Illa Grande da Terra do Fogo

Illa Grande da Terra do Fogo
Mapa onde se observa a illa
Situación
País	Arxentina, Chile
Provincia	Terra de Fogo, Antártida e Illas do Atlántico Sur Rexión de Magallanes e da Antártica Chilena
Arquipélago	Arquipélago de Terra de Fogo
Mar	Océano Atlántico e océano Pacífico
Coordenadas	54°00′S 70°00′O
Xeografía
Xeoloxía	Illa continental
Superficie	47.401 km²
Punto máis alto	Monte Shipton (2469 msnm)
Demografía
Capital	Punta Arenas (Chile), Ushuaia (Arxentina)
Poboación	133.902 hab.
Lingua propia	Español

A Illa Grande de Terra do Fogo está situada no extremo sur de América, continente do cal está separada polo Estreito de Magalláns. O seu extremo norte sitúase aproximadamente no paralelo 52,5º sur (Punta Delgada, Chile) e o seu extremo sur é o cabo San Pío, (Arxentina) ao sur do paralelo de 55º S. É con fartura a maior das illas do Grande Arquipélago Fueguino, sendo, cunha área de 47.401 km², a 29ª maior illa da Terra.

Está delimitada ao sur polo Canle Beagle, ao leste polo océano Atlántico e ao oeste polo océano Pacífico. Esta grande illa é compartida pola Arxentina e Chile, a quen lles corresponde a parte oriental e occidental , respectivamente.A parte Arxentina da illa corresponde á Provincia de Terra do Fogo, Antártida e Illas do Atlántico Sur, cuxa capital é a cidade de Ushuaia. O sector chileno da illa grande corresponde maioritariamente á Provincia de Terra do Fogo, pertencente á XII Rexión de Magalláns e a Antártica Chilena. A capital da referida Provincia é Porvenir. O resto da sección chilena da illa corresponde a parte da Provincia da Antártica Chilena, pertencente tamén á referida Rexión

Xeografía e relevo

A illa Grande de Terra do Fogo posúe dous sectores ben diferenciados, os dous terzos setentrionais están formados por mesetas e chairas suavemente ondulados. O sur é montañoso con ramificacións da cordilleira dos Andes (Andes Fueguinos), que teñen aquí orientación Leste-Oeste. O límite das neves eternas nestas montañas é moi baixo, aproximadamente desde os 500 msnm. A cordilleira Darwin no sector suroeste (chileno), conta cos puntos máis altos da illa. Deles o monte Shipton con 2469 msnm, é o máis alto, seguíndoo o monte Darwin. No fondo dos vales hai lagos como o Kami (ou Lago Fagnano) ou turbeiras ou, nas vertentes máis elevadas e menos soleadas, glaciares. As costas meridionais e occidentais onde os Andes entran en contacto co mar, son elevadas e moi accidentadas existindo algúns fiordes, as costas setentrionais, por contrapartida, son pouco accidentadas chamando a atención a case circular Baía San Sebastián e a baía Inútil.

Hidrografía

Ademais dos lagos e glaciares, a illa posúe numerosos ríos cuxas nacentes están en Ándelos e son na súa maioría afluentes do Río Grande de Terra do Fogo que desauga no Mar Arxentino.

Flora

Drimys winteri flores

Imaxe desde un satelite da NASA

Nothofagus pumilio

Só o 30% das illas teñen bosque que é clasificado como (selva fría magallánica); o nordeste está composto por estepa e semideserto fresco. Nas chairas do nordeste predomina unha formación de tussok (coironales ou estepa de coirón) cuxa especie característica é a Festuca gracillima. Existen sete especies de árbores que se poden atopar nos bosques de Terra do Fogo: Canelo (Drimys winteri), Leña dura Maytenus magellanica, a conífera máis austral do mundo "Ciprés das Guaytecas" (Pilgerodendron uviferum), Notro (Embothrium coccineum), e tres especies de Haxas austrais; Ñirre Nothofagus antarctica, Lenga Nothofagus pumilio e o sempre verde Coigüe de Magallanes Nothofagus betuloides. Moi deliciosas froitas crecen en espazos abertos nestes bosques, é o caso do amorodo (Fragaria chiloensis var. chiloensis forma chiloensis) e calafate (Berberis buxifolia), que foron e son colleitadas polos indios e campesiños respectivamenteMartínez Crovetto, Raúl. 1968. Estudos Etnobotánicos. Nomes de plantas e a súa utilidade segundo os indios onas de Terra do Fogo. Revista da Facultade de Agronomía e Veterinaria da Universidade do Nordeste, Correntes, Arxentina. Estes bosques son únicos no mundo por haberse desenvolvido nun clima con invernos tan fríos (ao redor de 9 °C). A cobertura arbórea esténdese moi preto da punta máis austral de Suramérica. Os ventos son tan fortes que áreas expostas ao vento as árbores crecen torcidos pola forza dos ventos, e a xente denomínaos "árbores-bandeira" pola forma que necesitan tomar na súa loita contra o vento. A vexetación arbórea esténdese tan ao sur como a Illa dos Estados, Illa Navarino e o norte de Illa Hoste. A altitudes próximas aos 500 m pódense en atopar comunidades ananas de nothofagus. Indo máis cara ao sur, as illas Wollaston e o sur da illa Hoste Island están cubertas por tundra subantártica. Os bosques de Terra do Fogo deixaron de ter importancia local, foron considerados como a fonte desde onde árbores foron plantados noutras partes do mundo en lugares que teñen practicamente o mesmo clima pero que se atopaban orixinalmente carentes de árbores como as Illas Feroe e arquipélagos próximos, a maior parte das especies foron colleitadas dos lugares mais fríos de Terra do Fogo en sitios principalmente lindeiros coa tundra. Este esforzo resultou en cambios positivos, na medida en que os fortes ventos e fríos veráns non permiten o crecemento das árbores en Feroe desde outras rexións do mundo, estes agora son usados como ornamentais, para formar cortinas contra o vento e para loitar contra a erosión causada por tormentas e o pastoreo en Feroe.

Nothofagus betuloides

Nothofagus antarctica

Clima

O clima nesta rexión é bastante inhóspito. É subpolar oceánico (clasificación climática de Köppen Cfc) con curtos e frescos veráns e longos, húmidos e moderados invernos: o nordeste caracterízase por fortes ventos e pouca precipitación; no sur e oeste é moi ventoso, brumoso e húmido a maior parte do ano e son poucos os días do ano sen choiva, auganeve, saraiba ou neve. Na Illa dos Estados, 230 km ao leste de Ushuaia recibe 1400 mm de choiva. As precipitacións son máis fortes no oeste, 3000 mm anuais. As temperaturas son moi uniformes ao longo do ano: en Ushuaia apenas exceden os 9 °C no verán e promedian 1 °C no inverno. As nevadas poden ocorrer no verán. Os fríos e húmidos veráns axudan a preservar os antigos glaciares. As illas mais austrais posúen clima subantártico típico de Tundra que fai o crecemento de árbores imposible. Existen algunhas áreas no interior que teñen clima polar. Rexións no mundo con climas similares a Terra do Fogo son: Illas Aleutianas, Islandia, Península de Alasca e Illas Feroe. Os invernos son moi prolongados e rigorosos nos cales son continuas as nevadas, durante os invernos, cando as temperaturas constantemente sitúanse baixo os -10°C (10 graos centígrados ou Celsius baixo cero) as horas de sol son escasas (amence facía as 9:30 horas e escurece cara ás 15 horas), a primavera adoita posuír frecuentes orballos e ocasionais nevadas, os veráns son agradables aínda que con temperaturas que apenas superan os 15 °C (excepcionalmente, a partir do quentamento global, rexistráronse algúns poucos días con temperaturas que frisaron os 30 °C), se no inverno as horas con sol son poucas, por contrapartida, durante o verán fueguino o sol sae temperán e recentemente ponse cara ás 22:30 horas. Durante todo o ano son frecuentes e fortes os ventos (ouveadores ou bramadores) que sopran desde o cuadrante suroeste traendo aire frío e moita humidade que se condensa e precipita nas cordilleiras.

Fauna

Na fauna autóctona mediana e maior destácanse os guanacos (que foron importantísimos para a economía da cultura selk'nam), o cóndor, o culpeo (do cal derivou o curioso can yagán), sendo o litoral riquísimo en fauna marítima: pingüíns, pinnipedos, leóns mariños, lobos mariños, lontras mariñas, cetáceos como as toniñas e baleas.

Historia

Pobos orixinarios de Terra do Fogo

Fantásticos homes con cola que o mapa de Alonso de Ovalle situaba como habitantes de Terra do Fogo en 1646.

Faro do fin do mundo o Les Eclaireurs, Terra do Fogo.

En canto á poboación pre-europea, o arquipélago fueguino está habitado polo Homo sapiens sapiens desde hai uns 10.000 anos. O primeiro poboamento foi obra de paleoamericanos, os cales serían os devanceiros dos yámana, os mánekenks e quizais parcialmente dos kawéskar, vulgarmente chamados alacalufes.

Os yámana habitaban principalmente na rexión oriental, os kawéskar nas abruptas e anfractuosas costas occidentais. Cara ao século XIV unha etnia do conxunto amerindio, do subconxunto pámpido e da liñaxe dos patagóns, os onas, ingresaron a Terra do Fogo. Esta nova poboación instalouse principalmente na rexión esteparia (aproximadamente a metade norte do arquipélago), pasando a ser a etnia selknam; unha liñaxe do conxunto ona accedeu ao extremo sueste do territorio mixoxenizándose cos yámana, dando orixe deste xeito á etnia manneken ou manekenken, coñecida vulgarmente como "aush".

A inmensa maioría da poboación orixinaria da illa pereceu a fins do século XIX e inicios do século XX, vítima principalmente dunha campaña de exterminio lanzada polos estancieros patagónicos. Actualmente un número de descendentes dos fueguinos habitan nela.

Época colonial

Os primeiros europeos que tiveron contacto con esta illa foron os membros dunha expedición española ao mando de Fernão de Magalhães, cara ao 21 de agosto de 1520. O nome atribúese á visión que tiveron dela estes primeiros mariñeiros europeos que exploraron as súas costas: desde os seus barcos divisaban sorprendentes e constantes fogueiras. Así, foi nomeada "Terra dos Fogos", nome que Carlos I de España modificaría a "Terra do Fogo".

As fogueiras eran a forma en que os orixinarios se protexían do frío austral, indíxenas onas (ou selk'nam) e yámana (ou yaghan) que, a pesar do duro clima, apenas utilizaban roupa. Só o lume e a súa especial adaptación metabólica (temperatura corporal un grao superior á nosa) os mantiña quentes. Portaban fogueiras acendidas ata nas canoas de cortiza de lenga, que utilizaban para pescar e cazar mamíferos mariños.

O 1 de novembro de 1520, Magallanes e os seus compañeiros penetráronse no estreito que chamaron "De Todos Los Santos" (actualmente denominado Estreito de Magallanes), e fixeron un recoñecemento das costas setentrionais da illa, crendo que se trataba dunha rexión litoral da Terra Australis Incognita e non un conxunto insular de América. A travesía durou 19 días.

Cara a 1555 o español Juan de Alderete intentou unha conquista da Terra do Fogo pero, igual que Pedro Sarmiento de Gamboa, debeu desistir ante as inclemencias climáticas (máis que ante a resistencia dos nativos, xa que os fueguinos aborixes adoitaban ser hospitalarios). A inicios do século XVII outro español, Francisco de Hoces, notou por vez primeira que Terra do Fogo era un conxunto insular. O descubrimento de Hoces foi corroborado polos neerlandeses Cornelius Schouten e Isaac Le Maire.

Época republicana

Tras a independencia da Arxentina e Chile, os dous novos estados discutiron longamente a soberanía sobre a illa. En xullo de 1876 os chanceleres de ambos os países, Bernardo de Irigoyen e Diego Barros Arana, dentro dun acordo xeral sobre as fronteiras, decidiron dividir a illa cunha liña imaxinaria que separase o sector chileno, ao oeste, do arxentino, ao leste. A fronteira convida por ambos os países en virtude do Tratado de Límites de 1881 esténdese desde o Cabo Espírito Santo, na boca do Estreito de Magalláns, ata o Canle de Beagle, seguindo a lonxitude 68º 34' O.

Desde décadas antes (1840) xa comezara o asentamento de poboación branca, iniciada coa introdución de misioneiros anglicanos e católicos salesianos. Tras eles chegaron os primeiros estancieros, que iniciaron unha forte presión sobre a poboación indíxena.

En 1881 comezaron a chegar a Terra do Fogo buscadores de ouro, que tras algunhas investigacións lograron achar o prezado metal na illa. A noticia estendeuse rapidamente, dando paso a unha febre do ouro que atraeu numerosos inmigrantes europeos. Entre eles chegou Julius Popper, que alcanzou a erixir un pequeno imperio mineiro, baseado en cuestionados métodos, como o xenocidio da poboación autóctona.

A súbita riqueza aurífera permitiu o establecemento das principais poboacións urbanas. Porvenir, en Chile, e Río Grande, na Arxentina, creáronse en 1883. A maior poboación da illa, Ushuaia, foi fundada ao ano seguinte.

Nos últimos anos do século XIX creáronse as primeiras grandes estancias ovelleiras da illa, propiedade das familias Menéndez e Bridges.