Greco-budismo

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Representación de Vajrapani como Heracles (á dereita), como protector de Buda, século II.

O greco-budismo consiste no sincretismo cultural entre a cultura grega e o budismo. Desenvolveuse durante 800 anos, entre o século IV a.C. e o século V d.C. na Asia Central, no territorio que actualmente constitúe os estados do Afganistán e Paquistán. O greco-budismo influenciou o desenvolvemento artístico (e posibelmente tamén conceptual) do budismo - en especial da escola Mahayana - antes da súa adopción no centro e no nordeste de Asia a partir do século I d. C., e posterior chegada á China, a Corea e o Xapón.

Resumo histórico[editar | editar a fonte]

A interrelación entre a Grecia helenística e o Budismo comezou cando Alexandre o Grande conquistou Asia Menor e Asia Central en 334 a.C., cruzando o Indo e o Jhelum, chegando até tan lonxe como ao río Beas, establecendo así contacto directo coa India, o lugar de nacemento do Budismo.

Alexandre fundou varias cidades nos seus novos territorios nas áreas do río Oxus e en Bactria, estendendo os asentamentos aínda ata o Paso de Khyber, en Gandhara, rexión que corresponde ao único paso xeográfico practicábel entre a cadea orográfica Himalaia e os montes do Hindu Kush, por onde se exerce a relación entre a India e Asia Central, xerando un intenso intercambio cultural e comercial.

Logo da morte de Alexandre no 10 de xuño, de 323 a.C., os Diádocos (sucesores) fundarían os seus propios reinos asiáticos. O xeneral Seleuco ergueu o Reino seléucida, que chegaba ata a India. Posteriormente, a parte oriental do reino seléucida quebrouse para dar nacemento ao Reino Greco-Bactriano (século III a.C - século II a.C.), que foi continuado polo Reino Indo-Grego (século II a.C.-século I a.C), e posteriormente polo Imperio Kushan (século I d.C. até o século III d.C.).

A interrelación entre as culturas helenística e budista operou durante varios séculos ata finalizar no século V d.C. coas invasións dos hunos brancos e máis tarde coa expansión do islam.

Influencias artísticas[editar | editar a fonte]

Numerosas obras de arte greco-budista mostran unha mestizaxe de influencias helénicas e budistas, en centros de creación como Gandhara. A materia - o asunto - desa arte de Gandhara era budista, mentres os motivos eran asiático-orientais o ben de orixe helenística

A representación antropomórfica de Buda[editar | editar a fonte]

Aínda que o debate segue aberto, as primeiras representación antropomórficas de Buda son consideradas, con frecuencia, como resultado da interacción greco-budista. Antes, a arte budista era anicónica: o Buda era representado só a través de símbolos (un trono baleiro; a árbore Bodhi; o pé ou a pegada de Buda; a roda de oracións etc.)

Esta resistencia cara a representación do Buda, e o desenvolvemento de sutís símbolos anicónicos (mesmo en escenas narrativas), semella estar conectada cun dos ditos de Buda rexistrado no Digha Nikaya, que desanimaba a súa representación logo da extinción do seu corpo.

Non sentíndose limitados por estas restricións, e a causa do "seu culto a forma, os gregos foron os primeiros en tentar unha representación de Buda (Linssen, "Zen Living"). En moitas partes do Mundo antigo, os gregos desenvolveron divindades sincréticas, que podían chegar a ser un foco de atracción para poboacións con tradicións distintas. Un moi coñecido exemplo é o do deus Serapis, introducido polo rei Tolomeo I en Exipto, combinando deuses gregos e exipcios. Na India era natural para os gregos crear divindade común simple combinando a imaxe dun deus-rei heleno (O deus solar Apolo), ou mesmo o deificado fundador do reino Indo-Grego, Demetrio, cos tradicionais atributos de Buda.

Buddha en pé, antiga rexión de Gandhara, Paquistán setentrional, século I d.C.

Moitos dos elementos estilísticos das representacións do Buda apuntan á influencia grega: a lixeira toga helena (himation) cubrindo os ombros; a pose ao contraposto das figuras en pé; o rizado cabelo de estilo mediterráneo e os lazos que, aparentemente, derivan do Apolo do Belvedere (330 a.C.); os mesurados trazos dos rostros; todos caracteres con forte vencello co realismo. Unha gran cantidade de esculturas, combinando estilos e iconografía greco-budista foron escavados en Hadda, en Gandhara.

O "pelo rizado" de Buda está descrito na famosa lista dos 32 características externas do Grande Ser (mahapurusa), que se atopan a longo das sutras budistas. O cabelo rizado, cos rizos cara a dereita, foi descrito por vez primeira no canon Pali do Pequeno Vehículo do Budismo; pódese ver a mesma descrición por exemplo, no Dasasahasrika Prajnaparamita.

O máis probabelmente é que fosen artistas gregos os autores desas temperáns representacións do Buda, en particular das estatuas de a pé, que mostran "un tratamento realístico das pregas e un volume modelado como o que caracteriza as mellores obras helenas. É grego clásico ou helenístico, non grego arcaico transmitido por Persia ou Bactria, tampouco é de Roma" (Boardman)

Durante os séculos seguintes, estas representacións antropomórficas do Buda definiron o canon da arte budista. Porén, progresivamente evolucionaron para incorporar máis elementos da India e resto de Asia.

Un Panteón budista helenizado[editar | editar a fonte]

Outras varias divindades budistas estiveron influenciadas polos deuses helénicos. Por exemplo, Heracles coa súa pel de león (divindade protectora de Demetrio I "serviu como modelo artístico para Vajrapani, o protector de Buda" [1]. No Xapón, isto foi levado máis alén con irado e musculoso Niō, deus gardián de Buda na entrada de moitos templos budistas.

Segundo Katsumi Tanabe, profesor na Universidade Chūō, Xapón (en Alexander the Great. East-West cultural contact from Greece to Japan), ademais de Vajrapani, o influxo grego aparece tamén noutros deuses do panteón Mahayana, como o deus do vento xaponés Fujin, inspirado no grego Boreas por medio do greco-budista Wardo; ou a deusa-nai Hariti, inspirada en Tyche.

Aínda máis, formas tales como grilandas portadas por querubíns, videiras, rolos, e criaturas semihumanas como os centauros ou tritóns, forman parte do repertorio da arte helenística introducida por artistas greco-romanos ao servizo da corte de Kushan.

O Greco-Budismo e o xurdimento da Mahayana[editar | editar a fonte]

O contexto xeográfico, cultural e histórico do Budismo Mahayana ao longo do século I a.C, no Noroeste da India, apunta a intensas influencias multiculturais. Cando xurdiu, a Mahayana recibiu "influencias dos cultos populares hindús (bhakti), e as teoloxías persa e grecorromana que se infiltraran na India polo Noroeste".[2]

Influencias conceptuais[editar | editar a fonte]

A Mahayana é unha fe integradora caracterizada pola adopción de novos textos, a engadir ao tradicional canon Pali, e cambios na comprensión do Budismo. Va máis alá do tradicional ideal Theravada da liberación do sufrimento (dukkha) e a iluminación persoal dos arhats, para elevar a Buda a un status semellante a un Deus, creando un panteón case divino de Bodhisattvas, devotos eles mesmos da excelencia persoal, o coñecemento último e a salvación da humanidade. Estes conceptos, xunto co sutil sistema filosófico da fe Mahayana, puideran ter sido influídos pola interrelación entre os pensamentos grego e budista.

Buda como un home-deus idealizado[editar | editar a fonte]

O Buda foi elevado á categoría de home-deus, semideus, representado nunha forma humana idealizada: "O Buda, o home-deus, é de moitas maneiras máis como un deus grego que calquera outra divindade oriental, non tanto polo ciclo narrativo da súa historia e a aparencia da súa figura erguida senón sobre todo pola súa humanidade".[3]

A comprensión supramundana do Buda e os Bodhisattvas puido ser consecuencia da tendencia grega a deificar os seus gobernantes no comezo do reino de Alexandre. "O concepto de deus-rei traído por Alexandre (...) puido alimentar o desenvolvemento do concepto de bodhisattva, que arrodea a retratística de Buda na arte de Gandhara co rostro do deus solar Apolo.[4]

O Bodhisattva como un ideal universal de excelencia[editar | editar a fonte]

Retratos procedentes de Hadda, século III d.C.

Lamotte (1954) de maneira controvertida suxire (opónselle Conze (1973) e outros) que a influencia grega estivo presente na definición do ideal Bodhisattva nos textos literarios Mahayana máis antigos, como a "Perfección da Sabedoría" ou prajpāramitā, desenvolvidos entre o século I a.C. e o século I d.C. Estes textos redefinen, en particular, o Budismo en torno ao ideal universal Bodhisattva, e as súas seis virtudes centrais: xenerosidade, moralidade, paciencia, esforzo, meditación, e primeiramente e sobre todas, a sabedoría.

Influencias filosóficas[editar | editar a fonte]

A estreita asociación entre o grego e o Budismo probabelmente tamén levou a intercambios no plano filosófico. Moitos das teorías da Mahayana máis antigas sobre a realidade e o coñecemento poden ser ligadas as escolas de pensamento filosófico de Grecia. O Budismo Mahayana ten sido descrito como a "forma de Budismo que (sen reparar como chegou a 'hinduizarse' nas súas formas tardías) que semella orixinarse nas comunidades greco-budistas da India, a través do choque entre a tradición grega de Demócrito, a Sofística e o escepticismo, cos rudimentarios elementos de empírica informal e escéptica xa presentes no Budismo temperán.[5]

  • No Prajnaparamita, o rexeitamento da realidade do fenómenos pasaxeiros como "baleiros, falsos e fugaces" pode estar fundada no Pirronismo grego. A Sutra do Corazón, a máis famosa, di: "Non hai forma, nin sentimento, nin percepción, nin impulso, nin conciencia, nin ollo, nin orella, nin nariz, nin lingua, nin corpo, nin mente, nin forma, nin son, nin cheiro, nin gusto, nin tacto, ningún obxecto mental...". Compre notar que existen textos gregos que nos falan nun ton similar, como por exemplo o seguinte (posibelmente pirronístico) que é glosado polo comentador de Platón, Teeteto: "Ningunha forma, ningunha palabra, nin obxecto con gusto ou cheiro ou tacto, nin calquera obxecto de percepción, ten ningún carácter distintivo".[6]
  • A percepción da realidade última foi, para os cínicos como para os mestres Madyamikas e Zen despois deles, só accesíbel a través de aproximacións non-conceptuais e non-verbais (grego "Phronesis", o mesmo Platón usou o termo para "coñecemento sen hipóteses), que soamente permiten desembarazarse de concepcións ordinarias.[7]
  • A actitude mental de perspectiva ecuánime e desapaixonada fronte os acontecementos, foi tamén característica dos cínicos e estoicos, que a denominaban "Apatheia" (apatía) "A ética de ambas dúas ramas, ética e metafísica, da tradición grega inclúe o apartamento das crenzas apaixonadas e o desenvolvemento da ecuanimidade".[8] "Os sabios cínicos, como os monxes budistas, renuncian ao lar e as posesións polas rúas como vagabundos e o templo como mendicantes. Os conceptos estreitamente relacionados de apatheia (non-reacción, non-implicación) e adiaphoria (non-diferenciación) tórnanse medulares na disciplina cínica).[9]
  • A dialéctica de Nagarjuna desenvolvida na Madhyamika pode ser paralela da tradición dialéctica grega ."A obra de Nagarjuna posúe o padrón íntegro da dialéctica grega, co seu complexo e extenso sistema de argumentos, que se desenvolveu en Grecia ao longo dun período de varios séculos; porén xurdiu de repente, sen evidencias de estadios no seu desenvolvemento, da súa propia tradición".[10]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Foltz, Religions and the Silk Road
  2. Tom Lowenstein, p63
  3. Boardman, The Diffusion of Classical Art in Antiquity
  4. McEvilley, The Shape of Ancient Thought
  5. McEvilly, "The Shape of Ancient Thought", p503)
  6. Mc Evilley, The Shape of Ancient Thought, p419
  7. cfr. Mc Evilley, The Shape of Ancient Thought, p439
  8. Mc Evilley, The Shape of Ancient Thought, p420
  9. Mc Evilley, The Shape of Ancient Thought, p439)
  10. Mc Evilly, The Shape of Ancient Thought, p500