Mohammad Reza Pahlavi

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Mohammad Reza Pahlavi
Xa de Irán

Reinado16 de setembro de 1941-11 de febreiro de 1979
Coroación26 de outubro de 1967
Outros títulosLuz dos Arios
Nacemento26 de outubro de 1919
Teherán, Irán
Falecemento27 de xullo de 1980
(60 anos)
O Cairo, Exipto
PredecesorReza Shah
SucesorRuhollah Jomeini
como Líder Supremo
Consorte
Himno realSorud-e Shâhanshâhí-e Irán
ProxenitoresReza Shah
Tadj ol-Molouk

Escudo de Mohammad Reza Pahlavi
Na rede
IMDB: nm0656624 Musicbrainz: dd96b001-7017-4fad-81cb-414f0ca2f7e4 Discogs: 2736435 Allmusic: mn0001011659 WikiTree: محمدرضاشاه_پهلوی-1 Find a Grave: 20223 Editar o valor em Wikidata

Mohammad Reza Pahlavi (en persa: محمدرضا پهلوی, [mohæmˈmæd reˈzɒː ˈʃɒːh pæhlæˈviː]), nado o 26 de outubro de 1919 e finado o 27 de xullo de 1980, coñecido como Mohammad Reza Shah (persa: محمدرضا شاه), foi o xa[1] de Irán desde o 16 de setembro de 1941 ata o seu derrocamento pola Revolución Iraniana, o 11 de febreiro de 1979. Tomou o título Shāhanshāh ("Emperador" ou "Rei de Reis")[2] o 26 de outubro de 1967. Foi o segundo e último monarca da Casa de Pahlavi da monarquía iraniana. Mohammad Reza Shah Pahlavi levou outros títulos, incluíndo o de Āryāmehr (Luz dos Arios) e Bozorg Arteshtārān (Xefe dos Guerreiros).[3]

Mohammad Reza Pahlavi chegou ao poder durante a segunda guerra mundial, trala invasión Anglo-Soviética que forzou a abdicación do seu pai, Reza Shah. Durante o seu reinado, a industria iraniana do petróleo foi brevemente nacionalizada, baixo o democraticamente elixido Primeiro Ministro Mohammad Mosaddegh, ata que un golpe de Estado apoiado polos Estados Unidos e o Reino Unido depuxo Mosaddegh e trouxo de volta as empresas petroleiras estranxeiras.[4] Baixo o reinado de Mohammad Reza, Irán celebrou o aniversario de 2.500 anos de continua monarquía desde a fundación do Imperio persa por Ciro o Grande - coincidindo con esta celebración, Mohammad Reza cambiou o valor de referencia do calendario iraniano da hegira para ao inicio do Imperio persa.[5] Mohammad Reza tamén introduciu a Revolución Branca, unha serie de reformas económicas, sociais e políticas coa intención de transformar Irán nun poder global e a modernización da nación mediante a nacionalización de certas industrias e a concesión do sufraxio ás mulleres.

Musulmán secular, o xa perdeu gradualmente o apoio do clero xiíta de Irán, así como a clase traballadora, especialmente debido á súa forte política de modernización, secularización, o conflito coa clase tradicional de comerciantes coñecido como bazaari, as relacións con Israel, e a corrupción en torno a si mesmo, súa familia, e a elite gobernante. Varias políticas controvertidas foron aprobadas, incluíndo a prohibición do partido comunista Tudeh, e unha  supresión xeral da disidencia política pola axencia de intelixencia, SAVAK. Segundo as estatísticas oficiais, Irán tiña como moitos como 2,200 presos políticos en 1978, un número que multiplicouse rapidamente como resultado da revolución.[6]

Outros factores que contribuíron a forte oposición ao xa entre determinados grupos dentro de Irán, o máis significativo foi que os Estados Unidos e o Reino Unido apoiaban o réxime, os enfrontamentos cos islamitas e o aumento da actividade comunista. En 1979, a axitación política transformouse nunha revolución que, o 17 de xaneiro, o obrigou a deixar a Irán. Tras isto a monarquía foi formalmente abolida, e Irán declarouse unha república Islámica liderado por Ruhollah Khomeini. Fronte a probabilidade de execución se volvía a Irán, Mohammad morreu no exilio en Exipto, cuxo Presidente, Anwar Sadat, concedéralle o asilo. Debido ao seu estado como o último xa de Irán de facto, coñécese simplemente como "o xa".

Primeiros anos[editar | editar a fonte]

Mohammad en 1939

Nado en Teherán. Muhammad Reza foi fillo do primeiro xa da dinastía Pahlavi, Reza Shah e a súa segunda muller Tadj ol-Molouk. Foi o terceiro fillo do matrimonio e primeiro varón. Naceu cunha irmá xemelga, Ashraf Pahlavi. Naceu fora da realeza, xa que o seu pai non ascendeu ao trono ata 1925. Porén, Reza Shah sempre estivo convencido que a súa boa fortuna comezou en 1919 co nacemento do seu fillo que foi alcumado khoshghadam (paxaro de bo presaxio).[7]

Cando Mohammad Reza cumpriu 11 anos, o seu pai seguiu a recomendación de Abdolhossein Teymourtash, o Ministro da Corte, de enviar ao seu fillo ao Institut Le Rosey, un internado suízo, para continuar os seus estudos. Foi o primeiro príncipe herdeiro iraniano en ser enviado ao estranxeiro para ser educado e permaneceu alí durante catro anos antes de regresar, xa graduado, a Irán en 1936. Tralo seu regreso ao país, o príncipe herdeiro enrolouse na academia militar de Teherán, onde permaneceu ata 1938.[8] Graduouse como piloto.[9]

Reinado[editar | editar a fonte]

Deposición do seu pai[editar | editar a fonte]

Billete de 5 Riais do ano 1944.

Durante a segunda guerra mundial en 1941, a Alemaña nazi comezou a Operación Barbaroxa e invadiu a Unión Soviética, rompendo o Pacto Molotov-Ribbentrop. Isto tivo un grande impacto en Irán, que declarara a súa neutralidade no conflito.[10]

Mohammad Reza Pahlavi co presidente americano Franklin D. Roosevelt

Ese mesmo ano, as forzas británicas e soviéticas ocuparon militarmente Irán, forzando a abdicación do xa.[11] Mohammad Reza substituíuno no trono o 16 de setembro de 1941.[12] Consecuentemente, Muhammad Reza ascendeu ao trono, e Irán pasou a ser un corredor británico e, máis adiante, americano para axudar aos soviéticos durante a guerra. Este esforzo masivo de apoio aos soviéticos coñeceuse como o corredor persa.[13]

Durante a segunda guerra mundial, Rezā Shāh viuse forzado a abdicar no seu fillo.

A orquestración do traspaso do trono do xa ao seu fillo debeuse aos esforzos de Mohammad Ali Foroughi.[14] Sufrindo anxina de peito, Foroughi foi convocado ao palacio e nomeado primeiro ministro, cando Reza Shah temía o fin da dinastía coa invasión dos aliados en 1941.[15] Cando Reza Shah buscou a súa asistencia para asegurar que non derrocaran a dinastía, Foroughi deixou de lado os seus contrarios sentimentos políticos apartados desde 1935. O príncipe herdeiro confiou asombrado ao embaixador británico que Foroughi "non esperaba que ningún fillo de Reza Shah fora un humano civilizado",[15] pero Foroughi pronto descarrilou o interese Aliado de levar a cabo reformas políticas máis profundas en Irán.[16]

Aprobouse unha amnistía xeral dous días despois do ascenso de Mohammad Reza Shah ao trono o 19 de setembro de 1941. Todas as personalidades políticas que caeran en desgraza durante o reinado do seu pai quedaron rehabilitadas, e a política inaugurada polo seu pai en 1935 quedou revogada. A pesar das ideas ilustradas do novo monarca, o embaixador británico en Teherán informou a Londres que "o novo xa recibiu unha espontánea benvida na súa primeira experiencia pública, posiblemente [debido] como alivio á desaparición do seu pai que afecto público cara el".

O novo xa posuía un temperamento máis refinado, e entre os desagradables sucesos que "o asombraron cando era rei" foron a desgraza política traída polo seu pai en Teymourtash; a dimisión de Foroughi a mediados dos anos 1930; e o suicidio de Ali Akbar Davar en 1937.[17]

Intentos de asasinato[editar | editar a fonte]

O xa no hospital tras un intento infrutuoso de asasinato en 1949.

Mohammad Reza Pahlavi foi vítima de polo menos dous intentos de asasinato. O 4 de febreiro de 1949, acudiu á cerimonia anual para conmemorar a fundación da Universidade de Teherán.[18] Na cerimonia, Fakhr-Arai disparoulle cinco tiros nun radio de tres metros. Só un dos disparos golpeou ao monarca, rozando a súa cara. Fakhr-Arai foi reducido inmediatamente polos oficiais que estaban arredor. Trala investigación, pensouse que Fakhr-Arai pertencía ao Partido Tudeh,[19] que consecuentemente foi prohibido.[8] Porén, existen probas de que o asaltante non pertencía ao partido senón que era un fundamentalista relixioso membro de Fada'iyan-e Islam.[20][21] O Tudeh seguiu estando culpado e perseguido.[22]

A segunda intentouna de acabar coa vida do xa tivo lugar o 10 de abril de 1965.[23] Un soldado disparou ao seu paso no Palacio de Mármore de Teherán. O atacante resultou morto antes de acadar as estancias reais. Dous gardas morreron protexendo ao xa.[24]

Segundo Vladimir Kuzichkin – un ex-oficial do KGB que desertou ao SSI – o xa tamén foi obxectivo da Unión Soviética, que intentou utilizar un mando a distancia de televisión para facer detonar un Volkswagen Beetle. Porén, o mando a distancia fallou.[25] Un desertor romanés, Ion Mihai Pacepa apoiou esta teoría, afirmando que o xa fora obxectivo de varias intentounas de acabar coa súa vida por parte de axentes soviéticos durante varios anos.

Emperador[editar | editar a fonte]

Coroación imperial[editar | editar a fonte]

O xa Mohammad Reza Pahlavi coroando a emperatriz Farah en 1967

O 26 de outubro de 1967, tras vinte e seis anos de reinado como xa (Rei), tomou o antigo título de Shāhanshāh (Emperador ou Rei de Reis) nunha ostentosa cerimonia de coroación que tivo lugar en Teherán. Dixo que esperara a ata ese momento para asumir o título porque na súa opinión non o mereceu ata entón; tamén hai rexistros nos que o xa afirmaba que non hai honra en ser Emperador dun país pobre (como vía Irán ata entón).[26]

Relacións exteriores[editar | editar a fonte]

Mohammad Reza Shah Pahlavi, o presidente dos Estados Unidos Kennedy, e o secretario de defensa Robert McNamara na Casa Branca en abril de 1962
Mohammad Reza Shah Pahlavi e a emperatriz Farah xunto a Leonid Brezhnev en Moscova en 1970

Mohammad Reza Shah apoiou aos realistas do Iemen contra as forzas republicanas na guerra civil iemení (1962–70) e asistiu ao sultán de Omán a acabar coa rebelión en Dhofar (1971).

En cuanto a Bahrein (controlado polos británicos desde o século XIX, pero que Irán reclamaba como parte do seu territorio) e tres pequenas illas no golfo pérsico, o xa negociou un acordo cos británicos, no cal, mediante un consenso público, concederían a independencia a Bahrein (en contra dos nacionalistas iranianos). A cambio, Irán tomaría o control absoluto sobre Tumb Maior e Menor e Abu Musa no Estreito de Hormuz, tres illas estratéxicas que eran reclamadas polos Emiratos Árabes Unidos.

Revolución[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Revolución iraniana.

O derrocamento do xa chegou por sorpresa para case todos os observadores.[27][28] As primeiras manifestacións na súa contra comezaron en outubro de 1977, trala morte de Mostafa, fillo de Khomeini.[29] Un ano despois, as manifestacións paralizaron o país, e a comezos de decembro de 1978 un total de "6 a 9 millóns de persoas –máis do 10% da poboación– marcharon en contra do xa por todo Irán.[30] O 2 de outubro 1978, o xa declarou e garantiu a amnistía a todos os disidentes exiliados, incluíndo ao aiatolá Khomeini.[31]

O 16 de xaneiro de 1979, fixo un contrato con Farboud e abandonou Irán a instancias do Primeiro Ministro Shapour Bakhtiar, quen suxeriuno como forma de calmar a situación.[32] Sucedéronse ataques espontáneos ás estatuas públicas dos Pahlavi, e "en cuestión de horas, case todo rastro da dinastía Pahlavi" quedou destruído.[33] Bakhtiar disolveu o SAVAK, liberou os presos políticos, e permitiu ao aiatolá Khomeini regresar ao país tras anos no exilio. Propuxo a Khomeini a creación dun estado similar ao Vaticano en Qom, prometendo eleccións xerais, e realizou un chamamento á oposición para que axudaran a manter a constitución, propoñendo un goberno de unidade nacional que incluíra aos seguidores do aiatolá. Khomeini rexeitou as propostas do Primeiro Ministro e presentou o seu propio goberno interino, con Mehdi Bazargan como Primeiro Ministro, afirmando "Crearei un Estado. Actuarei en contra deste goberno. Co apoio da nación, crearei un Estado"[34] En febreiro, a guerrilla revolucionaria e os soldados rebeldes ocuparon as rúas tralos combates, e os militares anunciaron a súa neutralidade. No solpor do 11 de febreiro a disolución da monarquía quedou completada.

Exilio[editar | editar a fonte]

O xa e a súa familia exiliáronse en diversos países: Marrocos, Bahamas, Ecuador, México,[35] os Estados Unidos, Panamá e finalmente Exipto, onde foron acollidos polo presidente Anwar el-Sadat.

Matrimonios e fillos[editar | editar a fonte]

Mohammad Reza Shah Pahlavi e tres dos seus fillos: Farahnaz, Reza e Alireza

Pahlavi casou en tres ocasións:

Fawzia de Exipto[editar | editar a fonte]

Mustafa Kemal Atatürk suxeriu a Reza Shah durante a visita deste a Turquía que un matrimonio entre as casas reais iraniana e exipcia sería beneficiosa para ambas dinastías.[36] A raíz desta suxestión, Mohammad Reza Pahlavi e a princesa Fawzia casaron. A princesa Fawzia de Exipto (5 de novembro de 1921 – 2 de xullo de 2013), filla do rei Fuad I de Exipto e Nazli Sabri, era irmá Faruk de Exipto. Casaron o 15 de marzo de 1939 no Palacio Abdeen no Cairo.[36] Reza Shah non participou na cerimonia.[36] Divorciáronse en 1945 (Exipto) e en 1948 (Irán). Tiveron unha filla, a Princesa Shahnaz Pahlavi (nada o 27 de outubro de 1940).

Soraya Esfandiary-Bakhtiari[editar | editar a fonte]

A súa segunda muller foi Soraya Esfandiary-Bakhtiari (22 de xuño de 1932 – 26 de outubro de 2001), unha muller medio-alemá medio-iraniana, filla única de Khalil Esfandiary, o embaixador iraniano na Alemaña occidental, e a súa dona, Eva Karl. Casaron o 12 de febreiro de 1951,[36] cando Soraya tiña 18 anos segundo o anuncio oficial; porén, rumoreouse que tiña 16 anos, mentres que o xa 32.[37] O controvertido matrimonio entre o xa e Soraya rematou en 1958 cando quedou claro que ela non podía ter fillos. Máis adiante Soraya contou ao New York Times que o xa non tivo máis remedio que divorciarse dela, e que quedou profundamente afectado pola decisión.[38]

Farah Diba[editar | editar a fonte]

O xa e Farah reúnense con Indira Gandhi na India en 1970

O terceiro matrimonio de Mohammad Reza Pahlavi foi con Farah Diba (nada o 14 de outubro de 1938), filla única de Sohrab Diba, un capitán no Exército Imperial Iraniano (fillo do embaixador ante a corte dos Romanov en Moscova), e a súa dona Farideh Ghotbi. Casaron en 1959 e a raíña Farah foi coroada Shahbanu, ou emperatriz, un título especialmente creado para ela en 1967. Antes as consortes do xa eran coñecidas como "Malakeh" (árabe: Malika), ou raíña. A parella permaneceu xunta durante 21 anos, ata a morte do xa. Tiveron catro fillos:

Morte[editar | editar a fonte]

Mohammad Reza Pahlavi finou de complicacións derivadas da Macroglobulinemia de Waldenström o 27 de xullo de 1980, aos 60 anos. O presidente exipcio deulle un funeral de Estado.[39] Ademais dos membros da dinastía Pahlavi, Anwar Sadat, Richard Nixon e Constantino II de Grecia asistiron á cerimonia funeral no Cairo.[40]

Mohammad Reza Pahlavi está enterrado na mesquita Al Rifa'i no Cairo, unha mesquita de grande importancia simbólica. Os últimos monarcas de dúas monarquías están enterrados aquí, Mohammad Reza Shah Pahlavi de Irán e o rei Faruk de Exipto, o seu antigo cuñado. As tumbas están situadas á esquerda da entrada. Anos antes, o seu pai e predecesor, Reza Shah tamén fora enterrado nesta mesquita.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para xa.
  2. D. N. MacKenzie.
  3. M. Mo'in.
  4. All the Shah's Men, Stephen Kinzer, p. 195–196.
  5. "The Iranian History Article :Iran Switches To Imperial Calendar". Arquivado dende o orixinal o 22 de decembro de 2016. Consultado o 02 de xaneiro de 2017. 
  6. Amnesty International Report 1978 Arquivado 04 de marzo de 2016 en Wayback Machine..
  7. Fereydoun Hoveyda, The Shah and the Ayatollah: Iranian Mythology and Islamic Revolution (Westport: Praeger, 2003) p. 5; and Ali Dashti, Panjah va Panj ("Fifty Five") (Los Angeles: Dehkhoda, 1381) p. 13
  8. 8,0 8,1 "Mohammad Reza Shah Pahlavi". Iran Chamber. Consultado o 18 de xuño de 2011. 
  9. eric tegler (30 January 2016). "Top Gun in Iran? Don't be scared of the Islamic Republic's F-14s". Autoblog. 
  10. Glenn E. Curtis, Eric Hooglund; Government Printing Office (2008). Iran: A Country Study. books.google.com. p. 30. ISBN 978-0844411873. 
  11. David S. Sorenson (2013). An Introduction to the Modern Middle East: History, Religion, Political Economy, Politics. books.google.com. p. 206. ISBN 978-0813349220. 
  12. Iran: Foreign Policy & Government Guide. books.google.com. 2009. p. 53. ISBN 978-0739793541. 
  13. T.H. Vail Motter; United States Army Center of Military History (1952). United States Army in World War II the Middle East Theater the Persian Corridor and Aid to Russia. books.google.com. Arquivado dende o orixinal o 04 de marzo de 2016. Consultado o 02 de xaneiro de 2017. 
  14. Ali Akbar Dareini, Hossein Fardoust (1998). Rise and Fall of the Pahlavi Dynasty. books.google.com. pp. 35, 36, 126. ISBN 978-8120816428. 
  15. 15,0 15,1 Abbas Milani; Syracuse University Press (2008). Eminent Persians. books.google.com. pp. 156, 157. ISBN 978-0815609070. 
  16. Palash Ghosh; International Business Times (Marzo 20, 2012). Iran: The Long Lasting Legacy of the 1953 US/CIA Coup. ibtimes.com. 
  17. Gholam Reza Afghami, The Life and Times of the Shah (2009), pp. 34–35
  18. "Ali Vazir Safavi". Web Archive. 27 de outubro de 2009. Arquivado dende o orixinal o 27 de outubro de 2009. Consultado o 18 de xuño de 2011. 
  19. "The Shah". Persepolis. Consultado o 18 de xuño de 2011. 
  20. Stephen Kinzer, All The Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror, John Wiley & Sons, 2003, ISBN 0-471-26517-9
  21. Dreyfuss, Robert (2006). Devil's Game: How the United States Helped Unleash Fundamentalist Islam. Owl Books. ISBN 0-8050-8137-2. 
  22. Behrooz writing in Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran, Edited by Mark j. Gasiorowski and Malcolm Byrne, Syracuse University Press, 2004, p.121
  23. "The Journal of Politics: Vol. 32, No. 1 (febreiro 1970)". Consultado o 18 de xuño de 2011. 
  24. Musel, Robert (16 de xullo de 1975). "The rise of Shah Mohammad Reza Pahlevi". Ludington Daily News (London). United Press International. Consultado o 23 de xullo de 2013. 
  25. Kuzichkin, Vladimir (1990). Inside the KGB: My Life in Soviet Espionage. Ballantine Books. ISBN 0-8041-0989-3. 
  26. National Geographic" magazine volume 133 no 3 (p. 299). Marzo de 1968
  27. Amuzegar, The Dynamics of the Iranian Revolution, (1991), pp. 4, 9–12
  28. Narrative of Awakening : A Look at Imam Khomeini's Ideal, Scientific and Political Biography from Birth to Ascension by Hamid Ansari, Institute for Compilation and Publication of the Works of Imam Khomeini, International Affairs Division, [no date], p. 163
  29. Kurzman, The Unthinkable Revolution in Iran, HUP, 2004, p. 164
  30. Kurzman, The Unthinkable Revolution in Iran, (2004), p. 122
  31. Nikazmerad, Nicholas M. (1980). "A Chronological Survey of the Iranian Revolution". Iranian Studies 13 (1/4): 327–368. JSTOR 4310346. doi:10.1080/00210868008701575. 
  32. "1979: Shah of Iran flees into exile". BBC. 16 de xaneiro de 1979. Consultado o 5 de xaneiro de 2007. 
  33. Taheri, Spirit (1985), p. 240.
  34. "Imam Khomeini - Return to Tehran". Imam Khomeini. 16 de agosto de 2011. Consultado o 31 de outubro de 2012. 
  35. A irmá do xa, a princesa Shams, vivía nunha propiedade veciña á chamada Villa Arabesque, e a prensa fixo crer que nesa luxosa mansión vivira o propio xa os 122 días que estivo en Cuernavaca, Morelos, México. Véxase [1][Ligazón morta]
  36. 36,0 36,1 36,2 36,3 Gholam Reza Afkhami (27 de outubro de 2008). The Life and Times of the Shah. University of California Press. p. 35. ISBN 978-0-520-25328-5. Consultado o 4 de novembro de 2012. 
  37. Abbas Milani, The Shah (2011), page 156
  38. "Soraya Arrives for US Holiday" (PDF). The New York Times. 23 de abril de 1958. p. 35. Consultado o 23 Marzo 2007. 
  39. Shah's Flight Arquivado 25 de agosto de 2013 en Wayback Machine.. Time. 31 de marzo de 1980
  40. "SOMEONE ELSE'S PROBLEM". The New York Times. 6 de novembro de 1988. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]