Castanea

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Castanea é un xénero de plantas da familia das fagáceas, nativas das rexións temperadas do hemisferio norte, coñecidas comunmente coma castiñeiros. Os froitos dos castiñeiros son noces comestíbeis coñecidas coma castañas ou bullotes[1]

O castiñeiro común é unha das árbores de maior importancia na economía e historia de Galiza. Os lugares poboados de castiñeiros denomínanse castiñeiras ou castañais. Os soutos son un tipo de formación de castiñeiros para o aproveitamento de leña e froitos típicos de Galiza.

Descrición[editar | editar a fonte]

As especies de Castanea son árbores de folla caediza, que necesitan certo grao de humidade. Prefire solos silíceos descarbonatados. Son lonxevas, atopándose individuos milenarios, como o castiñeiro de Pumbariños.

Presentan follas alternas co bordo denticulado. Son plantas monoicas: a flor masculina nunha longa candea erecto con periantio soldado pola base e 12 a 8 estames; a flor feminina na base do dicasio masculino. Dicasio feminino completo (3 flores). Ovario trígono unilocular con 7 a 9 estilo. Froito en cúpula con longas espñas, xeralmente con 3 aquenios. A madeira de castiñeiro é de cor amarelenta, de aspecto semellante ao do carballo, porén máis doada de traballar e máis estábel. É un pau de dureza media, elástica, tenaz e flexíbel.

Especies[editar | editar a fonte]

Os castiñeiros pertencen á mesma familia, que os carballos e as faias, as Fagáceas. Hai catro especies principais, habitualmente coñecidos coma castiñeiros europeos, chineses, xaponeses e americanos[2]:

Cómpre non confundir os castiñeiros co xénero Aesculus, o castiñeiro de bruxas, que non está relacionado con Castanea e se lles chamou así por producir froitos de aparencia semellante mais non comestíbeis. Outra árbore que se adoita confundir co castiñeiro é a especie de carballo: (Quercus prinus) e tamén a faia americana (Fagus grandifolia) pola semellanza das follas.[7]

Galiza[editar | editar a fonte]

En Galiza só contamos cunha especie considerada autóctona, o castiñeiro común ou europeo; algúns historiadores sinalan a chegada dos castiñeiros a Galiza e, en xeral á Península Ibérica na época do Imperio Romano, os romanos espallaron a especie por todo o seu Imperio. Porén algunhas pescudas realizadas[8] sinalan que xa existía con anterioridade téndose atopado pole e restos de carbón de castiñeiro moi anteriores á conquista romana. Así, podemos considerar o castiñeiro unha especie autóctona de Galiza. O castiñeiro da China e o castiñeiro do Xapón poden atoparse en arboredos e novas plantacións, ás veces hibridados ou coma padróns do castiñeiro común para mellorar producións ou obter individuos resistentes a doenzas fúnxicas coma o chancro ou a tinta.

Enfermidades[editar | editar a fonte]

  • Micosphaerella maculiformis , fungo ascomiceto que ataca ás follosas en xeral. Causa a antracnose do castiñeiro. Óllanse manchas pardas principalmente nas follas e máis raramente nos pecíolos e os ourizos. Os danos non son graves.
  • Cryphonectria parasitica, o coñecido chancro do castiñeiro, chegou á Península Ibérica nos anos 40. É hoxe en día a doenza máis devastadora que afecta ás castiñeiras de Galiza e Asturias. As follas muchan e marelecen, secando as pólas. Inchazón e formación de fendas lonxitudinais na casca que se torna avermellada; presenza do micelio do fungo por baixo da casca. Para controlar esta enfermidade o método máis estendido é o uso de virus de cepas resistentes, ou a loita química.
  • Phytophthora cambivorae Phytophthora cinnamomi, a tinta do castiñeiro, xéneros de protistas da clase Oomycetes, que destrúen o castañal; é a doenza radicular máis importante que afecta a esta frondosa. Os síntomas da enfermidade son: podremia do sistema radicular, marelecemento das follas, secado da punta das pólas e aborto dos froitos. Ademais as raíces aparecen ennegrecidas se se elimina a casca.
  • Armillaria mellea, fungo basidiomiceto que pode causar podremias radiculares en diferentes especies de leñosas.[9]

Os castiñeiros tamén poden verse afectados por distintos tipos de pestes, principalmente larvas de avelaíñas.

Aproveitamento[editar | editar a fonte]

Castañas crúas
Valor nutricional por 100 g
Enerxía820 kJ (200 kcal)
44 g
Azucres11 g
1.3 g
1.6 g
VitaminasCantidade
%DV†
Vitamina A equiv.
0%
1 μg
Tiamina (B1)
13%
0.144 mg
Riboflavina (B2)
1%
0.016 mg
Niacina (B3)
7%
1.102 mg
Vitamina B6
27%
0.352 mg
Ácido fólico (B9)
15%
58 μg
Vitamina B12
0%
0 μg
Vitamina C
48%
40.2 mg
MineraisCantidade
%DV†
Calcio
2%
19 mg
Ferro
7%
0.94 mg
Magnesio
8%
30 mg
Fósforo
5%
38 mg
Potasio
10%
484 mg
Sodio
0%
2 mg
Cinc
5%
0.49 mg
Outros constituíntesCantidade
Auga60.21 g
†As porcentaxes son aproximadas empregando a recomendación de US para os adultos.
Fonte: Base de datos USDA Nutrient
Toros de castiñeiro prontos para transportar.

Actualmente o principal uso dos castiñeiros é a obtención da súa madeira, moi valorada para fabricar mobles, chans, instrumentos musicais etc. Antigamente empregábase, ademais de para a fabricación de mobles, para trabes e pezas do carro.

Outro dos aproveitamentos destas especies é o froito: tradicionalmente empregouse coma fonte enerxética (especialmente en Galiza até a chegada da pataca) e como alimento para o gado (fundamentalmente porcos). É por iso que aínda nalgunhas zonas de Galiza chamen ás patacas castañas de terra (igual que en francés as patacas reciben o nome de pommes-de-terre, mazás de terra). Tradicionalmente a castaña pode consumirse crúa, aínda que tamén cocida ou asada. O marrón-glacé é un doce de receita francesa que aumenta enormemente o valor enerxético das castañas. En Galiza salientan os magostos coma festas de enxalzamento deste froito.

Recentemente fomentouse o reaproveitamento da castaña mediante a oferta de produtos tradicionais coma a augardente de castaña, a crema de castaña, o pan de castaña etc., con todo nos últimos anos continuou unha tendencia á caída da produción e mais o consumo.

Taxonomía[editar | editar a fonte]

O xénero foi descrito por Philip Miller e publicado en The Gardeners Dictionary ...Abridged...fourth edition 1: vol. 1. 1754.[10]

Etimoloxía

Castanea: nome xenérico que deriva do nome dado en latín ao froito e é probábel que o nome do xénero derive directamente desta palabra.[11] Algúns, porén, avanzan na hipótese de que o nome deriva da cidade grega de Kastania en Tesalia, mais o máis probábel e que a vila tomase o nome da a´rbore e non en troques.[5][12][13]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ "Copia arquivada". Arquivado dende o orixinal o 22 de xullo de 2013. Consultado o 19 de febreiro de 2013. 
  2. ↑ Industry information Arquivado 08 de agosto de 2008 en Wayback Machine. por David McLaren. De The Chestnut Growers Information Book, Chestnut Australia Inc.
  3. ↑ Nome vulgar recomendado por Diccionario das ciencias da natureza e da saúde, A Coruña, Deputación da Coruña, 2000
  4. ↑ Nome vulgar galego recomendado polo Servizo de Normalización Lingüística da USC
  5. ↑ 5,0 5,1 The Grocer's Encyclopedia - Encyclopedia of Foods and Beverages Arquivado 12 de febreiro de 2010 en Archive-It. Por Artemas Ward. Nova York. 1911.
  6. ↑ Postharvest Physiology and Pathology of Chestnuts. En Postharvest Handling and Storage of Chestnuts. Por Fabio Mencarelli. Food and Agriculture Organisation United Nations. Novembro de 2001.
  7. ↑ Chestnut Tree en chestnuttree.net.
  8. ↑ GUILLÉN OTERINO, A.: "Sobre la introducción del castaño en el Mediterráneo occidental" ZEPHYRVS, XXXIV-XXXV, 1982. Págs. 99-102.
  9. ↑ http://www.serida.org/publicacionesdetalle.php?id=2208
  10. ↑ "Castanea". Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultado o 12 de febreiro de 2013. 
  11. ↑ New RHS Dictionary of Gardening. By A. Huxley ed. 1992. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
  12. ↑ Chestnut Tree.
  13. ↑ En Nombres Botánicos

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Castañas.
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Castanea&oldid=6684945»