Golpe de estado en Irán de 1953

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Golpe de Estado iraniano de 1953
28mordad1332.jpg
Soldados iranianos rodeando o Parlamento en Teherán
Data 15-19 de agosto de 1953
Lugar Irán Irán
Resultado Derrocamento do primeiro ministro Mohamed Mossadegh
  • Xeneral Fazlollah Zahedi, nomeado como primeiro ministro do goberno militar despois do golpe[1][2] por Mohammad Reza Shah Pahlavi.
  • Aumento do poder da monarquía en relación ao goberno electo.
  • Irán convértese nunha "zona tapón" contra a expansión soviética de Oriente Medio.
  • Período de descontento entre os iranianos, que culmina na Revolución Iraniana.
Casus belli Control do petróleo iraniano por parte de Gran Bretaña co apoio dos Estados Unidos.
Belixerantes
Gobernos insurxentes

Irán Goberno de Irán

Gobernos insurxentes

Irán Casa de Pahlavi
Secretaría:
Flag of the United States.svg Estados Unidos
Flag of the United Kingdom (3-5).svg Reino Unido

Líderes
Irán Mohammad Mosaddegh (rendido)
Irán Gholam Hossein Sadighi (prisioneiro de guerra)
Irán Hossein Fatemi (executado)
Irán Mohammad Reza Pahlavi
Irán Fazlollah Zahedi
Irán Nematollah Nassiri (prisioneiro de guerra)
Irán Shaban Jafari
Flag of the United States.svg Dwight Eisenhower
Flag of the United States.svg Allen Dulles
Flag of the United States.svg Kermit Roosevelt, Jr.
Flag of the United Kingdom (3-5).svg Winston Churchill
Flag of the United Kingdom (3-5).svg Anthony Eden
Flag of the United Kingdom (3-5).svg John Alexander Sinclair
Flag of the United Kingdom (3-5).svg Shapoor Reporter
Forzas en combate
Irán Faccións da Armada Imperial Iraniana Flag of the United States.svg Central Intelligence Agency
Flag of the United States.svg Secret Intelligence Service
Irán Faccións da Armada Imperial Iraniana
Baixas
Mortes
200—300 mortos
Referencias
[3][4]

O golpe de estado en Irán de 1953 (tamén coñecido nos arquivos da CIA como Operación Ajax) foi unha operación orquestrada polo Reino Unido e os Estados Unidos para derrocar o goberno democraticamente electo do primeiro ministro Mohammed Mosaddeq e o seu gabinete. Grazas ao labor de Kermit Roosevelt, que traballaba para a CIA nunha operación encuberta, subornouse a distintos cargos das administracións iranianas, o que facilitou o golpe.[5] Segundo a BBC, Gran Bretaña, motivada polo risco de perder o seu control sobre os campos petrolíferos iranianos, financiou os subornos concedidos a oficiais do exército, medios de comunicación e outros. O proxecto para derrubar o goberno iraniano recibiu, nas comunicacións dos gobernos británico e estadounidense, o nome de Operation Ajax (oficialmente TP-AJAX). O golpe de estado finalmente logrouse o 19 de agosto de 1953 polo que Mohammad Reza Pahlavi recuperou a posición dominante na política iraniana.

Orixes[editar | editar a fonte]

A idea de derrocar a Mosaddeq foi concibida polo goberno británico. Estes pediron apoio ao presidente Harry S. Truman que con todo negouse a axudarlles.[6] Os británicos recuperaron a idea en 1953, sendo presidente dos Estados Unidos Dwight D. Eisenhower. A nova administración mostrouse de acordo a intervir en Irán.[7]

Mosaddeq decidiu que Irán debía obter beneficios dos seus campos petrolíferos e iniciou a nacionalización da industria petrolífera que era controlada naquel entón pola Anglo-Iranian Oil Company (máis tarde chamada British Petroleum Company). Gran Bretaña sinalou que Irán estaba a violar os dereitos das compañías e incentivou o boicot mundial ao petróleo iraniano, o que produciu unha crise económica nese país.

Contexto[editar | editar a fonte]

Desenvolvemento da industria petrolífera[editar | editar a fonte]

Durante o apoxeo do Imperio británico, Mozaffareddín Shah Qayar, o Shah de Irán, logrou aliviar as débedas que contraeu cos británicos mediante a concesión, por sesenta anos, do dereito a buscar petróleo no territorio iraniano. Finalmente, esta concesión entregouse a William Knox D'Arcy en maio de 1901. Isto colocou os británicos nunha posición vantaxosa con respecto aos rusos na zona do Cáucaso e Oriente Medio.

D'Arcy obtivo petróleo en maio de 1908, conseguindo así a primeira explotación petrolífera significativa en oriente. Debido a problemas financeiros, a Burmah Oil Company fíxose co control do xacemento.

A compañía creceu lentamente até a primeira guerra mundial, cando a súa importancia estratéxica levou o goberno británico a nacionalizar a produción de petróleo iraniano durante un breve período, converténdose esta explotación na principal fonte de combustible para a Royal Navy durante a guerra, o que facilitou a derrota dos Imperios Centrais. Durante este período, os británicos ocuparon puntos estratéxicos do país. Esta situación deu pé a numerosas tensións internas.

Cambio de poder[editar | editar a fonte]

Tras o fin da guerra, devanditas tensións agraváronse, vindo motivadas en gran parte polos desacordos sobre a xestión do petróleo. Ante isto, os británicos patrocinaron en 1921 un golpe de estado que levou ao poder ao xeneral Reza Khan, o cal foi proclamado Shah polo parlamento iraniano en 1925, tras a deposición de Ahmad Shah Qajar, asumindo o nome de trono de Reza Shah Pahlavi. O novo Shah gobernou con man de ferro, reprimindo violentamente toda oposición; á vez que impulsaba grandes programas de modernización do país, até entón un dos máis pobres do mundo. Entre os opoñentes encarcerados estaba un político chamado Mohammad Mossadeq, que por mor daquilo se converteu en fervoroso partidario da nacionalización do petróleo iraniano. Reza Shah, aínda que tentou manter certa independencia dos intereses petrolíferos británicos, non o conseguiu, tendo que renovar a concesión á Compañía Petrolífera Anglo-Persa, renombrada Compañía Petrolífera Anglo Iraniana en 1935 tras o cambio de denominación do país de Persia a Irán.[8]

Habitantes de Teherán celebrando o golpe.

Guerra mundial e novo cambio de poder[editar | editar a fonte]

En 1941, unha coalición militar formada polo Exército Vermello e forzas do Imperio Británico invadiron Irán, ao que Reza Shah declarara neutral. Dita invasión buscaba asegurar as subministracións petrolíferas e o ferrocarril transiranio, vital para facilitar subministracións á URSS. Reza foi entón exiliado á forza e deposto polos británicos, sendo substituído polo seu fillo Mohammad Reza Pahlavi. Por mor da debilidade do novo Shah, que contrastaba vivamente co seu pai, restableceuse un goberno democrático no país. Ao final da guerra, tras un intento da URSS de manter o control, Irán recobrou a súa independencia plena. A ocupación rusobritánica causara un crecemento do nacionalismo no país, que buscaba reducir a inxerencia estranxeira e lograr que os cuantiosos beneficios petrolíferos revertesen no país. Gran Bretaña tentaba manter a súa posición, pero os Estados Unidos eran partidarios de afastarse dos intereses coloniais británicos, e de feito, favoreceron en Arabia Saudita un novo acordo petrolífero prexudicial para os intereses do Reino Unido.

Golpe de estado[editar | editar a fonte]

O primeiro ministro iraniano Mohammad Mosaddegh bicando a man de Mohammad-Rezā Shāh Pahlavi

O golpe de estado tivo lugar en Irán entre o 15 e 19 de agosto de 1953[9] motivado polo control do petróleo iraniano por parte de Gran Bretaña e con apoio dos Estados Unidos de América e impulsado polo sah iraniano Mohammad Reza Pahlavi e as axencias de intelixencia Central Intelligence Agency e Secret Intelligence Service (MI6). Foron moitos os comandantes e líderes implicados no golpe, entre outros: Mohammad Mosaddegh, Gholam Hossein Sadighi, Hossein Fatemi, por parte do goberno previo, Fazlollah Zahedi, Nematollah Nassiri... por parte do goberno resultante. Enfrontáronse, pois, o goberno iraniano de Mosaddegh, primeiro ministro de Irán, cuxa forma de goberno era unha monarquía constitucional, e a dinastía ou casa de Pahlavi, cuxa secretaría pertencía aos Estados Unidos de América e Gran Bretaña e a forma de goberno que defendían era a monarquía absoluta.

As unidades ou forzas involucradas no combate foron faccións da Armada Imperial Iraniana no bando do goberno de Mosaddegh, así como a CIA, o MI6 e faccións da Armada Imperial Iraniana como o é a Garda Imperial Iraniana no bando do goberno de Pahlavi.

Resultado[editar | editar a fonte]

O resultado do golpe de estado foi o derrocamento do goberno previo de Mosaddegh por parte do goberno resultante de Pahlavi, quen nomeou o Xeneral Fazlollah Zahedi como primeiro ministro do goberno militar despois do golpe de estado[1][2] e quen tomou e aumentou o seu poder e o de toda a monarquía do goberno electo en xeral. Irán converteuse nunha "zona tapón" contra a expansión soviética de Oriente Medio e orixinouse un período de descontento popular entre os iranianos, que pronto culminou na Revolución iraniana. Ademais, o golpe de estado iraniano ocasionou numerosas perdas civís, aproximadamente entre duascentas e trescentas vítimas e unha morea de feridos en combate.[3][4]

Na cultura popular[editar | editar a fonte]

Dirixida por Hasan Fathi e escrita conxuntamente co dramaturgo e profesor de universidade Naghmeh Samini, Shahrzad TV show é a historia dun amor roto como resultado dos sucesos do golpe de 1953 que derrocaron o primeiro ministro democraticamente elixido, Mohammad Mosaddeq.[10]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. 1,0 1,1 Parsa, Misagh (1989). Social Origins of the Iranian Revolution. Rutgers University Press. p. 160. ISBN 9780230115620. 
  2. 2,0 2,1 Samad, Yunas; Sen, Kasturi (2007). Islam in the European Union: Transnationalism, Youth and the War on Terror. Oxford University Press. p. 86. ISBN 0195472519. 
  3. 3,0 3,1 Wilford 2013, p. 166.
  4. 4,0 4,1 Steven R. Ward (2009). Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces. Georgetown University Press. p. 189. ISBN 978-1-58901-587-6. Consultado o 16 July 2013. 
  5. How to Overthrow A Government Pt. 1 Arquivado 15/11/2007, en Wayback Machine. The 1953 U.S. Coup in Iran, 5 de marzo de 2004
  6. Tehran, Dan De Luce (20 de agosto de 2003). "Dan De Luce: The spectre of Operation Ajax". the Guardian (en inglés). 
  7. "Book review of Stephen Kinzer's All the Shah's Men by CIA historian David S. Robarge". Arquivado dende o orixinal o 22 de xuño de 2009. Consultado o 02 de xaneiro de 2017. 
  8. "The Company File—From Anglo-Persian Oil to BP Amoco". BBC News. 11 de agosto de 1998. Consultado o 22 de agosto de 2013. 
  9. Abrahamian, Ervand (1999). Tortured Confessions. ISBN 9780520922907. 
  10. "Iran TV series set in 1950s draws big audiences with echoes in politics today". the Guardian (en inglés). 19 de abril de 2016. Consultado o 9 de marzo de 2021. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

W.gl.GolpeEstadoIran1953.png

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Abrahamian, Ervand, Iran Between Two Revolutions (Princeton University Press, 1982)
  • Dorril, Stephen, Mi6: Inside the Covert World of Her Majesty's Secret Intelligence Service ISBN 978-0-7432-0379-1
  • MI6: Fifty Years of Special Operations Fourth Estate: Londres, unha división de HarperCollins ISBN 1-85702-701-9
  • Dreyfuss, Robert, Devil's Game: How the United States Helped Unleash Fundamentalist Islam (Henry Holt and Company: 2005)
  • Elm, Mostafa. Oil, Power and Principle: Iran's Oil Nationalization and Its Aftermath. (Syracuse University Press, 1994) ISBN 978-0-8156-2642-8
  • Elwell-Sutton, L. P. Persian Oil: A Study in Power Politics (Lawrence and Wishart Ltd.: Londres) 1955. Reprinted by Greenwood Press 1976. 978-0837171227
  • Farmanfarmaiyan, Manuchihr, Roxane Farmanfarmaian Blood and Oil: A Prince's Memoir of Iran, from the Shah to the Ayatollah (Random House 2005.)
  • Gasiorowski, Mark J. U.S. Foreign Policy and the Shah: Building a Client State in Iran (Cornell University Press: 1991).
  • Gasiorowski, Mark J., Editor; Malcolm Byrne (Editor) (2004). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. ISBN 978-0-8156-3018-0. 
  • Gasiorowski, Mark J. (August 1987). "The 1953 Coup D'etat in Iran". International Journal of Middle East Studies 10 (3): 261–286. JSTOR 163655. 
  • Gendzier, Irene. Notes From the Minefield: United States Intervention in Lebanon and the Middle East, 1945–1958 Westview Press, 1999. ISBN 978-0-8133-6689-0
  • Heiss, Mary Ann, Empire and Nationhood: The United States, Great Britain, and Iranian Oil, 1950–1954, Columbia University Press,1997. ISBN 0-231-10819-2
  • Kapuscinski, Ryszard (1982). Shah of Shahs]]. Vintage. ISBN 0-679-73801-0. 
  • Kinzer, Stephen (2003). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. John Wiley & Sons. ISBN 0-471-26517-9. 
  • Kinzer, Stephen, Overthrow: America's Century of Regime Change from Hawaii to Iraq (Henry Holt and Company 2006). ISBN /9780805082401.
  • McCoy, Alfred, A Question of Torture: CIA Interrogation, from the Cold War to the War on Terror (Metropolitan Books 2006)
  • Rashid, Ahmed. Taliban: Militant Islam, Oil and Fundamentalism in Central Asia (Yale University Press 2010) ISBN 978-0-300-16368-1
  • Roosevelt, Kermit, Jr. (1979). Countercoup: The struggle for the control of Iran. McGraw-Hill. ISBN 978-0-07-053590-9. 
  • Weiner, Tim. Legacy of Ashes: The History of the CIA (Doubleday 2007) ISBN 978-0-307-38900-8
  • Wilber "Clandestine Service History: Overthrow of Premier Mossadeq of Iran, Nov. 1952 – 1953" [CIA] CS Historial Paper no. 208. March 1954.
  • Behrooz, Maziar (August 2001). "Tudeh Factionalism and the 1953 Coup in Iran". International Journal of Middle East Studies 33 (3): 363–382. JSTOR 259456. doi:10.1017/S0020743801003026. 
  • Wilford, Hugh (2013). America's Great Game: The CIA's Secret Arabists and the Making of the Modern Middle East. Basic Books. ISBN 9780465019656. 

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]