Manifesto para a supervivência da cultura galega

Engadir ligazóns
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

O Manifesto para a supervivência da cultura galega, tamén coñecido como "Manifesto dos 13 de Roma"[1] ou "Manifesto dos doce"[2], é un texto en prol da integración lingüístico-cultural galego-portuguesa e da igualdade entre o galego e o castelán no uso público elaborado en 1974 polo chamado Grupo de Roma.

José-Martinho Montero Santalha, impulsor do "Manifesto para a supervivência da cultura galega".

Grupo de Roma[editar | editar a fonte]

O Grupo de Roma, tamén coñecido como grupo d'«Os Irmandiños» —nome adoptado por suxestión de Francisco Lorenzo Mariño, párroco de Aguiño[3]—, foi unha asociación de seminaristas e sacerdotes galegos que coincidiron na cidade de Roma durante os anos posteriores ao Concilio Vaticano II. Alén de pola súa residencia, todos eles caracterizábanse por partillaren unha notábel preocupación pola cultura galega e, especialmente, pola súa lingua, naquela altura «oficialmente marxinada».[4] Visto o campo ao cal pertencían os membros deste grupo, non é de estrañarmos o seu especial interese nos ámbitos litúrxico e bíblico; é por isto que, grazas en parte á presenza entre eles dunha persoa con probadas aptitudes para a música como é Joám Trilho, unha das grandes achegas desta colectividade foi a produción de cantos relixiosos en galego. Di José Martinho Montero-Santalha[3] que «varios deses cantos eran tradución ou adaptación de [cantos] espirituais dos negros americanos, que naquel momento obtiñan moito éxito en toda Europa».

O propio Montero-Santalha explica a respecto deste colectivo:

«Os Irmandiños» era un grupo informal de traballo. Nin tivo nunca unha estrutura xurídica ou organizada (como estatutos ou regulamento ou nada similar), nin o número de membros foi fixo nin sequera determinado, mais cunha conformación aberta: traballaban os que querían facelo, cada un no que mellor sabía facer. E o grao de compromiso e de convicción tamén era variábel entre os diferentes membros do grupo.[3]

Unha vez que os seminaristas acababan os seus estudos en Roma, volvían para Galiza. Así, é comprensíbel que unicamente dúas das sete persoas que asinaran o contributo do grupo dos Irmandiños á colección de artigos de diversos autores coordinada por Xesús Alonso Montero baixo o título O porvir da lingua galega (1968)[5] fixesen aínda parte do colectivo no momento de publicación deste "Manifesto para a supervivência da cultura galega" (1974): trátase dos xa amentados José-Martinho Montero Santalha —quen, segundo a Gran Enciclopedia Galega, xa chegara á capital italiana en 1965[6]— e Joám Trilho. En palabras do primeiro:

Fomos os que máis tempo permanecemos en Roma, e por iso tivemos máis oportunidades de servir de núcleo estábel do grupo.[7]

En concreto, o artigo d' O porvir da lingua galega, no cal Os Irmandiños estabelecían unha serie de pautas para a progresiva introdución do galego no ámbito da liturxia, estaba asinado polas seguintes personalidades: Xoán Trillo Pérez, Ramón Soneira Lema, Pedro Varela Gesto, Francisco Ramil Acebo, Xesús Ferro Ruibal, Xosé Martiño Montero Santalla e Andrés Torres Queiruga.[8]

Seis anos despois, as trece persoas asinantes do "Manifesto..." serían Antonio Busto Salgado, Maca Cabaleiro, Xoán Curráis, Xosé Manuel García Álvarez, Xesús García Castro, Manuel García Otero, Xurxo Xoán Gómez Gude, Ricardo Martínez, Xosé Martiño Montero Santalla, Marcial Portela, Uxío Romero Pose, Xosé Antonio Salgado e Xoán Trillo.[9] De todos eles, só Montero Santalha continúa vinculado á lingua a día de hoxe.[1]

O "Manifesto"[editar | editar a fonte]

Asinado polos trece seminaristas arriba citados, o seu principal impulsor foi o profesor José-Martinho Montero Santalha.[1] O texto fora inicialmente ideado para a súa publicación en Grial[10], mais vería finalmente a luz no número 1574 da revista lisboeta Seara Nova (setembro de 1974, pp. 30–31)[9] e no número 133 da madrileña Cuadernos para el diálogo (outubro de 1974, pp. 8–11).[9]

Trátase dunha das últimas actividades colectivas do Grupo de Roma e é amplamente considerado como un traballo de grande importancia para entendermos a historia do reintegracionismo.[1] En palabras do profesor Roberto Samartim:

O Manifesto parte da consideración de Galiza como colectividade bilingüe [...] e pretende alcanzar o equilibrio no uso público do castelán e do galego-portugués; nel está xa expreso un proxecto cultural claramente reintegracionista con propostas concretas de presenza da lingua denominada galego-portuguesa en espazos considerados estratéxicos.[11]

N' O 25 de abril na Galiza dos anos setenta, o propio Samartim acrecenta:

Este manifesto avoga por unha xestión do conflito lingüístico que asume o carácter bilingüe da sociedade galega como un elemento positivo, distinguíndose neste punto, por tanto, fundamentalmente do nacionalismo de esquerda, o cal entende a presenza do castelán en Galiza como un indicativo da colonización cultural do País que debe ser combatida.[12]

Preámbulo[editar | editar a fonte]

O manifesto comezaba cun preámbulo no cal se expuña a situación que estaba a vivir Galiza en tanto que podía ser considerada como un territorio «irreversibelmente bilingüe».[13] Segundo Os Irmandiños, este bilingüismo podía chegar a se converter nun valor positivo; porén, viña sendo, ao mesmo tempo, «xerador de conflitos antropolóxicos a nivel persoal e comunitario» e podía mesmo «transformarse en xerador de conflitos sociais».[13] Con obxecto de evitaren esta posibilidade, os elaboradores do documento propuñan como solución a implantación dun bilingüismo real en toda a comunidade, sendo este unicamente alcanzado unha vez que toda a poboación galega soubese «falar e escribir correctamente os dous idiomas».[13]

Coa vista posta neste fin, propúñanse unha serie de medidas relacionadas, como ben se explicaba no preámbulo do documento, con diversos campos de índole pública:

Na situación actual, a lingua galego-portuguesa está moi lonxe de gozar en Galiza de paridade de dereitos coa lingua castelá. Como factores determinantes deste desaxuste hai que considerar ante todo: os medios de comunicación de masas (radio, televisión, prensa), o ensino oficial, a administración, a Igrexa.[13]

Os medios de comunicación de masas[editar | editar a fonte]

Polo que respecta á radio, o manifesto dispuña cinco apartados moi concretos que avogaban, basicamente, por un aumento dos tempos de emisión de programas radiofónicos galegos en lingua galego-portuguesa até cubrir (polo menos) o 50% do seu tempo global de programación; por unha especial atención aos elementos relacionados coa problemática vital e co plano artístico-cultural tanto da cultura galega —principalmente— como da luso-brasileira; e pola instalación de aparatos en Galiza que permitisen a audición das emisoras portuguesas.[13]

No eido televisivo, a estratexia articulábase arredor de tres ideas básicas: primeiramente, a televisión española debería emitir para Galiza, desde o centro emisor de Santiago de Compostela e en horario non intempestivo, un mínimo de dúas horas diarias de programación en lingua galego-portuguesa por cada un dos seus programas; en segundo lugar, e coa posíbel excepción dos principais telexornais, a programación de todo o día debería realizarse enteiramente en galego-portugués unha vez por semana; por último, o estado español tería de instalar os aparatos necesarios a fin de que a televisión portuguesa puidese ser vista en territorio galego.[14]

No relativo á prensa, o Grupo de Roma promovía que os xornais galegos aumentasen o número de publicacións (artigos, colaboracións e noticias) en lingua galego-portuguesa até que representasen, como mínimo, un 50% do total. Alén disto, os xornais de Galiza deberían prestar unha especial atención ás noticias dos países de fala portuguesa (sobre todo de Portugal) e dar cabida nas súas páxinas a colaboradores/as portugueses/as e brasileiros/as.[14]

O ensino[editar | editar a fonte]

No campo do ensino, o texto estabelecía que se deberían articular as estratexias necesarias para permitir a correcta aprendizaxe das dúas linguas (galego-portugués e castelán) tanto nos centros públicos como nos privados. Con todo, defendíase que, nos primeiros anos do ensino, a lingua base tería de ser a lingua materna de cada neno.[14] Nas universidades e centros de ensino superior, buscábase un avance cara a unha «dimensión bilingüe da formación do alumnado».[15]

A administración[editar | editar a fonte]

No ámbito administrativo, defendíase que as linguas galego-portuguesa e castelá deberían ser linguas cooficiais. Alén disto, avogábase por que a primeira gozase dos mesmos dereitos que a segunda no caso dos organismos centrais con incumbencia en Galiza. Os documentos públicos, en tanto que debían reflectir a situación bilingüe da poboación, quer adoptarían un sistema de alternancia lingüística, quer serían publicados nos dous idiomas ao mesmo tempo. Nas súas relacións coa administración, a cidadanía debería ter a posibilidade de empregar calquera das dúas linguas.[15]

A Igrexa[editar | editar a fonte]

No que atinxe ao ámbito eclesiástico, as celebracións e accións litúrxicas tamén deberían reflectir a realidade bilingüe da poboación galega mediante un sistema de alternancias lingüísticas (algunhas misas en galego-portugués e outras en español) ou mediante «un sistema de actos de estrutura bilingüe»[15] (unha parte da misa en galego-portugués e a outra en castelán). Os bispos deberían publicar as cartas pastorais e os documentos oficiais da diocese en versión bilingüe simultánea. Por último, promovíase que a Igrexa galega actuase en coordinación coas Igrexas de lingua portuguesa de cara á elaboración das versións litúrxicas e bíblicas e á escolla dos cantos relixiosos de cada comunidade.[15]

Recepción do "Manifesto"[editar | editar a fonte]

Ramón Piñeiro[editar | editar a fonte]

Fragmento da carta de Ramón Piñeiro a Montero Santalha.

Ramón Piñeiro, naquela altura cabeza visíbel do grupo Galaxia e director da revista Grial xunto con Francisco Fernández del Riego, foi a primeira persoa en recibir unha copia do manifesto. De feito, a pesar de que este nunca se chegaría a publicar na amentada revista, «o texto fora concibido [...] para Grial, escrito coa ortografía dominante para o galego na época».[16]

En resposta por carta a Montero Santalha após recibir o texto, Piñeiro aseguraba que a súa publicación en Grial non sería posíbel por motivos de índole política —i.e.: «o franquismo en España e a recente Revolución dos caraveis de abril de 1974 en Portugal»[11]—, ao tempo que suxería o seu envío a Buenos Aires para que fose publicado «nun folleto»[17] relacionado coa Editora Nós desa cidade[16]. Afirma Montero Santalha que o máis probábel é que tal envío non chegase a ser nin tan sequera intentado.[10]

Recóllese deseguido un extracto da carta que Ramón Piñeiro dirixiu a Montero Santalha o 5 de abril de 1974:

Recibín as dúas copias do “Manifesto para a supervivencia da cultura galega”, que está moi ben pensado e moi ben escrito. E, sobre todo, presentado con tensa sinceridade xuvenil. Nós estudamos as posibilidades da súa publicación no GRIAL, mas, tal como está redactado, resúltanos imposible. Os criterios da vosa liberdade expresiva –aí en Roma– non coinciden cos criterios da censura que aquí decide.[17]

Manuel Rodrigues Lapa[editar | editar a fonte]

Após a negativa de Piñeiro, Montero Santalha fixou a súa mira en Portugal e optou por solicitar a mediación de Manuel Rodrigues Lapa, principal axente de Galaxia no país veciño[18] e director de Seara Nova desde febreiro de 1973, para conseguir a definitiva publicación do "Manifesto para a supervivência da cultura galega". Con tal obxecto, o padre, entón descoñecido para Rodrigues Lapa[19], enviou a este último unha extensa carta acompañada dunha copia do texto (redactado, desta volta, conforme ao acordo ortográfico portugués) para solicitar a súa aparición na revista lisboeta. Dita carta presentaba as principais ideas que foran plasmadas no manifesto:

O noso desexo sería que en Portugal se crease un certo ambiente de solidariedade coa cultura galega, que é esencialmente idéntica á cultura portuguesa [...]. A nosa lingua é fundamentalmente común, e esta idea está na base das nosas propostas: desexamos unha progresiva integración cultural —prescindimos, claro está, do aspecto político— galego-portuguesa. A lingua portuguesa —nós dicimos galego-portuguesa, mais nos referimos á mesma cousa— atravesa en Galiza un momento dramático: a política española encamíñase a extirpala, aproveitando sobre todo o influxo decisivo dos medios de comunicación de masas. Precisamos da solidariedade dos nosos veciños para salvala. Até agora estamos a tempo.[20]

Consciente do contexto político de Portugal, Montero Santalha pechaba o escrito aseverando que o manifesto xa fora redactado antes da Revolución dos Caraveis e que, por tanto, non estaba «determinado por razóns políticas do momento mais por motivos histórico-culturais».[20] O inicio da resposta de Lapa, en forma de carta dirixida a Montero Santalha con data de 10 de xuño de 1974, era certamente esclarecedor:

A súa carta, acompañada do "Manifesto para a supervivência da cultura galega", proporcionoume unha das maiores alegrías da miña vida.[21]

Neste mesmo escrito, Lapa prometía a publicación do manifesto en Seara Nova ou en Colóquio/Letras —revista dirixida por Hernâni Cidade e por Jacinto do Prado Coelho por volta de 1974— e alentaba o Grupo de Roma a difundir o texto a través de Grial —vía xa explorada, como vimos anteriormente—, da Real Academia Galega, de Ramón Piñeiro, de Xavier Alcalá ou de Ernesto Guerra da Cal; no entanto, aseveraba que, como xa expuxera no seu artigo "A recuperação literária do galego"[22], a única salvación a curto prazo para o galego, «ameazado de morte», estaba no portugués.[23] Aproximadamente un mes máis tarde e en alusión a este mesmo artigo, Lapa escribía a Prado Coelho:

A semente que lanzamos á terra xerminou lentamente, mais floreceu e está dando froitos.[23]

Sería o propio Rodrigues Lapa quen introducise o "Manifesto..." en Seara Nova, sinalando que este era preámbulo e síntese doutro de maiores proporcións —unhas 76 páxinas, segundo especificaría o de Anadia na amentada carta a Prado Coelho[23]— que levaba por título "Em prol da integração linguística galego-portuguesa" e que debería «estar na base de todo o que [desde entón] se escribise sobre o problema do galego».[9] Alén disto, Lapa destacaba o feito de seren mozos estranxeiros, en contacto con outras culturas, os que comprendesen a necesidade de «reafirmar a irmandade, no campo da cultura e da lingua, entre os dous pobos», e recordaba a inexorábel diferenciación entre a lingua oral, a lingua escrita e a lingua literaria:

E son estes dous principios, unidade fundamental dos dous idiomas e distinción entre fala do pobo e lingua literaria, representada hoxe no portugués, os que nos darán os medios para resolver eficazmente o problema se os nosos amigos galegos o quixeren, ben entendido. E, polo visto, mesmo queren.[9]

Francisco Rodríguez[editar | editar a fonte]

Francisco Rodríguez Sánchez.

Dous anos após a publicación do texto de interese, en 1976, Francisco Rodríguez publicaba Conflito lingüístico e ideoloxía na Galiza, onde adicaba un pequeno espazo a se referir ao que el denominaba como "Manifesto dos doce". O texto chegara ás súas mans a través da versión editada en Cuadernos para el diálogo en lingua castelán, o que puido ser determinante na reacción do ferrolán.

A recepción por parte de Rodríguez foi certamente negativa, falando desde un comezo en termos de «idealismo e inviabilidade de medidas, aparentemente moi realistas, polo comedidas e "democráticas"».[2] Criticaba especialmente a última frase do primeiro parágrafo do manifesto (aquela que dicía que «Galiza é hoxe irreversibelmente bilingüe») por constituír «unha afirmación claramente ideolóxica, partidista, que descobre a posición dos asinantes»[2]; segundo o autor, nin ningunha circunstancia lingüística sería irreversíbel, nin a situación específica da Galiza da época podía ser definida como bilingüe, unha vez que esta caracterización presupuña «unha situación de equilibrio, de estabilidade, de igualdade» que estaba moi lonxe de se dar no territorio tanto a nivel funcional como a nivel de valoración.[24]

Ademais, Francisco Rodríguez ía aínda máis aló e dicía que os autores do manifesto parecían ignorar «as fondas raigames socio-económicas [...] que ten o desprestixio [do galego]»[24] e a relación entre a evolución dunha lingua e a «traxectoria política dun pobo»[25], e afirmaba:

Realmente a intención conciliatoria pode parecer plausíbel en abstracto pero, nun conflito como o noso, esíxese a decisión abertamente favorábel a unha das linguas. Non é xusto nin democrático colocar no ring a un anano, esmorecido previamente, perante un xigante, protexido xa secularmente, e dicir que agora somos neutrais.[24]

Así, o ferrolán entendía o bilingüismo como algo soamente transitorio cara á colocación do galego como lingua de uso común e, por tanto, «unha idealista e utópica igualdade legal ou xurídica»[25] non era suficiente para alcanzar a ansiada recuperación de funcións.

Por último, cómpre destacarmos a crítica que Rodríguez facía á citación de expresións do chamado "Plan Pedagóxico Galego" (realizado polo Grupo de Traballo Galego de Londres —Carlos Durán, Teresa Barro, Fernando Pérez-Barreiro Nolla e Manuel Fernández Gasalla— e editado no número 32 de Grial[26]), como é o caso de «linguas grandes e dignas» ou «lingua gloriosa», pois «semellantes adxectivos non cadran para referirse a un fenómeno esencialmente humano»[25]. Esta última idea pode ser encontrada no ensaio Lingüística e colonialismo de Louis-Jean Calvet[27], traballo que xa desde a súa publicación en 1974 influenciara en gran medida o pensamento galeguista da época e que serviu parcialmente de base ao propio Rodríguez para este Conflito lingüístico e ideoloxía na Galiza.[28]

Pilar García Negro[editar | editar a fonte]

Pilar García Negro

Xa no ano 1991, o traballo de María Pilar García Negro titulado O galego e as leis: aproximación sociolingüística afondaba na crítica realizada quince anos antes por Francisco Rodríguez. A exposición da intelectual lucense comezaba por comparar o texto dos Irmandiños co Informe –dramático– sobre la lengua gallega de Xesús Alonso Montero (1973) e sostiña que o primeiro non supuña ruptura algunha a respecto do ensaio do presidente da RAG. Alén disto, a autora incidía, ao igual que Rodríguez, na aparente desvinculación existente entre o problema lingüístico e a situación político-económica ao longo do "Manifesto para a supervivência da cultura galega".[29]

Canto á sentenza na cal Rodríguez xa fixera especial fincapé («Galiza é hoxe irreversibelmente bilingüe»), García Negro estabelecía o que segue:

Cualificar [...] de irreversíbel a presenza do español na sociedade galega implica, de entrada, eliminar a posibilidade, sequera potencial, de normalización completa para o galego, estar a condenar un dos termos do conflito, o galego precisamente, a unha vida permanentemente tutelada polo español. [...] A rendición anticipada é xa unha vitoria outorgada, sen antes forzar a batalla para conseguir o estabelecemento dunha outra situación xusta.[30]

No que atinxe ao programa de actuacións presentado por Montero Santalha e os seus, García Negro referíase ao mesmo como a «cota do cincuenta por cento» e afirmaba que era no eido do ensino onde «tal proposta de beatitude bilingüe amosa[ba] toda a súa febleza como solución de porvir», visto que «se consagramos o galego e o español como linguas de ensino conforme "la lengua materna de cada niño" [sic] nos seus primeiros anos escolares, a reintegración lingüística da poboación español-falante tórnase imposíbel ou moi dificultosa, tendo en conta de que o aparato do ensino reforza o que socialmente resulta xa abertamente hexemónico para o español».[31] De todos os modos, a autora si valoraba a proposta dos Irmandiños de difundiren con total naturalidade as emisións e os textos en portugués en Galiza. Porén, engadía:

De novo os autores soslaian a concreción de tal proposta adicional —cuxo valor compartimos plenamente— ao facela depender sen máis de factores técnicos (e non enxuizala xustamente como unha das vedas para o galego en que máis interese pode ter o Estado español, que non permite —ou dificulta ao máximo— as relacións bilaterais Galiza-Portugal sen intermediarios españois) e non de factores estritamente políticos, que precisamente os autores se apresan a eliminar.[32]

Outros axentes[editar | editar a fonte]

Coñécense tamén recepcións positivas por parte doutros axentes importantes dentro do galeguismo da época, como Xesús Alonso Montero ou Xavier Alcalá.[1][33]

Repercusión en Galiza[editar | editar a fonte]

A respecto da escasa difusión e repercusión do "Manifesto..." no campo cultural galeguista do momento, Elías Torres Feijó sinala que «o carácter excéntrico dos asinantes era xa unha pexa importante, incrementada pola súa nula intervención no campo até a altura, o que estará na base da súa escasa capacidade de interlocución e de eventual progresión das súas propostas».[19] Con todo, tamén destaca que «ninguén até ese momento manifestara unha práctica e un proxecto reintegracionista como ese e, menos, organizadamente».[16]

A xa amentada Pilar García Negro, sen estabelecer unha conexión totalmente directa entre as pautas propostas no texto e a política galega de anos posteriores, destacaba en 1991:

Adiantemos xa que esta demanda conservacionista, que homologa o idioma con outras realidades culturais ou, mesmo, biolóxicas (a sobrevivencia de fauna ou flora agredidas por un desenvolvemento industrial destrutor da natureza e dos seus recursos) e o fincapé que se fai na importancia do mantemento dunha cultura orixinal van ser, moi pouco tempo despois da publicación deste "Manifesto", piares da política oficial estatal e autonómica, na liña de desvincular arreo o problema lingüístico da súa conexión político-económica e de encarecer —compensatoriamente— a importancia da cultura como formante do patrimonio común de todos os súbditos españois.[29]

En alusión ao reintegracionismo, Eduardo Maragoto afirma que «o "Manifesto para a supervivência da cultura galega" [...] marcou un punto de inflexión na historia deste movemento».[1]

Corenta anos máis tarde, algúns dos presupostos do presente manifesto a respecto do ensino e dos medios de comunicación serían recollidos na Lei nº 1/2014, do 24 de marzo, para o aproveitamento da lingua portuguesa e vínculos coa lusofonía, máis coñecida como Lei Valentín Paz-Andrade.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Maragoto, Eduardo. "‘Os 13 de Roma’". academiagalega.org. Arquivado dende o orixinal o 12 de setembro de 2019. Consultado o 2016-03-21. 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Rodríguez Sánchez 1998, p. 44.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 VV.AA 2012, p. 112.
  4. ↑ VV.AA 2012, p. 111.
  5. ↑ VV.AA. 1968, pp. 105-113.
  6. ↑ Otero Pedrayo 1974, p. 194.
  7. ↑ VV.AA 2012, p. 113.
  8. ↑ VV.AA. 1968, p. 163.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Montero Santalha 1974, p. 1.
  10. ↑ 10,0 10,1 Montero Santalha 2009, p. 168.
  11. ↑ 11,0 11,1 Samartim 2005, p. 44.
  12. ↑ Samartim 2014, p. 21.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 Montero Santalha 1974, p. 2.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Montero Santalha 1974, p. 3.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Montero Santalha 1974, p. 4.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Torres Feijó 2007, p. 694.
  17. ↑ 17,0 17,1 Montero Santalha 2009, p. 169.
  18. ↑ Samartim 2005, p. 26.
  19. ↑ 19,0 19,1 Torres Feijó 2007, p. 693.
  20. ↑ 20,0 20,1 Marques 1997, p. 345.
  21. ↑ Marques 1997, p. 346.
  22. ↑ Rodrigues Lapa 1973, pp. 5-14.
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Marques 1997, p. 347.
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Rodríguez Sánchez 1998, p. 45.
  25. ↑ 25,0 25,1 25,2 Rodríguez Sánchez 1998, p. 46.
  26. ↑ Samartim 2010, p. 218.
  27. ↑ Calvet 1993, pp. 17-38
  28. ↑ Rodríguez Sánchez 1998, p. 31.
  29. ↑ 29,0 29,1 García Negro 1991, p. 171.
  30. ↑ García Negro 1991, pp. 171-172.
  31. ↑ García Negro 1991, p. 173.
  32. ↑ García Negro 1991, p. 174.
  33. ↑ Alonso Montero 2008, p. 121.

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • ALONSO MONTERO, Xesús (2008), Letras galegas: explicadas (de 1962 a 1980) en Triunfo e noutras revistas de fóra de Galicia, Pontevedra, Xerais.
  • CALVET, Louis-Jean (1993), Lingüística e colonialismo: pequeno tratado de glotofaxia, Santiago de Compostela, Laiovento.
  • GARCÍA NEGRO, María Pilar (1991), O galego e as leis: aproximación sociolingüística, Vilaboa, Edicións do Cumio.
  • MARQUES, Maria Alegria et al (1997), Correspondência de Rodrigues Lapa. Selecção (1929-1985), Coimbra, Minerva.
  • MONTERO SANTALHA, José-Martinho (2009), “Carta de Ramón Pinheiro a Montero Santalha”, Agália 96/96, pp. 165–169.
  • MONTERO SANTALHA, José-Martinho et al (1974), “Manifesto para a supervivência da cultura galega”, pp. 1–4, en liña en http://www.pglingua.org/images/stories/pdfs/2008/20080913_manifesto_13_roma.pdf
  • OTERO PEDRAYO, Ramón (1974), Gran Enciclopedia Galega, Volume XXI, Xixón, Silverio Cañada.
  • RODRIGUES LAPA, Manuel (1973), “A recuperação literária do galego”, Grial 41, pp. 278–287.
  • RÓDRIGUEZ SÁNCHEZ, Francisco (1998), Conflito lingüístico e ideoloxía na Galiza, Santiago de Compostela, Laiovento.
  • SAMARTIM, Roberto López-Iglésias (2005), “Ideia de língua e vento português na Galiza do tardofranquismo. O caso de Galaxia”, Agália 83/84, pp. 9–53.
  • SAMARTIM, Roberto López-Iglesias (2010), O Processo de Construçom do Sistema Literário Galego entre o Franquismo e a Transiçom (1974-1978): Margens, relaçons, estrutura e estratégias de planificaçom cultural, Santiago de Compostela, Universidade de Santiago de Compostela.
  • SAMARTIM, Roberto López-Iglésias (2014), "O 25 de abril na Galiza dos anos setenta: impactos e consequências", Diacrítica, vol.28, n.2, pp.15-32.
  • TORRES FEIJÓ, Elias J. (2007), “O 25 de Abril e as suas imediatas conseqüências para e no protossistema cultural galeguista”, in Helena González Fernández & María Xesús Lama (eds.), Actas do VII Congreso Internacional de Estudos Galegos. Mulleres en Galicia. Galicia e outros pobos da Península, Sada, Ediciós do Castro, pp. 689-701.
  • VV.AA. (1968), O Porvir da Lingua Galega, Lugo, Círculo de las Artes. Instituto de Estudios.
  • VV.AA. (2012), Un canto e unha luz na noite. Asociacionismo cultural en Galicia (1961–1975), Santiago de Compostela, Consello da Cultura Galega.
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Manifesto_para_a_supervivência_da_cultura_galega&oldid=5624204»