts/fruits-and-fruit-juices/1848/2 "Nutrition facts for raw blackberries" |url= incorrecto (Axuda). Nutritiondata.com. Conde Nast. 2012. 
  14. ↑ Bushman BS, Phillips B, Isbell T, Ou B, Crane JM, Knapp SJ (decembro de 2004). "Chemical composition of caneberry (Rubus spp.) seeds and oils and their antioxidant potential". Journal of Agricultural and Food Chemistry 52 (26): 7982–7. PMID 15612785. 
  15. ↑ Sellappan, S.; Akoh, C. C.; Krewer, G. (2002). "Phenolic compounds and antioxidant capacity of Georgia-grown blueberries and blackberries". Journal of Agricultural and Food Chemistry 50 (8): 2432–2438. PMID 11929309. 
  16. ↑ Halvorsen BL, Carlsen MH, Phillips KM; et al. (xullo de 2006). "Contenido de compuestos redox-activos (es decir, antioxidantes) en los alimentos consumidos en Estados Unidos". The American Journal of Clinical Nutrition 84 (1): 95–135. PMID 16825686. 
  17. ↑ Gross PM (2009-03-01). New Roles for Polyphenols. A 3-Part report on Current Regulations & the State of Science. Nutraceuticals World. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Perry, Mark J. (7 de outubro de 2017). org/publication/mexicos-berry-bounty-fuels-trade-dispute-u-s-consumers-dismiss-u-sberry-farmers-complaints-as-sour-berries/ ""Mexico's berry bounty fuels trade dispute – U.S. consumers dismiss U.S. berry farmers' complaints as 'sour berries" |url= incorrecto (Axuda). American Enterprise Institute, Washington, DC. Consultado o 21 de xuño de 2019. [Ligazón morta]
  19. ↑ ""Tupy blackberry, at risk due to lack of interest in its production". FreshPlaza. 10 de maio de 2018. Arquivado dende com/article/2194285/tupy-mora-en-riesgo-debido-a-la-falta-de-inter%C3%A9s-en-su-producci%C3%B3n/ o orixinal |url= incorrecto (Axuda) o 21 de xuño de 2019. Consultado o 21 de xuño de 2019. 
  20. ↑ "Comunicado de prensa do 27 de xuño de 2018" (PDF). Departamento de Agricultura dos Estados Unidos, Servizo Nacional de Estatísticas Agrícolas, Oficina Rexional de Campo do Noroeste. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 20 de febreiro de 2019. Consultado o 19 de febreiro de 2019. 
  21. ↑ 21,0 21,1 "Blackberries". US Agriculture Marketing Resource Center. 2019-02-01. Consultado o 2019-06-21. 
  22. ↑ "Evergreen blackberry, Oregon Raspberry and Blackberry Commission". Oregon-Berries. com. Arquivado dende o orixinal o 4 de outubro de 2008. Consultado o 13 de xuño de 2017. 
  23. ↑ "Marionberry, Oregon Raspberry and Blackberry Commission". Oregon-Berries. com. Arquivado dende o orixinal o 19 de septembro de 2008. Consultado o 13 de xuño de 2017. 
  24. ↑ Folta, Kevin M.; Kole, Chittaranjan (2011). Genetics, Genomics and Breeding of Berries. CRC Press. pp. 69–71. ISBN 978-1578087075. 
  25. ↑ "AGM Plants © RHS - CROPS BLACKBERRIES" (PDF). Royal Horticultural Society. novembro de 2018. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 24 de outubro de 2021. Consultado o 2019-11-21. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Folta, Kevin M.; Kole, Chittaranjan (2011). id=buzRBQAAQBAJ&pg=PA71 Genética, genómica y cultivo de bayas |url= incorrecto (Axuda). CRC Press. p. 71. ISBN 978-1578087075. 
  27. ↑ Fernández, Gina; Ballington, James. archive.org/web/20160108073141/http://content.ces.ncsu.edu/growing-blackberries-in-north-carolina "Growing blackberries in North Carolina" |archive-url= incorrecto (Axuda). Servizo de Extensión Cooperativa de Carolina do Norte, North Carolina University Press. p. 2. Arquivado dende edu/growing-blackberries-in-north-carolina o orixinal |url= incorrecto (Axuda) o 8 de xaneiro de 2016. Consultado o 9 de outubro de 2015. 
  28. ↑ Vincent, Christopher I. (2008). Yield Dynamics of Primocane-fruiting Blackberries Under High-tunnels and Ambient Conditions, Including Plant Growth Unit Estimations and Arthropod Pest Considerations. p. 2. ISBN 978-0549964759. Consultado o 12 de novembro de 2012. [Ligazón morta]
  29. ↑ Clark, J.R.; Strick, B.C.; Thompson, E.; Finn, C.E. (2012). "Progress and challenges in primocane-fruiting blackberry breeding and cultural management". Acta Horticulturae 926 (926): 387–392. doi:10.17660/ActaHortic.2012.926.54. 
  30. ↑ "Blackberries". US Agriculture Marketing Resource Center. 1 de febreiro de 2019. Consultado o 21 de xuño de 2019. 
  31. ↑ Antunes, L.E.C.; Rassieira, M.C.B. (2004). "Aspectos Técnicos da Cultura da Amora-Preta". Pelotas: Embrapa Clima Temperado (en portugués). ISSN 1516-8840. 
  32. ↑ Bradley, Fern Marshall; Ellis, Barbara W.; Martin, Deborah L. (2010). The Organic Gardener's Handbook of Natural Pest and Disease Control: A Complete Guide to Maintaining a Healthy Garden and Yard the Earth-Friendly Way. Rodale, Inc. p. 51. ISBN 978-1605296777. Consultado o 12 de novembro de 2012. 
  33. ↑ "Growing Raspberries & Blackberries" (PDF). cals.uidaho.edu. p. 29. Consultado o 2012-11-13. 
  34. ↑ Controlling diseases of raspberries and blackberries. United States. Science and Education Administration. 1980. p. 5. Consultado o 12 de novembro de 2012. 
  35. ↑ Waite, Merton Benway (1906). Fungicides and their use in preventing diseases of fruits. U.S. Dept. of Agriculture. p. 243. Consultado o 12 de novembro de 2012. blackberry disease. 
  36. ↑ "Bordeaux Mixture". ucdavis.edu. xuño de 2010. Consultado o 13 de novembro de 2012. 
  37. ↑ 37,0 37,1 Ensminger, Audrey H. (1994). Foods and Nutrition Encyclopedia: A-H. p. 215. ISBN 9780849389818. Consultado o 12 de novembro de 2012. 
  38. ↑ Shrock, Denny (2004). Home Gardener's Problem Solver: Symptoms and Solutions for More Than 1,500 Garden Pests and Plant Ailments. Meredith Books. p. 352. ISBN 978-0897215046. Consultado o 12 de novembro de 2012. 
  39. ↑ 39,0 39,1 Walsh, Doug. "Spotted Wing Drosophila Could Pose Threat For Washington Fruit Growers" (PDF). sanjuan.WSU.edu. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 6 de agosto de 2010. Consultado o 12 de novembro de 2012. 
  40. ↑ Hill, Dennis S. (1987). Agricultural Insect Pests of Temperate Regions and Their Control. Cambridge University Press. p. 228. ISBN 978-0521240130. Consultado o 12 de novembro de 2012. 
  41. ↑ The Review of Applied Entomology: Agricultural, Volume 18. CAB International. 1931. p. 539. Consultado o 12 de novembro de 2012. 
  42. ↑ R. L. Blackman, V. F. Eastop and M. Hills (1977). Morphological and cytological separation of Amphorophora Buckton (Homoptera: Aphididae) feeding on European raspberry and blackberry ( Rubus spp.). Bulletin of Entomological Research, 67, pp 285–296 doi 10.1017/S000748530001110X
  43. ↑ Squire, David (2007). The Garden Pest & Diseases Specialist: The Essential Guide to Identifying and Controlling Pests and Diseases of Ornamentals, Vegetables and Fruits. New Holland Publishers. p. 39. ISBN 978-1845374853. Consultado o 12 de novembro de 2012. [Ligazón morta]
  44. ↑ Castro, P.; Stafne, E. T.; Clark, J. R.; Lewers, K. S. (2013-07-16). "Genetic map of the primocane-fruiting and thornless traits of tetraploid blackberry". TAG. Theoretical and Applied Genetics. Theoretische und Angewandte Genetik (Springer Nature) 126 (10): 2521–2532. PMID 23856741. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros atigos[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rubus_subg._Rubus&oldid=6718713»