Fernando I de Aragón
.jpg)
Fernando I de Aragón, nado en Medina del Campo o 27 de novembro de 1380 e finado en Igualada o 2 de abril de 1416, chamado tamén Fernando de Trastámara, Fernando de Antequera, Fernando o Xusto e Fernando o Honesto, foi infante de Castela, rei de Aragón, de Valencia, de Mallorca, de Sicilia, de Sardeña e de Córsega; duque de Neopatria e de Atenas; conde de Barcelona, de Rosellón e de Cerdaña; e rexente de Castela. Foi o primeiro monarca aragonés da dinastía castelá dos Trastámara, aínda que era Aragón (como o resto dos pretendentes ao trono no Compromiso de Caspe) pola rama materna, pois a súa nai Leonor de Aragón era irmá de Martiño I de Aragón, chamado o Humano.[1][2]
Orixes familiares[editar | editar a fonte]
Fernando era fillo segundo de Xoán I de Castela e de Leonor de Aragón, irmá do rei aragonés Martiño o Humano, e neto, xa que logo, do rei Pedro IV o Cerimonioso por vía materna, e do rei Henrique II de Castela, pola rama paterna. Tras estes antecedentes, e dada a posibilidade xurídica de transmisión da Casa de Aragón por vía materna, o dereito aragonés outorgáballe un rango preferente nas súas aspiracións á coroa de Aragón trala morte sen descendencia masculina de Martiño I o Humano.
Rexente de Castela[editar | editar a fonte]
Malia que, dada a súa condición de fillo «segundoxénito», o trono de Castela foi ocupado polo seu irmán o futuro Henrique III en 1390, a escasa saúde deste (padeceu enfermidades como o tifo e a varíola, o que lle valeu ser alcumado o Doente) e o feito de que non lograse concibir un varón que herdase o trono, permitiu que Fernando albergase esperanzas de chegar a obter o trono castelán, como demostra o feito de que se casase en 1393 coa súa tía Leonor de Alburquerque, co que reforzaba os seus dereitos dinásticos no caso de que o seu irmán falecese. Con todo, o nacemento dun herdeiro varón, o futuro Xoán II, en 1405, un ano antes da morte de Henrique III, acabou coas esperanzas de Fernando a ocupar o trono de Castela.
Ao morrer Henrique III o Doente, en 1406, estableceu no seu testamento que durante a minoría de idade do seu fillo Xoán II asumirían a rexencia do reino o seu viúva e nai deste, Catarina de Lancaster, e o seu irmán Fernando.
As desavinzas entre ambos os correxentes, instigadas por parte da nobreza, non tardaron en aparecer, polo que chegan ao acordo de dividir o territorio en dúas metades, correspondendo a Fernando a zona meridional do Reino, que se estende polos territorios situados ao sur da Serra de Guadarrama ata o reino de Granada, o que lle permitirá renovar a guerra contra devandito reino que a morte de Henrique III paralizara.
Coa reanudación das accións militares contra o reino nazarí de Granada, Fernando logra tomar Pruna e Zahara de la Sierra, pero fracasa na conquista de Setenil, tras o cal é obrigado polo Consello de Rexencia a asinar a tregua que por dous anos ofrecera o rei nazarí Iusuf III de Granada.
Tralo período de tregua, Fernando retoma a campaña granadina e conquista, o 16 de setembro de 1410, a importante praza de Antequera que lle dará o seu sobrenome máis coñecido.
Compromiso de Caspe[editar | editar a fonte]
- Artigo principal: Compromiso de Caspe.
- Véxase tamén: Concordia de Alcañiz.
En 1410, ao morrer o seu tío o rei Martiño I de Aragón sen descendencia directa e lexítima, Fernando presenta a súa candidatura á sucesión do trono aragonés e, aínda que nun principio preséntanse ata seis candidatos ao trono e Fernando non é dos máis favorecidos, a caída en desgraza de Luís de Anjou (que non puido responder ás peticións de axuda militar das súas partidarios debido á gran distancia de Nápoles)[3] impulsou a súa candidatura, que se converteu na máis potente xunto á de Xaime de Urgell.
Fernando, que contaba cun gran poder económico (a súa rede de señoríos era enorme), Do seu pai herdou as vilas de Olmedo, Medina, Écija, Arjona, Valmaseda e Santa Gadea, o condado de Trastámara e unha conxunto de rendas. Nas Cortes de Guadalaxara de 1390, obtivo o señorío de Lara, as vilas de Medina del Campo, Cuellar e o ducado de Peñafiel. Ao casar con Doña Leonor de Alburquerque engrandeceu os seus dominios cos señoríos de Haro, Briones, Cerezo, Belorado, Ledesma, Alburquerque, Medellín, Villalón e Urueña. un sólido prestixio militar e o exército castelán á súa disposición, contou co apoio da familia valenciana dos Centelles, da familia aragonesa dos Urrea e dunha parte substancial da burguesía barcelonesa. Isto, unido aos erros de Xaime de Urgell, entre eles a conspiración para asasinar ao arcebispo de Zaragoza, García Fernández de Heredia, e ao apoio tanto de Bieito XIII, así como do seu confesor, Vicente Ferrer, inclinarán a balanza cara á candidatura de Fernando, que será referendado, o 28 de xuño de 1412, no chamado Compromiso de Caspe ao ser proclamado rei de Aragón e dos demais estados da Coroa de Aragón.
Rei de Aragón[editar | editar a fonte]
Tras realizar o xuramento completo como rei o 3 de setembro ante as Cortes de Aragón reunidas desde o o 25 de agosto de 1412 en Zaragoza, onde varios dos seus antigos rivais para ocupar o trono, como Afonso de Gandía,[4] Fadrique de Lúa e Juan de Prades, renderanlle pleitesía, dirixirase a Lleida, onde representantes do seu gran rival, Xaime de Urgell, réndenlle vasalaxe, a cambio do ducado de Montblanc e da concertación dun matrimonio entre os seus fillos Henrique e Isabel.
A continuación, Fernando I diríxese a Tortosa para entrevistarse co seu gran valedor Bieito XIII quen, o 21 de novembro de 1412, investiulle como rei de Sicilia, Córsega e Sardeña a cambio do apoio real na disputa que Benedicto mantiña cos outros dous papas que simultaneamente gobernaban o orbe cristián: Gregorio XII e Xoán XXIII, en pleno Cisma de Occidente que dividía á Igrexa Católica.
O 19 de novembro, Fernando convocaba as Cortes catalás con obxecto de xurar os seus usos e costumes; o 15 de decembro foron convocadas, pero non concluirían ata o 31 de agosto de 1413, debido á necesidade de sufocar a revolta de Xaime II de Urgell iniciada na primavera deste último ano; o inicio das de Valencia previuse para o 15 de abril de 1413, pero a sublevación de Xaime II e a coroación en Zaragoza (que se celebrou en 1414) impediu o seu inicio. Coa axuda de todos os estamentos da Coroa sufoca a revolta e sitia ao conde de Urgell no castelo de Balaguer, que é tomado o 31 de outubro, tras o cal o antigo pretendente ao trono de Aragón foi desposuído de todos os seus títulos e desterrado. En 1413 propoñería ás Cortes catalás realizar a primeira compilación das Constitucións.
Segundo unha interpretación tradicional, nas Cortes que convocara en Barcelona, Fernando I tivo que ceder ao denominado pactismo catalán, doutrina que limitaba a autoridade real a favor das Cortes e da Xeneralidade de Cataluña. Este movemento, encabezado por Joan Fivaller, manifestaba que privilegi atorgat tollent lei paccionada de dret, non val e que privilegi atorgat contra ben publich é nul, polo que estaban «Decididos a darlle antes a súa vida que a liberdade». Con todo, todo o presunto «caso Fivaller» ou «asunto do vectigal» e a elaboración a partir deste dunha teoría do pactismo catalán está considerado actualmente como un relato mítico. En primeiro lugar porque se trataría en todo caso dunha reclamación do municipio de Barcelona e non da Xeneralidade de Cataluña, e as queixas das localidades ante o rei eran habituais tanto en Barcelona como noutros municipios, e en segundo lugar, porque unha análise exhaustivo da documentación, efectuada por Ramón Grau, revela que o relatado xa desde os cronistas do século XV (en obras de gran compoñente literario, como a biografía do rei Fernando de Lorenzo Vala) é completamente inexacto, ao non haber nin sequera documentación achega dunha disputa entre o municipio e o rei.[5] Ademais Fernando nomeou a Fivaller o seu testamenteiro, que outorgou o 10 de outubro de 1415 en Perpiñán.[6] Respecto diso deste episodio, Verdés Pijuan sinala:[5]
Achámonos, xa que logo, ante todo un mito historiográfico, elaborado con posterioridade aos feitos cunha clara intencionalidade política. [...] Como dixen, foron os historiadores románticos da Renaixença os que acabaron de dar carta de natureza ao relato e, por acción ou omisión, a historiografía contemporánea (salvo algunha excepción puntual) fixo máis ben pouco para corrixir esta interesada interpretación dos feitos.Pere Verdés Pijuan, art. cit., 2011, p. 150.
Tras eliminar ou neutralizar toda oposición interior, Fernando I dirixiuse de novo a Zaragoza, onde será coroado en 1414 nunha cerimonia que partía do Palacio da Aljafería e chegaba á A Seo, tras o cal dirixe a súa atención á política exterior.
Política interior[editar | editar a fonte]
Fernando I de Aragón reinou pouco tempo; malia iso, nos aproximadamente tres anos e nove meses que durou o seu goberno (tendo en conta, ademais, que a revolta do conde de Urgell mantívolle ocupado en sufocala ata o 31 de outubro de 1413) reorganizou a Facenda e saneou a economía e a administración da Coroa. Traballou na seguridade cidadá, intentou impedir as persecucións contra os xudeus e procurou loitar contra a corrupción. Tamén emprendeu unha reforma dos gobernos dos municipios buscando unha maior participación dos seus representantes. En canto ás institucións políticas, non introduciu cambios estruturais na organización da Coroa, senón que mantivo o sistema anterior, procurando que o rei participase como un elemento máis integrado nos organismos de goberno establecidos, o que contribuíu ao fortalecemento do poder rexio. O seu gran logro neste ámbito foi restablecer a orde tralo inestable período do Interregno.[7]
Política exterior[editar | editar a fonte]
Normalizou a situación interna de Sicilia co nomeamento en 1415 do seu fillo Xoán como vicerrei de Sicilia, logrando acabar coa guerra civil que desde o falecemento de Martiño o Mozo enfrontaba á viúva deste, Branca I de Navarra, co fillo ilexítimo daquel, Fadrique de Luna. Tamén orientou ao seu fillo Xoán cara a Nápoles, propoñendo o seu matrimonio coa raíña Xoana, proclamada á morte do seu irmán Ladislau I de Nápoles o 6 de agosto de 1414, pero o enlace non prosperou e Xoán acabou casando con Branca. Ao resto dos chamados por Don Juan Manuel «infantes de Aragón», Henrique, Pedro e Sancho situounos como grandes mestres das ordes militares de Santiago, Calatrava e Alcántara; pola súa banda, as infantas de Aragón María e Leonor acabaron sendo raíñas consortes de Castela e de Portugal respectivamente. Ademais, como pertencente ao liñaxe de Trastámara, Fernando I tiña grandes patrimonios en Castela, onde era tamén rexente, o que lle permitiu de facto gobernar en ambas Coroas, xa que non renunciou á rexencia castelá tras alcanzar o trono aragonés.[7]
Na cuestión do Cisma de Occidente, desvinculouse moi pronto de Bieito XIII (o papa Luna ou antipapa) e intentou que renunciase ao pontificado, para o que se reuniu con el en Morella (1414) e en Perpiñán (1415). Trala decisión tomada no Concilio de Constanza, reunido o 5 de novembro de 1414, que destituíu aos tres papas, e a entrevista que Fernando I tivo co emperador Sexismundo, o rei de Aragón decidiu contribuír a poñer fin ao Cisma deixando de apoiar ao papa Luna, o que permitiu que a Coroa de Aragón volvese ocupar o centro das decisións no ámbito europeo e recuperase a súa posición á fronte da política no Mediterráneo.[8]
Asegurou a continuidade da monarquía, aspecto que tantos problemas causara coa morte sen herdeiro de Martiño I o Humano, nomeando ao seu primoxénito Afonso herdeiro real.[7]
O 14 de marzo de 1416 enfermou en Igualada,[6] onde falecería o 2 de abril do mesmo ano.
Descendencia[editar | editar a fonte]
Do seu matrimonio con Leonor de Alburquerque tivo sete fillos:
- Afonso o Magnánimo (1396 - 1458), o seu sucesor no reino de Aragón, co nome de Afonso V, e rei de Nápoles, co nome de Afonso I
- Xoán o Grande (1397 - 1479), rei de Aragón e de Navarra co nome de Xoán II
- Henrique (1400 - 1445), Conde de Alburquerque, duque Villena. Gran Mestre da Orde de Santiago
- Sancho (1401 - 1416). Gran Mestre da Orde de Alcántara.
- Leonor (1402 - 1445), quen casou con Eduardo I de Portugal
- María (1403 - 1445), quen casou co seu curmán Xoán II de Castela
- Pedro (1406 - 1438), IV Conde de Alburquerque e duque de Noto
Devanceiros[editar | editar a fonte]
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ Laliena y Monterde (2012:5) Arquivado 27 de outubro de 2015 en Wayback Machine.
- ↑ Sesma (2011:57 y 198)
- ↑ María del Pilar Rábade Obradó et al., La dinámica política, Madrid, Istmo, 2005, p. 459. ISBN 84-7090-433-7
- ↑ Sesma (2011:211-224)
- ↑ 5,0 5,1 Pere Verdés Pijuan, «Las elites urbanas de Cataluña en el umbral del siglo XV: entre el discurso político y el mito historiográfico» Arquivado 18 de febreiro de 2014 en Wayback Machine., 2011, pp. 147-150.
- ↑ 6,0 6,1 Francesca Español Bertran, «El sepulcro de Fernando de Antequera y los escultores Pere Oller, Pere Joan y Gil Morlanes, en Poblet» Arquivado 27 de setembro de 2007 en Wayback Machine., Locus amoenus, n.º 4, Bellaterra, Servei de Publicacions de la Universitat Autònoma de Barcelona, 1998, pp. 81-106. ISSN 1135-9722
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Sesma (2011:223)
- ↑ Sesma (2011:224)
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
 |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Fernando I de Aragón |
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- LALIENA CORBERA, Carlos e Cristina Monterde Albiac, En el sexto centenario de la Concordia de Alcañiz y del Compromiso de Caspe, coord. por José Ángel Sesma Muñoz, Zaragoza, Goberno de Aragón, 2012.
- SESMA MUÑOZ, José Ángel, El Interregno (1410-1412). Concordia y compromiso político en la Corona de Aragón, Zaragoza, Institución «Fernando el Católico» (CSIC), 2011. ISBN 978-84-9911-143-8
- VERDÉS PIJUAN, Pere, «Las elites urbanas de Cataluña en el umbral del siglo XV: entre el discurso político y el mito historiográfico» Arquivado 18 de febreiro de 2014 en Wayback Machine., La Corona de Aragón en el centro de su historia. El Interregno y el Compromiso de Caspe (1410-1412). Congreso celebrado en Zaragoza y Alcañiz, 24-26 de noviembre de 2010, Zaragoza, Goberno de Aragón (Actas, 75), 2011, pp. 147–174. ISBN 978-84-8380-295-3
Outros artigos[editar | editar a fonte]
Ligazóns externas[editar | editar a fonte]
- Ficha xenealóxica Fundación Casa Ducal de Medinaceli
| Predecesor: Martín I |
 Rei de Aragón e Valencia Conde de Barcelona 1412–1416 |
Sucesor: Afonso V |
