Galiña de Mos

A galiña de Mos (ou raza de Mos) é unha das razas de pita máis antigas da Península Ibérica. Orixinaria de Galicia debe o seu nome á parroquia de San Xiao de Mos (no concello de Castro de Rei, Lugo), xa que foi nesta zona onde se comezou o proceso de selección para a recuperación da raza orixinal.

O trazo máis salientable é a súa crista en chícharo, que se caracteriza por ser pequena e ter tres filas de papilas ou puntos. Esta raza adáptase con facilidade a condicións climatolóxicas adversas.

Historia

A comezos do século XX existía unha clara diferenza entre as galiñas da costa e do interior de Galicia (de máis volume e peso) e as galiñas da montaña (de menor tamaño). En 1935, a raíz da creación da Estación Pecuaria Rexional de Lugo, o veterinario Blas Martínez Inda iniciou o traballo de recuperación da Raza de Mos mediante a adquisición de ovos na Terra Chá, publicando ese mesmo ano o primeiro patrón da raza.

Nos anos posteriores fóronse ampliando o censo da raza e a súa venda a criadores interesados. En 1942, o veterinario Juan Rof Codina involucrouse na divulgación da raza realizando unha serie de estudos. Como consecuencia conseguiuse aumentar a capacidade de posta das galiñas de 128 ovos anuais de media (en 1939) a 154. No ano 1945 creouse a Cátedra de Divulgación Pecuaria de Galicia que, coa impartición de clases polas catro provincias galegas, permitiu dar a coñecer a Raza de Mos (seleccionada xa por aquel entón coas mesmas características que presenta na actualidade). Pola súa banda, a Estación Pecuaria Rexional de Galicia repartiu lotes da raza ata 1971, ano no que desapareceu a súa sección avícola.

Na década dos anos 60 realizáronse mudanzas orientadas cara a unha avicultura industrializada, o que propiciou os cruces entre razas para obter maior produtividade, producíndose deste xeito unha mingua na cría da Raza de Mos que a levou ao bordo da súa extinción.

Galiña de Mos no Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia.

A mediados de 2000, a Xunta de Galicia incluíu a Galiña de Mos nos programas de recuperación de razas gandeiras e iniciouse o “Programa de Recuperación e Conservación da raza Galiña de Mos”. Trala observación dos exemplares existentes e a consulta de datos históricos, redactouse un novo patrón da raza e creouse o Rexistro de Exemplares (publicado no Diario Oficial de Galicia o 11 de maio de 2001). Asemade, a finais de 2001 creouse a Unidade de Recuperación da Raza Galiña de Mos no Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, con lotes de aves en galiñeiros situados en zonas exteriores, e onde calquera interesado pode adquirir algún destes animais para a cría.

Características xerais

Prato de galo de Mos.

A Galiña de Mos posúe unha testa máis ben pequena, unha cara vermella e lisa, unha crista en chícharo con tres filas de papilas ou puntos ben definidos de cor vermella, e un bico forte e ben curvado. O pescozo é esvelto e robusto, máis ben longo. O peito é ancho, profundo e prominente, de gran capacidade. As ás son máis ben pequenas, ben pregadas e cinguidas ao corpo, e a cola é de pequeno tamaño.

Existen diferenzas evidentes entre o macho e a femia. Así, o peso dos galos oscila entre 3,5 e 4 quilos mentres que o das galiñas está en torno a 2,5 e 3 quilos. A crista, as barbiñas e as orelliñas son máis pequenas nas galiñas, e o peito é menos prominente; asemade, as femias son de formas máis redondeadas. A plumaxe en ambos sexos é brillante, abundante e compacta, de cor roxa escura para o corpo, sendo a esclavina de cor máis clara no caso dos machos e de cor máis intensa nas femias.

Os ovos teñen un peso mínimo de 50 gramos, cunha casca de cor marrón clara.

O 16 de xaneiro de 2010 tivo lugar o I Certame de Exposición e Degustación do Galo de Mos na parroquia de San Xiao de Mos, en Castro de Rei, organizada polo concello e a asociación de veciños da parroquia.

Evolución da poboación

Ano	Femias	Machos	Total	Ganderías
2009	12 463	4 587	17 050	444
2010	22 000	7 855	29 855	510
2011	21 398	6 871	28 269	518
2012	16 932	6 902	23 834	455
2013	17 615	8 801	26 416	271
2014	17 435	8 302	25 737	237
2015	17 419	8 155	25 574	210
2016	17 232	8 819	26 051	194
2017	17 251	8 485	25 736	176
2018	18 728	9 965	28 693	173
2019	17 426	10 150	27 576	173
2020	14 543	6 821	21 364	176
2021	17 153	9 370	26 523	167
2022	14 404	7 062	21 466	166

Gráfica de evolución demográfica da galiña de Mos entre 2009 e 2022

Datos segundo a aplicación ARCA do Ministerio de Agricultura, Pesca e Alimentación.

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Asociación de avicultores da raza Galiña de Mos
• http://mediorural.xunta.es/fileadmin/arquivos/gandaria/razas/avicola/normativa.pdf^{[Ligazón morta]}
• https://web.archive.org/web/20050309222420/http://www.boe.es/boe/dias/2003-09-05/pdfs/A33523-33523.pdf
• https://web.archive.org/web/20050314035344/http://www.boe.es/boe/dias/2003-10-06/pdfs/A36173-36173.pdf