Comunismo soviético

A expresión comunismo soviético adoita designar, na bibliografía e na historia, as distintas variantes do comunismo, baseadas no marxismo-leninismo, e desenvolvidas na teoría ou experimentadas na práctica na Unión Soviética entre 1917 (Revolución de Outubro) e 1991 (disolución da Unión Soviética).

Comunismo e soviético

O termo "comunismo" fai referencia ás propostas políticas, económicas e sociais do movemento obreiro. Evolucionaron desde o socialismo utópico da primeira metade do século XIX até o marxismo, co Manifesto Comunista (1848) e O Capital (1867), o bakuninismo ou o anarcocomunismo. Cando se utiliza para referirse ao proxecto xenérico de emancipación do proletariado, é intercambiábel co termo "socialismo". Porén, trátase dunha diferenza moi marcada cando a intención de quen os usa é diferenciar politicamente os partidos comunistas e os partidos socialdemócratas. Nalgúns casos, cada un deles utilízaos de maneira pexorativa para referirse ao seu oposto, e mesmo os asocia a outros conceptos: social-fascista, social-traidor, imperialismo comunista, tiranía comunista etc. Estas últimas expresións son tamén usadas desde o anticomunismo doutras orientacións políticas, xunto a outras, como a irónica paraíso comunista. Desde a terminoloxía propia do comunismo soviético, que desenvolveu unha linguaxe moi estereotipada, era moi usual utilizar como cualificativos despectivos termos como desviacionista, revisionista ou reaccionario.

O termo Soviet (do ruso Совет) designa as asembleas revolucionarias dos obreiros que se apoderaron das súas fábricas e os soldados que desertaran do exército tsarista durante a revolución.

Posteriormente elixíronse as denominacións soviético e comunista como adxectivos definitorios, respectivamente, do estado socialista e do partido único creados a partir do antigo tsarismo. En 1918 denomínase República Socialista Federativa Soviética de Rusia e outras repúblicas soviéticas, e posteriormente, en 1922, Unión Soviética. O partido bolxevique, totalitario, tivo sucesivas redenominaciones: Partido Comunista Ruso bolxevique (1918), Partido Comunista dos Bolxeviques da Unión (1925) e Partido Comunista da Unión Soviética (1952).

Variantes do comunismo soviético

Leninismo

Foi denominado así por ser desenvolvido por Vladimir Ilich Ulianov Lenin, o primeiro dirixente da revolución e do novo estado. Definiu este de xeito explícito como unha fase transitoria, a "ditadura do proletariado", cara a construción dun estado socialista. Nunha fase futura debería conseguir a desaparición das clases sociais e, xa que logo, o xurdimento dun home novo. O concepto leninista de vangarda revolucionaria e a súa interpretación da nova fase en que entrara o capitalismo (o imperialismo) foron os soportes teóricos dunha revolución que non respondía aos esquemas marxistas decimonónicos. Dous lemas atribuídos a Lenin acabaron por definir o comunismo soviético: Socialismo = electrificación + poder dos soviets; Liberdade para que?

Porén, percibiu claramente a necesidade de adecuarse ás condicións reais, polo que non tivo inconveniente en retroceder na construción do socialismo iniciada no período coñecido como comunismo de guerra (1919-1921). Considerou necesario reintroducir nese período elementos capitalistas, de mercado e iniciativa privada no período da Nova Política Económica (1921-1928).

Nos seus últimos anos (maio de 1922-xaneiro de 1924), Lenin foi perdendo as facultades físicas e mentais, a pesar do cal foi mantido en teoría no poder. Este período inaugurouse unha das prácticas de maior continuidade no comunismo soviético: a xerontocracia ou goberno dos vellos. O mecanismo revolucionario de selección das elites conducía á súa perpetuación vitalicia no poder. Noutros réximes comunistas mesmo existía a sucesión biolóxica, con auténticas dinastías comunistas. Terminouse por denominar kremlinoloxía á interpretación de sutís cambios nas mensaxes, moitos deles vinculados ao estado de saúde dos dirixentes. Estes eran expresados nunha terminoloxía estereotipada que constituían a parte esencial da actividade política.

Estalinismo

O estalinismo, a política imposta por Iósif Vissariónovich Dzhugashvili Stalin, o segundo dirixente da Unión Soviética, tamén foi denominada o socialismo nun só país. Baseábase en considerar unha posíbel autarquía da URSS fronte ao resto do mundo, dominado polas potencias capitalistas e imperialistas. Nestas, os partidos comunistas locais mantíñanse vinculados ao Partido Comunista da Unión Soviética mediante as sucesivas refundacións da Internacional comunista (o Komintern e, dende 1947, o Kominform) e políticas de alianzas antifascistas.

Trotskismo

Esta tendencia foi desenvolvida por Lev Trotski, até 1927 un dos máximos dirixentes da Unión Soviética, e exiliado desde 1929. Os seus enfrontamentos previos con Stalin manifestáronse de forma evidente durante a agonía de Lenin e o período que se abriu trala súa morte en 1924. Discrepaba radicalmente da estratexia que debía seguir a revolución, pois, fronte ao socialismo nun só país, propuña a revolución permanente).

Tras a Gran Purga, o trotskismo acabou por equivaler a unha acusación de delito no seo dos partidos comunistas de calquera país. Converteuse nun escisión da Unión Soviética moi crítico con ela, e fundou a Cuarta Internacional. Os enfrontamentos entre trotskistas (co apoio de parte do anarquismo) e estalinistas (co apoio de parte do socialismo), e posteriormente entre comunistas, anarquistas e socialistas, protagonizaron as disputas internas no bando republicano durante a Guerra Civil española, reflectidas nos sucesos de Barcelona de 1937. George Orwell, presente neses enfrontamentos, inmortalizounos en obras como Homenaxe a Cataluña (1938) ou Rebelión na granxa (1984). Trotski estabeleceuse en México, onde se reproduciron con violencia os enfrontamentos entre trotskistas e estalinistas. Estes litixios culminaron co asasinato do propio Trotski o 21 de agosto de 1940.

Conceptos vinculados ao comunismo soviético

• Marxismo-leninismo
• Materialismo dialéctico ou escolástica soviética
• Investigación reprimida na Unión Soviética
• Filosofía en la Unión Soviética
• Historiografía soviética
• Realismo socialista
• Centralismo democrático
• Estajanovismo, o aumento da produtividade laboral pola propia iniciativa dos traballadores
• Plan Quinquenal (URSS)
• Comisario del pueblo (Consejo de Comisarios del Pueblo)
• Soviet Supremo e Soviet das Nacionalidades
• Ejército Rojo
• Komsomol, mocidades comunistas
• Nomenklatura ou burocracia comunista soviética
• Intelectual orgánico
• Represión política na Unión Soviética
• Inimigo do pobo
• Compañeiro de viaxe
• Autocrítica
• Desestalinización

Disolución do comunismo soviético

• Anticomunismo
• Disidencia soviética
• Socialismo con rostro humano
• Sublevación de 1953 en Alemaña do Leste
• Outubro polaco de 1956
• Revolución húngara de 1956
• Primavera de Praga e Invasión de Checoslovaquia polo Pacto de Varsovia de 1968
• Acordos de Helsinqui de 1975
• Solidarnosc, sindicato polaco creado en agosto de 1980, e Lei Marcial en Polonia (1981-1983)
• Perestroika e Glásnost, intentos de reforma do comunismo soviético desde 1985.
• Caída do muro de Berlín e revolucións de 1989

Comunismo chinés

• Revolución chinesa
• Partido Comunista da China
• Longa Marcha
• Maoísmo
• Gran Salto Adiante
• Revolución Cultural
• Banda dos Catro
• Socialismo con características chinesas
• Un país, dous sistemas

Véxase tamén: China, Mao Zedong e Deng Xiaoping.

Comunismo cubano

• Revolución Cubana

Véxase tamén

• Historia do comunismo
• Estado socialista
• Estado comunista
• Bloque comunista

Bibliografía

• Edward Hallett Carr Historia da Rusia soviética
• E. P. Thompson Historia do século XX