Lingua rusa

Ruso русский / russkij
Falado en:	Rusia, países da antiga Unión Soviética e Israel
Rexións:	Europa, Asia
Total de falantes:	145 millóns (1a lingua) e máis outros 110 millóns como segunda lingua
Posición:	8
Familia:	Indoeuropea  Balto-eslava   Eslava    Eslavo oriental     Ruso
Estatuto oficial
Lingua oficial de:	Rusia, Belarús, Casaquistán, Quirguisia, ONU, Ucraína (en Crimea)
Regulado por:	Academia de Ciencias Rusa
Códigos de lingua
ISO 639-1:	ru
ISO 639-2:	rus
SIL:	RUS
Mapa
Status
O ruso está clasificado como "en estado seguro" polo Libro Vermello das Linguas Ameazadas da UNESCO

A lingua rusa ou ruso (antigamente coñecido como gran ruso, para diferenciala do ucraíno ou "pequeno ruso") (ruso: русский язык , romanizado: russkij jazyk ) ruso: [ˈruskʲɪj jɪˈzɨk] é unha lingua eslava oriental que se fala principalmente en Rusia. É a lingua nativa dos rusos, e pertence á familia das linguas indoeuropeas. É unha das catro linguas eslavas orientais vivas, e tamén forma parte das linguas baltoeslavas. Ademais da propia Rusia, o ruso é lingua oficial en Belarús, Casaquistán e Kirguizistán, e utilízase amplamente como lingua franca no Cáucaso, Asia Central e, en certa medida, nos países bálticos. Foi a lingua de facto da antiga Unión Soviética, e segue usándose na vida pública con diferentes competencias en todos os estados postsoviéticos. O ruso ten máis de 258 millóns de falantes en todo o mundo. É a lingua eslava máis falada, e a lingua nativa máis falada en Europa, así como a lingua máis estendida xeograficamente de Eurasia. É a sétima lingua máis falada por número de falantes nativos, e a oitava lingua máis falada do mundo por número total de falantes.. O ruso é unha das dúas linguas oficiais a bordo da Estación Espacial Internacional, así como unha das seis linguas oficiais das Nacións Unidas.

O ruso escríbese usando o alfabeto ruso da escritura cirílica; distingue entre fonemas consoantes con articulación secundaria palatal e aqueles que non a teñen, os chamados sons "suaves" e "duros". Case todas as consoantes teñen unha contraparte dura ou suave, e a distinción é unha característica destacada da lingua. Outro aspecto importante é a neutralización de vogais átonas. O acento, que a miúdo é imprevisible, normalmente non se indica ortograficamente, aínda que se pode usar un acento agudo opcional para marcar acentuación, como para distinguir entre palabras homográficas (por exemplo, замо́к [zamók – unha 'pechadura'] e за́мок [zámok – un 'castelo']), ou para indicar a pronuncia correcta de palabras ou nomes pouco comúns.

A variedade do dialecto ruso medio falada na área de Moscova é a base da forma estándar da lingua. Hai minorías rusófonas significativas en tódolos estados que fixeron parte da antiga Unión Soviética e mantén aínda un certo status como lingua de cultura. O número total de falantes podería estar ó redor dos 300 millóns de persoas.

Clasificación

O ruso é unha lingua da familia indoeuropea. Os seus parentes máis cércanos son o belaruso e o ucraíno. En moitas áreas de Ucraína e Belarús nas que están en contacto, os falantes úsanas indistintamente e mesmo chegan a producirse, como no caso de Surzhik, na Ucraína central, casos de falas híbridas.

O vocabulario básico, os principios de formación das palabras e, ata un certo punto, mesmo as inflexións e o estilo literario foron fortemente influenciadas polo eslavo eclesiástico, unha linguaxe, adoptada en parte do eslavo eclesiástico do sur, empregada pola Igrexa ortodoxa rusa. Esta é a causa de que determinadas palabras do ruso literario sexan máis similares ás do búlgaro moderno que ás do belaruso ou do ucraíno. Nalgúns casos, as formas do eslavo do leste e as do eslavo eclesiástico coexisten, aínda que con matices de significado.

A fonoloxía e a sintaxe, especialmente nos dialectos setentrionais, foron influenciadas en parte polas numerosas linguas ugrofinesas (algunhas delas xa desaparecidas) que se falaban no centro e norte da actual Rusia europea, e que entraron en contacto co eslavo oriental na Idade Media. Os dialectos falados ó norte de Moscova teñen un considerable número de palabras de orixe fino-ugrio.

Fora do ámbito das linguas eslavas, o vocabulario e o estilo literario rusos foron moi influídos polo grego, o latín, o francés, o alemán e o inglés. O ruso moderno ten tamén un considerable número de palabras de orixe tártara e doutras linguas turcas.

Ruso estándar

As divisións feudais e os conflitos entre políticas rivais crearon obstáculos para o intercambio de bens e ideas entre os principados do rus medieval antes e especialmente durante o dominio mongol. Isto reforzou as diferenzas dialectais e impediu durante séculos o establecemento de calquera lingua "nacional" normalizada. A aparición gradual pero constante do Gran Principado de Moscova (1263-1547) -máis tarde o Tsarato de Rusia a partir de 1547- como entidade política dominante e en constante expansión dos rus', fixo necesarios os primeiros intentos de estandarización da lingua eslava oriental baseada no dialecto de Moscova. Desde entón, a tendencia da política lingüística en Rusia foi a estandarización tanto no sentido restrinxido de reducir as barreiras dialécticas entre os rusos étnicos, como no sentido máis amplo de ampliar o uso do ruso xunto ou a favor doutras linguas que existían dentro das fronteiras do imperio ruso e na posterior Unión Soviética e Federación Rusa.

A forma estándar actual do ruso é xeralmente considerada como a lingua literaria rusa moderna (современный русский литературный язык – "sovremenny russky literaturny yazyk"). Xurdiu a principios do século XVIII coas reformas de modernización do estado ruso baixo o goberno de Pedro o Grande e desenvolveuse a partir do substrato dialectal moscovita (ruso medio ou central) baixo a influencia dalgunhas linguas da chancelaría rusa do século anterior. Isto ocorreu a pesar de que San Petersburgo, a capital orientada a Occidente creada pola "occidentalización" do tsar Pedro o Grande, fóra a capital do Imperio ruso durante máis de 200 anos.^{[Cómpre referencia]}

Mikhail Lomonosov compilou o primeiro libro de gramática rusa destinado á estandarización en 1755. O primeiro dicionario de ruso explicativo da Academia Rusa apareceu en 1783. No século XVIII e a finais do XIX, período coñecido como a "Idade de Ouro" da literatura rusa, xurdiron a gramática, o vocabulario e a pronuncia da lingua rusa nunha forma literaria estandarizada.^{[Cómpre referencia]}

Antes da Revolución Bolxevique, a forma falada da lingua rusa era a da nobreza e a da burguesía urbana. Os campesiños rusos, a gran maioría da poboación, seguían falando nos seus propios dialectos. Porén, a fala dos campesiños nunca foi estudada sistemáticamente, xa que en xeral era considerada polos filólogos como unha simple fonte de folclore e un obxecto de curiosidade.. Así o recoñeceu o coñecido dialectólogo ruso Nikolai Karinsky (1873–1935), quen cara ao final da súa vida escribiu: “Os estudosos dos dialectos rusos estudaron principalmente fonética e morfoloxía. Algúns estudosos e coleccionistas compilaron dicionarios locais.... Case non temos estudos de material léxico nin de sintaxe dos dialectos rusos.”

Despois de 1917, os lingüistas marxistas non tiñan ningún interese na multiplicidade de dialectos campesiños e consideraban a súa lingua como unha reliquia do pasado en rápida desaparición que non era digna de atención dos estudiosos. Nakhimovsky cita aos académicos soviéticos A.M Ivanov e L.P Yakubinsky, escribindo en 1930:

A lingua dos campesiños ten unha confusa diversidade herdada do feudalismo.... No seu camiño para converterse en proletariado o campesiñado leva á fábrica e á planta industrial os seus dialectos campesiños locais coa súa fonética, gramática e vocabulario... o propio proceso de contratación de traballadores entre os campesiños e a mobilidade da poboación traballadora xeran outro proceso: a liquidación da herdanza campesiña mediante a nivelación dos particulares dos dialectos locais. Sobre as ruínas da multilingua campesiña, no contexto do desenvolvemento da industria pesada, pódese dicir que xurdiu unha entidade cualitativamente nova: a linguaxe xeral da clase obreira.... o capitalismo ten a tendencia de crear a linguaxe urbana xeral dunha sociedade determinada.

A mediados do século XX, tales dialectos foron expulsados coa introdución do sistema de educación obrigatoria establecido polo goberno soviético.^{[Cómpre referencia]} A pesar da formalización do ruso estándar, algunhas características dialectais non estándar (como a fricativa [ɣ] en dialectos do sur ruso) aínda se observan na fala coloquial.^{[Cómpre referencia]}

Distribución xeográfica

O ruso fálase en Rusia e, en menor grao, noutras países que foron parte da Unión Soviética. Ata 1917 foi a única lingua oficial do Imperio Ruso. Durante o período soviético a política lingüística, aínda que recoñecía as linguas propias de cada república constituínte e mesmo o dereito a educación primaria en moitas linguas de territorios sen rango de república, reservaba para o ruso un status especial como lingua de comunicación supranacional e de cultura. O seu rol como lingua de intercambio entre as antigas repúblicas soviéticas continuou despois da desaparición desta en 1991, aínda que perdeu a situación de privilexio.

En Letonia, cun terzo da poboación rusófona, o debate para o seu recoñecemento oficial segue a estar presente. Noutra das repúblicas bálticas, Estonia, os falantes son ó redor dunha cuarta parte da poboación.

Nos países do Pacto de Varsovia e outros países satélites da URSS foi lingua de escolarización obrigatoria, pero a súa desaparición do sistema escolar fixo que o coñecemento e o uso sexan limitados. Foi tamén amplamente ensinado en Laos, Vietnam, Camboxa e Mongolia.

En Israel hai (censo de 1999) ó redor de 750.000 xudeus rusófonos orixinarios de países da antiga URSS e atópanse comunidades de falantes de certo tamaño en Norteamérica. Segundo o censo do ano 2000 uns 4,2 millóns de persoas falan ruso nos EEUU. Na Europa occidental os grupos máis importantes de falantes de ruso concéntranse en Alemaña.

Status oficial

Porcentaxe da poboación ucraína que apoia ao ruso como a segunda lingua do estado

É lingua oficial en Rusia e cooficial en Belarús, Casaquistán, Quirguisia, na República Autónoma de Crimea, na Ucraína e nas non recoñecidas internacionalmente Transnistria, Osetia do Sur e Abkhazia. É un dos seis idiomas oficiais da ONU.

O 97% dos estudantes en escolas públicas de Rusia son educados só ou principalmente en ruso, así como o 75% en Belarús, 41% en Casaquistán, 25% na Ucraína, 23% en Quirguisia, 21% en Moldova, 7% en Acerbaixán, 5 % en Xeorxia, 2% en Armenia e Taxiquistán. A escolarización en ruso é tamén aínda posible nas Repúblicas Bálticas, malia os intentos dos gobernos locais por reduci-las materias ensinadas en ruso.

O ruso é, por último, cooficial en sete comunidades da Romanía nas provincias de Tulcea e Constanza, onde a minoría dos lipovans rusofalantes constitúe o 20% da poboación.

Dialectos

A pesar da estandarización do ruso a partir de 1900, especialmente no referente ao vocabulario, existe un gran número de dialectos en Rusia. Algúns lingüistas dividen os dialectos do ruso en dous grupos rexionais principais, o "setentrional" e o "meridional", coa Moscova como zona de transición entre os dous. Outros o dividen en tres grupos: "setentrional", "central" e "meridional", coa Moscova no grupo central. Os dialectólogos recoñecen dentro da Rusia ducias de variedades menores.

Os dialectos do norte teñen como característica máis notoria a pronunciación clara do fonema /o/ en posicións átonas -fenómeno denominado okan'e (оканье)- (mentres que nos acentos do sur -incluíndo Moscova- pasa a pronunciarse /ʌ/). Así mesmo, no acento do sur palatalízase o fonema /t/ en posición final e aspíranse os fonemas /g/, que pasan a ser máis semellantes ao fonema /h/. Estas características danse tamén no ucraíno moderno, o que indica a influencia entrámbolos dous.

Entre os primeiros en estuda-la dialectoloxía rusa estivo Lomonosov no século XVIII. No século XIX Vladimir Dal recolleu no seu dicionario o vocabulario dialectal. O estudo ao miúdo dos dialectos do ruso comenzou a comezos do século XX. Destaca o Atlas dialectolóxico da lingua rusa (Диалектологический атлас русского языка), publicado en tres volumes entre 1986-1989, despois de catro décadas de traballo.

O idioma estándar está baseado no dialecto moscovita.

Alfabeto

O ruso escríbese co alfabeto ruso (русский алфавит ou русская азбука), variante do alfabeto cirílico (кириллический алфавит ou кириллица). Desde a reforma ortográfica do ano 1918 o alfabeto componse de 33 signos: 10 para reproducir as vogais, 21 para as consoantes máis dous signos Ь, Ъ que indican respectivamente a brandura (velarización) ou dureza da consoante anterior.

A táboa seguinte amosa as letras do alfabeto e a súa pronuncia.

• Escoite o alfabeto ruso: Alfabeto ruso .

А /a/	Б /b/	В /v/	Г /g/	Д /d/	Е /je/	Ё /jo/	Ж /ʐ/	З /z/	И /i/	Й /j/
К /k/	Л /l/	М /m/	Н /n/	О /o/	П /p/	Р /r/	С /s/	Т /t/	У /u/	Ф /f/
Х /x/	Ц /ʦ/	Ч /ʨ/	Ш /ʂ/	Щ /ɕː/	Ъ /-/	Ы [ɨ]	Ь /◌ʲ/	Э /e/	Ю /ju/	Я /ja/

Con anterioridade empregáronse tamén outras letras, como por exemplo <ѣ> /ie/ ou /e/, <і> /i/, <ѳ> /f/, <ѵ> /i/ e <ѧ>, que confluíron en <я>. O yers <ъ> e <ь> indicaban a pronuncia de /ŭ/ e /ĭ/ ultra-curtos ou reducidos, que hoxe son [ɪ], [ɯ] ou [ə̈], [ə̹].

Na actualidade, o alfabeto ruso aínda non conta cun sistema de codificación de caracteres ben establecido e utilízanse varios (KOI8-R, Windows-1251, ISO/IEC 8859,..). Espérase que esta situación se solucione coa implementación de Unicode.

Ortografía

A ortografía do ruso é bastante fonémica, con regularizacións e inconsistencias debidas á morfoloxía, a etimoloxía e a gramática. A maioría das regras ortográficas en vigor introducíronse entre 1880 e 1910. En 1918 produciuse unha reforma fundamental e en 1956 publicouse o padrón actual. A finais do século XX introduciuse unha actualización que non foi ben recibida e que non se ten adoptado formalmente.

A puntuación, que se baseaba no grego bizantino, reformulouse nos séculos XVII e XVIII seguindo os modelos do francés e o alemán.

Fonoloxía

O sistema fonolóxico do ruso deriva do eslavónico común, aínda que se modificou bastante no primeiro período da lingua e se asentou arredor de 1400.

Vogais

O ruso conta con cinco vogais que se caracterizan polo elevado número de alófonos, dependendo de se a consoante que a precede está ou non palatalizada.

	Anterior	Central	Posterior
Fechada	i	(ɨ)	u
Media	e	(ə)	o
Aberta		a

Para algúns lingüistas, (ɨ) é un fonema diferenciado. Aquí considérase como alófono de /i/.

Consoantes

As consoantes danse en parellas diferenciadas entre normal e palatalizada, o que se denomina tecnicamente dura e branda (as consoantes "duras" moitas veces están "velarizadas").

		Bilabiais	Labio- dentais	Dentais e Alveolares	Post- alveolares	Palatal	Velares
Nasais	duras	/m/		/n/
	brandas	/mʲ/		/nʲ/
Oclusivas	duras	/p/   /b/		/t/   /d/			/k/   /g/
	brandas	/pʲ/   /bʲ/		/tʲ/   /dʲ/			/kʲ/*   [gʲ]
Africadas	dura			/ʦ/
	branda				/tɕ/
Fricativas	duras		/f/   /v/	/s/   /z/	/ʂ/   /ʐ/		/x/
	brandas		/fʲ/   /vʲ/	/sʲ/   /zʲ/	/ɕː/*   /ʑː/*		[xʲ]
Vibrantes	dura			/r/
	branda			/rʲ/
Aproximantes	dura			/l/
	brandas			/lʲ/		/j/

Gramática

O ruso é unha lingua flexiva, con seis casos nominais: nominativo, acusativo, xenitivo, dativo, instrumental e locativo. Subsiste un caso locativo para as invocacións relixiosas.

Caso	Nome ruso	Corresponde a	Exemplo	Tradución
Nominativo	Именительный падеж	Quen? Que? "Кто? Что?" (suxeito)	Иван читает	Xoán le
Xenitivo	Родительный падеж	De quen? De que? "Кого? Чего?"	книга Ивана	O libro de Xoán
Dativo	Дательный падеж	A quen? A que? "Кому? Чему?"	я дал книгу Ивану	Dinlle o libro a Xoán
Accusativo	Винительный падеж	Que? Quen? (obxecto) "Кого? Что?"	я вижу Ивана	Vexo a Xoán
Instrumental	Творительный падеж	Con quen? Con que? "Кем? Чем?" e complemento axente nas oracións pasivas	я пишу карандашом книга прочитана Иваном	Escribo co lapis O libro é lido por Xoán
Locativo (Preposicional)	Предложный падеж	Varios complementos	я говорю об Иване	Falo (acerca) de Xoán

Existen tres xéneros, o masculino, o feminino e o neutro e dous números, o singular e o plural.

Como na maioría das linguas eslavas, o ruso non posúe artigos. O carácter de artigo definido ou de artigo indefinido dao a súa posición en relación ao verbo:

• Девушка пришла (literalmente "Rapaza chegada") tradúcese por "A rapaza chegou".
• Пришла девушка (literalmente "Chegada rapaza") tradúcese por "Chegou unha rapaza".

O verbo só ten dúas formas, o presente e o pasado, e catro modos: indicativo, imperativo, xerundio e participio. En presente, o verbo ten seis persoas, suficientemente diferenciadas como para que se prescinda bastante dos pronomes persoais. En pasado, o verbo só ten catro formas: masculino, feminino, neutro e plural, o que significa que os verbos non concordan cos pronomes persoais, senón coas persoas.

O verbo ser/estar (быть) non existe en presente:

• Зто стол (literalmente "Isto mesa") tradúcese por "Isto é a mesa".
• Я студент (literalmente "Eu estudante") tradúcese por "Eu son estudante".

Historia e exemplos

A historia da lingua rusa pódese dividir nos seguintes períodos:

• Período de Kíiv e ruptura feudal
• O período de Moscova (séculos XV-XVII)
• Lingua nacional estándar

A xulgar polos rexistros históricos, aproximadamente no ano 1000 d.C. o grupo étnico predominante sobre gran parte da Rusia europea moderna, Ucraína e Bielorrusia era a rama oriental dos eslavos, falando un grupo de dialectos estreitamente emparentado. A unificación política desta rexión na Rus de Kíiv cara ao ano 880, da que proceden as modernas Rusia, Ucraína e Bielorrusia, estableceu o antigo eslavo oriental como lingua literaria e comercial. Axiña seguiu tras a adopción no ano 988 do cristianismo a introdución do antigo eslavo eclesiástico como lingua litúrxica e oficial. Os préstamos e calcos semánticos do grego bizantino comezaron a entrar no antigo eslavo oriental e nos dialectos falados nesta época, que á súa vez modificaron tamén o antigo eslavo eclesiástico.^{[Cómpre referencia]}

Os Evanxeos de Ostromir de 1056 é o segundo libro máis antigo coñecido de Eslavo oriental, un dos moitos manuscritos ilustrados medievais que se conservan na Biblioteca Nacional Rusa.

A diferenciación dialectal acelerouse aproximadamente no 1100 despois da ruptura do Rus de Kíiv. Nos territorios das modernas Bielorrusia e Ucraína xurdiu o ruteno e na Rusia moderna o ruso medieval. Diferenciáronse a partir do século XIII, é dicir, tras a división do territorio entre o Gran Ducado de Lituania(1009–1569) e o Reino de Polonia (1025-1385) no oeste e as repúblicas feudais independentes de Novgorod e a de Pskov, ademais de numerosos pequenos ducados (que pasaron a ser vasalos dos tártaros) no leste.^{[Cómpre referencia]}

A lingua oficial en Moscova e Nóvgorod, e máis tarde na crecente Moscovia, era o eslavo eclesiástico, que evolucionou a partir do eslavo eclesiástico antigo e permaneceu como lingua literaria durante séculos, ata o época petrina, cando o seu uso limitouse aos textos bíblicos e litúrxicos. O ruso desenvolveuse baixo unha forte influencia do eslavo eclesiástico ata finais do século XVII; despois a influencia investiuse, o que levou á corrupción dos textos litúrxicos.

As reformas políticas de Pedro o Grande (Пётр Вели́кий, Pyótr Velíky) foron acompañadas dunha reforma do alfabeto, e lograron o seu obxectivo de secularización e occidentalización. Adoptáronse bloques de vocabulario especializado das linguas da Europa Occidental. Cara a 1800, unha parte importante da alta burguesía falaba a diario francés, e ás veces alemán. Moitas novelas rusas do século XIX, como a de Lev Tolstoi (Лев Толсто́й) guerra e a paz, conteñen parágrafos enteiros e mesmo páxinas enteiras en francés sen tradución, supoñíase que os lectores cultos non a necesitarían.^{[Cómpre referencia]}

Notas

Referencias

Véxase tamén

Bibliografía

• Sánchez Puig, María (1997): Lecciones de Ruso. Madrid: Rubiños-1860 - ISBN 978-84-8041-105-9

Outros artigos

• Alfabeto cirílico
• Romanización do ruso