Luces de bohemia

1000 12/16
Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Luces de bohemia
Estatua de Max Estrella e Don Latino en Vilanova de Arousa.
Autor/aRamón María del Valle-Inclán
OrixeEspaña
LinguaCastelán
Xénero(s)Teatro, esperpento
Data de pub.1920
Seguido porMartes de carnaval
editar datos en Wikidata ]

Luces de bohemia é unha obra teatral de Ramón María del Valle-Inclán escrita en castelán. A primeira versión apareceu en 1920 no semanario España, e en 1924 apareceu a versión definitiva, con tres escenas máis (II, VI e XI). A primeira representación foi en París, e non se estreou en España até 1970, dirixida por José Tamayo.

Está considerada unha das obras máis importantes do autor galego, e con ela inaugurou o xénero teatral do «esperpento». O propio protagonista da obra define "esperpento" como unha forma de mirar o mundo.

Argumento[editar | editar a fonte]

O protagonista é Max Estrella, un poeta miserable e cego. A partir desa figura real transcende a anécdota do fracaso e a morte dun escritor vido a menos, converténdose nunha parábola tráxica e grotesca da imposibilidade de vivir nun país deforme, inxusto e opresivo. Hai unha forte crítica á situación política e social da España de comezos do século XX, así como á literatura española e especialmente á Real Academia Española.

Nárrase a última noite de Max Estrella, na que percorre medio Madrid co seu amigo e representante Latino de Híspalis.

Personaxes[editar | editar a fonte]

Descrición de Max Estrella: «(...) esparcida sobre el pecho la hermosa barba con mechones de canas. Su cabeza rizada y ciega, de un gran carácter clásico-arcaico, recuerda los Hermes».
  • Max Estrella. O protagonista. Un escritor bohemio, cego e que vive na miseria, coa súa muller e unha filla. É complexo e espléndido. Ten unha amarga conciencia da súa mediocridade, e reúne sentimentos como o humor, a queixa, a dignidade e a indignidade. Fala de modo mordaz, pero profundo. Destaca a súa furia contra a sociedade, cun forte sentimento de fraternidade cara aos oprimidos (prostitutas, obreiros, anarquistas...).
  • Madame Collet, a súa muller, de orixe francesa.
  • Claudinita, a filla de ambos os dous.
  • Don Latino de Hispalis, un ancián asmático que vende mala literatura. Cínico e canalla, arrímase á figura do bohemio heroico.
  • O poeta Rubén Darío.
  • Picalagartos, dono dunha taberna.
  • O marqués de Bradomín, personaxe protagonista das Sonatas de Valle-Inclán (nas que se narra a biografía ficticia deste personaxe) e alter ego do autor.

Estrutura[editar | editar a fonte]

  • Escena I: presentación da casa e dos personaxes: Claudinita, Max e a súa muller. Max é despedido, e aparece Don Latino. Max ten alucinacións e lembra a vida bohemia do pasado.
  • Escena II: ten lugar na librería de Zaratustra, co que discute Max polos poucos cartos que o libreiro lle pagou. Aparece Gay Peregrino, que alaba Inglaterra e critica España e o fanatismo da relixión católica neste país. Esta é a primeira escena política.
  • Escena III: ten lugar na taberna de Picalagartos. Aparece Picalagartos, la Pisabien e o Rey de Portugal. Max dálle a súa capa a un rapaz para que a empeñe. Na rúa ten lugar unha revolta do proletariado.
  • Escena IV: transcorre na rúa. Vense os efectos dos disturbios e ten lugar unha discusión cos modernistas. A policía detén a Max e Latino acompáñao aos calabozos do ministerio.
  • Escena V: Chegada ao Ministerio. Max e Don Latino sepáranse por vez primeira. A continuación prodúcense dúas escenas paralelas.
  • Escena VI: Max fala no calabozo cun paria catalán sobre a má situación da clase operaria por mor do capitalismo, e acordan que a solución é a revolución.
  • Escena VII: Don Latino vai á redacción do periódico a protestar polo sucedido a Max. Crítica ao funcionariado.
  • Escena VIII: Max vai ver ao ministro, antigo coñecido, co que lembra a vida bohemia. Refléxase a malversación dos fondos públicos e a pouca profesionalidade do ministro, quen se recoñece como ex-poeta vido a menos.
  • Escena IX: transcorre no Café Colón, en medio dun ambiente burgués. Encóntranse con Rubén Darío, co que lembran a vida bohemia en París, e Max ten alucinacións coa cidade francesa. Reflíctese o contraste entre os cafés e as tabernas.
  • Escena X: paseo nocturno por xardíns, onde contactan con dúas prostitutas.
  • Escena XI: escena política, que analiza desde diferentes puntos de vista de varios personaxes as consecuencias da folga do proletariado e da represión policial. Recolle a dor dunha nai pola morte violenta do seu fillo. O paria catalán é fusilado.
  • Escena XII: regreso a casa, se ben Max cae enfermo no portal do seu domicilio. Antes de quedar inconsciente define a teoría do esperpento e critica a situación de España. Don Latino abandónao moribundo no portal logo de roubarlle a carteira.
  • Escena XIII: velorio de Max na súa propia casa, cun enfrontamento entre Claudinita e Don Latino. Aparece un pedante, Basilio Soulinake, un anarquista ruso, que crea confusión ao dicir que Max non está morto, senón que está a sufrir unha catalepse.
  • Escena XIV: ten lugar no camposanto, tralo enterro de Max. Aparecen Rubén Darío e o Marques de Bradomín, que dialogan sobre a morte.
  • Escena XV: ocorre na taberna de Picalagartos. Don Latino bebe moito porque lle tocou a lotería, cun billete que lle roubara a Max. A muller e a filla de Max suicídanse, e amósase a actitude real de Don Latino.

Tempo[editar | editar a fonte]

A acción dura unhas 23 horas e media. Os doce primeiros capítulos abarcan medio día, desde a saída á tardiña até a morte de Max ao mencer. Os capítulos 13, 14 e 15 teñen lugar durante o velorio e o enterro, transcorrendo outro medio día.

Está ambientada na época da súa publicación, arredor de 1920. Existen contradicións temporais ao facer coincidir personaxes que nunca chegaron a coexistir. Respecto á época do ano, hai escenas ambientadas na primavera e outras que falan da caída das follas. Estas contradicións poderían estar escritas á mantenta para resaltar o esperpento.

Espazo[editar | editar a fonte]

A obra ten lugar nun Madrid decadente, «absurdo, brillante y hambriento». O percorrido faise de forma secuencial por zonas claramente recoñecibles na actualidade (rúa de San Cosme, Pretil de los Consejos, Rúa da Montera, rúa de Augusto Figueroa, Porta do Sol, rúa de Colón, paseo de Recoletos, rúa de Filipe IV, Costanilla de los Desamparados e rúa de San Cosme de novo).

Linguaxe[editar | editar a fonte]

A obra ten unha gran creación lingüística, tanto nos propios textos dos personaxes, como nas propias acoutacións, que deixan de ser unha mera indicación para a adaptación teatral, e pasan a ser fondas descricións do espazo, os personaxes e a ambientación.

Entre a ampla riqueza léxica da obra, destacan os neoloxismos (uso do prefixo a-, "abichado"), galeguismos ("cachizas", "pazo", "cañotas", "cepones", "cuadrar"...) ou americanismos ("briago"...).

No apartado dos cultismos hai frases en latín (salutem plurimam), grego (eironeia), citas literarias ("Mal Polonia recibe", de La vida es sueño, versos de Espronceda, Victor Hugo...).

Entre a linguaxe popular, hai vulgarismos ("dilustrado", "cuala"...), palabras do caló ("camelar", "gachó", "mulé"...) e da fala popular de Madrid. Entre as particularidades desta xerga está o frecuente uso da apócope e o uso de voces con outro significado do habitual ("pápiros" por billetes, "bola" por cabeza, "beatas" por pesetas...)

Referencias a persoas reais[editar | editar a fonte]

Relación coa figura de Sawa[editar | editar a fonte]

Existen notables paralelismos entre Max Estrella e o escritor bohemio Alejandro Sawa, amigo do autor[1]

Repercusión[editar | editar a fonte]

Luces de bohemia é o punto de inflexión nas etapas literarias de Valle-Inclán, sendo o resultado dun cambio gradual do modernismo ao esperpento.

Luces de bohemia foi levada ao cine por Miguel Ángel Díez en 1985, co guión adaptado por Mario Camus.

En 2002 creouse La noche de Max Estrella, que ten lugar o día 26 de marzo. Durante toda a noite represéntase teatro e improvísanse librerías na rúa.

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Querido Darío: Vengo a verle después de haber estado en casa de nuestro pobre Alejandro Sawa. He llorado delante del muerto, por él, por mí y por todos los pobres poetas. Yo no puedo hacer nada, usted tampoco, pero si nos juntamos unos cuantos algo podríamos hacer. Alejandro deja un libro inédito. Lo mejor que ha escrito. Un diario de esperanzas y tribulaciones. El fracaso de todos sus intentos para publicarlo y una carta donde le retiraban la colaboración de sesenta pesetas que tenía en El Liberal, le volvieron loco en sus últimos días. Una locura desesperada. Quería matarse. Tuvo el final de un rey de tragedia: loco, ciego y furioso
    Carta de Valle-Inclán a Rubén Darío, reproducida en Historia y poesía, de José Luis Cano (1992)
    .

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]