Palabras xaponesas de orixe portuguesa
A existencia de numerosas palabras xaponesas de orixe portuguesa resulta da chegada ao Xapón dos portugueses en 1542-1543, sendo os primeiros europeos en aportar e establecer un fluxo comercial continuo e directo entre o Xapón e Europa.
Contexto
[editar | editar a fonte]Durante os séculos XVI e XVII, no chamado período Nanban, xesuítas portugueses, así como galegos (naquela época, o idioma galego e o portugués arcaico eran practicamente idénticos)[1][2] e de varios reinos da Coroa de Castela, tiveron presenza no arquipélago xaponés até a persecución relixiosa a comezos do período Edo (Shogunato Tokugawa), que culminou coa expulsión en 1639, cando o cristianismo pasou á clandestinidade.[3]
Os portugueses foron os primeiros en traducir xaponés a unha lingua occidental, no dicionario Nippo jisho 日葡辞書 ou Vocabvlário da Lingoa de Iapam, compilado por misioneiros xesuítas como João Rodrigues e publicado en Nagasaki en 1603.[4][5] Este dicionario xaponés - portugués explicaba 32.000 palabras xaponesas traducidas ao portugués.[4]
Polo tanto, era inevitábel que algunhas palabras de lingua xaponesa se tivesen orixinado no portugués. A maioría destas palabras reférense a produtos e costumes que chegaran por primeira vez ao Xapón a través dos comerciantes portugueses. O número de palabras portuguesas no xaponés é, segundo Fernando Venâncio Peixoto da Fonseca máis de catrocentas; en Tai Whan Kim, no seu traballo O portugués elemento en Xaponés: unha crítica curvey con glosario, as palabras de orixe portugués que atopamos son centos. A lingua portuguesa era aprendida nos templos budistas xaponeses, segundo João Barros, no século XVI e XVII. No auxe da influencia portuguesa no Xapón, preto de 4000 palabras de orixe portuguesa foron utilizadas.[6] Non hai rexistro de palabras da lingua portuguesa que chegaron ao xaponés debido á inmigración xaponesa a Brasil, porén, o xaponés que se fala no Brasil incorpora, como era de esperar, varias palabras do portugués falado no Brasil.
Outras achegas por outras vías
[editar | editar a fonte]Hai outras palabras galego-portuguesas que chegaron ao xaponés pero non necesariamente desde o contexto antes mencionado, senón que se internacionalizaron na maioría de linguas, ás veces a través da incorporación á lingua inglesa, como por exemplo:
- a árbore mangueira e a froita manga (á súa vez do támil mankai)[7] que deu nome ao estilo manga de banda deseñada,[8]
- cebra (ゼブラ , zebura), sinónimo da palabra xaponesa Shima Uma (literalmente, cabalo raiado).[9][10]
- cobra, nome xeral galego e portugués para as serpes que nomeu as cobras da india como Naja-naja (en xaponés コブラ, Kobura), que á súa vez nomeou diversos personaxes audiovisuais e de manga).[11]
- marmelada (de marmeleiro e marmelo, en xaponés マーマレード , māmarēdo).
- A palabra coco provén do nome para o personaxe da mitoloxía galego-portuguesa coco (en xaponés ココナッツ kokonattsu, do inglés koko-nut)
- A palabra cacao (en xaponés カカオ, kakao) provén do náhuatl cacahuatl a través do castelán e logo do galego-portugués.[12][13] En inglés, xurdiu dunha posible confusión fonética coa palabra portuguesa coco, o que levou á terminoloxía para referirse ao produto do cacao como cocoa.[14] En xaponés ココア (kokoa), transliterado en katakana.
- O chocolate (en xaponés チョコレート , chokolēto) é o produto alimenticio feito a partir do cacao. Sendo tamén un termo de orixe náhuatl, a transformación do cacao en chocolate foi innovada por procesadores europeos, con especial contribución dos xudeus portugueses que, fuxindo da Inquisición, estableceron fábricas en Francia, Bélxica e noutros lugares, internacionalizando o termo.
Algúns equívocos
[editar | editar a fonte]Arigatô
[editar | editar a fonte]En contra da crenza popular, "arigato" (有難う) non se orixina da expresión portuguesa obrigado.[15] De feito, "arigato" é a forma moderna do xaponés arcaico "arigatashi" que consiste na aglutinación de "Ari" do verbo "Aru" (ser, ser, existir) e "Katashi" un adxectivo que significa dificultade. A expresión orixínase da forma en que os budistas eloxiaban dúas divindades e daban grazas polas ensinanzas budistas. Literalmente, a expresión significa "Hai dificultade", algo así como "Teño dificultade para expresar o meu agradecemento ante o teu acto".[16][17]
Tempura
[editar | editar a fonte]O nome das empanadas de legumes e verduras fritidas é certamente de orixe portuguesa, pero probabelmente non se orixina da palabra "tempero" [18] como se di popularmente.
No século XVI, os católicos abstíñanse de comer carne nos días de "Témporas", os tres días de xaxún semanal, en cada unha das catro estacións.[18][19] Os portugueses no Xapón comían nestes días só verduras e peixe, que adoitaban ser empanados e fritidos, para asombro dos xaponeses que os consumían crus ou cocidos. Os xaponeses cristianizados polos xesuítas tamén comezaron a consumiren frituras durante as Têmporas, polo que a palabra, que derivou en "Tempura" pasou a asociarse no Xapón aos empanados vexetais.
Ne
[editar | editar a fonte]Esta palabra é utilizada para destacar o que acaba de ser dito. En portugués, o "né" tamén ten a mesma función, sendo unha contracción da frase "Não é?". Con todo, é moi probábel que se trate dunha mera coincidencia.
Escolma de palabras xaponesas de orixe portuguesa
[editar | editar a fonte]- Por asimilación coa fonética xaponesa, o /l/ e o /r/ chegan a confundirse.[20]
- A estrutura silábica xaponesa (xeralmente consoante + vogal) tende a se transferir na pronuncia doutras linguas, e unha sílaba con dúas consoantes pasa a dúas sílabas engadindo a vogal débil -u-.[21] É por iso que carta pasa a ca-ru-ta (かるた Karuta).
| Pronuncia en xaponés | Portugués moderno | Escrita en xaponês | Portugués arcaico, galego-portugués ou morfoloxía | Observacións |
|---|---|---|---|---|
| arukōru | álcool | アルコール | álcools, alcool | |
| bateren | padre | 伴天連・破天連 | padre | |
| bīdama | berlinde, bola-de-gude | ビー玉 | vi(dro) + 玉 (dama = "bola") | |
| biidoro | vidro | ビードロ | vidro | |
| birōdo | veludo | ビロード ou 天鵞絨 | veludo | |
| bouro/bouru | bolo, bola | ボーロ・ボール | bolo | |
| botan | botão | ボタン・釦・鈕 | botão, botom | |
| buranko | balanço, baloiço | ブランコ | balanço | |
| charumera/charumeru | charamela | チャルメラ・哨吶 | charamela | Antigo instrumento musical de sopro |
| chokki | jaqueta, colete | チョッキ | jaque | |
| furasuko | frasco | フラスコ | frasco | |
| gurando | グランド | grande | ||
| iesu | Jesus | イエス | Jesu, Jesús | Tamén pode significar "si", do inglés yes |
| igirisu | inglês | イギリス・英吉利 | inglez | Igirisu hoxe significa o Reino Unido (Inglaterra é イングランド, ingirisu) |
| iruman | irmão | イルマン・入満・伊留満・由婁漫 | irmão, irmam | Termo utilizado ao comezo da cristianización do Xapón para identificar ao misioneiro antes de facerse sacerdote |
| jouro | jarro | じょうろ・如雨露 | jarro | |
| juban/jiban | camiseta, camisete | じゅばん・襦袢 | gibão, gibom | |
| kanakin/kanekin | canequim | 金巾 ・ ▽かなきん ・ ▽かねきん | canequim | Non usado no portugués actual |
| kantera/kandeya | candeia | カンテラ・カンデヤ | candeia, candela | No portugués actual preférese a palabra vela, en galego candea |
| kapitan | capitão | 甲比丹・甲必丹 | capitão, capitam | |
| kappa | capa impermeável | 合羽 | capa, cuberta | |
| karuta | cartas de jogar | かるた・歌留多・加留多・骨牌 | carta, cartas | |
| kasutera, kasuteera, kasuteira | pão-de-ló | カステラ | castela, castella | Tipo de bolo con masa de biscoito |
| katarogu | catálogo | カタログ | catálogo | |
| kirishitan | cristão | キリシタン・切支丹・吉利支丹 | christão, cristiam | |
| kirisuto | Cristo | キリスト ou 基督 | Christo | |
| kompeitō | confete | 金米糖・金平糖・金餅糖 | confeito | En xaponés é un tipo especial de doce ou lambetada |
| koppu | copo | コップ | copo | |
| kurusu | cruz | クルス | cruz | |
| marumero | marmelo | 木瓜 ou マルメロ | marmelo | |
| meriyasu | meias | メリヤス・莫大小・目利安 | meias | |
| miira | mirra | ミイラ・木乃伊 | mirra | |
| ombu | ombro | おんぶ | ombro | Carregar unha persoa (principalmente bebé) aos ombros e ás costas |
| oranda | Holanda (Atualmente Países Baixos) | オランダ・和蘭(陀)・阿蘭陀 | Hollanda | Países Baixos / Holanda |
| pan | pão | パン・麺麭・麪包 | pão, pam, pan | |
| pandoro | pão-de-ló | パンドロ | Pão-de-ló, pan-do-ló | |
| rasha | sarja | 羅紗 | raxa | |
| rozario | Rosário | ロザリオ | rosario | |
| sabato | sábado | サバト | sábado | |
| sarasa | morim | 更紗 | saraça | Tecido de algodón fino |
| shabon | sabão | シャボン | sabão, xabom | |
| shabondama | bola de sabão | シャボン玉 | sabão, xabom + 玉 (dama = bola) | |
| shōro | choro | ショーロ | choro | |
| shurasuko | churrasco | シュラスコ | churrasco | |
| subeta | espada | すべた ・ スベタ | espada | Actualmente é utilizado para designar mulleres feas en xaponés |
| tabako | tabaco | 煙草・莨 | tabaco | En xaponés, a palabra é usada para describir a planta do tabaco e tamén o cigarro. |
| tempura | Têmporas | 天麩羅・天婦羅 | Têmporas | As Témporas eran días de xaxún relixioso nos que os católicos portugueses non comían carne, e si verduras, legumes e peixe fritidos en pan relado (alimentos que normalmente se comían crus ou cociñados polos xaponeses) |
| zabon | toranja | 朱欒・香欒 | zamboa | Froito da árbore Citrus adami |
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ "Porque é que o Galego é tão idêntico ao Português?; Ncultura" (en portugués). 2015-12-30. Arquivado dende o orixinal o 16 de maio de 2022. Consultado o 2022-03-29.
- ↑ "Galego-portugués e castelán na Galiza do século XV" (PDF). Consellodacultura.gal; Francisco Xavier Varela Barreiro, Ricardo Pichel Goterrez.
- ↑ Romo, Eduardo Javier Alonso (2011). "Jesuitas luso-castellanos en Japón (1549-1640): algunos casos paradigmáticos". Japón y la Península Ibérica: Cinco siglos de encuentros, 2011, ISBN 9788493820442, págs. 73-92: 73–92. ISBN 978-84-938204-4-2.
- ↑ 4,0 4,1 Cooper, Michael (1976). "The Nippo Jisho". Monumenta Nipponica 31 (4): 417–430. ISSN 0027-0741. doi:10.2307/2384310.
- ↑ Cooper, Michael (1974). Rodrigues the Interpreter: An Early Jesuit in Japan and China (en inglés). Weatherhill. ISBN 978-0-8348-0094-6.
- ↑ "HISTÓRIA DA LÍNGUA PORTUGUESA NO JAPÃO E AS PROBLEMÁTICAS DO SEU ENSINO, por Sara Margarida Ruano Gil" (PDF). Consultado o 30-1-2022.
- ↑ "MANGO". Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (en castelán). Consultado o 2024-10-06.
- ↑ "Manga" (en inglés). 2024-09-24.
- ↑ "zebra" (en inglés). 2024-10-04.
- ↑ "zebura ゼブラ". bestiary.japanesewithanime.com (en inglés). Consultado o 2024-10-06.
- ↑ "Cobra (manga)" (en inglés). 2024-09-09.
- ↑ O termo tamén deu lugar a cacahuete, xa que era composto en orixe de tlalcacauatl, cacao de terra; ese termo non pasou ao xaponés, que tomou o termo inglés peanuts transliterado > ピーナッツ
- ↑ "CACAHUATE". Etimologías de Chile - Diccionario que explica el origen de las palabras (en castelán). Consultado o 2024-10-06.
- ↑ "The Historical Evolution of "Cacao" and "Cocoa": From Ancient Civilizations to Modern Markets - Villa Andina" (en inglés). 2024-03-08. Consultado o 2024-10-06.
- ↑ Linguist List 12.1906 Thu Jul 26 2001 Sum: "Arigato" and "Tempura"
- ↑ "Provérbios e expressões | Arigatou (ありがとう)" (en portugués). 2011-09-12. Arquivado dende o orixinal o 21 de maio de 2022. Consultado o 2022-03-29.
- ↑ OTSUKI, Hiroshi; GRINDSTAFF, Bradley. Cultural Keys: the history of japanese words and phrases. [S.l.]: Hokuseido Press, 1995.
- ↑ 18,0 18,1 Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa
- ↑ "Japanese Writers' House Newsletter". 2007-10-10. Arquivado dende o orixinal o 03 de marzo de 2016. Consultado o 30 de marzo de 2022. Retirado em 11-01-2008
- ↑ "RedEle; Rafael Fdez Mata" (PDF). educacionyfp.gob.es; RedEle.[Ligazón morta]
- ↑ "Japanese Syllables, Japanese Vowels and Japanese Alphabets". BondLingo Learn Japanese (en portugués). 2019-05-20. Consultado o 2022-03-30.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
A Galipedia ten un portal sobre: Xapón |